مقدمه

تربیت متعادل، همگون و هماهنگ ابعاد مختلف شخصیت را تشکیل میدهد؛ ابعاد جسمی، شناختی، عاطفی، هیجانی و اجتماعی شخصیت با یکدیگر رابطه ای تعاملی دارند، برهم تأثیر می گذارند و از یکدیگر نیز تأثیر می پذیرند. به همین دلیل، تربیت جنسی را نمی توان از ابعاد دیگر شخصیت مجزا دانست. طبیعی است اگر تحول شناختی و عاطفی یک انسان عادی و بهنجار باشد، سلامت جنسی نیز می تواند همگام با ابعاد دیگر تربیت فرد مطلوب باشد. در مقابل، در یک نگاه تحولی اگر برای تربیت جنسی مطلوب اقدام کنیم، شاهد رشد خوب عاطفی- هیجانی نیز خواهیم بود. به عبارت دیگر، ابعاد عاطفی-هیجانی و بعد جنسی فرد بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند. رشد خوب یک جانبه، رشد جنبه های دیگر را تسهیل می بخشد. به همین دلیل است که می توان تربیت جنسی را در راستای کمک به تربیت مناسب عاطفی-هیجانی فرزندان دانست.

در این مقاله به خوبی این نکته بیان شده که تربیت جنسی را نباید همواره با آموزش کلاسیک و مستقیم جنسی، یکسان قلمداد کرد. تربیت جنسی، مسیر پرورش کودک و نوجوان را در جهت شکل گیری شاکله ای منسجم رهنمون می کند و جدا از تربیت روانی و اجتماعی فرد نیست اما آموزش جنسی ناظر به آموزش مستقیم مهارت های جنسی است که موردنظر این نوشتار نیست. اصولا نیاز چندانی نیز به آموزش مستقیم جنسی در سنین پایین وجود ندارد و گاهی آموزش های نامناسب می تواند مخاطره آمیز باشد. به عبارت دیگر، تربیت جنسی مستقیما به بهداشت روان و انسجام شخصیت فرد بستگی دارد و به تدریج در یک بستر طبیعی و البته آگاهانه انجام می شود؛ اما هدف آموزش مستقیم جنسی تنها فراگیری یک مهارت است که می تواند بی ارتباط با زمینه ی شخصیتی فرد باشد. آنچه که از تربیت جنسی حاصل می شود، نگرش صحیح فرد نسبت به توانایی های جنسی، کسب آرامش و به کارگیری روش های ارتباطی است که می تواند در سلامت و بهداشت روان وی مفید باشد؛ اما آموزش جنسی لزوما ارتباطی به ارتقای سلامت روان ندارد. در نوشته ی حاضر سعی شده اهمیت تربیت جنسی (نه آموزش جنسی) را مدنظر قرار داده و نکاتی را برای بهسازی روند آن ارائه دهد. نویسنده ی محترم توانسته در حد قابل ملاحظه ای به این هدف دست یابد. به همین دلیل این جانب مطالعه ی نوشته ی حاضر که می تواند موجب ارتقای تربیت جنسی، رشد هویت یابی جنسیتی و رشد عاطفی- هیجانی فرزندان باشد را به والدین و مربیان محترم توصیه می کنم.

سخن آغاز

جنسیت و امور جنسی یکی از مهم ترین مسائل مورد توجه روانشناسان، مربیان، جرم شناسان و صاحب نظران مسائل انسانی است. تاکنون پیرامون رشد، تربیت، تعدیل و حتی سرکوبی مسائل جنسی و مشکلات مربوط به آن، نظریه ها و مباحث بسیاری مطرح شده است. خوب است بدانیم مسئله ی جنسیت همچنان که می تواند یکی از عالی ترین عوامل رشد و اعتلای آدمی باشد، قادر است پلیدترین و زشت ترین زمینه ی سقوط و انحراف افراد را نیز فراهم آورد. مهم ترین عامل دستیابی به حالت اول، آموزش و تربیت افراد است و در این راستا چه چیز ضروری تر از تربیت فرزندانمان؟! بنابراین نظریه پردازان معتقدند تربیت جنسی باید از همان آغاز در نظام آموزشی و مهم تر از همه در خانواده ها گنجانده شود. البته منظور از «تربیت جنسی»، پرورش، تعدیل و جهت دهی است نه پروردن و اوج دادن به رفتارهای جنسی در این مقاله سعی ما بر آن است تا:

۱) تصویر درستی از جنسیت و مسائل مربوط به آن را برای شما که عهده دار مسئولیت تربیت کودکان و پرورش ابعاد شخصیتی آنان هستید، ارائه دهیم.
۲) با معرفی موانع موجود در راه رشد کودکان و ارائه ی راه حل ها و پیشنهادهای سودمند جهت آموزش صحیح مسائل جنسی به فرزندان، شما والدین و مربیان دلسوز را در مسیر تربیت درست جنسی همراهی کنیم.

بی تردید والدین در امر تربیت فرزندان و هدایت آن ها در راه پیشرفت و تعالی، به آگاهی های وسیع و پردامنه ای نیازمندند. به ویژه پیرامون جنسیت که با توجه به فرهنگ و عرف جامعه، بررسی پیرامون آن و راهنمایی دیگران در این زمینه، چندان ساده و آسان نبوده و نیست؛ اما همان طور که گفتیم جنسیت از جمله مسائلی است که به دلیل دو پهلو بودن مفهوم آن و دارا بودن ابعاد مثبت و منفی در آن واحد، نیازمند آموزش های خاصی است تا در جهت مثبت خود گسترش یابد و سلامت جسمی، روانی و ارتباطی افراد را تضمین کند. ما این مهم را از فرزندان خود شروع کرده ایم و برآنیم تا با ارائه ی رهنمودهای کاربردی به والدین و مربیان، ضامن سلامت جنسی فرزندان و روابط حال و آینده ی آنان باشیم در این مقاله، تلاش شده تا با آموزش شما والدین گرامی، امکان تربیت نسلی آینده ساز جهت پیشبرد اهداف عالی ایران اسلامی فراهم شود.

خانواده ها و مسائل جنسی

امر تربیت با همه ی ظاهر ساده و آسانی که دارد، کار با اهمیت و دشواری است؛ چرا که انسان موجود پیچیده ای است با ابعاد شخصیتی گوناگون که تحت شرایط و عوامل مختلف به گونه های متفاوتی عمل می کند. به دلیل همین پیچیدگی است که باید برای راه انداختن، تربیت و هدایت مثبت وی به آگاهی هایی مجهز بود.

واقعیت این است که بخش عمده ای از تربیت هر فرد به دوران کودکی، نوجوانی و جوانی او مربوط می شود. بنابراین سنگین ترین بخش تربیت هرانسانی، بردوش والدین است. تربیت، حق کودک شماست و امری است فراگیر و همه جانبه که هر تحول و شکوفایی در همه ی ابعاد وجودی را در برمی گیرد. تربیت شامل تربیت جسمی، ذهنی، روانی، عاطفی، اخلاقی، مذهبی و حتی عاطفی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی،... و «جنسی» است.

امروزه با صنعتی شدن و پیشرفت سریع دنیا، به ویژه در حیطه ی ارتباطات و فناوری ها، خانواده ها و از جمله فرزندان آن ها در معرض هجوم فراوان اطلاعات مناسب و نامناسب قراردارند. این پیشرفت ها موجب شده محدوده ی روابط خانواده، وسایل ارتباطی و به دنبال آن تعاملات و ارتباطات افراد، با گستردگی و پیچیدگی بسیاری مواجه شده و دنیای فرزندان ما از محدوده ی کوچک خانه، محله و مدرسه، بسیار فراتر رود و پای تبادل افکار و اطلاعات حتی به آن سوی مرزها هم کشیده شود.

این امر در کنار جوانب مثبتی که دارد، عواقب حساس و گاه خطرناکی و هم برای خانواده ها و فرزندان آنان در پی داشته است. بعید نیست در این گیرودار، عواقب سوء وضعیت نابسامان مسائل جنسی در دنیای غرب، آلودگی ها، لغزش ها و انحرافات جنسی، بیماری ها و آسیب های ناشی از این انحرافات، دامن گیر خانواده و فرزندان ما نیز بشود. متأسفانه ما امروزه در غرب با دنیایی مواجهیم که آلودگی جنسی آن، حتى کودکان و خردسالان را هم در بر گرفته است و لغزش های جنسی در بسیاری از کشورهای اروپایی تا حدی است که بر اساس آمار، حدود نیمی از کودکان کمتر از ده سال آن ها، گرفتار آلودگی جنسی هستند و تقریبا نیمی از این تعداد با آن سن پایین خود، رابطه با جنس مخالف را تجربه کرده اند. دامنه ی آلودگی آن جوامع تا جایی رسیده که اعضای خانواده را هم در برقراری رابطه ی مشروع زناشویی با یکدیگر دچار مشکل کرده است.

اما جای خوشحالی است که طرز فکر، موضع جامعه و خانواده های ما ایرانیان مسلمان در رابطه با جنسیت، هم از لحاظ شرع و هم عرف، کاملا متفاوت با اندیشه ی غربی است:

[ما برای ارضاء غرایز، ضوابط شرعی و عرفی قائلیم. ما وجود شرم و آزرم را لازمه ی اصلی یک انسان دانسته، آزادی بی بندوبار را نمی پذیریم و معتقدیم حقایق مربوط به غریزه ی جنسی را باید به موقع وارد زندگی فرد کرد.]

اما وجود تمام این قوانین و شرایط نباید باعث شود که ما خود و فرزندانمان را از خطراتی که در دنیای پیشرفته ی کنونی متوجه جوامع است، ایمن بدانیم. پیشرفت ارتباطات در عین حال که می تواند انتقال دهنده ی اطلاعات مفید باشد، همواره با خود خطرها و شرایط نامساعدی از جمله انحرافات جنسی را به همراه می آورد. در این شرایط، دنیای کنونی، عوامل جدید و متعددی را پیرامون مسائل جنسی به خانواده ها تحمیل کرده و امروزه آمار بیماری ها و اختلالات جنسی در جهان افزایش یافته است. از سال ۱۹۷۰ میلادی به بعد، بیماری های جنسی مسری از جمله بیماری های مقاربتی (سفلیس و ایدز) رو به افزایش گذاشته، به طوری که سالانه صدها هزار نفر در سطح جهان به ایدز مبتلا می شوند. بیماری مرگباری که میزان انتشار آن به خصوص در کشورهای فقیر و کمتر توسعه یافته روز به روز افزایش می یابد.

علاوه بر بیماری ها، اختلالات جنسی که در میان افراد مشاهده میشود نیز قابل توجه است. اختلالات هویت جنسی، انحراف در رفتار جنسی، روابط جنسی نادرست و شناخت غلط مسائل جنسی، مشکلات عمده ای برای افراد و جوامع ایجاد کرده است. در این میان، انحرافات و بدتر از آن، سوءاستفاده های جنسی از کودکان و نوجوانان، بسیار دردناک است. بررسی ها نشان داده است که عمده ی این مشکلات جنسی که برای افراد رخ می دهد، به ویژه وقتی درباره ی کودکان و نوجوانان باشد، معمولا ناشی از عدم آگاهی و آموزش کافی است. بنابراین در چنین اوضاعی با مشکلات جدیدی که پیرامون مسائل جنسی پیش روی خانواده ها و فرزندان ما است، اولین و سودمندترین اقدام از سوی والدین توجه بیشتر به «آموزش و تربیت جنسی» فرزندان می باشد.

رشد مسائل جنسی در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی

بحث رشد و تحول انسان در طی دوران زندگی، یکی از جذاب ترین حوزه های مورد مطالعه ی علم روانشناسی است. رشد، شامل مجموعه تغییرات جسمی، ذهنی، روانی، اجتماعی و اخلاقی است و در کنار این ابعاد، فرد از نظر جنسی هم دچار تحول» میشود. نظریه های بسیاری پیرامون این تحول ارائه شده، اما آنچه اهمیت دارد این است که هر چه آگاهی و دانش ما در زمینه ی الگوهای رشد بیشتر باشد، ما بهتر میفهمیم که:

* باید از فرزند خود چه انتظاراتی داشته باشیم.
* چه وقت از او انتظار داشته باشیم..
* در چه سنی الگوهای رفتاری او به تدریج و به طور طبیعی پخته تر و رسیده تر می شود.

