چکیده
با توجه به بررسی های به عمل آمده، فلسطین نسبت به سایر مناطق عربی پیرامونی خود دارای امتیازات متعددی است که از مهمترین آنها، می توان به ویژگی های فکری و مبارزاتی مردم و امتداد تأثیر و تأثر ساکنین سرزمین های اشغالی فلسطین در جهان عرب به ویژه مصر اشاره نمود. اگر خواسته باشیم از نظر تفسیری به فلسطین نگاه کنیم، باید معترف بود که در سال های اخیر نوع موقعیت این سرزمین بر پایداری و مقاومت مردمی شکل گرفته است، به صورتی که مبارزه با صهیونیست، اصلی ترین محور در برنامه زندگی هر شهروند فلسطینی می باشد در این راستا، نگارنده برآن است تا ضمن معرفی واقعی رژیم غاصب صهیونیست به ارائه ی راه کارهای مناسب جهت نقش دولت های اسلامی در انتفاضه مردم فلسطین بپردازد. بر این اساس در این نوشتار به موضوعات مختلفی پرداخته شده است که از برجسته ترین آنها، می توان به نقش اثرگذار انتفاضه فلسطین در تقویت موج جدید بیداری اسلامی اشاره نمود.مقدمه
شکل گیری رژیم غاصب صهیونیستی در سال 1948م بر اساس تبانی بین برخی گروه های فشار، سرمایه داران صهیونیستی، دولتمردان اروپایی به ویژه انگلیس و حمایت آمریکا رقم خورد تا بتوانند یک سرپل دایمی در منطقه حائز اهمیت و پر ارزش در ابعاد مختلف ژئوپلتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک مثل خاورمیانه را برای خود پدید آورند. در این میان انگلیسی ها نقش پدر خواندگی را بر عهده گرفته و سرزمین فلسطین را که پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراطوری عثمانی آن را اشغال و به اصطلاح قیومیت خود در آورده بودند، در سال 1948م به گروه های صهیونیست واگذار کردند و بدین وسیله به تعهد وزیر خارجه خویش بالفور به خاندان صهیونیستی روچلیدها در سال ۱۹۱۷م وفا کردند. به علاوه همزمان با خروج نیروهای انگلیسی از سرزمین اشغالی، تسلیحات انگلیسی و مراکز نظامی هم به گروهای تروریستی و آدمکشان حرفه ای صهیونیست واگذار شد و آمریکایی ها نیز در شناسایی این دولت خودخوانده پیشگام شده و شش ساعت پس از اعلام موجودیت، آن رژیم را به رسمیت شناختند.سایر کشورهای اروپایی از جمله فرانسوی ها نیز به نفع این رژیم غاصب و خودخوانده ایفای نقش کرده و فضای تبلیغی را برای مهاجرت گروه های یهودی از تمام دنیا به این سرزمین فراهم کردند. از جمله: اقدامات تبلیغاتی رنگی برای توجیه این جنایت تاریخی برای غصب یک سرزمین و کشتار و آوارگی ساکنان اولیه، خلق افسانه ی هولوکاست بود که با اتکاء به وجود اتاق های گاز در برخی اردوگاه های دولت آلمان نازی برای نگهداری اسراء و کوره های آدم سوزی پدید آمد. گرچه در بررسی های دقیق تر این موضوع، وجود عکس های مربوط به اجساد فراوان و وسایل، سوختن آنها به شیوع بیماری تیفوس در بین اسراء مرتبط گردید و گستردگی اتاق های گاز و ظرفیت آن برای کشتار آمار و ارقام مورد ادعا هیچ گاه تأیید نگردید، اما افسانه هولوکاست سوژه ای برای مظلوم نمایی قوم یهود و ضرورت شکل گیری و ایجاد یک کشور برای آنان، دست مایه تبلیغات فراوان قرار گرفت و هرگونه تردید نسبت به آن، به صورت یک تابو و حریم ممنوعه در آمد. به گونه ای که در کشورهای اروپایی حامی رژیم صهیونیستی هرگونه مطالعه و بررسی علمی نسبت به این موضوع ممنوع بوده و دارای مجازات قانونی می باشد که نشانگر حوزه نفوذ صهیونیست ها به مراجع حقوقی و سیاسی این کشورها است.
