مقدمه

در تربیت، قدم اول، کسب آگاهی است. معضل اعتیاد و سوءمصرف مواد غیرقانونی در کشور ما گستردگی فراوانی دارد و رویکردها و راهکارهای علمی و سیاسی چند دهه ی اخیر چندان در مهار این مشکل موفق نبوده اند. اگر به میزان شیوع اعتیاد در اقوام، شهرها و روستاهای مختلف رجوع نماییم، تفاوت ها، نشانگر اهمیت نقش زیرساخت های فرهنگی در کانون های خانوادگی و قومی است. بدون دخالت فعالانه ی خانواده ها، امید به مهار معضل رو به گسترش اعتیاد در کشور ما، امیدی واهی بیش نخواهد بود. والدین، مربیان و معلمین که بانیان اصلی تربیت نسل آینده می باشند می بایست اطلاع کامل و صحیحی از مواد و داروهایی که فرزندان ما را تهدید می کنند داشته باشند. باید بدانیم چه علائمی می توانند نشانه هایی از خطر در فرزندان ما باشند. پیدا کردن یک سنجاق قفلی باز شده در وسایل فرزندان در صورتی می تواند زنگ خطر به حساب آید که ما با نحوه ی استفاده از تریاک آشنا باشیم. بیمار جوانی داشتم که سال ها تریاک را در وسایل خود حمل می کرد اما به والدین خود گفته بود: «این قره قروت است». در این مقاله سعی شده است یک سری نکات آموزشی که بر اساس سال ها تجارب علمی و مطالعاتی با بهره گیری از دیدگاه ها و نظرات متخصصین، جامعه شناسان و روانشناسان حوزه ی مطالعات اعتیاد به و دست آمده، برای آگاهی و در اختیار قراردادن خانواده ها و والدین محترم قرار گیرد. امیدواریم این مقاله، ما را در تربیت صحیح نسلی سالم در راه پیشرفت ایران اسلامی یاری نماید.

سخن آغاز

مصرف مواد و داروهای غیرقانونی از بزرگترین و پیچیده ترین مشکلات بشری در جامعه ی امروز است. هر روز بر تعداد افرادی که به مصرف مواد روی می آورند، افزوده می شود؛ به طوری که مصرف و اعتیاد به مواد غیرقانونی افزایش چشمگیری در سال های اخیر در کشور ما داشته است. دلایل مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و تربیتی در کنار یکدیگر سبب افزایش این مشکل در جامعه شده اند. از میان همه ی این عوامل می توان به افزایش نسل نوجوان و جوان در سال های اخیر اشاره کرد؛ زیرا این نسل از افراد، بیشتر از سایرین در معرض آسیب های مختلف، از جمله اعتیاد هستند. بنابراین، توجه ویژه برای حفظ این قشر از جامعه با آگاه نمودن هرچه بیشتر والدین نسبت به این آسیب ها و ابعاد مختلف آن بخش بزرگی از اقدامات پیشگیرانه از اعتیاد محسوب شده و ضروری به نظر می رسد.

اولین قدم در کسب این آگاهی، آشنایی با داروها و موادی است که فرزندان ما را در جامعه تهدید می کنند؛ به طوری که خواننده با مشاهده ی این داروها و مواد در موقعیت های واقعی قادر به تشخیص و شناسایی آن ها باشد. در ابتدای این مجموعه در مورد هر یک از داروها یا موادی که مورد سوءمصرف قرار می گیرند، توضیح مختصری داده شده، سپس شکل ظاهری، روش های مصرف، علائم ترک، عوارض ترک و در آخر نیز در پر خصوص روش های درمانی به طور خلاصه توضیح داده شده است. البته در هر قسمت سعی شده با استفاده از تصاویر مناسب، شناخت بهتری به خواننده داده شود. هدف از این مجموعه مقالات، معرفی عینی این داروها، علائم و ابزارهای مصرف است تا والدین بتوانند در صورت مشاهده ی این موارد، اقدامات درمانی لازم را در کوتاه ترین زمان ممکن انجام دهند. لازم به یادآوری است، مقاله حاضر، برای آگاهی هر چه بیشتر والدین نسبت به داروها و مواد مورد سوءمصرف در ایران تهیه گردیده تا به کمک آن بتوان به تشخیص هرچه بهتر این مواد و در صورت نیاز مداخلات لازم سرعت بخشید اگرچه آن چیزی که در نهایت باعث اعتیاد در فرد می شود فراتر از وجود این مواد در جامعه است. همچنین آنچه باید در همه ی حالات در ذهن بسپاریم این است که اعتیاد به مواد مخدر به صورت تصادفی به وجود نمی آید. بنابراین در ورای ازدیاد این ترکیبات متنوع اعتیاد آور، پرداختن به علل گرایش یک فرد به مصرف این مواد، مهم ترین عاملی است که باید مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این، سه مقاله دیگر نیز در این زمینه به بحث پیرامون پدیده ی اعتیاد می پردازند که عبارتند از:

۱- چگونه فرزندانی دور از اعتیاد و سوء مصرف مواد داشته باشیم؟

در این مقاله به بررسی روش های واقعی و عملی تربیت فرزندان برای حفظ س لامت و نگرویدن آن ها به سوءمصرف مواد، و همچنین راهکارهای عملی پیشگیری از اعتیاد در میان جوانان و نوجوانان ایرانی پرداخته شده است.

۲- چگونه دانش آموزانی دور از اعتیاد و سوء مصرف مواد داشته باشیم؟

در این مقاله با تأکید بر دانش آموزان و مدارس، روش های پیشگیری از اعتیاد در میان آن ها مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. در ضمن حاوی نکات عملی و سودمندی برای مربیان و والدین دانش آموزان است.

۳- آشنایی خانواده ها با روش های دارویی و غیردارویی درمان و مقابله با اعتیاد

در این مقاله با زبانی ساده به انواع روش های درمان اعتیاد با استفاده از دارو و روش های غیردارویی در ایران، برای اطلاع رسانی به خانواده ها پرداخته میشود.

تعریف اعتیاد، وابستگی و سوءمصرف مواد

اعتیاد یا وابستگی به مواد، بیماری ای است که شامل الگوی نامناسبی از مصرف مواد و داروهاست و باعث تخریب جنبه های مختلف زندگی فرد می گردد. فرد معتاد برای رسیدن به آثار دلخواه و احساس لذت مجبور است به طور مکرر میزان ماده ی مصرفی را تا اندازه ی قابل ملاحظه ای افزایش دهد و در صورت قطع مصرف، علائم محرومیت یا خماری، بسته به نوع ماده ی مصرفی، به طور بارز قابل مشاهده است. فرد معتاد میل زیادی برای مصرف دارد و علی رغم آگاهی از عوارض مصرف، به این کار ادامه می دهد. معمولا افراد معتاد وقت زیادی را صرف تهیه و مصرف مواد می کنند، به طوری که فعالیت ها و کارکردهای شغلی، اجتماعی، تحصیلی و تفریحی آن ها مختل میشوند. همچنین معمولا این افراد تلاش های زیاد و ناموفقی برای قطع یا کنترل مصرف مواد و داروها دارند. باید به این نکته توجه داشت که تفاوت هایی بین واژه ی «سوءمصرف مواد» و «اعتیاد» وجود دارد. «سوءمصرف مواد» به هرگونه استفاده از موادی که عوارض روانی و یا جسمانی به همراه داشته باشد گفته میشود. اما واژه ی «اعتیاد» زمانی به کار می رود که فرد به این سوءمصرف، وابستگی روحی و یا جسمی پیدا نماید. وابستگی روحی به این معناست که فرد در صورت مصرف ننمودن مواد دچار اختلالات روحی از جمله افسردگی، اضطراب و... می شود. اما در وابستگی جسمی، مصرف نکردن مواد با علائم جسمی از قبیل تعریق، دردهای عضلانی، سردرد و... همراه است. بعضی از مواد غیرقانونی خاصیت اعتیادزایی بیشتری نسبت به بقیه دارند. برای مثال هروئین پس از چند بار سوءمصرف در ابتدا وابستگی روحی و سپس وابستگی جسمی در فرد ایجاد می نماید، اما مواد توهم زا از قبیل حشیش یا ال اسدی خاصیت اعتیادزایی جسمی کمتری دارند و عموما وابستگی روحی ناشی از مصرف در این افراد مشکل ساز می شود و نه عوارض جسمی.