معیارهای صحیح سنجش

ابعاد مختلف رشد کودک کدام ها هستند تا بتوانیم به کمک آن ها، ویژگی های کودک عادی را بشناسیم. چرا که هر چه رشد کودک متناسب با سن او باشد، سازگاری بیشتری خواهد داشت و روند طبیعی رشد و تحول را بهتر طی خواهد کرد.

از جمله مراحل رشد، «دورهی کودکی» است. رسیدن به سن دبستان و ورود به دنیای جدید و دستیابی به اطلاعات اجتماعی، رشد جسمی، ذهنی و روانی کودک را تحت تأثیر عواملی چون مدرسه، گروه همسالان، اجتماع و تعاملات آنان قرار میدهد. کودک به واسطه ی توانایی های ذهنی خود با محیط ارتباط برقرار می کند، برخی انگیزه هایش تقویت و برخی تضعیف میشود. چنانچه انتظارات محیط از او شدید، ناگهانی و بزرگ باشد و یا کودک توانایی روانی، جسمی، اجتماعی و ذهنی لازم جهت تحمل فشارهای محیط را نداشته باشد، عوارض روانی و تضادهای غیرقابل جبرانی در او به جای خواهد گذاشت. در این دوره کودک به دلیل عوامل گوناگونی چون رشد مهارت ها، یادگیری ارتباط اجتماعی با همسالان، همانندسازی و ارتباط با بزرگسالانی غیر از والدین، با تغییراتی چون افزایش خودمختاری، استقلال، وجدان و معیارهای اخلاقی در خود مواجه میشود. نظریه پردازان معتقدند این دوره از نظر جنسی، دورهی آرامش و نهفتگی غریزه ی جنسی فرد محسوب شده و انرژی کودک بیشتر صرف مسائل غیر جنسی و کسب مهارت های مذکور میشود. با این وجود، دستیابی به این مهارت ها و گذار موفق از این مرحله، تأثیر مهمی روی مرحله بعد یعنی، «دورهی نوجوانی» دارد.

در دوره ی کودکی باید همزمان با تأکید کمتر بر مسائل جنسی، در پرورش هرچه بیشتر مواردی از قبیل سازگاری ها (با مدرسه، والدین، همسالان و جامعه)، رشد عاطفی، خودمختاری، رشد اخلاقی و ... در کودکان خود بکوشیم و به ارضای نیازهایی چون، فعالیت، استراحت، امنیت، ارضای حس کنجکاوی، دوست داشتن، دوست داشته شدن، پیشرفت، مصاحبت و همدلی در آنان توجه کنیم تا کودک با سلامت وارد مرحله ی نوجوانی به عنوان حساس ترین مرحله ی رشد خود شده و قادر به طی موفقیت آمیز این مرحله شود. ما در ادامه به تشریح بیشتر این مسائل و ارائه ی راهبردهای عملی به شما می پردازیم.

سال های نوجوانی مهم ترین و پرحادثه ترین دوران رشد فرد در زندگی و محسوب می شوند. مشکلات خانه و مدرسه در ارتباط با نوجوانان توجه بسیاری از متخصصان را به خود جلب کرده است. نوجوانی به معنای مرحله ی رشد تا رسیدن به بلوغ» است. این رشد نه تنها رشد جسمی، بلکه رشد روانی و اجتماعی را نیز در برمی گیرد. هدف از رشد جسمی، رسیدن به ویژگی های جسمی یک فرد رشد یافته همراه با رشد جنسی است که توانایی باروری در دخترها و قابلیت تولید مثل در پسرها را ممکن می سازد. شروع نوجوانی فرد، با رشد جنسی او همراه است. این رشد تا خاتمه ی دوران جوانی او ادامه دارد. پسران معمولا دو سال دیرتر از دختران بالغ می شوند و دیگر مراحل نوجوانی دختر و پسر نیز یک تا دو سال با هم تفاوت دارد. نوجوانی دوره ی انتقال از کودکی به بزرگسالی است. نیاز یک انتقال سالم، سازگاری با تغییرات است. هر اندازه تغییرات سریع تر رخ دهد، سازگاری دشوارتر خواهد بود و این دوره با تغییرات زیاد و گسترده ای در بدن نوجوان همراه است. بدین ترتیب که جسم او به تدریج از ساختار بدن یک کودک، به اندازه، شکل و کارکرد بدن ایک بزرگسال تغییر می یابد. بخش عمده ای از این تغییرات در مرحله ی بلوغ رخ میدهند.

بلوغ، سن ویژه ی وقوع رشد جنسی است. روند رشد در این دوره بسیار پیچیده و متفاوت است. میانگین سن بلوغ در دختران ۱۳ سالگی و در پسران 14 سالگی گزارش شده و مواردی از قبیل عوامل ارثی، هوش، وضعیت سلامت و تندرستی فرد، آب و هوا، شرایط غدد بدن و ترشحات آن بر بلوغ تأثیر دارند. در واقع علاوه بر رشد شناختی، عاطفی، اجتماعی، روانی و جسمی، نوجوان مرحله ی حساسی از رشد جنسی را نیز طی می کند. رشد جنسی در طول یک دوره ی زمانی رخ میدهد نه در یک زمان معین. از این رو این تغییرات از اهمیت ویژه ای برخوردارند. این تغییرات با «ترشحات داخلی هورمونی» آغاز می شوند. این ترشحات زمینه ی رشد خصوصیات ثانوی جنسی مثل تغییر شکل باسن، سینه ها، بروز عادت ماهانه در دختران، تغییر صدا، رویش موهای زائد، رویش موی صورت، رشد سینه ها و آلت تناسلی و نخستین احتلام (خارج شدن مایع منی هنگام خواب) در پسران که از علائم بارز آغاز رشد و بلوغ جنسی هستند را فراهم می آورد. فراموش نکنید در کنار تغییرات بارز جسمی و جنسی، نیازها و علائق نوجوان هم تغییر می یابد و بی شک همپای تغییرات زیستی او، نقش والدین نیز باید تغییر کند. والدین آگاه می توانند با درک صحیح و پذیرش نوجوان، به او در درک و پذیرش تغییرات خود کمک کنند تا او بتواند به شایستگی، تغییرات و تناسب بدنی خود را نه به عنوان هدف، بلکه در حکم وسیله ای جهت رسیدن به اهداف انسانی در زندگی تلقی کند. آن ها قادرند با ایجاد زمینه و بستری مناسب برای رشد مطلوب و متناسب با توانایی های فرزند خود، او را به عنوان یک انسان در حال رشد به سوی یک مرحله ی بزرگسالی سالم و آرام هدایت کنند.

مشکلات اساسی در مسائل جنسی و علت یابی آن ها

پیش تر گفتیم که امروزه شاهد گسترش و پیچیدگی روزافزون مسائل و مشکلات جنسی در جوامع غربی هستیم. این معضل را نمی توان محدود و منحصر به دوره ی خاصی از رشد دانست. گرچه اغلب مشکلات جنسی در بزرگسالی رخ می دهند، اما باید توجه داشت که ریشه ی واقعی و علل اصلی این مشکلات، در مسائل دوران کودکی و نوجوانی و عوامل تربیتی آن دوران نهفته است. بد نیست در این قسمت با برخی از مهم ترین اختلالات و انحرافات جنسی آشنا شوید. اغلب اختلالات جنسی در سه دسته ی اصلی قرار می گیرند:

1- اختلال در هدف جنسی

شامل رابطه ی جنسی با حیوان، ارتباط جنسی با اشیا و بچه بازی.

۲- اختلال در موقعیت و محیط جنسی

شامل چشم چرانی جنسی، عورت نمایی، خودآزاری یا دیگر آزاری.

٣- اختلال در هویت جنسی

شامل جابجایی نقش های جنسی، خودارضایی ها و هم جنس گرایی.

در ادامه ی این مقاله به معرفی دقیق تر این اختلالات خواهیم پرداخت. تمام این اختلالات، خطراتی به همراه دارند که بیشتر در دوره ی کودکی و نوجوانی فرزندان را تهدید می کنند.

در ایجاد این مشکلات و اختلالات جنسی، اغلب یکسری عوامل شناخته شده، نقش اساسی را ایفا می کنند؛ والدین باید با شناخت این عوامل، توجه به آن ها و پیشگیری از وقوعشان، زندگی جنسی سالمی را برای فرزندان خود فراهم کنند. در ادامه ی مقاله به این عوامل می پردازیم.

۱) انزوای کودکی

کودکانی که در دوران طفویت و کودکی خود برای مدتی طولانی از دیگران جدا بوده اند، در روند تعامل روانی جنسی خود دچار مشکل میشوند. گاه مشکلات جنسی بزرگسالی در واقع جبران محرومیت های عاطفی دوران کودکی است.

۲) اتفاقات خاص دوران کودکی و نوجوانی

یک اتفاق جنسی، هرچند به ظاهر ساده و کوچک در دوره ی کودکی و نوجوانی ممکن است بر رفتارهای بعدی فرد تأثیر بگذارد. مثلا همجنس گرایی اغلب در مواردی شروع میشود که فرد در دوران کودکی درگیر یک رابطه ی جنسی شده و یا حداقل فرد بدآموزی داشته باشد. ضربه زدن به پشت کودک، دردی توأم با لذت در او ایجاد می کند و در برخی کودکان موجب انحراف جنسی به صورت تمایل به خودآزاری می شود.

۳) الگوسازی جنسی نادرست و شکست در همانندسازی

همانندسازی در تمام فرهنگ ها وجود دارد و عبارت است از الگوگیری و تقلید نقش فردی و اجتماعی مادر از سوی دختر و پدر از سوی پسر. این الگو قراردادن شامل نحوه ی صحبت، حرکات، تفریح، بازی، پوشش، آرایش و رفتارهای دیگر است. عدم موفقیت در گرفتن الگوهای مناسب ها و نقش های صحیح جنسی، ممکن است سبب اختلالات جنسی شود. نداشتن خصوصیات جسمی لازم و سالم، فشار اجتماعی و خانوادگی بر فرد، توقعات نادرست و نبود الگوهای درست در خانواده می تواند زمینه ساز این مشکل باشد.

۴) نداشتن اطلاعات درست

یکی از علل انحراف ها، نداشتن دانش، آگاهی و بینش درست درباره ی مسائل جنسی است. اغلب منحرفان جنسی کسانی هستند که فهم دقیق و درستی از مسائل جنسی نداشته و در دوران کودکی از آموختن این گونه مسائل به شدت ترسانده، منع و نهی شده اند.

۵) ترس از مسئولیت

گاه ترس از عهده دار شدن مسئولیت به عنوان یک فرد بزرگسال و رشد نکردن کافی و درست شخصیت فرد، زمینه ساز انحراف میشود.

6) عوامل فرهنگی و اجتماعی

انحراف در فرهنگ های مختلف از نظر معنا، اهمیت و گستردگی متفاوت است. حتی تفاوت های طبقاتی نیز در انحراف نقش ندارند. مذهب، اخلاق، محافظت در برابر آلوده شدن به فساد و جرائم کوچک، اختلاف طبقاتی کم و... از جمله عوامل فرهنگی اجتماعی مؤثر در پیشگیری از انحراف جنسی هستند.

لزوم تربیت جنسی فرزندان

واقعا تاکنون چقدر به تربیت و آموزش جنسی فرزند خود اندیشیده اید؟ تربیت جنسی فرزندان مسئله ی پراهمیتی است؛ چرا که هر روز، پا به پای رشد علمی، اقتصادی و فرهنگی جهان، دنیای روحی جوانان و نوجوانان غنی تر میشود. برخی می پندارند اگر کودک خوب درس بخواند و از عهده ی کارهای خود براید، رشد جنسی او نیز عادی است. ولی این اشتباه بزرگی است! بروز توانایی جسمی فوق العاده، همیشه علامت سلامت کامل و درستی تربیت جنسی فرزندان نیست. تظاهرات جنسی فرزند شما با بلوغ جنسی و رشد او آشکار می شود. بلوغ به اشکال متنوعی ظهور می یابد. برای همین است که تربیت جنسی یکی از مشکل ترین مسائل تربیتی است.