با این جنایت بزرگ غرب به بشر، به ویژه مسلمانان، امروزه ما شاهد آن هستیم که دنیای اسلام با چالش ها و مشکلات درونی و بیرونی مهمی مواجه است و معضلاتی که رویارویی با آنها تلاش های مشترک و همبستگی امت اسلام را می طلبد. در واقع مسئله فسلطین یکی از بحران هایی است که کماکان در قلب بحران های خاورمیانه و جهان اسلام قرار دارد. اعمال ننگین و شرم آور رژیم اسرائیل در سرکوب وحشیانه مردم مظلوم فلسطین، بمباران، تخریب منازل، بازداشت های بی دلیل و ... نمونه های کوچکی از رفتارهای غیرانسانی اسرئیل با این ملت بی دفاع است. ملتی که ساکنان اصلی سرزمین خود می باشند، اما به دلیل تجاوزگری، زیاده خواهی و حرص و طمع رژیم صهیونیستی و حامیان استکباری اش، اکنون با شدیدترین آماج حملات بی رحمانه این رژیم روبرو هستند و از خانه و کاشانه خود آواره شده و یا زیر این یورش ها جان خود را از دست می دهند. با نگاهی به تاریخ و گذشته فسلطین در سده بیستم در می یابیم که هیچ ملتی همچون ملت فلسطین تا بدین پایه مصمم و پا بر جا برای دستیابی به استقلال تاوان سنگین و خونینی را نپرداخته اند.
انتفاضه حاصل ناامیدی و شکست هایی است که در نیم قرن مبارزه نصیب مسلمانان فلسطین شد. در هر حال حرکت خروشان کشتی انتفاضه که از چندی قبل شروع شده بود به راه خود ادامه می دهد و به نظر می رسد که هر روز شکل نویی به خود می گیرد. همه قدرت های سرتاپا مسلح جهان یعنی دشمنان واقعی امت اسلامی با یکدیگر متحد شده اند تا انتفاضه فلسطین را هدف قرار دهند. شکی نیست که اگر فرصت کافی به انتفاضه مردم فلسطین داده شود و راهزنان کوردل بر سر راه آن قرار نگیرند، مردم فلسطین را به ساحل نجات امنیت و سر منزل مقصود می رسانند و به خواست خداوند متعال اهدافی را که از آن انتظار می رود محقق می شود. انتفاضه تأثیر مخربی بر رژیم صیهونیستی که سرزمین فلسطینی را به طور غیر مشروع غصب کرده داشته است، به صورتی که اکنون دشمن صیهونیستی از نظر نیروی انسانی، اقتصادی، روحی و روانی مضمحل و فرسوده شده است.
مهاجرت برای اولین بار در تاریخ رژیم صهیونیستی معکوس شده و هر روز بر دایره این مهاجرت معکوس، افزوده می گردد. برای نخستین بار صهیونیست ها با ترس و دلهره، ماندن در خانه های خود را بر خروج از آن و رفتن به خیابان برای برآورده کردن احتیاجاتشان یا رفتن به پارک ها و اماکن تفریحی ترجیح می دهند. همه اینها گویای آن است که این انتفاضه مردم فلسطین تنها راه حل است. انتفاضه تنها گزینه فرا روی این ملت است و ادامه آن تنها گزینه ای است که می تواند فلسطینیان را به اهدافی که در نظر گرفته اند، برساند. بر این اساس در این مقاله سعی شده است جایگاه انتفاضه و نقش خود جوش مردم پرداخته شود، اما این که: انتفاضه چیست؟ ویژگی های انتفاضه کدامند؟ ماهیت انتفاضه مردم فلسطین چه شکلی دارد؟ عوامل مؤثر در پیدایی انتفاضه فلسطین چیست؟ چرا فلسطین یک مسئلهی اسلامی است؟ لزوم دفاع از فلسطین چیست؟ آیا انتفاضه مردم فلسطین ادامه نهضت بیدارگری اسلامی است؟ فلسطین و جهان اسلام و وظیفهی دولت های اسلامی در دفاع از فلسطین چیست؟ سؤالاتی است که سعی شده است با استفاده از نظرات و دیدگاه های مختلف به آن پرداخته شود.
