هجوم پنهان (3)
نويسنده:سيد ابراهيم حسينى
برنامه هاى ماهواره اى در ارتباط با اصل حاكميت دولت ها واصل آزادى اطلاعات
3ـ حقوق فضايى و برنامه هاى ماهواره اى
مقررات حقوقى ماهواره ها
با وجود اين، چنين نبوده است كه فضاى ماوراى جوّ فاقد هرگونه قاعده و مقرراتى باشد. مجمع عمومى سازمان ملل در سال 1972 در قطعنامه شماره 2916 (XXVII) خود، بر لزوم تدوين اصول حاكم بر نحوه استفاده كشورها از ماهواره هاى زمينى براى پخش مستقيم برنامه هاى تلويزيونى تأكيد نمود. همچنين در قطعنامه هاى بعدى، از جمله در قطعنامه شماره 35/36 خود به تاريخ 18 نوامبر سال 1981 مقرّر كرد تا در سى و هفتمين اجلاس سازمان ملل توافقى در زمينه پيش نويس اصول حاكم بر چگونگى استفاده كشورها از ماهواره هاى زمينى براى پخش مستقيم برنامه هاى تلويزيونى در سطح بين المللى به عمل آيد. اين تلاش ها منجر به تدوين اصولى شد كه در ذيل به آن ها اشاره مى شود:45
ـ بر اساس مواد 1 و 2 و 3، فضاى باز براى بهره بردارى و استفاده كليه دول آزاد است... اكتشاف و استفاده از فضا بايد با توجه به منافع همه دولت ها صورت گيرد... و كار آن ها مطابق با قواعد حقوق بين الملل باشد.46
ـ فعاليت ها در زمينه پخش مستقيم برنامه هاى تلويزيونى در سطح بين المللى با استفاده از ماهواره، بايد به روشنى انجام گيرد كه با حق حاكميت كشورها، از جمله اصل عدم دخالت و نيز حق هر كس براى جستوجو، دريافت و رساندن اطلاعات و نظرات (چنان كه در اسناد سازمان ملل، محترم شمرده شده است) منافات نداشته باشد.
ـ چنين فعاليت ها بايد مشوّق نشر آزاد و مبادله دو طرفه اطلاعات و دانش در زمينه هاى فرهنگى و علمى باشد، به توسعه برنامه هاى آموزشى، اجتماعى و اقتصادى، و به ويژه در كشورهاى در حال توسعه، كمك كند، كيفيت زندگى همه انسان ها را ترقى دهد و با احترام به تماميت حقوق سياسى و فرهنگى كشورها، برنامه هاى سرگرم كننده اى پخش كند.
ـ اين فعاليت ها بايد مطابق روش سازگار با توسعه تفاهم دوجانبه و تقويت روابط دوستانه و همكارى صميمانه بين همه كشورها و مردم در راه حفظ صلح و امنيت بين المللى انجام شود.
ـ فعاليت هاى پخش مستقيم برنامه هاى تلويزيونى در سطح بين المللى با استفاده از ماهواره، بايد مطابق با حقوق بين الملل، از جمله منشور سازمان ملل متحد، پيمان اصول حاكم بر فعاليت هاى كشورها در اكتشاف و استفاده از فضاى فراجو، از جمله ماه و ساير سياره هاى خاكى (مصوب 27 ژانويه 1967) و مقررات مربوط به كنوانسيون ارتباطات بين المللى و مقررات راديويى آن و اسناد بين المللى مربوط به ايجاد روابط دوستانه و همكارى در ميان كشورها و حقوق بشر باشد.47
تذكر: پخش «تلويزيون ماهواره» داراى همان ويژگى هاى تلويزيون است، با توانمندى بيش تر در ميزان قلمرو حركت گسترده تر پيام. از اين رو، آنتن هاى بشقابى براى دريافت برنامه هاى تلويزيونى ماهواره اى يك وسيله ارتباط جمعى جديد به حساب نمى آيد، بلكه گسترش قابليت هاست. بنابراين، اگر بخواهيم به آثار مسأله آنتن هاى ماهواره اى از حيث محتواى برنامه ها در يك كشور بينديشيم، قطعاً بايد ابتدا به تلويزيون در آن كشور و وضعيت و جايگاه اين جعبه سحرآميز در آن جامعه توجه كنيم.48
برنامه هاى ماهواره اى
1. دسته اول مربوط به برنامه هايى است كه اطلاعاتى را از فرهنگ ها و تمدن هاى گوناگون به ما مى دهد; از قبيل اخبار، گزارش، فيلم هاى مستند يا آموزنده، ورزش، اطلاعات علمى و مانند آن.