در کتب پزشکی عمومی، تربیت جنسی اغلب مترادف با «آموزش جنسی» به کار می رود. اما تربیت جنسی مفهوم وسیع تری دارد و نه تنها «رفتارهای جنسی»، بلکه رشد شخصیت اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی را هم شامل می شود. منظور از تربیت جنسی در واقع هدایت درست احساسات جنسی فرزندان در مسیری است که موجب شکوفایی و تعالی آن ها شود. ما والدین نباید گمان کنیم که همراه با پرورش فرزند خود، به طور خودکار احساس جنسی او را نیز تربیت می کنیم؛ بلکه بهتر است با تمرکز بر تربیت احساس جنسی فرزند خود، پرورش سایر ابعاد شخصیتی او را دنبال کنیم. در اهمیت تربیت جنسی فرزندان کافی است بگوییم که پایه و اساس بسیاری از شرافت ها یا انحرافات نسل ما، تقریبا تا پایان دوران جوانی، مربوط به مسائل جنسی و تربیت صحیح یا غلط جنسی فرزندان است. متخصصان ادعا می کنند اکثر جرائمی که تا حدود سن ۲۹ سالگی انجام میشود یا جنسی است یا دارای رنگ و بوی جنسی؛ مثل سرقت هایی که جوانان معمولا برای تأمین خواسته های جنسی خود به آن دست می زنند. به دلیل اهمیت ویژه ی این مسئله است که توصیه های علمی و دینی بسیاری برای مراقبت از کودک و حفظ او از لغزش ها، خطرها و عوارض ناشی از تمایلات جنسی وجود دارد. متأسفانه در جامعه ی ما گاه بزرگترها نقش ضعیفی در تربیت جنسی فرزند خود عهده دار می شوند و بیشتر آموزش های موجود به شکل غیررسمی در بین دوستان و همسالان رد و بدل می شود. اغلب نوجوانان نمی توانند به راحتی درباره ی مسائل جنسی با والدین خود صحبت کنند و اطلاعات کسب شده از دوستان همسال و حتی جنس مخالف، بیشتر از آموزش رسمی بزرگسالان بر روی آنان تأثیرگذار است. بیشتر برنامه های رسمی «تربیت جنسی» در جامعه، معمولا با شکست مواجه می شوند؛ چرا که چنین برنامه هایی به جای تمرکز بر جنبه های عاطفی، بر روی ابعاد زیستی مسائل جنسی تأکید افراطی دارند و قادر نیستند جوانان را برای تصمیم گیری در مسائل جنسی آماده کنند. مدارس یا فاقد این برنامه ها هستند و یا خیلی دیر آموزش را شروع می کنند. در مسائل جنسی بیشتر به تغییر جسمی دانش آموزان توجه میشود تا تغییر در رفتارشان. بسیاری از جوانان و نوجوانان بر این باورند که اطلاعات ناقصی درباره ی بلوغ و مسائل جنسی مربوط به خود دارند.

و این به مهم ترین عامل انحراف آن ها تبدیل می شود. اکثر انحرافات و اختلالات جنسی در افرادی بروز می یابد که اطلاعات ناقص یا غلطی از مسائل جنسی داشته و به درستی توسط والدین و مربیان تربیت جنسی را دریافت نکرده اند.

امروزه با هجوم گسترده ی اطلاعات پیرامون مسائل جنسی، نمی توان که با اعتماد کامل به درستی و کفایت این اطلاعات، فرزندان را به حال خودشان رها کنیم. این تربیت درست شما والدین است که شناخت جنسی فرزندان را به مسیری درست هدایت می کند.

تربیت جنسی درست فرزندان همراه با آموزش صحیح مسائل اساسی و پایه ای جنسی، ضامن سلامت نسل آینده، عفت، اخلاق و روابط متقابل سالم است. تربیت باید از همان ابتدای کودکی آغاز شود. هر کودکی بسته به سن و خصوصیت شخصیتی خود، دارای روش تربیتی متمایزی است. چنانچه پایه و اساس تربیت جنسی از همان ابتدای کودکی، نوجوانی و جوانی به درستی ریخته شود، فرد در بزرگسالی و در زندگی زناشویی و اجتماعی خود نیز از توانایی های مثبت و سلامت جنسی بهره مند خواهد بود. پس بیایید به تربیت جنسی فرزندان خود بیشتر اهمیت دهیم!

حوزه های آموزشی در مسائل جنسی

عمده ی مسائل جنسی را که در نظریه های مختلف مطرح شده اند، می توان در دو حیطه ی اصلی قرار داد: 1- هویت جنسی، ۲- رفتار جنسی. بدیهی است ساختار یک آموزش جنسی کامل و درست، باید بر پایه ی این دو بعد شکل گیرد. اما هویت جنسی و رفتار جنسی چیست؟!

١- هویت جنسی

شاید تاکنون افرادی را دیده باشید که از زن یا مرد بودن خود ناراضی اند و تمایل شدیدی به داشتن جنسیتی غیر از جنسیت واقعی خود دارند. دغدغه ی این افراد در حیطه ی هویت جنسی شان است. اصطلاح هویت جنسی، به مجموعه ی شناخت ها، تصورات، برداشت ها و تمایلاتی اطلاق می شود که فرد نسبت به خود به عنوان جنس مذکر یا مؤنث دارد. این اصطلاح در مقابل کلمه ی سکس (SEX) قرار گرفته که فقط مجموع صفات بیولوژیک یک جنس نر یا ماده را در بر می گیرد.

عوامل زیستی و روانی، واکنش های فردی نسبت به محیط، درک تفاوت های ظاهری دو جنس، شناخت کودک از خود به عنوان دختر یا پسر بودن و به دنبال آن رضایت و تمایلی که از جنسیت خود احساس می کند، همگی سازنده ی «هویت جنسی کودک است. عامل اساسی در تشکیل این هویت، الگوسازی، همانندسازی و نقش پذیری کودک از والدین است. چنانچه این الگوسازی درست انجام شود، دختربچه با تقلید از مادر و پسر بچه با الگوگیری از پدر، به درستی با هویت جنسی خود و شرایط و ویژگی های آن آشنا شده و آن را می پذیرد. این امر گام اول در تربیت جنسی فرزندان است. لازم است قبل از هرچیز فرزند خود را درباره ی تفاوت های جنسی اش، مرد یا زن بودن و موقعیت جنسی اش آشنا کنید تا راه را برای برداشتن گام های بعدی در مسیر تربیت و آموزش درست مسائل جنسی برای فرزندتان هموار سازید.

۲- رفتار جنسی

رفتار جنسی را می توان مجموعه ای از پاسخ های فردی دانست که در چارچوب وسیع تری از رفتارها که از دید جامعه برای مرد و زن پسندیده است، رخ میدهند. این رفتارها اکتسابی هستند و در اثر همانندسازی و یادگیری جنسی آموخته میشوند.

رفتار جنسی آن دسته از اعمال و رفتارهایی هستند که در زمینه ی مسائل جنسی و در جهت ارضای این میل از سوی افراد رخ میدهند. رفتار جنسی با هویت جنسی فرد ارتباط تنگاتنگی دارد؛ به گونه ای که هویت جنسی سالم، و شناخت کافی و رضایت از این هویت می تواند رفتارهای جنسی متناسب با آن را نیز در فرد ایجاد کند. البته رفتارهای جنسی با توجه به عوامل فرهنگی، در جوامع مختلف متفاوت اند و در پی آن راه درست و مورد قبول ابراز میل جنسی و رفتارهای جنسی از زمانی به زمان دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر نیز فرق می کند. سیر تاریخی این موضوع در تمدن غرب، نوساناتی بین ابراز آزادانه و مهار میل جنسی را نشان میدهد. در چند دهه ی گذشته، نگرش ها نسبت به موضوع جنسیت، تحول قابل توجه و تغییرات شگرفی یافته است.

برای تربیت جنسی درست فرزندان چه باید کرد؟

تا به اینجا باید نقش حساس مسائل جنسی و لزوم تربیت جنسی فرزندان و مسائل مربوط به آن برای شما روشن شده باشد. دانستیم که در کنار تلاش هایی که برای تربیت فرزندانمان در ابعاد مختلف جسمی، روانی، اجتماعی، اخلاقی، دینی و عاطفی صرف می کنیم، باید در زمینه ی تربیت جنسی آن ها نیز کوشا باشیم. هر گونه سهل انگاری در این امر مشکلات عمده ای در زندگی آینده ی فرزندانمان، چه در اجتماع و چه در زندگی خانوادگی آنان به وجود می آورد. پس اگر تاکنون برای تربیت جنسی فرزندتان اقدامی نکرده اید، کوتاهی کرده و یا آگاهی و نگرش درستی نداشته اید، می توانید با ما همراه شوید و کاستی ها خود را با مطالعه ی بیشتر جبران کنید.

اما به راستی برای تربیت- نه فقط آموزش جنسی فرزندانمان چه باید کرد؟
چه اقداماتی می تواند ما را یاری کند؟
چگونه باید مسائل جنسی را به فرزندانمان آموزش دهیم؟
چه نکاتی را باید در تربیت جنسی فرزندانمان مورد توجه قرار دهیم؟ و...

چنین پرسش هایی را می توان در اندیشه ی هر والدین دلسوز و مربی پویایی که غمی جز پروردن فرزندانی سالم در ذهن ندارد، سراغ گرفت. ما برای پاسخ به این نوع سؤال ها، هفت نکته ی اساسی و قابل توجه در امر تربیت جنسی فرزندان و چگونگی آموزش مسائل جنسی به آن ها را معرفی می کنیم. اگر شما هم می خواهید در این زمینه گام های موفقی بردارید، این نکات را در نظر گرفته و در زندگی خود به اجرا در آورید؟

1- آگاهی و دانش خود را پیرامون مسائل جنسی افزایش دهید!

بیشک اگر بخواهیم پیرامون مسائل جنسی راهنمای خوبی برای فرزندان خود باشیم و به درستی در زمینه ی تربیت جنسی آن ها قدم برداریم، باید ابتدا خود را به سلاح دانش و آگاهی کافی مجهز کنیم. بدون داشتن اطلاعات کافی چگونه می توانیم راهنمای خوبی برای فرزندان خود باشیم؟ بنابراین قدم اول در راه تربیت جنسی، افزایش دانش و آگاهی والدین است. البته این دانش نه تنها باید پیرامون مسائل جنسی و زمینه های مربوط به آن باشد؛ بلکه لازم است شما درباره ی شخصیت فرزندان، شناخت درست آن ها و اصول و راه های درست تربیت هم، دانش و مهارت کافی به دست آورید. در این راستا سعی کنید مطالعه ی خود را پیرامون تمام ابعاد تربیت افزایش دهید. به علائم رشد و تحول فرزند خود توجه کافی داشته باشید و درباره ی علائم بلوغ جنسی اطلاعات بیشتری کسب کنید. کمک گرفتن از مشاورین و متخصصین تربیت نیز شیوه ی مناسبی است.

هر سنی ویژگی های خاص خود را دارد، ویژگی های سنی مختلف کودکان به نوعی با مسائل جنسی آن ها مرتبط است. خوب است بدانید کودک در سنین شش تا دوازده سالگی دارای خصوصیاتی است که والدین با آگاهی از آن ها می توانند در تربیت فرزندان بسیار موفق تر باشند. برخی از این ویژگی ها را که به تربیت جنسی مربوط میشوند، به طور خلاصه به شرح ذیل بیان می کنیم:

هوشیاری

کودکان ما حتی پیش از سن دبستان، هم از هوشیاری هایی دربارهی محیط و زندگی برخوردارند؛ ولی در این سن یعنی زمان تحصیل در دبستان، هوشیارتر از قبل هستند. این هوشیاری به دلیل رشد دنیای جدید کودک در مدرسه، آموخته های او و روابط کودک با دیگران است. والدین باید در این سنین، در روابط خود با کودک و با دیگران، به ویژه همسر خود، به این «هوشیاری کودک» توجه بیشتری نمایند. چه بسا والدین با این تصور غلط که فرزندشان هنوز از برخی چیزها سر در نمی آورد و نمیفهمد، بسیاری از موارد را رعایت نمی کنند، غافل از این که او در مرحله ی سنی «بیداری و نکته سنجی» است.