طبقه بندی کلی مواد مورد سوء مصرف

مواد مورد س وءمصرف و اعتیادزا عموما با واژه ی مواد «روان گردان» شناخته می شوند، زیرا تغییراتی در روان انسان ایجاد می نمایند. برای مثال باعث احساس انرژی، خوشحالی، آرامش و یا خواب آلودگی می شوند. مواد روان گردان براساس نوع تأثیری که بر روان انسان ها ایجاد می نمایند، به چهار گروه اصلی تقسیم می شوند:

١- مواد مخدر

تخدیر یا احساس آرامش، بیدردی و بی غمی، تأثیری است که گروهی از مواد روان گردان با نام مواد مخدر در روح و روان انسان ایجاد می کنند. این گروه که تریاک و هروئین معروف ترینشان هستند، در ایران بیشترین شیوع مصرف را دارند؛ زیرا عموم این مواد از گیاه تریاک که به لاتین «اپیوم» خوانده میشود، گرفته میشوند. به این خانواده، اپیوئیدها نیز اطلاق می شود. این نوع مواد علاوه بر کاربرد داشتن در علوم پزشکی به عنوان داروهای ضد درد (مثل مورفین، کدئین و ترامادول)، داروهای ضد اسهال (مثل دیفنوکسیلات و الوپرامید) و داروهای ضد سرفه (مثل پروپوکسیفن)، بالاترین خاصیت اعتیادزدایی را نیز دارا هستند.

۲- مواد محرک

این مواد باعث احساس انرژی و شادی در فرد مصرف کننده میشوند. کوکائین و ترکیبات آمفتامین مانند «شیشه» به این گروه تعلق دارند. اعضای این گروه اعتیادزایی جسمی بالایی ندارند، ولی مصرف آن ها با اعتیاد روحی و عوارض جسمانی بسیاری همراه است.

3- مواد خواب آور

قرص های خواب آور و آرامش بخش از جمله دیازپام، کلونازپام، لورازپام و فنوباربیتال که بیشتر کاربرد پزشکی دارند توسط عده ای از افراد در جهت سوء استفاده می شوند. این مواد خاصیت اعتیادزایی زیادی دارند، اما عوارض جسمانی کمتری به همراه دارند.

۴- مواد توهم زا

توهم به معنای دیدن، شنیدن، لمس و یا چشیدن چیزی است که در واقع در دنیای خارج وجود ندارد. برای مثال در توهمات بینایی، فرد چیزهایی می بیند که در واقع وجود ندارند. خاصیت توهم زایی عموما با خاصیت تحریک نیز همراه می باشد؛ یعنی بسیاری از مواد محرک توانایی توهم زایی نیز دارند. برای مثال حشیش، شیشه و اکستاسی (قرص های اکس) هرکدام به میزانی متفاوت توانایی تحریک و توهم زایی دارند. البته بعضی از مواد مانند ال اسدی (LSD) تقریبا به طور خالص فقط توانایی توهم زایی دارند.

5- مواد متفرقه

الکل به عنوان یکی از مهم ترین موادی که مورد سوءمصرف قرار می گیرد در مقادیر کم، خاصیت تحریک کنندگی و در مقادیر بیشتر، خاصیت آرامش بخشی، خواب آوری، بیهوشی و در نهایت مرگ را به همراه دارد. در بسیاری از کشورهای غربی برخی از مواد مصرفی مجاز، مانند لاک، تینر و بنزین نیز به صورت استنشاقی سوءمصرف می شوند.

قرص های نیروزا و آمپول های هورمونی (استروئیدهای آنابولیک) که تا در باشگاه های بدنسازی مورد استفاده قرار می گیرند نیز مثال هایی از سوءمصرف مواد هستند. در مجموع می توان گفت اعتیاد، بیماری ای است که تمام جنبه های مرتبط با فرد شامل بدن، روان و ذهن، وضعیت خانوادگی، اجتماعی، شغلی و تحصیلی را درگیر می کند و برای درمان آن نیز دخالت و تغییر در همه ی این جنبه ها ضروری هستند.

مواد افیونی یا مواد مخدر

این گروه شامل محصولات به دست آمده از گیاه خشخاش (تریاک) و مواد صنعتی به دست آمده در کارگاه های زیرزمینی هستند که اغلب به خاطر حالت خواب آلودگی که ایجاد می کنند، «مخدر» نامیده میشوند و شامل گروه وسیعی از مواد طبیعی مثل تریاک تا مواد نیمه مصنوعی مثل هروئین میشوند. علائم مشترکی که این مواد در بدن ایجاد می کنند، عبارتند از: ایجاد آرامش، خواب آوری، کوچک شدن مردمک چشم، کاهش فشار خون و دمای بدن، کاهش تنفس، استفراغ، اختلال در حافظه، کاهش یا رفع دردها، چرت زدن در روز، تیرگی رنگ پوست، به هم خوردن دورهی قاعدگی در زنان، نوسان خلق و... البته این علائم معمولا تا ۸ ساعت بعد از مصرف باقی می مانند. محرومیت از این مواد، در فردی که به آن ها معتاد (وابسته شده است، علائم بارزی ایجاد می کند که شامل اشک ریزی، تهوع، تعریق، اسهال، استفراغ، تب، آبریزش بینی، پرش غیرارادی عضلات، بالارفتن فشارخون و ضربان قلب، لرزش عمومی بدن، عصبانیت و پرخاشگری، برهم خوردن نظم خواب و ... می باشند. برخی از علائم تنها چند ساعت بعد از قطع مصرف و برخی ۴۸ تا ۷۲ ساعت بعد از آن ادامه می یابند.

تصویر بالا مربوط به گیاه خشخاش (شبیه گیاه شقایق) است که اکنون به طور عمده در افغانستان کشت می شود و از میوه ی باقیمانده ی آن پس از ریختن گلبرگ ها (گرز خشخاش، تصویر چپ)، تریاک که به عنوان منبع بسیاری از مواد افیونی است، به دست می آید.

تریاک

تریاک از قدیمی ترین مواد مخدری است که مورد سوءمصرف بشر قرار گرفته است. ویژگی خاص مصرف تریاک (در اصطلاح عامه: تل) این است که بسیاری از معتادین به آن، در ماه ها و یا حتی سال های اول احساس وابستگی جدی به این ماده ندارند و اصطلاحا خود را مصرف کننده ی تفننی یا به قول عوام «تل باز» میدانند؛ اما پس از مدتی نشانه های وابستگی بروز کرده و فرد را درگیر می سازد؛ به طوری که در این شرایط وضعیت روحی، جسمی و مالی فرد روز به روز افت کرده و فرد دچار سیر قهقرایی اعتیاد میشود.

شکل ظاهری تریاک به شکل خمیری یا پلاستیکی شکل پذیر (شبیه قره قروت نسبتا سفت) با رنگ قهوه ای تیره به فروش می رسد. البته بسته به میزان ناخالصی رنگ آن تا مشکی تغییر می کند و بوی تند گیاهی مخصوص به خود دارد که پس از یک بار استشمام، بوی آن در ذهن باقی می ماند. تریاک به صورت لول ۲۵ گرمی و همچنین تکه های یک، نیم و ربع مثقالی وجود دارد، ناخالصی های تریاک معمولا شامل خون شتر، شیرین بیان، قرص های اعصاب و میوه های له شده می باشد. قیمت فروش تریاک با توجه به وزن آن متغیر است و معمولا به صورت بسته های ۳، ۶ و ۱۲ گرمی یا مثقالی نیز به وسیله ی خرده فروش ها به معتادها فروخته میشود. شکل بسته بندی آن معمولا به صورت بسته های پلاستیکی است.

روش های مصرف

اطلاع از ابزار مورد استفاده برای مصرف تریاک برای خانواده ها از آن جهت دارای اهمیت است که مشاهده ی ابزارهایی مانند سوزن یا سیخی که حرارت دیده است و یا تکه های سیاه رنگ به مانند قره قروت که عموما در جعبه های سیگار نگهداری میشوند و بوی خاصی دارند و استفاده از ابزار خاصی مانند قلقلی (نوع خاصی قلیان)، می تواند نشانگر در معرض خطر بودن فرزند یا فرزندان باشد. البته بوی خاصی که پس از مصرف تریاک در محیط به مدت طولانی باقی می ماند می تواند راهنمای خوبی برای خانواده ها باشد.

