کنترل تسلیحات و خلع سلاح (1)

چكیده

كنترل تسليحات و خلع سلاح در اواخر قرن 19 و نيمه اول قرن 20 ، به‏ويژه پس از جنگ جهانى دوم ، از مباحث مهم در عرصه استراتژيك بوده است. تلاش‏هايى در اين زمينه و در سه سطح سلاح‏هاى هسته‏اى ، غيرهسته‏اى و بيولوژيك و اغلب از سوى سازمان ملل متحد ، دو كشور آمريكا و شوروى و ساير كشورها و سازمان‏هاى منطقه‏اى و بين‏ المللى صورت گرفته است. با اين وصف ، هنوز جامعه بشرى شاهد عدم كنترل تسليحات و فقدان خلع سلاح عمومى است. جامعه بين‎المللي از ابتداي دستيابي به سلاح‎هاي هسته‎اي و متعاقب نخستين انفجار اين نوع بمب ، خواستار توقف توسعه و توليد سلاح‎هاي هسته‎اي شد. در این تحقیق سعی میشود تلاشهای کشورها ، سازمان ملل و همچنین نظریات روابط بین الملل در مورد کنترل تسلیحات و خلع سلاح مورد برسی قرار گیرد.
از اين رو اين سؤالی که مطرح مى‏شود این است كه چرا پس از نيم قرن تلاش ، كنترل واقعى تسليحات و خلع سلاح عمومى اتفاق نيفتاده است؟
فرضیه: به نظر می رسد نبودن اجماع در میان کشورها در مورد یک نظریه روابط بین الملل در زمینه ایجاد صلح-نبودن یک مرکز قدرتی بالاتر از قدرت دولتها که دولتها در هنگام خطر واقعا به ان تکیه کنند.و همچنین غالب بودن نظریه رئالیستی و توجه صرف به دولتها جهت حل و فصل اختلافات باعث شده که روز به روز به جای اینکه کاهش تسلیحات توجه شود بر عکس توجه بیشتر به افزایش تسلیحات می شود. به هر حال به توضیح بیشتر در مورد موضوع در تحقیق به آن خواهیم پرداخت.
اهداف: هدف براین است تا اینکه جستجو کنیم راههای مناسب را جهت کنترل تسلیحات - در ادامه توضیح و بررسی موضوع به انها اشاره خواهیم کرد.
مهمترین یافته های تحقیق این است که نظریه رئالیست و نئورئالیست از نظریه های غالب در روابط بین الملل است و کشورها به این مسئله پی برده اند که برای اینکه بتورانند سه مولفه رئالیستها (دولت – بقا- خودیاری)داشته باشند و بتوانند در روابط بین الملل حرفی برای گفتن داشته باشند باید خود را از نظر نیروی نظامی قوی کنند.

تعریف موضوع:

بطور کلی سلاحهای امروزی به دو دسته تقسیم می شوند 1- سلاحهای متعارف 2- سلاحهای غیر متعارف
در توصیف سلاحهای متعارف چنین گفته اند پیشرفته ترین سلاحهای غیر اتمی (سنتی)متعلق به هر زمان را سلاح متعارف گویند . در واقع سلاحهایی هستند که برای امنیت داخلی و مرزها از آن استفاده میشود و ممنوعیت بین المللی وجود ندارد. تسلیحات غیر متعارف شامل انواع موشکها با برد کوتاه و بلند هواپیماها وزیر دریاییها موشک انداز را شامل می شود. در اینجا باز هم دو نوع تفکیک قابل ذکر است.
1- تسلیحات تاکتیکی اتمی 2- تسلیحات استراتژیک
سلاحهایی که برد آنها تا4000 کیلومتر است را سلاحهای تاکتیکی و سلاحهایی که بیش از 4000 کیلومتر برد دارند استراتژیک هستند. تاکنون در تمامی جنگها که اتفاق افتاده است بیشتر از سلاحهای غیر اتمی استفاده شده است و تسلیحات اتمی کمتر استفاده شده است ولی تسلیحات استراتژیک تاکنون استفاده نشده است. بطور کل سلاحهایی هستند که موافقت و اجماع بین المللی برای داشتن و استفاده آن وجود ندارد.
مقدمه: خلع سلاح و كنترل تسليحات از ديرباز به عنوان يكي از ابزارهاي مهم حفظ و تقويت صلح و امنيت بين‎المللي شناخته شده است. پيش‎بيني‎هاي ميثاق جامعه ملل و منشور ملل متحد در زمينه همكاري‎هاي بين‎المللي جهت كنترل تسليحات بيانگر اهميت نقش مجامع بين‎المللي در ارائه و پيشبرد طرح‎هاي مربوط به تنظيم و تهديد تسليحات است. انفجار نخستين بمب هسته‎اي بر فراز هيروشيما، كمتر از دو ماه پس از امضاي منشور ملل متحد در در سانفرانسيسكو و آثار دهشتناك و غيرقابل باور اين حمله هسته‎اي مفاهيم سنتي امنيت جنگ و تسليحات را يكسره دگرگون كرد و تقاضاهاي جديدي را براي كنترل تسليحات هسته‎اي و حفظ و تحكيم صلح و امنيت بين‎المللي مطرح ساخت. اختصاص موضوع نخستين بندهاي مصوبات مجمع عمومي سازمان ملل متحد به مسئله تسليحات هسته‎اي و ايجاد كميسيون انرژي اتمي به منظور ارائه پيشنهادهاي مربوط به تضمين استفاده صلح‎آميز از انرژي اتمي و حذف تسليحات هسته‎اي به خوبي نشان‎دهندة نگراني جامعة بين‎المللي از خطر گسترش چنين سلاح ويرانگري است اين خواسته در دوران جنگ سرد به دليل رقابت‎هاي آمريكا و شوروي و مسابقه تسليحاتي گسترده براي مقابله با يكديگر پاسخ مثبتي در پي نداشت. در دوران جنگ سرد. تنها دستاورد انعقاد معاهده منع گسترش سلاح‎هاي هسته‎اي و امضاي قراردادهاي دوجانبه ميان دو ابرقدرت براي مهار مسابقه تسليحاتي بود پس از جنگ سرد اين اميد به وجود آمد كه سلاح‎هاي هسته‎اي به تدريج جايگاه خود را در استراتژي‎هاي نظامي از دست خواهند داد. بنابراين تقاضاي فزاينده‎اي براي نيل به خلع سلاح هسته‎اي شكل گرفت. اما تحولات بعدي كه متعاقب جنگ دوم خليج فارس اتفاق افتاد اين خوش‎بيني را با ناكامي روبرو ساخت. اين تحولات نشان داد تا زماني كه قدرت‎هاي هسته‎اي نخواهند، سازمان ملل متحد، توفيق چنداني در امر خلع سلاح نخواهد يافت.