کنجکاوی شدید

کودک در این سنین (۱۲-۶)، در مورد نحوه ی برقراری رابطه، پوشش، نشست و برخاست، سخنان، کنایه ها، حرکات و حتی حالات نگاه والدین شدیدا کنجکاو است. چنانچه هر یک از این مسائل، سؤالی در ذهن کودک ایجاد کند، او به هر نحو به دنبال یافتن پاسخی برای آن خواهد بود؛ حتی اگر از طریق دوستان و یا غریبه ها باشد. در کنار حس کنجکاوی، تمایل به علت یابی و علاقه ی شدید به سر در آوردن از چرایی قضایا در وجود کودک نهفته است. والدین باید سعی کنند به پرسش های کودک تا جایی که موجب وقاحت نشود پاسخ دهند و با کنترل و مراقبت از رفتار خود در نزد کودک، از ایجاد سؤال و شبهه در ذهن کنجکاو او دوری کنند.

سن تمییز

کودک در این سن و سال (۱۲-۶)، دنیای متفاوت زن و مرد را می فهمد و خوب و بد را درک می کند. از این رو مراقبت از او باید بیشتر شود. مثلا، دختر یا پسر شش یا هفت ساله میداند در اینده همسر یا شوهر (مادر یا پدر) خواهد بود، هرچند از چگونگی آن آگاه نیست. بازی های تقلیدی از نقش های زن و شوهر و بازسازی الگوهای والدین در این سنین رخ می دهد. تربیت در این مرحله باید حول آموزش مسائلی مانند خوب و بد، لمس ها، نگاه ها، اعمال ممنوع و اجازه گرفتن ها و ... با دقت انجام شود.

با توجه به نکات ذکرشده، فکر می کنید آیا چیزی جز دانش کافی می تواند پشتوانه ی امر تربیت جنسی فرزندان باشد؟! با این که فرزند دلبند شما پس از سنین کودکی، مراحل مهم نوجوانی و جوانی را پیش رو دارد و ما شما را به مطالعه ی دقیق تر پیرامون مسائل مربوط به تمام مراحل رشد دعوت می کنیم، اما از شما می خواهیم که دوره ی کودکی را ساده نپندارید و هیچ وقت فراموش نکنید که این دوره حساس ترین مرحله ی تربیت جنسی هر انسانی است.

به طور کلی، کسانی در تربیت جنسی فرزندان خود موفق هستند که پیش از هر اقدامی، دانش و آگاهی خود را به وسیله ی مطالعه افزایش دهند؛ چراکه جنسیت و به ویژه تربیت افراد امری است پیچیده که خطرها و حساسیت های ویژه ی خود را دارد و اشتباه در آن، عواقب جبران ناپذیری خواهد داشت.

2- روابط دوستانه و درستی با فرزندتان برقرار کنید!

یکی از مهم ترین عوامل تأثیرگذار در تربیت، که سازنده ی زیربنای تربیت در خانواده است، نوع روابط والدین با فرزندان است. هر خانواده در برخورد با فرزند خود، شیوه های ارتباطی گوناگونی را پیش می گیرد و این نحوه ی متفاوت ارتباطی بین والدین و فرزندان، تعیین کننده ی سبک های تربیتی آن ها است. وضعیت اقتصادی، اجتماعی، تحصیلی، شغلی و فرهنگ هر خانواده در انتخاب سبک تربیتی و ارتباطی آن تأثیر دارد. در این قسمت نگاهی داریم به مهمترین سبک های تربیتی که از سوی والدین اعمال می شود و نوع ارتباطی که در هریک از این سبک ها بین والدین و فرزندان برقرار می شود:

سبک قاطع و نامهربان

والدینی که فرزندان خود را با این سبک تربیت می کنند، قواعدی سخت، انعطاف ناپذیر و لازم الاجرا وضع می کنند. در این الگو بین والدین و کودک، رابطه ی «ارباب و برده» حاکم است. کودک دنیا را به صورت مهتر و کهتر و خود را پایین تر از دیگران می بیند. خطاهای کودک با جدیت و خشونت بالا پیگیری می شود. سرزنش پیوسته و ایجاد احساس گناه، تصویری ضعیف از خود در ذهن کودک و در نتیجه، رفتاری ضعیف در عمل او ایجاد می کند. فرزندانی که تحت این الگوی ناپسند پرورش می یابند، پیوسته کودکانی مطیع، بیش از حد فرمانبردار، ترسو و مضطرب هستند و خیلی زود ناراحت میشوند.

سبک ضعیف و مهربان

والدینی که این سبک تربیتی را در پیش می گیرند هیچ گونه قواعد و | الزامی برای فرزند خود در نظر نمی گیرند. در ارتباط خود با فرزندشان و بیش از حد مهربان و بینهایت آسان گیر هستند و در برابر او ضعیف عمل می کنند. اغلب در کودکانی که تحت این روش ارتباطی تربیت میشوند، تمایل به شانه خالی کردن از مسئولیت و دستوردادن مشاهده می شود. هرچند احساس افسردگی، گناه و شرم کمتر به سراغ آنان می آید؛ اما احساس درماندگی، اعتماد به نفس پایین، درخواست های بالا از والدین و اطرافیان و نارضایتی دائمی همیشه گریبانگیر آنان است. چنین والدینی به جای رفتار قاطع با کودک و غلبه بر کج خلقی او، در برابر خواسته هایش تسلیم می شوند تا از دیدن ناراحتی او خلاص گردند؛ غافل از اینکه با این کار کج خلقی و لجبازی فرزند خود را تشدید می کنند. والدین در این نوع رابطه به علت محبت زیاد و نبود سخت گیری، توانایی تحمل در برابر ناکامی را در فرزند کاهش داده و با این عمل خود، مشکلات ارتباطی شدیدی را برای آینده ی کودکان خود رقم می زنند.

سبک ضعیف و نامهربان

ترکیب صفات ضعیف و نامهربان در روش تربیتی و ارتباطی، بسیار خطرناک است؛ حتی مخرب تر از شیوه ی ضعیف و مهربان. این روش عامل بسیاری از رفتارهای ضد اجتماعی مانند ناسازگاری و بزهکاری است. در این شرایط کودک مورد انتقاد دائمی قرار می گیرد. تلقین بی ارزش بودن به او و مورد غفلت و بی اعتنایی واقع شدن در روابط، کودک را ضعیف بار می آورد. در این نوع رابطه، رفتار خوب کودک وظیفه اش تلقی می شود و خشنود کردن والدین پاداش ناچیزی در پی د دارد. کودک گیج و مبهوت است، زیرا اگر رفتار بدی انجام دهد از سوی والدین طرد میشود و وقتی هم عمل نادرستی نداشته باشد، باز هم تأیید و تشویق چندانی در کار نیست. از آن جا که کودک ظاهرا از هیچ روشی در جلب توجه والدین توفیق نمی یابد، سرانجام ناکام، عصبانی و آزرده میشود.

سبک مهربان و قاطع

این سبک بهترین و مطلوب ترین روش تربیتی و ارتباطی با کودک است. والدین مهربان و قاطع کسانی هستند که:

۱- به محض مشاهده ی رفتار نادرست کودک، با او صحبت می کنند. در انتقادهای خود، همواره «رفتار» کودک را در نظر میگیرند و هرگز خود کودک و شخصیت او را زیر سؤال نمی برند. مثلا به کودک می گویند: من رفتار بی ادبانه ی تو را در فلان موقعیت دوست ندارم!» و نمی گویند: من تو را دوست ندارم، چون خیلی بی ادب هستی!». علاوه بر آن، بروز مشکل را مسئله ای طبیعی در زندگی می دانند و توانایی چیره شدن بر آن را دارند.

۲- آن ها درک می کنند که زندگی همراه با ناکامی هایی است و هیچ کودکی یارای ایستادگی در برابر مشکلات را ندارد، مگر این که این آمادگی در او ایجاد شده باشد. آن ها هیچ گاه از روش تربیتی خود خارج نمی شوند، اما فرزندان خود را نیز ناکام نمیسازند. با آن ها رفتارهای غیرمنصفانه ندارند و به خاطر ناسازگاری های کودکان آشوب به راه نمی اندازند. در به کارگیری تنبیه های معقول و مقرر در حق کودکان خود درنگ نمی کنند تا به آن ها بیاموزند که ارزشمندترین رفتار، «ادب» است.

۳- آن ها همواره نسبت به فرزند خود نیک اندیش هستند و آن ها را انسان هایی دارای نقاط ضعف و قوت تلقی کرده و میدانند هیچ کودکی نمی تواند آن قدر بد باشد که نتوان هیچ نقطه ی مثبتی در او یافت. آن ها همان طور که فرزند خود را به خاطر انجام رفتار ناپسند مورد انتقاد قرار میدهند، از رفتار پسندیده ی او نیز تعریف می کنند. پذیرش همیشگی فرزندان، تقویت اعتماد به نفس و ایجاد رابطه ی مثبت بین کودک و والدین را به همراه دارد.

سعی کنید برای فرزند خود والدینی مهربان و در عین حال قاطع باشید. در تربیت جنسی فرزندان خود از مهم ترین عامل برقراری رابطه که از نتایج سبک ارتباطی درست است، «توانایی گفتگو و صحبت با فرزندان» تا جایی که می توانید استفاده کنید، چراکه این عامل از مهم ترین راه های انتقال درست آموزش ها به فرزندان است. به گونه ای با فرزندتان ارتباط برقرار کنید که او نه تنها جرأت داشته باشد، بلکه حتی مشتاق باشد تمام مسائل خود، حتی جزئی ترین آن ها را با شما در میان گذارد، قبل از هر کسی با شما درد دل کند و از شما راهنمایی بخواهد. فرصت برقراری یک ارتباط درست و دوستانه با خودتان را به فرزندتان بدهید!

3- برای آموزش مسائل جنسی، شیوه های درست را انتخاب کنید!

شاید مهمترین قسمت این مقاله، مطالب مربوط به این بخش باشد. حال که با ضرورت تربیت جنسی فرزندان آشنا شدیم و شناختی کلی از مسائل جنسی را به دست آوردیم و نکته ها و توصیه های اولیه جهت زمینه سازی در امر تربیت جنسی فرزندان را متذکر شدیم، حتما از خود میپرسید:

برای آموزش و تربیت جنسی فرزندان و انتقال اطلاعات به آنان چه باید کرد؟
کدام راه درست و کدام مسیر نادرست است؟
برای موفقیت در این امر لازم است چه بایدها و نبایدهایی را در نظر بگیریم؟

ما در این بخش برای پاسخ به این پرسش های شما، سعی داریم برخی از مهم ترین راه ها و نکته های ظریف آموزش مسائل جنسی به فرزندان را به زبانی ساده نقل کنیم. اما قبل از آن از شما میخواهیم فراموش نکنید:

* قبل از به کارگیری هریک از روش های آموزشی، به سن و موقعیت فرزند خود توجه کنید. ما در زمان ارائه ی هر توصیه ای، به سن مناسب برای آن و آموزش های متناسب برای هر گروه سنی اشاره می کنیم. به د این نکات دقت کرده و از تندروی یا کم کاری در اجرای آن ها که موجب آسیب به فرزند شما می شود، خودداری کنید.

* بدانید شرم، حیا، عفت و آزرم بحثی کاملا جدا از خجالت و کمرویی است. در آموزش جنسی به فرزندتان، خجالت و کمرویی را کنار گذاشته و در عین حال با حیا و عفت، فرزندتان را در امور جنسی راهنمایی کنید.

* توصیه هایی که ما مطرح می کنیم کلی و مختصر است. برای تکمیل دانش و آگاهی خود به منابع و افراد ذیصلاح در این زمینه نیز مراجعه کنید.

خصوصیات اخلاقی و عادات شخصی در پنج سال اول زندگی شکل می گیرد و تربیت در سنین بعدی، در واقع تکمیل و ویرایش آن است. در دوره های سنی مختلف، نحوه ی تربیت جنسی فرزند شما با توجه به خصوصیات جسمی، ساختار بدن، ویژگی های عاطفی و روانی او تعیین میشود.