تریاک را به چند روش مصرف می کنند: به شکل تدخینی با وافور و سیخ، با نوعی قلیان دست ساز (قل قلی) و خوراکی (معمولا با محلول نمودن در چای غلیظ یا از طریق تزریق). از جمله خواص تریاک این است که در هنگام مجاورت با دمای بالا به سرعت شروع به تبخیر و دودشدن می نماید. در روش های سوءمصرف با استفاده از سیخ و سوزن (تصویر روبه رو)، اتصال سیخ داغ به تریاکی که به سر سوزن چسبیده، دود حاصل که توسط مصرف کننده به وسیله ی لوله ای بلعیده می شود. در روش قلقلی این دود از داخل آب عبور کرده سپس بلعیده میشود. سوخته ی تریاک و شیره ی آن نیز مصرف می شود. سوخته ی تریاک، بقایای چسبیده به وافور است که اغلب در آب حل کرده و می خورند. شیرهای تریاک، از جوشاندن سوخته در ظرف های مسی حاصل میشود که رنگ تیره تری پیدا می کند. غلظت مورفین (ماده ی مؤثر در تریاک) در شیره ۱۰ برابر بیشتر از مورفین موجود در تریاک به همان اندازه و است. معمولا در زندان ها، تریاک را در آب حل کرده، سپس تزریق مینمایند که با این روش میزان نشئگی و اثرات جانبی آن تا ده برابر مصرف در حالت خوراکی افزایش می یابد. مصرف تریاک به وسیله ی وافور هزینه ی بیشتری نسبت به سایر روش های مصرف به فرد معتاد به سبب مصرف زیاد تحمیل مینماید. هم چنین استفاده از تریاک به صورت خوراکی کم هزینه ترین روش، اما همراه با ضررهای فراوان است. معتادین به تریاک عموما در آخرین مراحل مصرف خود شیره را به صورت خوراکی مصرف می کنند.

علائم مصرف

تریاک مانند سایر مواد افیونی باعث کاهش فشار خون و ضربان قلب، ها کاهش تنفس، کاهش دمای بدن، یبوست، کوچک شدن مردمک چشم، تیره شدن رنگ پوست، نوسان خلق، چرت زدن در روز، ایجاد آرامش، تسکین دردها و ... می گردد.

علائم ترک (خماری)

مصرف نکردن یا دوری از تریاک در زمانی که بدن فرد معتاد بدان نیازمند است حالتی را به وجود می آورد که به آن حالت، «خماری» می گویند و البته در زمان ترک اعتیاد یا اقدام به مصرف نکردن، این حالت برای شخص معتاد به وجود آمده که با علائم دیگری مثل افزایش فشار خون و ضربان قلب، اشک ریزی، تعریق، حالت تهوع، اسهال و استفراغ، لرزش بدن، بروز کج خلقی و پرخاشگری و ... همراه خواهد بود.

عوارض مصرف

تریاک ماده ی مخدری است که می تواند در فرد، وابستگی جسمی و روانی زیادی ایجاد کند. مصرف درازمدت آن باعث کاهش حرکات روده، ایجاد یبوست، کاهش فشارخون و تعداد ضربان قلب شده و به مرور فرد را دچار بی تفاوتی و بی علاقگی به زندگی می کند. به صورتی که تمام زندگی فرد محدود به کسب پول برای خرید و مصرف مواد می گردد.

شکل وافور

وافور از دو بخش لوله و حقه تشکیل شده است. حقه ی وافور قسمت کره مانندی است که تریاک در کنار سوراخ متصل کننده ی بیرون به داخل کره، چسبانده شده و سپس حقه به روی لوله پیچ می شود. استفاده از این روش یک سوم تریاک مصرفی به صورت سوخته به دیواره ی درونی قه می چسبد.

روش های درمانی

برای سم زدایی و درمان دارویی اعتیاد به تریاک، دارو با توجه به طول مدت مصرف، روش مصرف و میزان ماده ی مصرفی در هر روز توسط پزشک متخصص به فرد مصصم ترک اعتیاد تجویز می گردد. معمولا برای ترک اعتیاد به تریاک از داروهایی مثل کلونیدین، نالترکسون، بوپره نورفین و متادون می توان استفاده کرد. در درمان های غیردارویی از روش هایی مثل درمان های فردی، گروه درمانی، خانواده درمانی و غیره برای مقابله با وسوسه و حل تعارضات بین فردی، استفاده میشود. شرکت در جلسات گروه های خودیار مثل معتادین گمنام (NA) نیز می تواند برای این افراد مفید باشد.

هروئین

هروئین یکی از اعتیاد آور ترین مواد افیونی است که در بین معتادین و فروشندگان مواد مخدر به "دوا" معروف است. هروئین در آزمایشگاه ساخته میشود و ۱۰ بار قوی تر از تریاک است و اثرات آن بر مغز سریع تر اتفاق می افتد.

شکل ظاهری هروئین

هروئین به شکل پودر است و بسته به میزان ناخالصی آن، طیفی رنگی از سفید تا قهوه ای دارد. هروئین موجود در ایران، رنگ، طعم و ظاهری شبیه خاک مهر تا شیرخشک دارد. معمولا هروئین خالص را با قرص های پودر شده ی مختلف در ظرف حرارت میدهند و سپس در بازار به فروش می رسانند. بسته بندی های هروئین که "گله" نامیده می شود؛ پودر پیچیده شده در کیسه پلاستیکی است که سر آن را با نخ میبندند. هم چنین در مقادیر کم تر، هروئین را در بسته های کاغذی به فروش می رسانند. هروئین مزه ی تلخ و گسی دارد.

روش های مصرف

هروئین در اثر حرارت دیدن به سرعت به صورت دود درمی آید، لذا به شکل تدخینی بر روی زرورق با استفاده از حرارت فتیله های ساخته شده از دستمال کاغذی قابل استعمال است، همچنین به صورت استنشاقی از طریق بینی (معمولا با کمک اسکناس یا کاغذ لوله شده) و یا تزریقی (پس از حل شدن در آب به کمک جوهرلیمو) مصرف میشود.

علائم مصرف

در ابتدای مصرف هروئین، شخص احساس نیرومندی فکری و روانی ها زیادی می کند، اما به تدریج این آثار کاهش می یابند و بعد از به وجود آمدن اعتیاد، تمام مدت زندگی فرد صرف تهیه و مصرف آن برای جلوگیری از علائم ترک (خماری) می گردد. راش (Rush) حالت لذتی همراه با گرگرفتگی، احساس گیجی، احساس خشکی دهان، خارش شدید و سنگینی دست ها و پاها است که ممکن است با تهوع و استفراغ همراه باشد که این وضعیت در مصرف کنندگان هروئین رایج است.

علائم ترک

علائم ترک هروئین مشابه علائم ترک تریاک است، با این تفاوت که شدت آن بیشتر است و علائم خماری آن زودتر از بین می روند.

عوارض مصرف

هروئین اعتیاد جسمانی و روانی شدیدی ایجاد می کند. مصرف تزریقی آن اغلب با تعدادی از بیماری ها همراه می شود، مثل ایدز، هپاتیت B و C، بیماری های کبد، کلیه و غیره. نکته ی نگران کننده در مورد مصرف کنندگان هروئین تزریقی این است که این افراد اغلب به خاطر استفاده از وسایل مشترک برای تزریق، احتمال انتقال بیماری هایی مثل ایدز و هپاتیت را تا حد زیادی در جامعه افزایش می دهند، یعنی به دلیل اینکه بیشتر این افراد تا مدت ها از بیماری خود آگاه نیستند، جامعه، خانواده و اطرافیان آن ها نیز در معرض ابتلا به این بیماری ها قرار می گیرند.

روش های درمان

برای سم زدایی و درمان دارویی هروئین همان طور که در مورد تریاک گفته شد می توان از کلونیدین، نالترکسون، بوپره نورفین و متادون استفاده کرد. گاهی لازم است فرد برای مدت ها روی درمان دارویی نگهدارنده با بوپره نورفین، نالترکسون یا متادون باقی بماند. روان درمانی های فردی، گروهی و خانواده درمانی برای این افراد نیز ضروری هستند. همچنین گروه های خودیار مثل معتادین گمنام (NA) برای دور نگه داشتن آن ها از مواد مضر هستند.

کراک

«کراک» نوعی هروئین است که به تازگی در مناطق همسایه ی ایران مانند افغانستان ساخته شده و رواج پیدا کرده است. البته اصطلاح کراک در کشورهایی مانند آمریکا برای نامیدن کوکائین خالص به کار می رود، اما آنچه در ایران تحت عنوان کراک مصرف می شود، همان هروئین است که مقادیری ترکیبات کورتونی، قرص های مسکن، جوهرلیمو و در بعضی مناطق کشور ترکیبات محرک به آن اضافه شده است.