1- شکل گیری تاریخی انتفاضه
انتفاضه، واژه ای است که از سال ۱۹۸۷م (1366ش) وارد واژگان نوین انقلابی، سیاسی مصطلح شده است.(1) درواقع انتفاضه حرکت خودجوش، فراگیر و پایدار مردم فلسطین است که بیش از آنکه یک حرکت نظامی و سیاسی باشد یک حرکت دینی و فرهنگی است. حرکتی که در آن مردم با تکیه بر باورهای خویش به میدان آمده اند. در تاریخ انقلاب ها و مبارزات واژه انتفاضه به معنای عام پیشینه ای طولانی دارد. همین طور انتفاضه نشانگر قیام علیه رخوت و رکود و مرحلة ما قبل انقلاب است.بی تردید وقوع انقلاب اسلامی ایران و صدور آن موجی از بیداری اسلامی که مبداء انقلاب، کشورهای مسلمان و به ویژه جهان عرب را فراگرفت نقش اساسی و ریشه ای در بیداری مسلمانان و ظهور جنبش های مذهبی در منطقه به خصوص در داخل سرزمین اشغالی داشته است. گرایش رژیم های عرب به سوی صلح با اسرائیل و مشکلات گروه های مختلف مقاومت فلسطین و ضعف آن ها جهت نیل به اهداف خود از جمله علل مهم برانگیزنده فلسطینی ها در داخل سرزمین اشغالی با آغاز انتفاضه می باشد.(2)
با آغاز دهه ۸۰ به طور کاملا محسوسی گرایشات اسلامی آزادیبخش فلسطین نیروی محرکه خود را برای مبارزه قاطع با صهیونیسم و آزادی تمام سرزمین های غصب شده فلسطین از دست داده و سرخوردگی مردم و به ویژه قشر جوان از جنبش های ناسیونالیستی و چپ گرا، فشارهای غیر قابل تحمل از جانب رژیم صهیونیستی و همچنین عدم اطمینان آنها به رژیم های عرب در حمایت از مسئله فلسطین باعث گرایش شدید مردم به سوی این جنبش انقلابی - اسلامی شده است.
پایگاه شکل گیری فعالیت های انتفاضه مسجد است. مردم در مسجد حاضر می شوند، نماز می خوانند و در عملیات جهادی و اعتراضی شرکت می کنند. آنها حرکت جهاد اسلامی خود را در واقع امتداد فکری و عملی انقلاب اسلامی ایران می دانند. انقلاب اسلامی ایرانی به لحاظ ایجاد اعتماد به نفس در مسلمانان و الگودهی به آنان روزنه امیدی بود که امواج بیداری اسلامی در فلسطین ارمغان آن است.
حرکت و گرایش اسلامی مزبور زمینه فعالیت زنان را نیز کاملا بوجود آورده است. آنان در پذیرش و همراهی با این نهضت به حجاب کامل اسلامی ملتزم گردیدند. سرزدن به خانواده های شهداء، ملاقات و دیدار با خانواده زندانی ها و نیز شرکت در تظاهرات و راهپیمایی ها و شرکت در مبارزات شهادت طلبانه از جمله برنامه های خواهران فلسطینی است.
جذابیت این قیام به حدی است که حتی برخی گروه ها و حزب های غیر مذهبی به سوی آن روی آورده اند. در دست های مبارزین سنگ ولی در قلب هایشان شور ایمان و بر زبانشان نوای فرحزای الله اکبر جاری است. چنانکه مقام معظم رهبری می فرمایند:
«امروز بحمدالله عنصر ایمان و جهاد اسلامی در مبارزات ملت فلسطین در داخل وطن مغصوب، زنده شده و به همین جهت معادله قدرت در فلسطین به سود فلسطینیان نسبت به گذشته تغییر کرده است. جوانان و کودکان و زنان و مردانی که امروز مظلومانه در شهرهای وطن مغصوب، با خون خود کوچه ها و خیابان ها را رنگین می کنند و نمازگزارانی که در اجتماعات هفتگی جمعه خود کابوس مرگ را بر اسرائیلیان غاصب و مهاجر می کوبند، نور امیدی را بر سراسر فلسطین تابانیده اند که در تمام چهل سال غصب و قبل از آن در روزگار فشار و اختناق انگلیسی، هرگز سرزمین مقدس آن را به خود ندیده بود و آینده هم متعلق به همین مؤمنین مصمم و مبارز است. امروزه دیگر روزگار ضعف و انفعال و انتظار ملت فلسطین تمام شده
است» (3).