از نظر جسمانی، از همان لحظه ی تولد، تمام اعضای جنسی کودک هرچند از نظر اندازه بزرگ نیستند، اما کامل هستند. به طور کلی احتمال عفونت و ابتلا به بیماری ها از طریق اعضای جنسی به علت حساسیت کودکان در این سنین زیاد است. در این مرحله توجه به بهداشت کودکان و آموزش به آن ها در نظافت خود، به ویژه اعضای تناسلیشان اهمیت ویژه ای دارد. در صورت مشاهده ی کوچکترین مشکلی در این دوره به متخصص مراجعه کنید. مسئله ی مشکل ساز دیگر در این سنین، خطر سوءاستفاده های جنسی و جسمی از کودکان است. در مراقبت از فرزند خود، کنترل روابط او و دور کردن او از تیررس سوداگران جنسی دقت کنید. خطرناک ترین و اثرگذارترین حادثه ها که زمینه ی بسیاری از انحراف ها را در بزرگسالی ایجاد می کند، سوءاستفاده های جنسی در این سنین است. به صورت جدی مراقب فرزندتان باشید! و نکته ی مهم دیگر در سنین پیش دبستانی، پیشگیری از بیداری قبل از موقع و زودرس، عادات بد و شکل گیری احساسات جنسی و افکار ناپسند در کودکان است. از تحریک جنسی فرزند خود به هر نحوی روانی، عاطفی، جسمی، مشاجره و بحث، ناز و نوازش نادرست، برهنه شدن در حضور کودک و...) و خوگرفتن او به عادات غلط (تمایل به استمنا، بازی با آلت تناسلی خود و....) جلوگیری کنید.

در صورت مشاهده ی رفتار و عادات نادرست در فرزندتان، او را تهدید یا مجازات نکنید؛ بلکه با کمک متخصصین از تدابیر انحرافی جهت بازداری کودک و مشغول سازی دست، اندام و فکر او کمک بگیرید. ورزش، شست وشو، بازی و تفریحات متنوع و سالم را در برنامه ی روزانه ی فرزندتان بگنجانید. هنگام خواب، دست او را خارج از لحاف گذاشته و بعد از بیداری، او را سریع از رختخواب بیرون آورید. در مقابل کنجکاوی ها وسؤال های کودک، هرگز پاسخهای غلط و گمراه کننده ندهید. برای اجتناب از پرسش اضافی او، از جواب های مختصر و کوتاه استفاده کنید. پاسخهایی مانند: «این اطلاعات برای بچه ای مثل تو خیلی زود است. این سؤال ها را در کلاس های بالاتر جواب میدهند. تو الآن فقط باید درس بخوانی و مشق هایت را خوب بنویسی.» می توانند کافی باشند.

تهیه ی کتاب ها یا برنامه های مخصوص سنین کودک، برقراری روابط ساده و دوستانه با اطرافیان همجنس و غیرهمجنس و تعامل با آن ها، نگهداری حیوانات خانگی و حتی دیدن حیوانات ساده می تواند پاسخگوی بسیاری از کنجکاوی های کودک باشد. اما هرگز اجازه ندهید ذهن کودک درگیر مسائل پیچیده تر جنسی شود؛ چراکه این امر بروز زودرس تمایلات جنسی را در او افزایش می دهد. آموزش رفتار درست در مقابل جنس مخالف را باید خیلی زود برای کودکان شروع کرد. تعلیم رفتار خوب و احساسات نجیبانه بین دو جنس، مسئله ی اساسی تربیت جنسی دانش آموزان به ویژه در مراحل بالاتر مانند زمان ورود کودک به جامعه، مدرسه و گروه ها است. آموزش در زمینه ی روابط، رفتارها و کنجکاوی های جنسی که ممکن است برای کودک دبستانی کمی زود به نظر آید، پایه ی ابعاد مهم تربیت جنسی فرزندان در سنین بالاتر است. در این مرحله هم، مسئله ی بهداشت و توجه به خصوصیات فیزیولوژیکی و ساختار بدن و نیز ویژگی های روانی فرزندان اهمیت بسیار دارد.

حساس ترین دوره برای شکل گیری مهارت ها و انجام اقدامات پیشگیرانه همین مرحله است. سنین ده تا دوازده سالگی، زمان آغاز بلوغ و تأثیر هورمون های جنسی است. محیط زندگی با توجه به فراوانی و یا کم بودن محرک ها می تواند رشد جنسی فرزند شما را تسریع یا کند سازد. نوجوانی به دلیل همراهی با پدیده ی بلوغ، مهم ترین و حساس ترین مرحله ی تربیت جنسی و آماده سازی فرزند شما برای زندگی جنسی آینده است. تغییرات جسمی و چگونگی برخورد با آن ها، تغییرات عاطفی و روانی و نیز تمایلات جنسی متفاوت و بسیاری ویژگی های دیگر در این سنین، لزوم دقت بیشتر شما در آموزش به فرزندتان را نشان میدهد. پس از نوجوانی، فرزند شما به مراحل جوانی و بزرگسالی پا نهاده و زمان ورود او به روابط و مناسبات کاری، ازدواج و درگیرشدن در تعاملات یک زندگی واقعی و مستقل از راه می رسد. کامیابی فرزند شما در این مرحله، به موفقیت تربیت و آموزش جنسی او وابسته می باشد؛ به ویژه در زندگی زناشویی و ازدواج، بحث آموزش های جنسی اهمیت و بزهای دارد. تحقیقات نشان داده بیش از پنجاه درصد طلاق ها و نابسامانی های و خانوادگی ناشی از نداشتن آگاهی کافی و صحیح در مورد مسائل جنسی و یا نارضایتی جنسی زوجین است. شاید در ظاهر، بسیاری از نابسامانی های خانوادگی ناشی از نداشتن تفاهم، خشونت، بدرفتاری و بداخلاقی و... باشد؛ اما وقتی ریشه ی این مشکلات مورد بررسی قرار می گیرد، در آن ها ردپایی پررنگ از مشکلات جنسی به ویژه عدم رضایت در روابط زوجین مشاهده می شود. بنابراین به افزودن آگاهی خود و آموزش جنسی فرزندتان اهمیت دهید. هرچند در این مقاله، فرصت آموزش و بیان تمام جزئیات مهیا نیست، اما بهترین راه برای شروع یادگیری شما است. در ادامه شما را به مطالعه ی دقیق تر و بیشتر کتب آموزشی، مشاهده ی سایت های معتبر علمی و آموزشی و به ویژه مراجعه به مشاوران و متخصصان فهیم و کارآزموده توصیه می کنیم. همچنین توجه شما را به نکات دیگری در آموزش جنسی فرزند یا فرزندانتان جلب مینماییم:

ترس از مسائل جنسی

هرگز مسائل جنسی را تابو و پدیده ای وحشتناک جلوه ندهید و آن را به صورت مسئله و مشکلی هولناک در نیاورید. توجه داشته باشید همان طور که تربیت اخلاقی و اجتماعی فرزندتان عملی طبیعی است، تربیت جنسی او هم امری عادی است. اگر فرزندتان پیرامون مسائل جنسی مطلبی از شما بپرسد، او را سرزنش نکنید و خیلی آرام و طبیعی به پرسش او در حد رشد و شناخت او پاسخ دهید؛ آن قدر آسوده و نرم باشید که گویی در حال پاسخ دادن به یک پرسش اخلاقی او هستید.

راه های گوناگون آموزش مسائل جنسی

آموزش مسائل و مفاهیم جنسی از طریق گیاهان، حیوانات، عکس و فیلم هم می تواند مفید باشد. البته در این زمینه باید به س ن و خصوصیات رشد فرزند خود توجه کنید و آموزش های جنسی متناسب با موقعیت او را از میان ابزارهای آموزشی، فیلم های مناسب سن کودک و حتی با استفاده از حیوانات خانگی که اطراف شما هستند، انتخاب کنید.

آموزش مهرورزی و محبت

یکی از زمینه های اساسی تربیت جنسی فرزندان، آموزش نحوه ی ابراز احساسات است. بسیاری از مشکلات ارتباطی بین افراد، چه در خانواده، بین زوجین، همکاران و افراد جامعه و حتی بین والدین و فرزندان، به دلیل ناتوانمندی افراد در ابراز صحیح احساساتشان است. این احساسات می تواند شامل حالات منفی مثل خشم و غم و اندوه باشد یا عواطف مثبتی مثل دوست داشتن، محبت و... را درگیر سازد. در تربیت جنسی فرزندان یکی از گام های مهم یادگیری و یاددهی، ابراز احساسات است. لازم است شما والدین عزیز بتوانید هم خود در ابراز احساساتتان توانمند عمل کنید، و هم این مهارت را به فرزند خود بیاموزید. بهترین مکان این آموزش، در دل خانواده است. ابتدا روابط عاطفی خود در خانواده و به ویژه با همسرتان را به درستی شکل دهید. هرگز همسر و فرزندتان را از ابراز مستقیم احساسات خود، به ویژه ابراز علاقه و عشقتان محروم نسازید. این حق طبیعی خانواده تان است. از به کار بردن جملات: «دوستت دارم»، «به تو علاقه دارم» و... در خانه امتناع نورزید. به این شکل، هم صمیمیت بین اعضا افزایش می یابد و هم فرزندتان در بهترین مدرسه، محبت و شیوه ی محبت ورزیدن را می آموزد. از سوی دیگر با فرزند خود به صحبت بنشینید. از او درباره ی احساسات خاصی که هر زمان دارد و سؤال کنید. به علائم ظاهری رفتار و اخلاق فرزندتان دقت کرده و با کمک خود او، احساسی را که هر لحظه دارد - به ویژه در مواقع حساس یا در اتفاقات خاص به خودش بشناسانید. شناخت درست احساسات، گام اول در ابراز احساسات سالم است. سپس به فرزندتان راه های درست ابراز عواطف و هیجان هایش را یاد دهید. به او یاد دهید و بگویید که نباید احساساتش را - منفی یا مثبت سرکوب کند. مثلا فرزند شما باید به راحتی بتواند به شما ابراز علاقه کند و بگوید که دوستتان دارد. شما نیز متقابلا همین طور. یا اگر از چیزی ناراحت، عصبانی یا غمگین است، به راحتی درباره ی آن حرف بزند و ابراز کند، بدون آن که جار و جنجالی راه بیفتد. شما نیز باید بتوانید این عکس العمل های سالم را در خود شکل دهید. به احساسات و هیجانات خود، خانواده و فرزندتان اهمیت بدهید. چرا که هرگونه کمبودی در این زمینه در دل خانواده رخ دهد، فرزندان و سایر اعضای خانواده تان را جهت جبران نداشته ها و ندیده های عاطفی، به بیرون از خانه، و چه بسا به دل خطر و به سوی افراد خطرناک و فریبکار می کشاند. پس هنر عشق ورزیدن و پاسخ دادن درست به عشق دیگران را بیاموزید و به فرزند خود نیز آموزش دهید.

نحوه ی درست پاسخ دادن به پرسش های جنسی کودکان

یکی از مسائل مطرح در تربیت جنسی فرزندان، سؤالات جنسی آنان و نحوه ی صحیح پاسخ دادن به آن هاست. بیشتر پدر و مادرها از جواب دادن به این نوع پرسش های کودکان خود طفره می روند، در حالی که پاسخگویی به این سؤال ها یکی از مسئولیت های مهم والدین است. اگر شما والدین عزیز از زیر بار این مسئولیت شانه خالی کنید، مطمئن باشید کودک شما پاسخ خود را در جایی دیگر جستجو می کند؛ هرچند ممکن است پاسخ درستی دریافت نکند و یا حتی زمینه ی مناسب برای سوءرفتار او فراهم شود. والدینی می توانند راهنمای خوب و پاسخگوی دقیق سؤال های کنجکاوانه ی فرزند خود باشند که اطلاعات کافی و اما کاملی از مسائل مورد توجه او در انبان تجربه و دانش خود گرد آورند.

زمان شروع کنجکاوی انسان در مورد مسائل جنسی

میدانید اولین کنجکاوی انسان درباره ی جنسیت خود در چه سنی است؟! شاید باور نکنید، اما در واقع شیرخواران هم در مورد بدن خود کنجکاوی نشان میدهند. این کاملا طبیعی است و نشان دهنده ی سلامت ذهنی آن هاست. کودکان در سنین یک تا سه سالگی خود را لمس می کنند به ویژه وقتی برهنه باشند، مانند زمان استحمام یا تعویض پوشاک کودکان در این مرحله شرم و حیا را نمی شناسند و نمیدانند لمس آلت تناسلی یا کنجکاوی درباره ی آن در مقابل دیگران درست نیست. این واکنش والدین است که کم کم به او می فهماند این کار قابل قبول است یا نه! در این سنین نباید کودک را از کنجکاوی درباره ی بدنش منع کرد و یا با او به تندی برخورد نمود. باید همزمان با این که به کودک اجازه میدهیم با قسمت های مختلف بدن خود آشنا شود، به تدریج با برخورد خود، کودک را با خصوصی بودن ناحیه ی تناسلی و مطرح نکردن آن در حضور دیگران آشنا کنیم. در این میان نباید به مسئله ی خودتحریکی، تمایل زیاد به آلت تناسلی یا حالات روحی خاص کودک بی توجه بود تا از خطر وقوع این سوءرفتارها پیشگیری شود.