2. دسته دوم برنامه هاى مبتذل اخلاقى، مذهبى و سياسى در قالب مصاحبه، فيلم و گزارش است.
در بدو نظر،49 مى توان به دسته اول، از زاويه روابط ميان فرهنگ ها نگاه كرد و به دسته دوم، از زاويه تقابل فرهنگ ها.
برنامه هاى دسته دوم، مورد اعتراض حتى كارشناسان خارجى هم مى باشد; زيرا بسيارى از شبكه هاى ماهواره اى در دست دولت ها نيست، بلكه در اختيار بخش خصوصى است و غالب آن ها براى جلب مشترى بيش تر و سودآورى افزون تر، به تهيه اين گونه برنامه هاى تخريبى مبادرت مىورزند. قابل انكار نيست كه در شبكه هاى تلويزيونى ماهواره، مطالب جالب و موضوعات مفيدى نيز مطرح مى شود; همانند نحوه پيش گيرى يا مهار حوادث و بلاياى طبيعى،50 كمك مؤثر دو ماهواره علمى به كار تحقيق دانشمندان در قطب،51 و پيش بينى وقوع زلزله.52
اما واقعيت اين است كه در برنامه هاى دسته اول نيز اخبار و گزارش و حتى فيلم هاى آموزنده با القاى انديشه هاى خاص سياسى، اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى و شگردهاى گوناگون خبرپراكنى و دغل بازى مانند سانسور و بزرگ نمايى ـ در موارد دلخواه ـ يا بى اهميت انگاشتن ـ در موارد غيرمطلوب ـ تجزيه و تحليل هاى نادرست و تحميل فرهنگ پوچ غربى همراه است.
درباره برنامه هاى دسته دوم، كافى است به چند گزارش در اين زمينه توجه شود: «يكى از مسلمانان هندى در نامه اى به روزنامه اردوزبان Revolution نوشته است: امروز ماهواره ها مشكل كسانى را كه به خاطر حفظ آبرو، زنان و دختران خود را به سينما نمى برند، دو چندان كرده است; چون فسادى كه در سينماها محبوس بود، اينك به داخل خانه ها آمده است و ماهواره ها زنان برهنه و يا نيمه عريان را، كه در آغوش مردان جاى گرفته اند، به نمايش مى گذارند و ما نيز با محارم خود در خانه هايمان به تماشاى آن ها مى نشينيم. اهل دنيا تحت پوشش هنر، اين گونه هنرپيشه ها را ارج مى نهند، اما آن ها در واقع، عزّت و آبرو ندارند. اين برنامه هاى تلويزيونى، مسلمانان را از مذهب و دين دور مى كند و لذا، قبل از هر كارى بايد اين شيطان را از خانه دور انداخت و كمى هم به فكر آخرت افتاد.»53
شيخ عبدالعزيز بن باز، مفتى بزرگ اسلامى عربستان سعودى، اظهار مى دارد: «آنتن هاى بشقابى با اصول اسلام مغايرت دارد و همه جور پليدى و مفاسد را به بار مى آورد.»
ـ يكى از روزنامه هاى كشور عربستان به نام المسلمون در سلسله گزارش هاى خود با عنوان «مهاجمان از پشت بام ها مى آيند» پيامدهاى منفى اين گونه برنامه ها را از زبان متخصصان مطرح كرد.54
براى پى بردن به محتواى برنامه هاى ماهواره اى و ـ دست كم برنامه هاى جذّاب آن، كه عمده هدف پيام هاى ماهواره اى مى باشد ـ كافى است ببينيم رقابت اين برنامه ها در چيست؟ آيا جز در مجموعه هاى تلويزيونى و فيلم هاى سينمايى و سرگرم كننده است؟ و اين بدان معناست كه برنامه هاى ماهواره اى عمدتاً علمى و آموزشى نيست. و از اين رو، تبليغات غربى مبنى بر اين كه منع استفاده از ماهواره به منزله مخالفت با آزادى و برنامه هاى علمى است، بدون پايه و اساس مى باشد; زيرا مسأله ممنوعيت آنتن هاى ماهواره اى، ممنوع كردن بخشى از معارف و يا فنون بشرى نيست، مسأله اتخاذ تصميم درباره يك «رفتار اجتماعى» است.