اشاره کوتاه به گذشته :

دستیابی به تکنولوژی جدید از گذشته بسیار دور در زندگی انسانها و در تعین سرنوشت جوامع بشری تاثیر فراوان داشته و در روند تکامل تمدن بشری و تحول عظیمی در زندگی بشری داشته است. تحولات تکنولوژی در زمینه های مختلف در جوامع مختلف به طریق و روشهای گوناگون به وقوع پیوسته است. اما به علت نبود ارتباطات و تبادل اطلاعات لازم بین جوامع این تحولات از پویایی کمتری برخوردار بوده است. انسانهای اولیه به ناچار برای حفظ جان خود به فکر و ابداع وسایل زندگی و دفاع پرداخته به مرور وسایل و ادوات جنگی را ساختند.
اولین چیزی که انسانها اولیه برای ساخت ابزار زندگی و جنگ افزار تدافعی به خود جلب کرد سنگ گل و شاخه درختان بوده است. و سپس پوست و استخوان حیوانات و نیز در فرایند تکنولوژی عهد باستان جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده است با وجود همه پیشرفتها در زمینه های مختلف اجتماعی متاسفانه خوی تجاوزگری و روحیه زیاده طلبی ...انسانها در زمینه های مختلف نیز رو به فزونی یافته است (قتلها-غارتها-جنگها...) بدین ترتیب همیشه ابزار نظامی و نظامی گری خصوصا بعد از اینکه اجتماعات شهری شکل گرفته و منافع ملی جایگزین منافع شخصی و خانوادگی شده ضرورت داشته است.
مخصوصا جنگ جهانی دوم با به جای گذاشتن 50 میلیون کشته و میلیونها نفر معلول خونین ترین جنگ تاریخ بشر ،و 30 میلیون نفر به دلایل مختلف جلای وطن شدند. در اواخر جنگ جهانی دوم امریکا از بمب اتم استفده کرد. استفاده امریکا از بمب اتم برای ژاپن باعث شد که همه جهانیان به اثار بد سلاحهای غیر متعارف پی ببرند

جایگاه کنترل تسلیحات و خلع سلاح در تئوریهای روابط بین الملل :

مطالعه خلع سلاح و کنترل تسلیحات یک رشته جنبی و فرعی از مطالعات کلی روابط بین الملل می باشد به عبارتی تئوری پردازی در زمینه خلع سلاح و کنترل تسلیحات جز جریانات اصلی روابط بین الملل نبوده است بلکه منبعث از تئوریهای کلان و به خصوص نظریات مربوط به امنیت دسته جمعی و امنیت ملی و بین المللی است اما بدان معنی نیست که که تئوری در این زمینه وجود نداشته باشد .
به هر حال در نظریات بین الملل به این موضوع توجه شده است.
اصطلاح کنترل تسلیحات و خلع سلاح دو اصطلاح مترادف اما متفاوت برای دستیابی به یک هدف کلی یعنی امنیت ملی و بین الملل هستند. توجه به خلع سلاح از تارخ 1919 اما کنترل تسلیحات بعد از جنگ جهانی دوم ،هدف اصلی خلع سلاح برچیدن ابزارهای جنگ میان کشورها است . رویکرد خلع سلاح حذف تسلیحات مگر برای امنیت داخلی ،کنترل تسلیحات هرگونه اقدامات از نظیر –تخریب- ممنوعیت- استفادهو تولید و کاهش تسلیحات را گویند.
منبع:اندیشکده روابط بین الملل