2- ویژگی های انتفاضه
مهمترین ویژگی های قیام اسلامی ملت مبارز فلسطین عبارت است از:اسلامی بودن
در واقع ویژگی اصلی این قیام اسلامی بودن آن است. نقطه انفجار این قیام مساجد و توسط ائمه جماعت، روشنفکران اسلامی و فارغ التحصیلان بوده و در میان جوان ها به سرعت گسترش پیدا نموده است. از بلندگوهای مساجد غالبا با ندای الله اکبر مردم به تداوم و مبارزه دعوت می شوند و ائمه جماعات و مردم را در مساجد به مبارزه با رژیم صهیونیستی فرا می خوانند و شعارهای آنان معمولا الله اکبر، محمد رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و یا ایها المسلمون اتحدو اتحدو می باشد.شمول و فراگیری
این نهضت با الهام از الگوهای ناب اسلامی تمام عیار بوده و متکی به توده های مردمی است و به گروه، سازمان و یا جبهه فکری و سیاسی خاصی وابسته نیست.استمرار
علی رغم تلاش های رژیم غاصب صهیونیستی، کشورهای عربی و غربی خصوصا پشتیبانی همه جانبه آمریکا جهت کنترل این قیام مردمی و به حق فلسطین - اما این مبارزین همچنان به حرکت خود ادامه می دهند و روزبه روز بر عمق آن می افزایند (4).
۳- انتفاضه مردم فلسطین
مردم مظلوم فلسطین از همان ابتدا در برابر قیمومیت بریتانیا و باندهای صهیونیستی پایداری کرده اند و برای دفاع از زمین و پاسداری از مقدسات، گروه های جهادی تشکیل داده و تظاهرات و اعتصاب های عمومی به راه انداخته اند. قیامهای ۱۹۲۰م، ۱۹۲۳م و ۱۹۲۹م که به «انقلاب براق» معروف گشت، از آنجمله است. شیخ عزالدین قسام با تشکیل گروه های اسلامی - جهادی به نبرد با انگلیسی ها و صهیونیست ها پرداخت و سرانجام در سال ۱۹۳۰م به شهادت رسید. در پی شهادت عزالدین قسام، فلسطین به رهبری حاج امین حسینی، مفتی اعظم قدس، یکپارچه قیام کرد و حسن سلامه، عبدالرحیم الحاج محمد و عبدالرحیم محمود و برخی دیگر از شاگردان شیخ عزالدین قسام، عملیات متعددی بر ضد ارتش انگلیس و صهیونیست ها به اجرا گذاشتند.اما در سال ۱۹۸۷م قیام و مبارزه یکپارچه مردم فلسطین در سرزمین های اشغالی ابعاد تازه ای گرفت. هسته اصلی این قیام، که «انتفاضه» نام گرفت از مساجد ایجاد شده است. همان گونه که اشاره شد، قیام ها و شورش های مردمی از زمان موجودیت اسرائیل در فلسطین وجود داشت اما انتفاضه که در درون سرزمین های اشغالی و با بکارگیری کم ترین و ساده ترین سلاح ها - یعنی پرتاب سنگ به سوی سربازان اشغالگر - شکل گرفتند، بیانگر آن است که مردم فلسطین از اقدام های دیپلماتیک دولت های عربی و گروه های سازشکار مانند: ساف ناامید شده اند و خود باید اقدامی برای رهایی خویش انجام دهند. یکی از ویژگی های انتفاضه، اسلامی بودن آن است. گرایش های اسلامی، که در دهه ۸۰م، در سرزمین های اشغالی پدیده آمده، گرایش هایی هستند که به اسلام سیاسی معتقدند. دو گروه مهم مبارزان انتفاضه عبارتند از: جنبش جهاد اسلامی و حماس.
جنبش جهاد اسلامی
این جنبش، که شاخه انشعابی «اخوان المسلمین» است و به رهبری دکتر فتحی شقاقی در سال ۱۹۸۰م تشکیل گردیده از گروه های فعال در مبارزه مردم فلسطین علیه اسرائیل غاصب است. علت انشعاب «جنبش جهاد اسلامی» از «اخوان المسلمین» آن بوده است که اخوان المسلمین با تکیه بر کادرسازی و تربیت نیروی انسانی، کمتر به مبارزه عملی می پرداخت، ولی جهاد اسلامی به جنبه عملی توجه بیشتری داشته است. تشکیل این جنبش از بازتاب های انقلاب اسلامی ایران در فلسطین است که از اصولی مانند جهاد، شهادت و فداکاری در راه هدف پیروی می کند. جهاد اسلامی با اعتقاد به شیوه مبارزه مسلحانه در داخل فلسطین، در به راه انداختن انتفاضه نقش مهمی داشته و از رهبران آن محسوب می شود.در واقع جنبش جهاد اسلامی پاسخی به دو طیف حاکم بر فلسطین بود: یکی «ساف» که به مبارزه بدون اسلام روی آورده بود و دیگری«اخوان المسلمین» که سیاست اسلام بدون مبارزه را الگوی خود قرار داده بود. اما ایدئولوژی جهاد اسلامی حاصل درآمیختن اسلام گرایی و ملی گرایی است.