شگردهاى تبليغى ـ هنرى براى نفوذ
الف. اگر اخبار و گزارش ها و همچنين مصاحبه هايى را كه در واقع منابع اطلاعاتى بينندگان تلويزيون هاى ماهواره اى هستند، به دقت بررسى كنيم، متوجه مى شويم كه آن ها همواره در انتخاب اخبار، سياست «سانسور حقايق» را در قالب هاى گوناگون به شدت دنبال مى كنند; از آن جمله:
ـ بزرگ نمايى واقعيات كوچك براى مخفى نمودن واقعيات بزرگ تر;
ـ انكار يا حذف نيمى از حقايق يك موضوع براى تحريف كل آن حقيقت;
ـ ابراز يك حقيقت همراه با تجزيه و تحليل ويژه از آن براى تخريب اصل موضوع در جهت جلوگيرى از جاذبه هاى آن حقيقت;
ـ اظهار يك حقيقت و تركيب آن با اكاذيب گوناگون براى محو آثار و نتايج آن حقيقت;
ـ انتخاب واژه هاى منفى براى بيان يك حقيقت ارزشمند براى ايجاد دافعه در شنوندگان نسبت به آن حقيقت;
ـ القاى انديشه هاى خاص سياسى، اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى، نظامى، تاريخى و علمى در قالب «خبر و گزارش»;
ـ تخريب شخصيت هاى مفيد و ترويج عناصر فاسد به وسيله انتشار مطالبى درباره آن ها تحت عنوان مزبور.
نتيجه آن كه حتى اخبار و گزارش هاى خبرى اين فرستنده ها هم براى عموم مردم مفيد نيست، بلكه به عكس، خطرات بزرگى به همراه دارد; زيرا هر كس با اين منابع ـ به اصطلاح ـ خبرى مرتبط شود، گرچه فقط اندكى از اكاذيب و تحريفات آن ها را به مروز زمان باور كند و انديشه هاى خود را بر اساس آن بنا نهد، خواسته يا ناخواسته از اهداف آن ها پيروى خواهد كرد، به خصوص با توجه به برخى اصول روان شناسى مانند «نقش اثر تقدم» در شكل گيرى برداشت ها كه حتى اگر اطلاعات صحيح بعدى هم در اختيار مخاطبان قرار گيرد، اطلاعات ناصحيح اوليه اثر خاصِ خود را خواهد بخشيد.
ب. برنامه هاى ورزشى بخش عمده اى از محتواى تلويزيون هاى ماهواره اى را تشكيل مى دهد كه توجه به نكات ذيل در بررسى آن ها ضرورى است:
ـ غالب اين برنامه ها، بيش از آن كه «ورزش» را ارائه دهد، بر جنبه هاى «نمايشى» تكيه مى كند;
ـ در حين برنامه هاى ورزشى و در لابهلاى آن، ترويج الگوهاى لباسى و ديگر وسايل ورزشى، رقص و آواز، پخش شعارهاى منفى بسيار ديده مى شود;
ـ از ورزشكارانى كه بسيارى از آن ها از نظر افكار و اعمال فاسد و ناشايست اند بت ساخته مى شود كه اين خطر عمده اى براى نسل جوان در پى دارد;
ـ برهنگى زنان در قالب ورزش، به نحوى كه زن ورزشكار در ذهنيت بيننده تنها در پرتو برهنگى او پذيرفته مى شود و به مروز زمان، برهنگى زنان براى بينندگان مقبول و بديهى مى نمايد;
ـ ورزش هدف اصلى مطرح مى شود و در نتيجه، پيروزى در آن، پيروزى در همه چيز و باخت در ميدان ورزش از دست دادن همه چيز تلقى مى شود.
ج. مباحث اجتماعى و فرهنگى و حتى مسائل دينى و اخلاقى در قالب هاى «مصاحبه»، «طرح نظريه»، «ميزگرد»، «نظرسنجى»، «توضيح كارشناسان»، «بررسى روان شناسان» و مانند آن آثار مخرّبى به همراه دارد و نمى توان آن را تبادل فرهنگى ناميد; زيرا گويندگان اين برنامه ها متكلم وحده هستند و مخاطبان فقط شنونده و بيننده. آن ها هرگز افكار و نظريات مخاطبان را منعكس نمى كنند، بلكه چنان بيننده را با نظريات مشابه و رنگارنگ، بمباران فكرى مى كنند كه فرصت تأمل و مقايسه حق و باطل را از او مى گيرند.