صحبت درباره ی آلت تناسلی برای کودک

گاه این سؤال مطرح می شود که آیا درست است در زمان صحبت با کودک، نامی غیر از نام اصلی آلت تناسلی را به کار ببریم؟ باید گفت به کار بردن نام آناتومیک ناحیه ی تناسلی مشکل ساز نیست و می توان از نام «آلت» برای پسر و «مهبل» برای دختر استفاده کرد. به این ترتیب کودک راحت تر می تواند در مورد آن با والدین صحبت کند. در حین این که باید به او آموخت صحبت درباره ی این نواحی باید فقط با والدین و نه در حضور هیچ کس دیگر صورت گیرد. پس نخست اطلاعات خود را در این زمینه بیشتر کنید، سپس به کودک بفهمانید هر سؤالی در این زمینه داشته باشد، شما با کمال میل پاسخگوی او هستید.

توضیح دادن نحوه ی تولید مثل برای کودک

تابه حال پیش آمده فرزند شما از شما بپرسد: مامان بچه از کجا می آید؟
شما فکر می کنید بهتر است چه پاسخی به او بدهید؟

باید گفت پاسخ به این سؤال به سن کودک بستگی دارد. وقتی کودک شما خیلی کوچک است، فقط کافی است بگویید: «بچه از یک تخم در شکم مادر به وجود می آید، رشد می کند و بزرگ می شود.» آن وقت شکم خود را به او نشان داده و بگویید: «بچه در این جا در یک جای مخصوصی بزرگ می شود و بعد از شکم مادرش بیرون می آید.»

هرگز به کودک نگویید: «بچه را خریداری می کنند.» یا «فرشته ها بچه را می آورند.» و... از طرفی به هیچ وجه هم درباره ی روابط جنسی یا نحوه ی دقیق تولید مثل با فرزند کوچک خود صحبت نکنید؛ چون او در این سن و سال اصلا تصوری از این موضوع در ذهن خود ندارد و چیزی از حرف های شما نمی فهمد. معمولا بچه های زیر شش سال چنین جواب هایی را می پذیرند. در پاسخ به فرزندتان از جواب مختصر و مفید استفاده کنید و کاملا خونسرد و راحت باشید. با افزایش سن کودک، و باید اطلاعاتی که در این زمینه به او می دهید زیادتر شود، اما این روند باید به تدریج و خیلی آرام صورت گیرد و در هر سن، اطلاعات، کمی بیشتر شود. در هر صورت به او دروغ نگویید و داستان سرایی نکنید.

آموزش بایدها و نبایدها به کودک

احتمالا گاه دکتربازی بچه ها یا امثال این رفتارهای آن ها را دیده اید. گاهی در حین بازی، بچه ها می خواهند همدیگر را معاینه کنند یا به هم امپول بزنند. در صورت مشاهده ی چنین مسئله ای سروصدا راه نیندازید، آرامش خود را حفظ کرده و فورا نزد بچه ها رفته و بگویید:

«خوب حالا بیا به دست دوستت آمپول بزنیم، دندآن هایش را معاینه کنیم و...» تا حواس آن ها را پرت کنید و ماجرا فعلا تمام شود. بعد سر فرصت با فرزندتان حرف زده و بگویید، می دانید که فقط میخواسته بازی کند و نقش دکتر را داشته باشد، اما او دیگر بزرگ شده و باید بداند این موارد خصوصی هستند و باید از دید سایر افراد پوشیده بمانند، بنابراین او اجازه ندارد لباس دوستش را کنار بزند. با این کار او را از انجام چنین اقدامی منع کرده و محدوده ی بازی اش را مشخص می کنید. در ضمن به فرزند خود بگویید دیگران هم حق ندارند به ناحیه ی تناسلی یا اعضای بدن او دست بزنند و اگر کسی این کار را انجام داد، به ویژه در حالت نامناسب و خاص، طرف مقابل را از این کار بازداشته و فورا این مسئله را به اطلاع شما برسانند. به فرزندتان حتما تأکید کنید اگر کسی این کار را کرد، شما از دست فرزندتان ناراحت نمیشوید؛ بلکه حتی خوشحال هم می شوید که حرف هایش را به شما می گوید و با هم جلوی این رفتارهای بد را می گیرید و او می تواند هر نوع رفتار ناراحت کننده و نامناسب را در این زمینه بدون ترس و نگرانی به شما بگوید.

یک قانون مهم

در آموزش های جنسی، قانون همه یا هیچ صدق نمی کند. به این معنی که این آموزش، فرایندی مرحله به مرحله است. آموزش مسائل جنسی نباید طی یک جلسه و یکباره انجام شود. نباید در مورد این موضوع زیاد صحبت کرد و مسئله را با طول و تفصیل و تمام جزئیات شرح داد. شکی نیست صحبت نکردن در مورد آن با فرزندان، باعث می شود آن را موضوعی ممنوع و نهی شده به حساب آورند و عواقب ناشی از آن را متحمل شوند و از سؤال کردن اجتناب کنند. باید به تدریج و به فراخور سن و سال و بلوغ فکری و جسمی فرزندتان به سؤال های او پاسخ دهید. در ضمن شما باید تنها کسی باشید که با فرزندتان در این زمینه صحبت می کنید. اگر شما طفره بروید یا اصلا اجازه ندهید سؤال های فرزندتان مطرح شود، مطمئن باشید او از جایی دیگر پاسخ خود را خواهد یافت و این خود زمینه ی بسیاری از مشکلات و انحرافات را فراهم می کند. اگر فرزندتان در مورد جنسیت و مسائل مربوط به آن سؤالی نمی کند، خوشحال نباشید و بی تفاوت از کنار آن رد نشوید. از سن پنج سالگی به بعد می توانید با استفاده از کتاب ها و فیلم های مناسب سن کودک، قسمت های مختلف بدن از جمله نواحی تناسلی را به او آموزش دهید. وقتی حریم را برایش مشخص کردید، با او صادق باشید. مجال طرح س ؤال را به او بدهید و بعد مطمئن باشید همیشه بدون نگرانی حرف هایش را در این زمینه با شما در میان خواهد گذاشت.

4- فرزندتان را در برقراری روابط سالم با افراد همجنس و غیرهمجنس راهنمایی کنید؟

لازم است والدین توجه خاصی به روابط فرزند خود با افراد همجنس و غیرهمجنس (روابط دختر و پسر) داشته باشند و بدانند که دخترها از لحاظ جسمی سریع تر از پسران رشد می کنند، قبل از پسرها میل به دوستی از خود نشان میدهند و علاقه به بازی های مشترک و گرایش به شیک پوشی و آراستگی در آن ها شکل می گیرد. گرچه دخترها خیلی زودتر از پسرها معنای دوستی را می فهمند و پسرها دیرتر از دخترها به این توانایی ها دست می یابند، اما نباید از تعامل صحیح این دو جنس جلوگیری کرد. چه بسا در این تعاملات و روابط سالم، درس ی پربار و نکته های آموزنده ی مفیدی برای فرزند شما وجود داشته باشد.

به فرزندتان در برقراری روابط و دوستی هایش کمک کنید. دوستان و کسانی را که فرزندتان با آن ها در ارتباط است، خوب بشناسید. حتی می توانید با برقراری روابط خانوادگی، شناخت کاملی از ویژگی های آنان به دست آورید. هرگز از شکل گیری روابط سالم و دوستانه ی دو جنس به طور کامل جلوگیری نکنید. به دختر یا پسر خود آموزش دهید چگونه می تواند در روابط خود با جنس مخالف موفق باشد و حتی او را در انجام امور یاری دهید. می توان آموزش این همکاری را در خانواده ها، بین خواهران و برادران آغاز کرد و آن را به روابط اجتماعی و دوستی ها تعمیم داد. هرگز اجازه ندهید خصومت و دشمنی، بیگانگی و بی علاقگی میان دو جنس (یا در یک جنس نسبت به جنسی دیگر) ایجاد شود. به این منظور از اولین روزهای آموزش کودک خود، معاشرت های وی را با همکلاسی ها، خواهرها و برادرهایش، دخترها و پسرهای فامیل و دوستان و آشنایان به طور صحیح پایه ریزی کنید. در این دوستی ها مانع فرزند خود نشوید، ولی از دور آن را کنترل کرده و در صورت احساس لی هرگونه تهدید و انحراف، آن را به مسیر درست هدایت کنید.

بهتر است کسانی که با فرزند شما ارتباط دارند، به میهمانی تولدش می آیند، با او به پارک و گردش میروند و در هر صورت وقت خود را با او می گذرانند، دختر و پسر با هم باشند و در مقابل چشم شما و تحت نظارت شما به تمرین مهربانی و نزاکت و صمیمیت و در عین حال رعایت حدود بپردازند. اگر مشکلی مشاهده کردید به طور جدی با فرزندتان درباره ی رفتار او و رابطه اش با دخترها و پسرها (دوستانش) وارد گفتگو شوید. به دوستی های فرزندتان و روابط او نظارت داشته باشید؛ چه بسیار انحراف هایی که از دوستی ها آغاز می شوند!

قبل از همه خودتان دوست خوبی برای فرزندتان باشید و روابط خوبی با او برقرار کنید تا به او بیاموزید چگونه می شود با دیگران هم روابط خوب و قابل قبولی داشت. فرزند خود را به خاطر روابطش به ویژه باغیرهمجنس سرزنش نکنید، بلکه پس از اطمینان از سلامت رابطه ی او، مثل یک راهنمای خوب برای فرزندتان باشید. حتی در روابط پیشرفته و نوینی که امروزه با پیشرفت های علمی در ارتباطات (اینترنت و ...) به وجود آمده، سعی کنید با فرزندتان همراه و راهنمای خوب برای او باشید.

به خاطر داشته باشید

روابط فرزند شما بخش عمده ای از شخصیت او را شکل میدهد، پس آن را به درستی هدایت کنید!

۵- در کنار تربیت جنسی، به سایر ابعاد تربیتی فرزندتان اهمیت دهید!

هیچ یک از ابعاد تربیت را نمی توان جدا از هم در نظر گرفت. در کنار تربیت جنسی، به تربیت دینی، اخلاقی، عاطفی و اجتماعی فرزندتان اهمیت دهید. والدین وظیفه شناس آن هایی هستند که به تمام ابعاد تربیت فرزند خود توجه کرده و او را نسبت به تمام جوانب، تحت آموزش قرار می دهند. به ویژه وقتی بحث پیرامون تربیت جنسی باشد که مسئله ی چندان ساده ای نیست، لزوم این توجه همه جانبه بیشتر احساس می شود. تربیت و آموزش جنسی، شاخه ها و ابعاد بسیاری دارد که از مهم ترین آن ها توجه به ابعاد تربیت دینی، اخلاقی، عاطفی و اجتماعی فرد است.

نمی توان فقط به مسائل جنسی فرزند خود توجه کرد و مسائل اخلاقی او را نادیده گرفت یا به ابعاد عاطفی تربیت فرزند خود بی توجه بود، ولی از نظر اجتماعی فرد سالمی تحویل جامعه داد. بنابراین لازم است در تربیت فرزند خود به طور همه جانبه و در تمام ابعاد فردی- اجتماعی عمل کنیم. متأسفانه هنوز هم گاهی به پدر و مادرانی برخورد می کنیم که نسبت به تربیت فرزندان خود بی تفاوت هستند و به طور سطحی با آن ها رفتار می کنند. اعمال غیراخلاقی از فرزندان آن ها سر می زند و رفتاری نادرست و غیر اجتماعی دارند، ولی والدین در جهت اصلاح آنان هیچ سعی و کوششی به عمل نمی آورند. در حالی که تمام این کیفیات در تربیت کودکان منعکس می شود.