شکل ظاهری

کراک شبیه تکه های خرد شده ی کشک است و به راحتی تدخین میشود و برخلاف سایر مواد افیونی، بو و دود کمی ایجاد می کند. در حال حاضر کراک، به صورت واحدی به نام "سوت" به فروش میرسد (هر گرم، برابر ۶ سوت است).

روش های مصرف

کراک را با استفاده از فندک های مخصوص یا چراغ الکلی و یک سنجاق میتوان به راحتی تدخین کرد. تعداد معدودی از افراد کراک را نیز همانند هروئین تزریق می کنند. از آنجایی که مصرف کراک به سادگی و تنها با یک سنجاق و فندک انجام می گیرد، مشاهده ی این ابزارها، عاملی هشداردهنده در مورد مصرف این ماده است.

علائم مصرف

علائم مصرف در کراک مشابه هروئین است، اما اثرات و نشئگی کراک در مقایسه با هروئین در یک اندازه ی واحد بیشتر است.

علائم ترک

علائم ترک آن مشابه علائم ترک هروئین اما بسیار شدیدتر است.

عوارض مصرف

کراک اعتیادآوری و وابستگی بیشتری نسبت به هروئین در فرد معتاد ایجاد کرده و علائم تخریب جسمی آن بر فرد سریع تر بروز می کند، همچنین به دلیل وجود ترکیبات کورتونی در آن باعث پوکی استخوان میشود. اعتیاد روانی کراک زیاد است به طوری که تا مدت زمان طولانی بعد از ترک وسوسه ی بازگشت مجدد در فرد وجود دارد.

روش های درمان

روش های درمان کراک مشابه روش های درمانی ذکر شده برای هروئین میباشد.

نور چیزک و تمجیزک

نوعی ماده مخدر که در حال حاضر در ایران رواج پیدا کرده است، انواع غیرقانونی آمپول های دارویی به نام «بوپرنورفین» می باشد. بوپرنورفین یک داروی جایگزین برای درمان اعتیاد است که به شکل قرص های زیرزبانی برای درمان اعتیاد و به صورت تزریقی برای تسکین دردهای شدید ناشی از برخی بیماری ها مثل سرطان های پیشرفته موجود است. متأسفانه در بازار غیرقانونی زمان حال، آمپول های بوپرنورفین به نام های تم چیزک، نور چیزک، تیتی چیزک و ... به فروش میرسد (وارداتی از هند و پاکستان). البته اکثر این آمپول ها در مراکز غیرقانونی تخلیه شده و مجددا درون آن را با هروئین و قرص های مسکن پر نموده و به فروش می رسانند. مصرف کنندگان این آمپول ها اکثرا از معتادین مواد دیگر به خصوص هروئین هستند. مشکل اساسی در خصوص این آمپول عدم تشخیص این ماده با آزمایش های معمول اعتیاد در فرد معتاد به آن است.

شکل ظاهری

این آمپول ها معمولا یک تا سه گرمی هستند و به شکل مایع بیرنگ عرضه می گردند. اما آمپولهای تقلبی با نام تمچیزک، نور چیزک و ... که با هروئین پر شده اند، اکثرا رنگی شبیه چای کمرنگ دارند.

روش های مصرف

روش مصرف این مواد به صورت تزریقی (داخل سیاهرگ یا داخل عضله) می باشد.

علائم مصرف

علائم مصرف در بوپرنورفین واقعی شامل احساس سرخوشی، کوچک شدن مردمک چشم، کاهش تنفس، کاهش دمای بدن، کاهش فشار خون و ضربان قلب و... است؛ اما در ماده ی مصرفی تقلبی که در حقیقت با هروئین پر شده است، علائم مربوط به هروئین در فرد معتاد به وجود می آید.

علائم ترک

علائم ترک در فردی که به بوپرنورفین معتاد شده است، معمولا بعد از یک روز از قطع مصرف آغاز می شوند و در طول ۴۸ ساعت به اوج می رسند. علائم ترک مشابه علائم ترک هروئین است، اما شدت آن خفیف تر می باشد. اگر ماده ی مصرفی تقلبی با هروئین پر شده باشد، علائم ترک مربوط به هروئین در فرد معتاد ظاهر می شود.

عوارض مصرف

شایع ترین عوارض بر پرنورفین بی خوابی، سردرد، تعریق، تهوع و ... است. مصرف همزمان آن با قرص های مسکن (بنزودیازپین ها) عملکرد تنفسی فرد معتاد را به شدت پایین آورده، اغما و حتی مرگ فرد را به همراه دارد. همچنین به دلیل اینکه بوپرنورفین تزریق می شود، احتمال انتقال بیماری هایی مثل ایدز و هپاتیت را تا حد زیادی افزایش میدهد و حتی خانواده ی فرد نیز در خطر ابتلا قرار می گیرند.

روش های درمان

از آنجایی که بوپرنورفین به عنوان داروی ترک اعتیاد مورد استفاده قرار می گیرد، می توان از آن برای درمان فرد معتاد به خودش نیز استفاده کرد. البته با پایین آمدن تدریجی مقدار مصرفی و تغییر مصرف تزریقی به قرص های زیرزبانی و همچنین سم زدایی با داروهای دیگر. درمان های غیردارویی شامل روان درمانی های فردی، گروهی و خانواده درمانی برای این افراد ضروری به نظر می رسند.

قرص های مخدر

متأسفانه به دلیل عدم نظارت کافی بر فروش بسیاری از قرص ها در داروخانه ها، برخی از قرص ها و داروهایی که معمولا برای تسکین دردها استفاده می شوند، به طور گسترده ای مورد سوء مصرف قرار می گیرند، از جمله ی این داروها می توان از استامینوفن کدیین دار، دیفنوکسیلات، ترامادول و ... نام برد که تمام آن ها با درجات مختلف اعتیاد آور هستند و قطع مصرف آن ها باعث بروز علائم جسمانی و روانی در فرد می گردد. در مواردی اعتیاد به این مواد حتی از اعتیاد به هروئین نیز شدیدتر و درمان آن ها سخت تر و پیچیده تر است.

حشیش

حشیش از رایج ترین مواد غیرقانونی است که مصرف آن در سنین پایین و بین نوجوانان شایع است. به این ماده، گراس یا علف، علف هرز، چای نیز می گویند و در خارج از ایران به نام «ماری جوانا» معروف است.

شکل ظاهری

حشیش به شکل خمیر قهوه ای مایل به مشکی عرضه می گردد و اکثرا نوارهای قرمزی در کنار آن وجود دارد، همچنین روی بعضی از تکه های آن اثر مهر طلا کوبی که بر روی بسته های بزرگ آن زده می شود، وجود دارد. حشیش مزه و بویی شبیه کاه دارد. بقیه ی اشکال آن مثل گراس، ماری جوانا و ... شبیه برگ یا علف خشک شده هستند و مزه و بوی علف دارند.

روش های مصرف

در ایران عموما حشیش همانند سیگار مصرف می شود. بدین صورت که و توتون داخل سیگار را تخلیه کرده، سپس با حشیش از قبل حرارت داده مخلوط نموده و مجددا در سیگار تخلیه شده پر می کنند. به همین علت این ماده در بین مصرف کنندگان به "سیگاری" معروف شده است. در میان برخی از فرقه های درویشی، حشیش را درون آب گوشت انداخته، به همراه آن می خورند.

علائم مصرف

در مقادیر کم، حشیش در شخص ایجاد آرامش، تشنگی، سرخوشی، خشکی دهان، افزایش اشتها، تحریف زمان، تفکرات فلسفی، کاهش هماهنگی، کاهش فشارخون، خواب آلودگی، اختلال در حافظه ی کوتاه مدت و ... می کند. مصرف حشیش با مقادیر زیاد اثراتی مثل توهم، هذیان، اختلال حافظه و گم گشتگی ایجاد می کند. مصرف حشیش به دلیل اینکه قدرت تکلم و پیوندهای دوستانه را در بین مصرف کنندگان افزایش میدهد، برای نوجوانانی که اعتماد به نفس اندک دارند یا در ایجاد روابط دوستانه ضعیف عمل می کنند، بسیار جذاب است.

علائم ترک

حشیش در مصرف کنندگان تفننی، علائم ترک ایجاد نمی کند، اما برای مصرف کنندگان دائمی، علائم ترک به وجود می آید و حتی در بعضی مواقع فرد به دلیل عوارض جانبی نیاز به کمک های پزشکی و بستری پیدا می کند. بنابراین به دنبال قطع ناگهانی پس از مصرف طولانی مدت، علائمی مثل بی خوابی، عرق ریزی، استفراغ، دردهای عضلانی، لرزش، اضطراب، بی قراری، اسهال، بی اشتهایی و تحریک پذیری در شخص دیده می شود که ممکن است ۲ تا ۳ روز باقی بمانند.