توجه به نمونه هايى از فرهنگ مهاجمان مؤيّد مدعاست:
ـ در فرهنگ ما پوشيدگى ارزش است، در القاءات آن ها برهنگى كه آن را عامل ارتقاى شخصيت زن معرفى مى كنند.
ـ رازدارى و پرده پوشى در مسائل شخصى براى ما يك فضيلت است، در برنامه هاى تلويزيونى غرب، افشاگرى و پرده درى نشانه شجاعت و استحكام شخصيت افراد.
ـ ما عفاف و پرهيز از جلوه گرى زنان را ارج مى نهيم، آن ها جلوه گرى و خودآرايى زنان را بالاترين امتياز تلقى مى كنند.
ـ ما تفاهم و حفظ آرامش و صلح را در ميان افراد، اعم از پيران، جوانان، كودكان، در كنار پيروى از ارزش هاى دينى ضرورى مى شناسيم، امّا آن ها مدام در پى طرح اختلاف و تضاد ميان نسل هاى جامعه هستند و تشنج گرايى را با پيروى از اصل «تكيه بر تضاد و تضارب ميان نسل ها» دنبال مى كنند.
ـ اگر از نظر ما رفاقت ميان زن و شوهر بر مبناى تبعيت از فرامين شرع، كه ناشى از مودّت و رحمت الهى ميان زوجين است، اساس خانواده را تشكيل مى دهد و براى ساختن انسان و اصلاح فرد و جامعه ضرورى است، آن ها تمام كوشش خود را براى تحريك زن و شوهر عليه يكديگر و ايجاد رقابت كاذب ميان آن ها و ترويج كينه توزى در نهاد خانواده به كار مى گيرند.
ـ ايثارگرى و حفظ منافع ديگران در مكتب و فرهنگ ما ارزش والايى دارد، اما در فرهنگ غرب، فردگرايى و امتيازطلبى محوريت تام دارد.
ما كمال جويى، ارزش گرايى و معنويت طلبى را موجب سعادت مى دانيم، آن ها بيننده را به سوى سرگرمى هاى بى ارزش، لذت هاى زودگذر، رؤياهاى دروغين و مادى گرى محض سوق مى دهند.
ـ براى ما «عشق» جلوه اى آسمانى دارد، اما آن ها عشق را در حيوانى ترين مرحله ممكن تعبير و تفسير مى كنند.
خلاصه آن كه همت ما در شكوفايى استعدادهاى خداداد انسان ها، تقويت قوّه عقلانى و تهذيب نفسانى است، در حالى كه تلاش غربى ها برخاسته از فرهنگشان در تحريك قواى نفسانى و تخريب نيروهاى فطرى و الهى بشر مى باشد.
د. فيلم ها و مجموعه هاى تلويزيونى كه بيش ترين بيننده را از طيف هاى گوناگون در سراسر جهان دارد، عمدتاً تركيبى از چند موضوع و عامل را در قالب هاى گوناگون عرضه مى كنند:
ـ خدشه دار كردن هر آنچه براى انسان ها تاكنون مقدس و خدشه ناپذير بوده است;
ـ محور قراردادن برهنگى زنان و شهوت گرايى مردان و محدود كردن رابطه زن و مرد به مسأله التذاد جنسى;
ـ القاى نااميدى از آينده بشريت و ايجاد يأس از روند تاريخ و حركت جوامع بشرى;
ـ ايجاد ترس و وحشت در بيننده بر اثر تماشاى صحنه هاى هولناك با بهره گيرى از تغيير نور و رنگ تصاوير و پخش آهنگ هاى هيجان زا به منظور تحريك سلسله اعصاب بينندگان تا در نهايت، اراده و استحكام روانى را از او سلب كنند;
ـ توجيه خشونت هاى وحشيانه به مثابه راه حل نهايى براى رفع اختلافات ميان آدميان، حتى در قالب فيلم هاى كارتونى و بازى هاى رايانه اى;
ـ عادى نشان دادن توطئه هاى رنگارنگ، فتنه گرى ها، كلاه بردارى ها و همه رذايل اخلاقى در قالب ارتباط ميان شخصيت هاى داستان هاى فيلم ها كه موجد بدبينى و سوء ظن در بيننده نسبت به ديگران مى شود;
ـ ترويج فحشا و منكرات در زشت ترين نوع آن در قالب داستان هاى جذاب و به كمك توجيهات روان شناسانه نظير انواع تجاوزات جنسى، هم جنس بازى در زنان و مردان، تجاوز افراد به اقارب خويش و تجاوز جنسى حتى به اجساد و مردگان;
ـ ايجاد يأس نسبت به اجراى ارزش هاى انسانى و فضايل اخلاقى در جوامع بشرى; مثلاً، در فيلم ها، افراد خيرخواه و با فضيلت همواره گرفتار مشكلات و دچار شكست شده، لاجرم از دنبال كردن اهداف مقدس پشيمان مى شوند.