موازین اخلاقی، مجموعه معیارهای پذیرفته شده ی مردم در اجتماع است. روابط اخلاقی ریشه های تاریخی محکمی دارد. این روابط با نظام اجتماعی و اقتصادی جامعه در ارتباط است و در هر طبقه ی سنی تفاوت دارد. هریک از دوره های تاریخی، اخلاق، آداب و رسوم و سنن مخصوص به خود دارد که اصول اخلاقی هر جامعه ای بر اساس آن ها شکل می گیرد. باید این اصول را به فرزندان منتقل کرد و آن ها را از نظر اخلاقی آموزش داد. بنابراین فرزندان ما به عنوان نسل آینده نباید کورکورانه رویای نسل های دیگر یا حتی فرهنگ های دیگر را دنبال کنند، بلکه باید آن ها را بر اساس اصول فرهنگی و اجتماعی جامعه ی خود تحت تربیت و آموزش قرار دهیم. تربیت اخلاقی و دینی فرزندان، یکی دیگر از پایه های تربیت جنسی آن هاست.

اگر رشد و تربیت اخلاقی و دینی را از جامعه حذف کنیم، جامعه ی انسانی به جامعه ی حیوانی تبدیل می شود. افرادی که با تعالیم دینی و اخلاقی پرورش می یابند، رشد و تعالی همه جانبه دارند. بنابراین شما هم به تربیت همه جانبه ی فرزند خود دقت کنید. قبل از هرچیز خودتان الگوهای عملی و عینی برای فرزندتان باشید. فرزند خود را با ارزش های اخلاقی، اجتماعی و اعتقادی آشنا کنید. عواطف و احساسات او را به درستی تربیت کنید. برای تأمین سلامت جنسی فرزندتان، همزمان به سلامت اخلاقی و اجتماعی او توجه داشته باشید.

۶- درباره ی خود و فرزندتان دقت و مراقبت کافی داشته باشید!

جهت تربیت جنسی درست فرزندان، باید مراقبت های خاصی را هم درباره ی خود و هم درباره ی آن ها اعمال کنید. این مراقبت ها، تمام ابعاد از جسمی و فیزیولوژیکی گرفته تا عاطفی، روانی، فکری، رفتاری، روابط، پوشش، بهداشت و... را در بر می گیرد.

الف: مراقبت درباره ی خود

پدران و مادران مهم ترین الگوهای رفتاری کودکان خود هستند. بنابراین بایستی در مسائل مختلف مربوط به خود دقت بسیاری به خرج دهند؛ چراکه این مسائل به طور مستقیم در تربیت فرزندان آنان اثرگذار است. حتی مواردی مانند آرایش، پوشش، خواب و استراحت، معاشرت، رفت و آمد و رفتار آنان با یکدیگر از زیر نگاه تیزبین کودکان مخفی نمی ماند. پس:

* تا جایی که می توانید از سبک های آرایشی و پوشش های عجیب و برانگیزاننده ای که ممکن است کنجکاوی شدید فرزندان را برانگیزد، اجتناب کنید.

* برنامه ی خواب و استراحت خود و فرزندان را تنظیم کنید و حتما بسترهای خواب خود را از آن ها جدا کنید و در روابط خود با همسرتان کاملا مراقب باشید.

* در روابط خود با دوستان، خویشان، محارم و غیرمحارم دقت کنید. از شوخی های نابه جا و سؤال ها و بحث های نامناسب در جمعی که فرزند شما حضور دارد، به شدت اجتناب کنید.

* نحوه ی برخورد، سخن گفتن، پوشش، صحبت و رفتار شما با غریبه ها هم بر روی فرزندتان اثرگذار است. این مسئله را جدی بگیرید.

ب: مراقبت درباره ی فرزندان

در هر سنی لازم است والدین و مربیان مراقبت های خاصی را درباره ی فرزندان خود به کار گیرند. فرزند شما در مسائل جنسی، سنین و دوره های حساسی را طی می کند. بنابراین به مراقبت های ویژه ای از سوی شما نیاز دارد.

* به تغذیه ی فرزند خود اهمیت دهید. غذای کافی، مقوی و به موقع برای او فراهم کنید.

* لباس و پوشش فرزندان نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آنان را به داشتن پوشش تمیز و مرتب عادت دهید و در انتخاب لباس های متناسب با عرف، ارزش های جامعه و موقعیت های مختلف (میهمانی، گردش، مدرسه، خانه، خواب و...) همراهی کنید.

* مسائل بهداشتی و کسب اطلاعات بیشتر در مورد آن، چه برای شما و چه برای فرزندتان ضروری و حیات بخش است.

* درباره ی ساعت، عادت، مکان، زمان، کمیت، کیفیت و طبیعی بودن خواب و بیداری فرزندتان آگاهی داشته باشید.

* روابط، رفت و آمدها، معاشرت ها و محیط های ارتباطی فرزندتان را کنترل کرده و آن ها را به حال خود رها نکنید.

* درباره ی مشاهدات، شنیده ها، گفتار، بازی ها و سرگرمی های فرزندتان و سلامت آن ها دقت کنید.

* مراقب تغییرات ناگهانی یا حتی آرام فرزندتان در زمینه های مختلف جسمانی، رفتاری، اخلاقی، روحی و... باشید، البته به صورت متعادل و نه به شکل وسواس گونه و آزاردهنده فشار وسواس شدید در این گونه مراقبت ها معمولا تأثیری منفی و معکوس به همراه دارد و فضای خانواده را متشنج می کند.

* اگر با وجود مراقبت و دقت کافی که صرف می کنید ، باز هم شاهد بروز مشکل هستید، نخست آرامش خود را حفظ کنید. سپس با کمک گرفتن از متخصصین برای درک درست شرایط فرزندتان، در جهت حل آن مشکل تلاش کنید.

۷- عادات و الگوهای مناسب برای فرزندتان ایجاد کنید!

همان طور که قبلا گفتیم مهمترین وظیفه ی والدین در تربیت جنسی فرزندان، ارائه ی آموزش های مناسب در این زمینه و ایجاد عادات و الگوهای خوب برای آن هاست؛ به گونه ای که همواره در زندگی آن ها به کار آید و مانع انحراف و اختلالات جنسی در آن ها شود. این آموزش ها باید به طور تدریجی صورت گیرد، ولی در عین حال همه ی جوانب حتی خواب و استراحت، نظافت و بهداشت، پوشش و روابط و مواردی از این قبیل را شامل شود.

* کودک را عادت دهید زمانی وارد بستر شود که واقعا خوابش می آید. ساعت خواب او باید تا حدودی منظم و تقریبا یک ساعت قبل از والدین باشد. زیرا هم کودکان بیش از بزرگسالان به خواب نیازمندند و هم والدین به فرصتی برای زندگی عاطفی با یکدیگر احتیاج دارند.

* با آموزش به موقع چگونگی خوابیدن، دستکاری نکردن بدن، پوشیدن لباس خواب گشاد و مناسب، رفتن به دستشویی قبل از خواب و حبس نکردن ادرار، به سلامت جنسی کودکان خود کمک کنید.

* فرزندان خود را عادت دهید قبل از ورود به اتاق شما حتما اجازه بگیرند. و با ارائه ی الگوهای مناسب به فرزندان، رعایت بهداشت، شست و شوی به موقع و نظافت درست را در آن ها به صورت عادت درآورید. و بهتر است شکل گیری هرگونه عادت و اصول مربوط به مسائل جنسی در پسر بچه ها توسط پدر و در دختربچه ها توسط مادر انجام گیرد.

* یکی از عادات خوب و مناسب برای کودکان، عادت به مطالعه است. و بسیاری از آموزش ها و اطلاعات سودمند می تواند از طریق مطالعه ی کتاب های متناسب با سن، به آن ها انتقال یابد.

* یکی از عادات خوب و ضروری برای فرزندان، ورزش است. فرزندان خود را تشویق به نرمش و ورزش کنید تا انرژی سرشار آن ها در راه درست هدایت و تخلیه شده و از انحرافات جلوگیری گردد؛ به ویژه که ورزش به شادابی، نشاط و سلامت جسمی فرد کمک ویژه ای می کند.

* یکی از عادت های بدی که در میان اغلب کودکان و نوجوانان مشاهده می شود، عادت به خوابیدن کنار والدین به بهانه های مختلف مثل دیدن خواب، ترسیدن، گریه، وابستگی و... است. از همان ابتدا کودک خود را به خوابیدن در بستر و حتی اتاق خواب جداگانه عادت دهید. هرگز عادت خوابیدن کنار والدین را در فرزندتان تقویت نکنید. اگرچه در شرایط خاص، یکبار خوابیدن کودک در بستر والدین نگران کننده نیست.

* بهترین الگوی تربیتی فرزندان، خود شما هستید. در زمینه ی مسائل جنسی، کودک قبل از هر کس دیگر و هر الگویی، از پدر و مادر تقلید می کند. پس در روابط، اعمال و گفتار خود، به ویژه در خصوص مسائل جنسی دقت کنید. در عین حال که روابط صمیمانه و گرمی با همسر و سایر اعضای خانواده ی خود برقرار می کنید، حدود رفتار و گفتارهای خود را به خصوص در حضور فرزندتان رعایت کنید.

* علاوه بر خود، درباره ی الگوهای دیگری که پیش روی فرزندتان است، مثل شخصیت های اجتماعی، فیلم ها، داستان ها و... هم دقت داشته باشید و از سلامت آن ها مطمئن شوید.

نقش نظام آموزشی در تربیت جنسی فرزندان

بدیه ی است تمام مسئولیت تربیت فرزندان به عنوان نسل آینده ی جامعه، تنها بر عهده ی والدین نیست. بعد از خانواده، «مدرسه» اولین و مهم ترین گروهی است که فرزندان ما در آن پای می گذارند. بخش وسیعی از آموزش هایی که در طول زندگی به فرزندان ما منتقل می شود و بسیاری از مهارت ها و اطلاعات کسب شده توسط آن ها، تحت تأثیر مدرسه و نظام آموزشی است. رسالت مدرسه تنها محدود به تعلیم نیست. آموزش محض نمی تواند دستیابی به تمام مقاصد آموزش و پرورش را ممکن سازد. مدرسه و نظام آموزشی باید برنامه های خود را بر اساس دو بعد آموزش و پرورش چنان طرح ریزی کنند تا نیل به اهداف تربیتی آسان تر شود. در اثبات ضرورت این کوشش های تربیتی باید گفت چه بسا انسان هایی هستند که بدون بهره مندی از معلومات آموزشی و گذراندن کلاس و درس و مدرسه، به دلیل دارا بودن ارزش های تربیتی و اخلاقی، زندگی آرام و سالمی را سپری می کنند و نشان میدهند که هر بی سوادی لزوما بی تربیت نیست؛ به عکس در مورد کسی که از ارزش ها و توانایی های تربیتی بی بهره است یا از رفتار و خلق وخوی مطلوب فهمی ندارد، دانش و سواد به تنهایی کارساز نیست و دشواری های زندگی او را درمان نمی کند و به قول معروف دانش او چراغی است در دست دزد!

از جمله بخش های قابل توجه تربیتی، تربیت جنسی فرزندان است که قسمتی از مسئولیت آن بر دوش مدارس می باشد. برای دستیابی به این هدف می توان راه ها و ابزارهای مختلفی را با توجه به مقاطع تحصیلی فرزندان (ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان)، اهداف و امکانات موجود پیشنهاد کرد. از جمله:

* ارائه ی بروشورها و جزوه های آموزشی که توسط متخصصین امر تربیت کودکان، نوجوانان و جوانان در سطوح مختلف تحصیلی و تربیتی تهیه شده است.

* برگزاری کلاس ها، جلسه ها و همایش های آموزنده ی غیردرسی در آموزشگاه ها و مدارس به همراه طراحی برنامه های آموزشی مشابه واحدهای درسی و متناسب با گروه های تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و به ویژه دبیرستانی و دانشگاهی

* به کارگیری نیروی انسانی متخصص و متعهد جهت مشاوره و راهنمایی فرزندان در امور جنسی و تربیتی در مدارس و دانشگاه ها

* محکم کردن هرچه بیشتر ارتباط خانواده با مدرسه و همکاری متقابل این دو پایگاه تربیتی با یکدیگر جهت همکاری در امر تربیت فرزندان. گاهی فراگیری آموزش معلمین، مربیان و پذیرش توصیه ها و صحبت های آنان برای فرزندان، راحت تر از آموختن و قبول تجربه ها و دانسته های والدین است؛ با آگاهی از این مطلب، نظام آموزشی باید در امر تربیت جنسی فرزندان، نقش خود را به طور کامل ایفا کند و خانواده ها را در این امر تنها نگذارد.