عوارض مصرف

مصرف درازمدت حشیش اثرات جدی ای بر حافظه و عملکردهای هوشی و مغزی دارد. به طوری که شخص حتی تا مدت ها بعد از ترک آن، از مشکلات مربوط به حافظه رنج می برد. در مصرف کنندگان این ماده، سایر اختلالات شناختی مثل مشکل در توجه کردن، تمرکز، به یاد آوردن اطلاعات قبلی و ... نیز نمایان می شود.

روش های درمانی

علائم و عوارض جسمی حاصل از ترک در مصرف کنندگان دائمی را با کمک دارو میتوان از بین برد، اما از آنجایی که حشیش وابستگی روانی و ولع زیادی برای مصرف در مصرف کننده ی آن به وجود می آورد، متخصصین بیشتر بر روان درمانی تأکید می کنند. در نوجوانان مصرف کننده، درمان های حمایتی و آموزش های مربوط به افزایش اعتماد به نفس و قاطعیت توصیه شده است؛ البته ممکن است مداخله ی درمانی برای تغییر ساختار و عملکرد خانواده ها نیز ضروری باشد.

LSD

«ال اس دی» یکی از قوی ترین توهم زاهاست که از نوعی قارچ مخصوص به دست می آید. بین مصرف کنندگان به نام "اسید" معروف است. وابستگی روانی در آن ها خیلی سریع و پس از ۳ تا ۴ روز مصرف مداوم به وجود می آید. اثرات آن یک ساعت پس از مصرف ظاهر می شود و طی ۴-۲ ساعت به اوج می رسد.

شکل ظاهری

ال اس دی بی رنگ و بی بو است و به صورت قرص خوراکی، ورقه های نازک (paper) و آمپول های تزریقی وجود دارد , ال اس دی گاهی به صورت برگه های کاغذی آغشته به ماده عرضه می شوند. تکه های این کاغذ با قرار گرفتن روی زبان یا روی پوست آثار خود را ظاهر می سازند.

روش های مصرف

ال اس دی به صورت خوراکی، زیرزبانی و یا تزریقی مصرف می شود. در ایران رایج ترین شکل مصرف آن به صورت ورقه های بی رنگ کوچکی است که زیر زبان گذاشته میشود تا به تدریج از طریق دهان جذب شود.

علائم مصرف

علائم و تأثیر این ماده بر بدن عبارتست از: گشادشدن مردمک چشم ها، افزایش قندخون، افزایش فشار خون و حرارت بدن، عرق ریزی، اشک ریزی، اختلال در حفظ تعادل، خستگی، ضعف، سرگیجه و بی حسی اثرات روانی آن نیز شامل توهم شنیداری و بینایی، خودبزرگ پنداری، احساسات و نگرش های فلسفی، زنده شدن خاطرات سرکوب شده، برهم خوردن خلق، تلقین پذیری، خوشحالی و زوال شخصیت است. این ماده همچنین فرایند تفکر را مختل می کند و به حافظه و قدرت استدلال آسیب می رساند. در مصرف کنندگان این ماده درک هیجانی موسیقی عمیق تر می شود. رنگ ها، بوها و مزه ها قوی تر به نظر می رسند و درک فرد از زمان مختل می گردد.

علائم ترک

علائم ترک شامل هذیان (درک غیرصحیح از واقعیت) و اشکال و اختلال در حافظه، هوشیاری و عاطفه ی فرد می باشد. وابستگان به این ماده، در صورت مصرف نکردن دچار اختلال در قضاوت شده، برخی توهم های شنیداری و دیداری نیز در آن ها به وجود می آید. در صورت بروز این علائم، معمولا نیاز به بستری برای جلوگیری از آسیب نرساندن به خود و اطرافیان، ضروری به نظر می رسد.

عوارض مصرف

این احتمال وجود دارد که حتی با یک بار مصرف در مقدار کم این ماده، اختلالات پایداری در هوش و ادراک و به دنبال آن ناراحتی های فکری و خلقی برای همیشه در فرد ایجاد شود؛ شخص ممکن است بعد از مصرف تا مدت ها در همان وضعیت غیرطبیعی باقی بماند که در این صورت، نیاز به بستری و مراقبت های ویژه وجود خواهد داشت. عملکرد تحصیلی، شغلی و اجتماعی فرد در صورت مصرف مداوم این ماده افت شدیدی پیدا می کند.

روش های درمانی

برای کنترل علائم و عوارض جانبی ناشی از سوءمصرف ممکن است نیاز به بستری و تجویز داروهای روانپزشکی برای فرد معتاد باشد. روان درمانی بعد از ثابت شدن وضعیت فرد ضروری به نظر می رسد. در روان درمانی می توان با پی بردن به علل مصرف از محتویات توهماتی که فرد در مدت زمان مصرف تجربه کرده است برای درمانش بهره جست؛ زیرا این توهمات عموما با مشکلات و مسائل واقعی زندگی فرد در ارتباطند.

شیشه

«شیشه» یک ترکیب محرک است که در چند سال اخیر رواج زیادی در بین جوانان ایرانی پیدا کرده است. معمولا مصرف شیشه وابستگی روانی شدیدی در فرد ایجاد کرده، به طوری که شخص پس از چندبار مصرف، وابستگی به مصرف مجدد را در خود تقویت می نماید.

شکل ظاهری

شیشه از لحاظ ظاهری شبیه دانه های درشت شکر و تقریبا بی بو است.

روش های مصرف

شیشه را معمولا با نوعی پایپ مخصوص (به صورت یک کرہی توخالی شیشه ای و یک لوله ی شیشه ای متصل به آن) یا با حباب لامپ به صورت تدخینی مصرف می کنند. در این روش، فرد مصرف کننده شیشه را داخل کردی توخالی قرار داده و زیر آن را حرارت میدهد. شیشه درون کرهی پایپ بخار شده و از طریق لوله ی پایپ بلعیده میشود. عده ی معدودی از افراد نیز شیشه را تزریق می کنند.

علائم مصرف

علائم عمومی مصرف شیشه عبارتند از: افزایش فشارخون، افزایش ضربان قلب، افزایش تنفس، گشادشدن مردمک چشم ها، کاهش خواب، کاهش اشتها، افزایش تمرکز و توجه، ایجاد سرخوشی و لذت کاذب، افزایش انرژی، کاهش خستگی، تمایلات جنسی بیشتر، مصرف بیش از حد مایعات و ... البته در صورت مصرف زیاد شیشه علائمی مثل ایجاد حالت توهم، اضطراب، بی قراری، هذیان، سوءظن، حالت هراس، تحریک پذیری و... در فرد معتاد به آن به وجود خواهد آمد.

علائم ترک

با از بین رفتن تأثیرات شیشه، فرد دچار حالت خستگی زیاد، کاهش خلق، کاهش انرژی، کاهش تمرکز و توجه و ... می گردد. میل زیاد برای مصرف مجدد در بین مصرف کنندگان بسیار شایع است. مصرف این ماده عوارض و صدمات مغزی خطرناکی برای فرد مصرف کننده برای همیشه باقی می گذارد.

عوارض مصرف

مصرف درازمدت شیشه عوارضی مثل کاهش قابل توجه وزن، ضایعات پوستی مزمن، اختلالات ناشی از کاهش خون رسانی به قلب، برهم خوردن چرخه ی خواب و بیداری، مشکلات جدی در تمرکز و توجه، توهمات پایدار، سوءظن های مداوم و... را ایجاد می کند. در بعضی از افراد، بعد از قطع مصرف به دلیل بروز علائم مشابه افسردگی و کاهش میل به زندگی، خودکشی دیده میشود.

روش های درمانی

روش های درمانی عمدتا بر روان درمانی فردی و گروهی استوار است. باید مشکلات زمینه های وابسته که شخص را به سمت مصرف سوق میدهند، شناسایی و برطرف شوند. از آنجا که وسوسه ی مصرف بعد از ترک بسیار شدید است، درمان های متمرکز بر این موضوع ضروری به نظر می رسند. برای عوارض روانی ناشی از مصرف، درمان های دارویی مشابه افسردگی به کار می روند تا شخص به وضعیت متعادل تری دست یابد.