حماس
جنبش مقاومت اسلامی (حماس) حرکت مقاومت فلسطینی است و وجه تمایز آن با دیگر سازمان ها صبغه اسلامی و در پیش گرفتن مکتب اسلام به عنوان راه پیروزی و رهایی فلسطین و نیز تلاش در جهت ایجاد وحدت کلمه و یکپارچگی، آزادی فلسطین و برپایی حکومت اسلامی در فلسطین است. واژة «حماس» اختصاری و برگرفته از حروف نخست «حرکت»، «مقاومت» و «اسلام» و مفهوم آن نیرو، شهامت، عزم و اراده و شجاعت است. این جنبش در تاریخ 1978/12/14 رسما اعلام موجودیت نمود.حماس همان اخوان المسلمین است، منتها در مرحله جدید و تکاملی آن قرار دارد که مرحله عمل است. اخوان المسلمین، که تا آن زمان اعتقاد به کادرسازی و تربیت نیروی انسانی داشت، بنابر گفته رهبر حماس، این سازمان به مرحله عمل رسیده است. با تشکیل حماس، مرحله جدیدی برای اخوان المسلمین به وجود آمد، یعنی در واقع، حماس شاخه نظامی اخوان المسلمین است. رهبری معنوی حماس با مرحوم شیخ احمد یاسین بود.
اوج گیری و گسترش دو جنبش مزبور (جهاد اسلامی و حماس) به گسترش بیداری اسلامی به طور عام مرتبط است که سراسر جهان عرب و جهان اسلام را فرا گرفته است. این نهضت اسلامی ملهم از انقلاب اسلامی ایران و متأثر از بینش های بنیانگذار آن یعنی امام خمینی (رحمه الله) می باشد. ایشان بر اساس آموزه های دینی، که تجربیات مبارزات سیاسی ایشان نیز مؤید آن است، بر این باور بودند که دشمنان دینی ما، از جمله آمریکا و انگلستان و اسرائیل غاصب، مثل سگ هایی هستند که اگر ما یک قدم عقب نشینی کنیم نه تنها آنها نیز از در مسالمت درنیامده و یک قدم عقب نشینی نمی کنند، بلکه ده قدم جلوتر می آیند.
اسرائیل غاصب، که شعار «از نیل تا فرات» را می دهد، امروزه سوء استفاده و فعالیت گسترده اش از وضعیت آشفته عراق در خرید اراضی مردم عراق با همان نقشه ای صورت می گیرد که در فلسطین اشغالی و به راهنمایی انگلیسی ها صورت گرفت. این مؤید نیت پلید عملی کردن این شعار در فرصت مناسب است و از این رو نمی تواند صلح طلب باشد. بنابراین، طبیعی است که نه مردم فلسطین و نه گروه های مبارز فلسطینی و نه جهان اسلام نمی توانند نسبت به مذاکرات صلح خاورمیانه خوش بین باشند.