ده نکته ی جمع بندی در تربیت جنسی کودکان

١- احترام به جنسیت و رفتارهای جنسی به عنوان عامل عشق ورزیدن، ایثار و محبت

نیروی جنسیت یک شمشیر دولبه است؛ اگر چه در یک سو می تواند عامل انحراف و انحطاط اخلاقی شود اما در سوی دیگر اگر با رعایت اصول اخلاقی و قواعد روان شناختی به کار رود می تواند منبع اصلی محبت، ایثار، مهر و عاشقی در زندگی سالم انسانی و انگیزه اصلی ادامه حیات، زایایی و بالندگی گردد. این شما، پدر و مادر فهیم هستید که با تربیت صحیح جنسی، به کارگیری درست از این شمشیر دولبه را به فرزندان خود می آموزید.

2- سن مناسب برای شروع تربیت و آموزش جنسی

بعضی از والدین تصور می کنند که اگر با فرزندان در مورد مسائل جنسی سخن نگویند، افکار جنسی در کودکان تقویت نمی شود و آن ها به رفتارهای جنسی وسوسه یا علاقه مند نخواهند شد. اما حقیقت این است که کودکان از زمانی که در سال های ابتدایی زندگی، قدرت تشخیص پیدا می کنند، سؤالاتی در مورد مسائل جنسی در ذهن خود دارند. اگر کودک شما سؤالی در این رابطه از شما نمی پرسد، به این معنا نیست که او هنوز خیلی کوچک است؛ بلکه به این معنا است که نمیداند چگونه سؤالات خود را از شما بپرسد یا احساس کرده است شما در پاسخ به این گونه مسائل بی میل هستید یا از طرح این گونه مسائل ناراحت میشوید. صبر کردن تا بلوغ برای شروع صحبت در مورد مسائل جنسی و عدم وجود فضای ارتباطی مناسب برای طرح شدن سؤالات احتمالی می تواند زمینه ی مشکلات جدی را فراهم نماید.

3- شکار زمان مناسب برای انتقال آموزش ها

هنر پیدا کردن زمان مناسب برای انتقال آموزش ها به فرزندان اهمیت بسیار دارد. برای مثال زمانی که با فرزندتان در ماشین سوار شده اید و لازم نیست چشم در چشم هم صحبت کنید، می تواند زمان مناسبی برای انتقال اطلاعاتی باشد که صحبت از آن ها برای شما با شرم و آزرم بیشتری همراه هستند. مواجه شدن با صحنه ای در یک فیلم، دیدار از یکی از اقوام که باردار است یا هنگام مواجه شدن با صحنه ی یک رابطه ی جنسی در حیوانات، می تواند فرصت های مناسبی برای انتقال اطلاعات مناسب در مورد رفتارهای جنسی باشد.

۴- تدریجی بودن فرایند آموزش

آموزش و تربیت جنسی قرار نیست یک شبه و در یک سخنرانی طولانی مدت از طریق شما صورت پذیرد. تربیت جنسی یک فرایند، تدریجی و در طول عمر کودک است. باز نگه داشتن فرصت ها برای گفتگو در مورد مسائل جنسی به گونه ای که فرزندان، شما را به عنوان بهترین و مناسب ترین منبع اطلاعاتی بپذیرند و باور داشته باشند، ضروری است.

۵- جدایی ناپذیری خنده، شوخی و شرم از مسائل جنسی

بسیاری از والدین از این که در حین گفتگو پیرامون مسائل جنسی دچار خنده یا شرم شوند هراس دارند. شما باید بپذیرید که به صورتی کاملا طبیعی در مغز شما ارتباط بسیار نزدیکی بین مسائل جنسی و شرم از یک سو و شوخی و خنده از سوی دیگر وجود دارد و این ارتباط نباید باعث ناراحتی شما شود. احساس شرم و رعایت نجابت و عفت در حین گفتگو در مورد مسائل جنسی و در عین حال کمی چاشنی شوخی می تواند اثر بخشی آموزش ها را بیشتر نماید. اگر چه باید توجه داشت که احساس شرم عامل ناخوشایند شدن فضای گفتگو و شوخی عامل تمسخر و سبک شدن گفتمان شما نگردد.

۶- توجه به علائم بلوغ در فرزندان دختر

اولین علامت بلوغ در رشد فرزندان دختر رشد سینه هاست (در حدود سن ده و نیم سال). این رشد ممکن است در ابتدا نامتقارن باشد، اما این عدم تقارن نگران کننده نیست. پس از چند ماه از شروع رشد سینه ها، علامت بعدی به صورت رویش مو بر روی نواحی تناسلی بروز می یابد. حدود دو سال بعد از شروع رشد سینه ها، اولین تجارب قاعدگی در دختران روی می دهد. انتقال اطلاعات مناسب در فرصت های مناسب و پیش یا در حین رویداد این علائم بلوغ، ضروری است. تأکید بر طبیعی بودن این اتفاقات، اظهار خوشحالی کردن از رشد طبیعی کودکان و همراهی مناسب مادر برای برخورد مناسب با این تغییرات، اهمیت بسیار دارد.

۷- توجه به علائم بلوغ در فرزندان پسر

بلوغ در پسران عموما یک سال دیرتر از دختران آغاز می شود و علائم ظاهری آن نیز بروز کمتری دارند. سفت شدگی آلت تناسلی یا نعوظ اگر چه در هنگام بلوغ دفعات بیشتری می یابد، اما به طور طبیعی حتی قبل از تولد نیز روی می دهد. اولین علامت ظاهری بلوغ در پسران، بزرگ شدن بیضه ها و پس از آن رویش مو در نواحی تناسلی است. بهتر است قبل از اولین دفعات خروج مایع منی در حین خواب یا اصطلاحا «محتلم شدن»، آموزش هایی در این رابطه به فرزندان ارائه شود. آموزش های مذهبی نظیر «غسل جنابت» می تواند بهانه ی مناسبی برای پدران جهت ارائه ی آموزش های مربوط باشد.

۸- مدیریت نوسانات خلقی در حین دوران بلوغ

تجربه ی نوسانات خلقی به صورت احساسات منفی سریع، عمیق و طولانی نظیر غمگینی، و دلتنگی، کمبود انرژی، بی حوصلگی، ناامیدی، طردشدگی، .... یا خشم، عصبانیت، اضطراب، نگرانی، دلشوره و .... از ویژگی های دوران بلوغ در دختران و پسران است. تشویق فرزندان به بیان احساسات درونی، و گوش کردن فعالانه و کمک به نامگذاری احساسات توسط والدین می تواند در تربیت هیجانی خلقی کودکان بسیار مؤثر باشد. . اگر فرزند شما در توصیف وضعیت خلقی خود در صبح بعد از یک میهمانی از عبارت «حالم گرفته است» استفاده می کند، او را تشویق کنید که احساسات خود را دقیق تر نامگذاری کند و حتی در این مسیر با او همراه شوید. برای مثال به او بگویید «آیا چون در میهمانی دیشب، پسر عموهایت با تو بازی نکردند احساس طرد شدن می کنی؟». همین گفتگو می تواند در مورد احساس خجالت، حسادت، خستگی جسمی، حس گناه، شرم و .... صورت پذیرد. اگر فرزند شما بتواند به «حال گرفته» خود نام مناسب بدهد، در کنترل آن نیز موفق خواهد شد. دقت کنید که در پاسخ به طرح مشکل از سوی فرزندان، سریعا راه حل ارائه ندهید. بگذارید پیشنهادات فرزندان برای حل مشکل ارائه شود و پس از تکرار نظرات آن ها از زبان شما، برای جمع بندی و یافتن راه حل نهایی همراهی نمایید.

۹- آموزش آناتومی بدن انسان در کنار تأکید بر خصوصی بودن مسائل جنسی

اگر مشاهده کردید فرزند خردسال شما در هنگام حمام به آلت تناسلی خود دست می زند، از این فرصت استفاده کرده و نام اندام های مختلف را با او مرور کنید. در حین آموزش آناتومی در بین نامگذاری اندام های غیرجنسی، اندام های جنسی را معرفی نمایید و برای فرزندتان توضیح دهید که این اندام ها «حریم شخصی» او و «خصوصی» هستند و کسی حق ندارد آن ها را مشاهده نموده یا به آن ها دست بزند. در سنین و بالاتر می توانید برای کودکان، تفاوت سری بودن و خصوصی بودن را شرح دهید و برای آن ها توضیح دهید که مسائل جنسی خصوصی هستند اما سری نیستند و آن ها می توانند در مورد این مسائل با شما صحبت نمایند. برخلاف تصور والدین، اطلاع درست از مسائل جنسی، نه تنها عامل افزایش تجارب جنسی نمی شود، بلکه می تواند تمایل به تأخیر انداختن رفتارهای جنسی را در نوجوانان و جوانان افزایش دهد.

10- آموزش تعهد در روابط عاشقانه

به عنوان آخرین نکته، بازهم تأکیدی کنیم که آموزش جنسی تنها بخشی از فرآیند تربیت جنسی است. تأکید بر اصول اخلاقی در رفتارهای جنسی و آموزش حدود شرعی، دینی، اخلاقی و عرف روابط جنسی، اهمیت بسیار دارد. گاهی حتی یک جمله ی ساده یا تمثیل نه چندان درست نظیر «به جای گرگ بودن و در گله ی گوسفندان افتادن و دریدن یک به یک آن ها، چوپان مشفقی باش که پاسدار حریم گله ی گوسفندان است.» یا «در دو رو بر تو گل های خوش بو و زیبای زیادی وجود دارند، اما تو تنها حق داری یکی از آن ها را بچینی و تا ابد برای خود نگاه داری.»، از سوی یک پدر به یک پسر ممکن است رفتار جنسی، او در ارتباط با دختران را مقید به چارچوب های اخلاقی نماید. تأکید بر تعهد در روابط عاشقانه و امکان روابط جنسی تنها در صورت وجود چارچوب های شرعی و اخلاقی در کنار یک رابطه ی عاشقانه در تربیت جنسی جوانان، اهمیت بسیار دارد.

منابع:
1- احمدی، علی اصغر. (۱۳۷۶). تحلیلی تربیتی بر روابط دختر و پسر در ایران. تهران: انجمن اولیا و مربیان
2- انصاری، مسعود. (۱۳۵۲). روانشناسی جرائم و انحرافات جنسی. تهران: اشراقی
3- بهداد، زهره. (۱۳۷۵). رهنمودهای بهداشتی در خانواده. تهران: انجمن اولیا و مربیان
4- پیاژه، ژان. (۱۸۹۶). تربیت به کجا ره میسپارد؟ ترجمه ی منصور، دارستان. تهران: انتشارات آموزشی
5- دینک میر، دان. (۱۳۷۰). والدین مؤثر، فرزند مسئول آموزش منظم برای کسانی که می خواهند والدینی موفق باشند. ترجمه ی رئیس دانا۔ تهران: رشد.
6- شرفی، محمدرضا. (۱۳۷۲). خانواده ی متعادل. تهران: انجمن اولیا و مربیان
7- فابر، آدل. (۱۳۷۳). به بچه ها گفتن، از بچه ها شنیدن: گفت و شنود با کودکان، ترجمه ی عباسی فر. تهران: خاتون - قائمی، علی. (۱۳۷۰). نقش پدر در تربیت. تهران: امیری
8- قائمی، علی. (۱۳۷۶). خانواده و مسائل جنسی کودکان. تهران: انجمن اولیا و مربیان
9- کرومبولتز، جان. (۱۳۷۴). تغییردادن رفتارهای کودکان و نوجوانان. ترجمه کریمی. تهران: فاطمی
10- کریمی، عبدالعظیم. (۱۳۷۶). حکمت های گمشده در تربیت (نگاهی تازه به متون کهن). تهران: تربیت.
11- گینوت، حییم جی. (۱۳۷۲). رابطه ی بین والدین و کودکان: راه حل های جدید برای مسائل قدیم. ترجمه ی سرتیپی. تهران: اطلاعات
12- مالینوفکی، برانیلاو. (۱۹۸۴). میل جنسی و فرونشانی آن در جوامع نامتمدن. ترجمه ی کلاتی. تهران: امیرکبیر.
13- منصور، محمود؛ دادستان، پریرخ (۱۳۸۰). روانشناسی ژنتیک. تهران: انتشارات رشد.

منبع: تربیت جنسی و فرزندان ما، نویسندگان: دکتر حامد اختیاری و فاطمه دهقانی ارانی، چاپ ششم، انتشارات مهرسا، تهران، 1395ش، صص 63-4