اکستاسی

«اکستاسی» یکی دیگر از ترکیبات محرک است که آمیزه ای از اثرات مواد توهم زا را نیز در خود دارد. اکستاسی به نام قرص های X، XTC راننده کامیون و ... معروف است. مصرف این ماده در سال های اخیر در میهمانی های شبانه در ایران به شدت افزایش یافته است. آثار جانبی این ماده بین ۲۰ تا ۹۰ دقیقه پس از مصرف ظاهر می شوند و ۲ تا ۳ ساعت باقی می مانند. از جمله دلایل مصرف بالای اکس در جوانان، تبلیغات زیاد و عدم بیان عواقب آن می باشد. دیگر اینکه این ماده از مرزهای غربی وارد می شود.

شکل ظاهری

اکستاسی عموما به صورت قرص هایی با ظاهر متفاوت و تصاویر متنوع بر روی آن در بازار ایران وجود دارد.

روش های مصرف

اکستاسی به صورت قرص، کپسول و پودر وجود دارد و از راه خوراکی مصرف می شود. گاه قرص اکس را داخل آب حل کرده و می گذارند یخ بزند و سپس آن را همراه نوشابه مصرف می کنند و یا پودر را در مواد شیرینی یا آب میوه حل می کنند.

علائم مصرف

مصرف اکستاسی باعث ایجاد احساس سرخوشی و انرژی زیاد در فرد می شود، به طوری که فرد مصرف کننده نیاز به فعالیت های شدید مثل رقص های طولانی را در خود احساس می کند. این ماده اراده و احساس پروا و شرم از روابط جنسی را از بین می برد و اختلالات بینایی، کاهش اشتها، حرکات غیرطبیعی چشم، توهمات بینایی، گشادی مردمک چشم ها، تغییر تنظیم دمای بدن، تمایل شدید به مصرف آب، قفل شدن فک و تمایل به مصرف مجدد را در شخص ایجاد می کند. گاه حتی مصرف اکس منجر به پاره شدن دریچه ی میترال قلب و مرگ فرد میشود. اختلال در عملکرد سلول های مغز، بیماری پارکینسون و تخریب قومی تشخیص از آثار مصرف طولانی مدت این ماده است.

چگونه می توانید به مصرف اکستازی توسط نوجوانتان پی ببرید؟

قرص اکستازی دو اثر جانبی مشهود دارد: اثر اولیه که آن را اثر مثبت می نامند و افراد اخلاقی عجیب پیدا می کنند؛ احساس شکست ناپذیری در آن ها تقویت شده؛ از افسردگی و انزوا درآمده؛ سعی دارند که شاد باشند و در همان زمان یک انرژی کاذب برایشان ایجاد می شود. فردی که همیشه انسان گوشه گیر و منزوی بوده حال در اثر مصرف به آدم پرحرف و پرخاشگری تبدیل شده است. آثار ثانویه که آن را اثر منفی می نامند از زمان تبدیل شدن فرد به یک پرخاشگر نمایان می شوند. در این حالت فرد احساس گریه و افسردگی می کند؛ بعضی مواقع به یک نقطه خیره می شوند و وقتی صدایشان می کنیم سریعا می پرند و حالت تهاجمی می گیرند و دچار گیج ذهنی، پرحرفی و پیوسته یک موضوع را عنوان کردن می شوند.

برای مثال، هرچه درس می خوانیم، هیچ چیز متوجه نمی شویم. از جمله آثار دیگر می توان به افت تحصیلی، ساییدن دندان ها، کاهش وزن و اشتها، برافروختگی چهره و لاغری در صورت را نام برد.

علائم ترک

اکستاسی اعتیاد جسمی ندارد و برای مسمومیت با آن نیز هیچ ماده ی پادزهری وجود ندارد. مشکل اصلی این ماده اعتیاد روانی و تمایل به مصرف مجدد و هم چنین عوارض جسمی و مغزی ناشی از مصرف آن میباشد.

عوارض مصرف

مصرف مزمن اکستاسی موجب صدمه به اعصاب مغزی، آسیب کبدی، بند آمدن ادرار، توهمات پایدار و ... می گردد. مصرف مداوم آن در زنان و دختران جوان، باعث تحریک پذیری بیشتر عضلات قلب، عوارض قلبی و احتمال تشنج می گردد. در بعضی از افراد، بعد از ترک، به دلیل افسردگی و کاهش میل به زندگی خودکشی دیده میشود. اکستاسی باعث آزادشدن موادی در درون خون انسان می شود که در بعضی از افراد بعد از اولین مصرف، علائمی مثل تشدید ضربان قلب، گرگرفتگی، تعریق شدید و حتی مرگ را به دنبال دارد.

روش های درمانی

به دلیل اینکه اعتیاد و وابستگی روانی اکستاسی زیاد است، روان درمانی های فردی و گروهی برای افراد مصرف کننده توصیه می گردد. ممکن است در کنار درمان فرد، خانواده درمانی نیز برای تغییر عملکردهای اشتباه افراد خانواده در مقابل فرد معتاد نیاز باشد. هم چنین در بعضی افراد، درمان های دارویی برای مشکلات و عوارض جانبی حاصل از مصرف نیز، نیاز است.

کوکائین

کوکائین یکی از قوی ترین محرک های دستگاه عصبی مرکزی و از اعتیادآورترین مواد مورد سوءمصرف است. به دلیل قیمت زیاد آن، در ایران استفاده ی زیادی ندارد. هر چند در سال های اخیر واردات آن به ایران به شکل شیشه های رنگی حاوی پودر به شکل ظاهری آمپول های پنی سیلین (البته با شیشه ی قهوه ای) افزایش یافته است.

شکل ظاهری

کوکائین به شکل پودری سفیدرنگ با مزه ی گس و تلخ یا به صورت و قطعات جامد با قابلیت تبدیل شدن به پودر است.

روش های مصرف

کوکائین عمدتا به شکل استنشاقی از راه بینی مصرف می شود؛ اما بعضی از افراد آن را به صورت تدخینی یا تزریقی نیز مصرف می کنند.

علائم مصرف

اثرات کوکائین تقریبا بلافاصله پس از مصرف ایجاد می شود، احساس لذت، برتری مطلق، انرژی اتمام ناپذیر و افزایش توجه از آثار مصرف کوکائین است. کوکائین باعث کاهش خستگی، افزایش تنفس و ضربان قلب، افزایش دمای بدن و فشارخون می گردد. مصرف کوکائین با مقادیر زیاد، سبب بروز روان گسستگی، جنون و تغییر شخصیت می گردد و هذیان، توهم و سوءظن بیمارگونه نیز شایع است. مصرف همزمان این ماده با الکل موجب افزایش اثرات لذت بخش آن و همچنین تشدید عوارض می گردد.

علائم ترک

با از بین رفتن تأثیرات کوکائین، فرد دچار حالت افسردگی روحی و جسمی می شود و کم خوابی، اضطراب، بی قراری، افسردگی و اختلال در عملکرد اعصاب خودمختار نیز به وجود می آیند.

عوارض مصرف

مصرف کوکائین باعث وابستگی روانی شدیدی می شود، به طوری که و شخص ممکن است پول زیادی را صرف خرید و مصرف آن بکند. در درازمدت می تواند باعث تغییر شخصیت، ایجاد افسردگی، اختلالات اضطرابی و ... می گردد.

روش های درمانی

از آنجا که وسوسه مهم ترین عامل مصرف مجدد کوکائین است، به نظر می رسد درمان های متمرکز بر این عامل ضروری باشند. برای درمان عوارض قطع مصرف مثل افسردگی و اضطراب، روان درمانی های فردی یا گروهی و در صورت نیاز درمان های دارویی توصیه می شوند.

مسکن ها و خواب آورها

این داروها معمولا برای درمان بی خوابی، تشنج، کاهش اضطراب و کمک به بیهوشی به کار می روند و می توانند در شخص ایجاد خواب آلودگی و آرامش نمایند. مهم ترین این داروها عبارتند از: بنزودیازپین ها (مانند دیازپام، لورازپام و...) و باربیتورات ها (مانند فنوباربیتال، بوتاباربیتال، سکوباربیتال و...). متأسفانه به دلیل دسترسی آسان به آن ها در کشور ما، این داروها به میزان زیادی مورد سوء مصرف قرار می گیرند.

شکل ظاهری

این داروها به شکل قرص های مختلف، در داروخانه ها موجود می باشند.

روش های مصرف

این داروها عموما به صورت خوراکی مصرف می شوند، اما مصرف تزریقی آن ها نیز وجود دارد.