4- عوامل مؤثر در پیدایی انتفاضه فلسطین
عمر مسئله فلسطین با شروع تلاش های فکری و عملی هرتزل از اواخر قرن نوزدهم، تا شروع انتفاضه در اواخر قرن بیستم نزدیک به یک قرن است. در طی این مدت، فعالیت های صهیونیست ها منجر به پیدایش و تثبیت اسرائیل شد و در مقابل تلاش های فلسطینیان، اعراب و مسلمانان مانع از توسعه طلبی و کامیابی های صهیونیسم نگردید. طرح این موضوع، در واقع همان سؤال اساسی است که انتفاضه در پاسخ به آن و برای عرضه راه حل مناسبی برای یک قرن ناکامی و سیاسی کاری پدید آمد. انتفاضه به عبارت دیگر محصول نومیدی از مبارزات مسلحانه متکی بر رژیم های محافظه کار غربی و اندیشه انقلابی قومی، عربی، حرکت های اسلامی غیر جهادی، افکار ملی گرا و سوسیالیست و مبارزات سازمانی و نظامی بدون پایگاه مردمی و داخلی بودن آن است (5). به هر صورت تحلیل گران سیاسی علل مؤثر در پیدایی انتفاضه مردم فلسطین را عوامل متعددی بر شمرده اند که از آن جمله اند:عوامل داخلی
در پیدایی انتفاضه مردم عوامل داخلی اثرگذاری نقش فعال و حیاتی داشتند که با نگاه به گستره این جستار به واقع تبیین موضوع قابل تعمق وتأمل است که در ادامه به مهمترین آنها پرداخته می شود.شکست روند سازش
قطار روند سازش اسلو تا کمپ دیوید آمریکا به طور مداوم با زیاده خواهی رژیم غاصب اسرائیل و عقب نشینی ساف و سپس عقب نشینی تشکیلات خودگردان از مواضع خود روبرو بوده است. عرفات با موافقت نامه اسلوا رسما اسرائیل را به رسمیت شناخت و بند مربوط به مبارزه مسلحانه با اسرائیل برای آزادی سرزمین فلسطینی را حذف نمود و متقابلا اسرائیل قول تخلیه اراضی اشغالی 1967م را در یک دوره انتقالی و اجازهی تشکیل حکومتی خودمختار در نوار غزه و کرانه غربی را به عرفات داد ولی واقعیت غیر از این بود زیرا اسرائیل به بهانه هایی چون: مسائل امنیتی و تغییر ساختار سیاسی، عدم اعتماد آنان به سازش با عرفات، عمل نکردن عرفات به وعده های خود و از انجام تعهدات خود سر باز می زد تا اینکه در نهایت مذاکرات کمپ دیوید دوم (۱۱ ژانویه ۲۰۰۰م) علی رغم تبلیغات فراوان و تلاش کلینتون، رئیس جمهور وقت آمریکا و مذاکرات طولانی به جهت حیاتی بودن موضوعات مورد بحث (قدس، آوارگان، مرزها و شهرک های یهودی نشین و تشکیل حکومت خودگردان فلسطین) و سرسختی و پافشاری طرفین بر مواضع خود به شکست انجامید. مردم فلسطین بعد از چندین سال از شروع روند سازش منتظر نتایج مذاکرات نهایی در کمپ دیوید دوم بودند که این بار نیز آرزوی خود را بر باد رفته یافتند. به تبع سیاست اتلاف وقت توسط رژیم اسرائیل در مذاکرات، اعلام حکومت خودگردان فلسطینی نیز که قرار بود با یک سال تأخیر یعنی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۰م اعلام شود به جهت فشارهای سیاسی و اقتصادی اسرائیل و ایالات متحده آمریکا به تعویق افتاد و بدین ترتیب مردم فلسطین همچنان خود را در حالت نه جنگ، نه صلح، می یافتند که مزید بر علل قبلی شده و باعث تقویت روحیه انقلابی آنها شد.سرکوب و شکنجه
رژیم صهویستی همواره در راستای اهداف تجاوزگرانه و توسعه طلبانه خود به سرکوب فلسطینیان در کرانه غربی و نوار غزه مبادرت ورزیده است و این اقدامات در دوره بین سال های 1987-1967م از شدت بیشتری برخوردار بوده است. بویژه با اقدامات ضد بشری نظیر: کشتار جوانان، زندانی کردن آنها بدون تحقیق، بازداشت اجباری افراد، انهدام و تخریب منازل، بیرون راندن عرب ها از خانه و کاشانه شان، جلوگیری از ورود فلسطینیان به وطن شان، بستن مؤسسه های آموزشی و اجتماعی و تحمیل مالیات های سنگین بر مردم، جلوگیری از احداث منازل مسکونی و ساختمان ها در روستاها، بوجود آوردن مشکلات اقتصادی بر فلسطینیان و... (6).همچنین رژیم صهیونستی در مدت بیست سال (۱۹۸۷–1967م) بر ۵۲ درصد از زمین های کرانه غربی و ۳۲ درصد از زمین های نوار غزه استیلاء یافت و تعداد مستعمره های یهودی نشین فقط در کرانه غربی به بیش از 149 مستعمره و شمار ساکنان آنها به بیش از 65 هزار تن بالغ شد (7). علاوه بر آن رژیم صهیونیستی برخی از مراکز مقدس مسلمانان و مسیحیان را مورد تعرض قرار داد که تظاهرات اعتراض آمیز وسیعی علیه آن بوجود آمد. از جمله این اقدامات تعرض آمیز و تجاوزگرانه می توان آتش زدن مسجدالاقصی را نام برد که منجر به واکنش جهان اسلام در مقابل این جنایت صهیونیست ها شد. نیز آتش زدن منبر صلاح الدین ایوبی در سال ۱۹۹۹م، تلاش صهیونیست برای انفجار و انهدام مسجدالاقصی (جباره، ۱۹۹۲: 36).