ـ القاى برترى هاى نژادى يهود بر ديگران، سفيدپوستان بر سياه پوستان و سرخ پوستان; اين مسأله، به خصوص در فرهنگ امريكايى ريشه دارد امريكايى استدلال مى كند كه "åm American"; يعنى چون من امريكايى هستم، بايد از يك سلسله مزايايى كه ديگران ندارند برخوردار باشم.
ـ القاى برترى غربى ها در مقابل شرقى ها و يا القاى برترى نظام هاى سياسى غرب در برابر غير آن و ترويج افكار ـ به اصطلاح ـ بشرگرايانه و اصالت انسانى يا انسان مدارى به جاى خدامحورى در برابر انديشه هاى الهى كه در بسيارى از فيلم ها جلوه گرى مى كند.
به طور كلى، در فرستنده هاى تلويزيونى ماهواره اى مسائلى مطرح مى شود كه انسان از بيان آن ها شرم مى كند. اين برنامه ها تهديدى عليه عفت عمومى، اخلاق اجتماعى، ارزش هاى فرهنگى، اقتصاد ملى و كانون گرم خانوادگى همراه ايجاد تنش هاى روانى و مشكلات خانوادگى و آثار منفى اجتماعى و در نهايت، تهديد عليه امنيت ملى هستند.
به همين دليل در كشورهايى مثل ژاپن، ممنوعيت ماهواره به سختى اجرا مى شود. با اين كه ژاپنى ها از كشورهايى بودند كه قريب 9 سال ماهواره شان بر فراز كره جنوبى فقط فرهنگ ژاپنى را تبليغ مى كرد، ولى با اين حال، خودشان به هيچ وجه، حاضر نيستند امواج ماهواره هاى امريكايى ـ اروپايى را در كشورشان تحمل كنند.55
پی نوشت ها:
44ـ مايكل اكهرست، حقوق بين المللى نوين، ترجمه مهرداد سيّدى، نشر دفتر خدمات حقوقى بين المللى جمهورى اسلامى ايران، 1373، ص 260
45ـ مجله مجلس و پژوهش، ش 11، ص 45 ـ 46
46ـ مايل اكهرست، پيشين، ص 260
47ـ48ـ برگرفته از: جزوه «پيمان ها و اصول سازمان ملل متحد»، فصل فراجوّ، چاپ استفاده صلح جويانه از فضاى فراجوّ، وين، 1994، به نقل از مجله مجلس و پژوهش، ش 11، ص 46/ ص 15ـ17
49ـ مصاحبه زارع قنواتى، عضو كميسيون فرهنگ و ارشاد اسلامى، به نقل از: روزنامه همشهرى، مورخ 30 شهريور 1370
50ـ ________ «تلكس بين المللى»، تدبير، ش. 29، سال 3، ص 52
51ـ ________ «كوتاه و خواندنى»، همان، ش. 31، ص 59
52ـ ________ «تلكس بين المللى»، همان، ش. 34، ص 56
53ـ ________ «گسترش شبكه هاى ماهواره اى و عكس العمل هاى مردم هند»، روزنامه جهان اسلام، 1372، ضميمه روزنامه ش. 789، 21/12/72، به نقل از: مجله مجلس و پژوهش، ش 11، ص 27
54ـ «مهاجمان از پشت بام ها مى آيند»، مجله سروش، ش. 632، 12/10/71، به نقل از: همان، ص 30
55ـ رضا فيوضى، پيشين، ص 63
منبع: فصلنامه معرفت، شماره 36