علائم مصرف

آثار این داروها، بین چند ساعت تا چند روز در بدن باقی می مانند. این آثار شامل گیجی، شل شدن عضلات، خواب آلودگی، تغییرات رفتاری، به هم خوردن تعادل و اختلال در عملکردهای تحصیلی و شغلی است.

علائم ترک

علائم ترک بعد از قطع ناگهانی دارو ایجاد میشوند و در طول یک هفته از بین می روند. این علائم عبارتند از: اضطراب، لرزش، بی اشتهایی، تهوع، استفراغ، بی خوابی، کاهش فشارخون، هذیان و تب بالا. در موارد شدید، قطع ناگهانی دارو، منجر به تشنج، اغما و حتی مرگ می شود. این علائم خصوصا در قطع ناگهانی باربیتورات ها به وجود می آیند.

عوارض مصرف

مصرف طولانی مدت این داروها با مقدار زیاد باعث ناراحتی های گوارشی، سردرد، افسردگی، آسیب کبدی و اختلال حافظه می گردد.

روش های درمانی

قطع این داروها، وقتی به صورت اعتیاد درآمده است، نباید به طور ناگهانی صورت گیرد، بلکه باید مصرف این مواد به صورت تدریجی کاهش یابد وسپس قطع شود. روان درمانی های فردی و گروهی نیز برای این افراد ضروری می باشد.

مواد استنشاقی

این مواد شامل انواع حلال ها، چسب ها، رنگ اسپری، تینر، مواد پاک کننده، لاک غلط گیری و بنزین هستند. این مواد به صورت گسترده در دسترس هستند و به صورت قانونی و به قیمت ارزان قابل خریداری اند.

شکل ظاهری

این مواد به اشکال مختلف و در بازار به فروش می رسند.

روش های مصرف

اکثر این مواد به دلیل فراربودن، از راه بینی استنشاق میشوند. سوءمصرف این گونه مواد در کشورهای آمریکای جنوبی بسیار شایع می باشد، اما مواردی از سوءمصرف این مواد در ایران نیز مشاهده میشود.

علائم مصرف

مصرف این مواد، سرخوشی سریعی ایجاد می کند. افرادی که در فواصل کوتاه زمانی و به مقادیر زیاد از این مواد استفاده می کنند، معمولا سردرد دارند. کاهش عملکرد تحصیلی، شغلی و اجتماعی و رفتارهای پرخاشگرانه در این افراد رایج است. اثرات این مواد پس از چند دقیقه ظاهر میشوند و بسته به نوع آن ها از ۳۰ دقیقه تا چند ساعت باقی می مانند. این اثرات عبارتند از: اختلال قضاوت، خطاهای حسی و توهمات، سرخوشی، اختلال در تکلم، بی حالی، سرگیجه، عدم هماهنگی و در راه رفتن، لرزش، تاری دید، ضایعات پوستی اطراف دهان و بینی و در موارد شدید اغما و حتی مرگ.

علائم ترک

به علت عدم وجود اعتیاد جسمی، علائم ترک ناشی از این مواد چندان رایج نیستند، اما وقتی اتفاق می افتند با اختلال خواب، تحریک پذیری، نگرانی، عرق ریزی، تهوع، استفراغ و گاهی هذیان و توهم همراه هستند.

عوارض مصرف

مصرف طولانی مدت این مواد باعث اختلالات کبدی، ریوی، قلبی، خونی و کلیوی و همچنین سبب زوال عقل، اختلالات اضطرابی، سوءظن های بیمارگونه، اختلالات افسردگی و.... میشوند.

روش های درمانی

اغلب برای مصرف کنندگانی که مشکل خود را پذیرفته اند، روان درمانی های فردی یا گروهی توصیه می شود؛ درمان های دارویی برای حل مشکلات جسمی همراه با مصرف، لازم به نظر می رسد. اغلب کسانی که از این مواد استفاده می کنند، نمیدانند که این مواد وابستگی و عوارض جدی به دنبال دارد، بنابراین اولین قدم، دادن آگاهی به عموم جامعه است.

الکل

الکل از شایعترین مواد مورد سوء مصرف در دنیاست که به علت خرید و فروش آزاد آن در سراسر دنیا، احتمال اعتیاد به آن زیاد است. خوشبختانه به علت مخالفت مصرف این ماده با شعائر اسلامی، خرید و فروش آن در کشور ما غیرقانونی است؛ اما متأسفانه در حالی که آمار مصرف این ماده در کشورهای غربی روز به روز رو به کاهش است، سوءمصرف این ماده در کشور ما روند رو به افزایش را نشان میدهد. الکل اعتیاد آور است و پس از مصرف سریعا جذب بدن شده و وارد جریان خون می شود و بر سیستم اعصاب مرکزی اثرات کند کننده دارد.

شکل ظاهری

مشروبات الکلی با مارک های گوناگون در کشورهای مختلف ساخته می شوند و به فروش می رسند.

روش های مصرف

مشروبات الکلی به صورت خوراکی نوشیده می شوند. البته الکل به صورت تزریقی نیز قابل مصرف است.

علائم مصرف

آثار مصرف الکل بلافاصله تا ۹۰ دقیقه بعد از مصرف ظاهر میشوند و عبارتند از: تغییرات رفتاری و روانی، برداشته شدن مهارها، افزایش پرخاشگری، رفتارهای نامناسب اجتماعی، اختلال در قضاوت، اختلال و در حفظ تعادل، فقدان هماهنگی عضلات و تلوتلوخوردن، اختلال در حافظه و توجه، کاهش توجه به اطراف و اختلال در کارکردهای تحصیلی، اجتماعی و شغلی مصرف زیاد و مسمومیت با الکل علائمی شامل اختلال شدید در هماهنگی حرکات، کاهش میزان هوشیاری و حتی مرگ را به دنبال مواد مخدر و روان گردان و فرزندان ما دارد.

علائم ترک

شدت علائم ترک با شدت مقدار مصرف الکل توسط فرد ارتباط دارد. علائم ترک در حدود ۶ تا ۸ ساعت بعد از آخرین مصرف الکل روی میدهند و شامل عرق ریزی، لرزش، استفراغ، تهوع، افزایش فشار خون، افزایش ضربان قلب و اضطراب است. علائم ترک شدیدتری در مصرف کنندگان مقادیر بیشتر دیده میشود که «دلریوم ترمنس» نام دارد و شامل توهمات عجیب، گم گشتگی، لرزش و تیرگی شعور می باشند.

عوارض مصرف

مصرف طولانی مدت الکل منجر به تخریب کبد، اختلالات خواب، سوء تغذیه (خصوصا در مورد ویتامین B)، ناتوانی جنسی، زخم معده و التهاب مری، التهاب و تخریب لوزالمعده، آسیب به مغز و فراموشی پایدار می گردد.

روش های درمانی

برای درمان افراد معتاد یا اصطلاحة الکلى، درمان های دارویی از قبیل مصرف نالترکسون و اغلب بستری در بیمارستان ضروری میباشند. روان درمانی های فردی و گروهی نیز به موازات درمان دارویی برای فرد نیاز است. از گروه های خودیار مثل الکلی های گمنام (AA) در این مورد می توان یاری جست. در بسیاری از موارد خانواده درمانی یا زوج درمانی برای حل مشکلات فرد، مورد استفاده قرار می گیرند.

استروئیدهای آنابولیک

استروئیدهای آنابولیک شامل دسته ای از داروها می شوند که حاوی هورمون طبیعی مردانه تستوسترون و دسته ای از مواد صنعتی مشابه آن هستند. این داروها معمولا توسط کسانی مصرف می شوند که فعالیت های بدنی زیادی داشته و نیاز به قدرت و استقامت فراوانی دارند. مصرف این مواد در بین ورزشکاران به خصوص وزنه برداران، ورزشکاران دومیدانی و ... رواج دارد. این دارو به طور غیرقانونی برای افزایش حجم عضلات و بهبود عملکرد فیزیکی و ظاهر فرد مورد استفاده قرار می گیرند. مصرف آن ها در پسران چند برابر دختران است و در مجموع در بین آن ها رواج بیشتری دارد. متاسفانه سوءاستفاده از این ماده در باشگاه های بدنسازی در کشور ما شیوع بالایی دارد.

شکل ظاهری

این داروها به ش کل ترکیبات خوراکی و تزریقی در بازار وجود دارند. برخی از این داروها عبارتند از: آندروئیدها، ناندرلون ها، انواع ترکیبات تستوسترون و ترکیبات ترنبولون.

روش های مصرف

روش های مصرف شامل مصرف خوراکی، تزریق عضلانی و وریدی می باشند.

علائم مصرف

استروییدها اعتیاداور هستند. این داروها، ابتدا سرخوشی و انرژی زیادی ایجاد می کنند، اما بعد از دورهی کوتاهی باعث تحریک پذیری، اضطراب، افسردگی و پرخاشگری می شوند. مصرف آن ها اثرات فیزیکی چشمگیری دارد. مصرف این داروها باعث رشد سریع عضلات، افزایش وزن و حجم بدن و افزایش قدرت می گردد که بروز این علائم به خصوص در دوره ی زمانی کوتاه در جوانان و نوجوانان، مهم ترین علت مصرف این داروهاست، لذا توجه به این علائم توسط خانواده ها در کنترل این سوءمصرف اهمیت فراوانی دارد.

علائم ترک

با قطع مصرف این داروها، شخص معمولا دچار اضطراب و افسردگی میشود؛ عزت نفس فرد پایین آمده و معمولا مصرف کنندگان تصور منفی و نگرانی در مورد وضعیت عضلانی و فیزیکی خود پیدا می کنند.

عوارض مصرف

شاید نگران کننده ترین عارضه ی مصرف، بروز پرخاشگری و خشونت شدید است، طوری که برخی از افراد مصرف کننده بدون داشتن سابقه ی قبلی از خشونت، مرتکب قتل و جرائم دیگر شده اند. ای مصرف مزمن این مواد در مردان موجب بروز جوش های چرکی صورت، تاسی زودرس، زردشدن چشم ها و پوست و مشکلات جنسی می گردد. در زنان صدا کلفت می شود، چرخه ی قاعدگی نامنظم می شود و تاسی یا پرمویی و جوش های صورت دیده میشود در هر دو جنس، مصرف این داروها می تواند منجر به اختلال در کارکرد کبد و بیماری های عروقی مغز شود. تأثیر این مواد بر خلق فرد بعد از مدت کوتاهی ظاهر میشوند که شامل پرخاشگری، اضطراب، تحریک پذیری، افسردگی، و کاهش اعتماد به نفس، اضطراب و ... است. فرد مصرف کننده عموما در مورد تصویر بدنی خود دچار اختلال می شود.

روش های

درمان از عمده روش های درمان این مواد، روش های درمان غیردارویی است. به دلیل اشکال در تصویر فرد از بدنش، یکی از مواردی است که حتما باید در درمان مورد نظر قرار بگیرد. آموزش مهارت های افزایش عزت نفس و قاطعیت باید در نظر گرفته شوند. همچنین مشکلات مربوط به خلق شخص قبل و بعد از قطع مصرف دارو باید از لحاظ دارویی و غیردارویی مورد توجه قرار گیرند.

چه علائمی ما را به اعتیاد فرزندمان مشکوک می کنند؟

علائمی که می توانند ما را به مصرف و اعتیاد فرزندمان مشکوک کنند بسته به مدت شروع مصرف و نوع ماده ی مصرفی می توانند متفاوت باشند. شاید بتوان گفت یکی از اولین و مهم ترین علائم مصرف مواد، تغییر و نوسان خلق و روحیه ی فرزندان است؛ یعنی به طور ناگهانی تغییر خلق میدهد؛ دوره های خوش خلقی و بدخلقی به طور ناگهانی در وی بروز پیدا می کند. شخصی که تا دیروز از خلق متعادلی برخوردار بوده است، به طور ناگهانی دچار علائم مشابه افسردگی می گردد و یا به شکل غیر معمولی شادی می کند. مصرف مواد در بسیاری از موارد باعث تغییر برخی از صفات شخصیتی شخص می گردد. نوجوانی که مدتها گوشه گیر بوده است و تمایلی به برقراری ارتباط نداشته، به طور ناگهانی تمایل زیادی به جمع های دوستانه پیدا می کند، پرحرف میشود، دوستی های جدیدی برقرار می کند و مصرف مواد می تواند بر عملکردهای تحصیلی شخص مؤثر باشد. برخی از دانش آموزان دچار افت تحصیلی می شوند، در حالی که برخی دیگر به خصوص در شروع مصرف، عملکرد تحصیلی شان به طور ناگهانی افزایش می یابد. شخص در مقابل تکالیف مدرسه بی مسئولیت می شود، دیر سر کلاس ها حاضر می شود و ممکن است بی قراری زیادی سر کلاس کا درس نشان دهد.

بی حوصلگی، پرخاشگری، اضطراب، بی قراری، تمایل به پنهان کاری و .. از علائم دیگری هستند که در رفتارهای نوجوانان و جوانان قابل توجه می باشند. مصرف مواد می تواند عوارض جسمانی قابل توجهی در فرد ایجاد کند. یکی از بارزترین نشانه ها، تغییر دوره های خواب و خوابیدن در روز است. مثلا فرد ممکن است تا نیمه شب بیدار بماند، در حالی که روز بعد تا ظهر بخوابد. در مصرف برخی مواد مثل مواد مخدر یا افیونی، افزایش زیادی در خواب فرد ایجاد می شود، در حالی که در مصرف بعضی مواد دیگر مثل شیشه و یا مواد محرک دیگر، میزان خواب، کاهش چشمگیری پیدا می کند. به طوری که ممکن است شخص تا ۷۲ ساعت نتواند بخوابد.

تغییر اشتها، کاهش وزن و لاغرشدن، استفراغ مکرر، دردهای عضلانی، خاراندن زیاد بدن، چرت زدن در روز، دل پیچه، آبریزش بینی، عرق کردن، عطسه های پی در پی، ریزش مکرر آب از چشم ها و لرزیدن تمام بدن، همگی علائمی هستند که می توانند نشانه ای از مصرف مواد باشند. یکی از نشانه های معمول در افراد مصرف کننده، ماندن زیاد در محیط هایی مثل حمام یا دستشویی است. این افراد معمولا تمایل زیادی به ماندن در خانه ندارند و ترجیح میدهند اکثر اوقات خود را در خارج از فضای خانه بگذرانند.

ممکن است بعد از مدتی برای تأمین هزینه ی مواد مصرفی دست به سرقت از منزل و اطرافیان بزنند. به همین علت گم شدن مکرر پول و اموال منزل می تواند یک عامل آگاه دهنده در این مورد باشد. اطلاع والدین از عوامل زمینه ساز اعتیاد در جوانان، مواد خطرناک و غیرقانونی و ابزار، روش ها، ویژگی و علائم مصرف این مواد از مهم ترین راهکارهای مقابله با اعتیاد است.

سخن آخر

آنچه در این مقاله مطرح شد، کلیاتی بود پیرامون انواع مواد غیر مجازی که امروزه در بازار مواد مخدر در کشور ما وجود دارد. از آنجا که ما معتقدیم آشنایی بهترین روش جهت پیشگیری از وقوع مشکلات است، ارائه ی اطلاعاتی پیرامون مواد سبب ساز اعتیاد و سوء مصرف در جوانان را، برای شما، والدین و مسئولین تربیتی فرزندان الزامی می دانیم. گرچه مطالب این مقاله، کمک بزرگی است برای شما جهت شناخت انواع و اقسام مواد غیرمجاز، طبقه بندی آن ها، علائم و عوارض سوءمصرف هر یک از آن ها و شیوه های سوء مصرف، اما شما میتوانید با کمک متخصصین و با مراجعه به مراکز ویژه ی آموزشی، اطلاعات خود را افزایش دهید. تمام تلاش خود را معطوف به افزایش دانش و آگاهی فرزندانتان از این مواد نمایید. آثار و عواقب س وء جسمانی، روانی، خانوادگی و اجتماعی سوءمصرف مواد را به فرزندان بشناسانید و با ارائه ی هشدارهای لازم، گام مهمی در جهت حفظ سلامت آن ها بردارید. از سوی دیگر، خودتان نیز با ابعاد مختلف پدیده ی اعتیاد آشنا شوید، تا به محض وقوع و مشاهده ی کوچک ترین امر مشکوکی، قادر باشید اقدامات پیشگیرانه و حمایتی برای جلوگیری از حادتر شدن مسأله اعمال نمایید. پس باز هم تأکید می کنیم که: تا می توانید آگاهی و مهارت های خود را افزایش دهید.

منبع: مواد مخدر و روان گردان و فرزندان ما، نویسندگان: دکتر حامد اختیاری و هانیه عدالتی، چاپ ششم، انتشارات مهرسا، تهران، 1395ش، صص 63-4