روحیه جهادی در مبارزان فلسطینی
شهید دکتر فتحی شقاقی دبیر کل سابق جهاد اسلامی فلسطین می گوید: «انتفاضه در پس کوله باری از مبارزه و جهاد مستمر مردم فلسطین رویش پیدا کرد. جهاد در مقابله با اشغال سرزمین فلسطین توسط بریتانیا در سال ۱۹۱۷م، خروج قسام بزرگ، انقلاب ۱۹۳۶م و اعتصاب بزرگی که 6 ماه تمام به طول انجامید تا درگیری های قهرمانه ۱۹۶۸ تجربیات کار، در دهه های پنجاه و شصت تا به حال و تا قیام های مکرر در دهه ۷۰ و ۸۰ عاملی برای پیدایش چنین انتفاضه مردمی د استان شد تا بیانگر تحول طبیعی در روند جهاد مسلمانان فلسطینی گردید» (8).عوامل منطقه ای
در تبیین جنبش انتفاضه فلسطین فاکتورهای متعددی دخیل بوده است که از عوامل منطقه ای به عنوان زیر ساخت های اثرگذار در پویایی آن حرکت عظیم یاد می شود. در ادامه به مهمترین آنها اشاره می شود:انقلاب اسلامی ایران
در واقع تأثیر انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (رحمه الله) در فلسطین، قوی تر از هر عامل دیگری بود. چراکه مسلمانان فلسطینی در حالی که تحت اشغال وحشیانه صهیونیست ها بسر می بردند ناامیدتر و فروپاشیده تر از تمامی ملل مسلمان بودند. امام خمینی (رحمه الله) آمد تا به آنها امید بدهد و تأکید نماید که دوباره امت اسلامی می تواند با الهام گیری از اسلام به پا خیزد و پیروز شود (9). بی تردید وقوع انقلاب اسلامی ایرانی در سال های آخر دهه ۷۰ در پیدایش تحول فکری مردم و رهبران قیام فلسطین نقش تعیین کننده ای داشت و نشان داد که چگونه با تکیه بر ایمان و اراده می توان با دست خالی به مصاف دشمن رفت و به پیروزی رسید. رهبر جهاد اسلامی در این رابطه می گوید:«هیچ چیزی به اندازه انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (رحمه الله) نتوانست ملت فلسطین را به هیجان آورد و احساسات آنها را برانگیزد و امید را در دل هایشان زنده کند. با پیروزی انقلاب اسلامی ما به خود آمدیم و دریافتیم که آمریکا و اسرائیل نیز قابل شکست هستند. ما فهمیدیم که با الهام از دین اسلام می توانیم معجزه بسازیم. از این رو ملت مجاهدمان در فلسطین، جمهوری اسلامی را به دیده تقدیر می نگرند و امام خمینی(رحمه الله) را از رهبران جاوید تاریخ اسلام می دانند» (10)
انقلاب اسلامی ایران و انتفاضه فلسطین
تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر انتفاضه فلسطین به حدی آشکار است که دوستان و دشمنان انقلاب اسلامی بارها به این مسئله اعتراف کرده اند. نیکسون معتقد است که بنیادگرایی ایرانی بر همه جهان تأثیر عظیم خواهد گذاشت. همچنین نویسندگان دیگری مضمون اندیشه نیکسون را به گونه ای دیگر اظهار داشته اند. زیرا ابوعمرو در کتاب خود که درباره حکومت اسلامی در کرانه غربی و نوار غزه نوشته است، می گوید: «تردیدی نیست که ازدیاد نفوذ گرایش های دینی در خارج از اراضی اشغالی مانند: ایران، مصر، لبنان و... اثر آشکاری بر مردم کرانه غربی و نوار غزه داشته است» (11)با یک نگاه عقلانی می توان دریافت که نقش امام خمینی(رحمه الله) در انتفاضه فلسطین دو اثر مهم به همراه داشت: اول اینکه بنیان قیام براساس انگیزه های اسلامی شکل گرفت و دیگر حمایت مسلمانان انقلابی جهان از این نهضت است. با این وضعیت می توان گفت که پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام (رحمه الله) موجب بیداری مستضعفان جهان بویژه مسلمانان شد و این امید را در ذهن همهی آزادگان پرورش داد که با تکیه بر ایمان و وحدت کلمه می توان با رژیمی که تا دندان مسلح است مبارزه نمود و بساط آن را از صحنه سیاسی - اقتصادی جهان برچید. بر این اساس مردم فلسطین به تبعیت از اندیشه ها و افکار رهبر انقلاب اسلامی و به علت داشتن ویژگی های مشترک با تأثیرپذیری از انقلاب اسلامی انتفاضه را به راه انداختند تا بتوانند به مبارزات الهی و مردمی خود علیه رژیم اشغالگر قدس ادامه دهند. با توجه به آنچه اشاره شد به طور خلاصه راه های تأثیرپذیری انتفاضه از انقلاب اسلامی به شرح ذیل می باشد:
یک. حضرت امام خمینی (رحمه الله) از بدو شروع مبارزه حق طلبانه خویش، این قضیه فلسطین را تحسین و مهمترین مسئله مسلمانان دانستند و آن را سر انا لوحه جهاد و مبارزه خود قرار دادند و در مبارزه خود علیه رژیم طاغوت سه محور جنایت آمریکا، شاه خائن و اسرائیل را به هم مرتبط می دانستند و رژیم صهیونیستی را به عنوان غده سرطانی و دشمن اصلی اسلام قلمداد نمودند و با این نگاه که ملت و ارتش باید همدوش دیگر کشورهای اسلامی به مبارزه با اسرائیل بپردازند، تأکید نمود.
دو. توجه جوانان فلسطین به اسلام با الگوگیری از جوانان ایرانی.
سه. وقوع انقلاب با توجه به تمام ابعاد کمی و کیفی آن.
چهار مردمی بودن قیام.
پنج. عدم وابستگی قیام.
شش. الگوگیری ملت مسلمان فلسطینی از کیفیت و تاکتیک های مبارزه مردم انقلابی ایران.
پیروزی حزب الله لبنان
پس از اشغال جنوب لبنان و تسلط صهیونیست ها بر آن در سال ۱۹۸۲م، مقاومت اسلامی مردم لبنان به حق در خلال مقاومت مسلحانه خود در جنوب لبنان در برابر اسرائیل اشغالگر نمونه پویا و ارزنده ای از حرکت جهادی و انقلابی را به نمایش گذاشت. پس از تجاوز اسرائیل به جنوب لبنان در این سال و شکست طرح های سازش کارانه سیاسی - نظامی رهبران سیاسی سازمان آزادیبخش فلسطین و پس از آشکار شدن ماهیت دولت های سازشکارعرب، مقاومت اسلامی که پا به صحنه سیاست و عرصه کارزار با صهیونیست ها گذاشته بود، نقطه عطف جدیدی در کشمکش های عرب ها و اسرائیل بوجود آورد که دارای اصالت و ماهیت اسلامی بود. حزب الله لبنان با تمسک به همین سیره و روش توانست طرح صیهونیست ها را در لبنان به شکست بکشاند و نیروهای متجاوز را مجبور به عقب نشینی از این کشور کند (12).عملیات حزب الله تنها با اخراج اسرائیل از لبنان و شکست نیروهایش محدود نماند، بلکه پا را از آن فراتر نهاد و شعله های آن حرکت جوشان دامن کلیه هم پیمانان غربی اسرائیل به ویژه آمریکا، اولین دولت امضاء کننده قرارداد کمپ دیوید را فراگرفت و آتش خشم مردم مظلوم در لانه های پوشالی ظالمان و تجاوز گران شعله ور شد. انفجارهای پیاپی مقر تفنگداران آمریکایی و چتربازان فرانسوی دو متحد و هم پیمان قوی اسرائیل، مراکز آنها را منهدم و با خاک یکسان کرد و مقر اصلی فرماندهان نظامی اسرائیل در جنوب لبنان در یک عملیات استشهادی به کلی ویران شد و شمار بسیاری از فرماندهان نظامی و افسران عالی رتبه رژیم صهیونیستی به هلاکت رسیدند. این فعالیت ها به دل های مایوس و طوفان زده جوانان فلسطینی روزنه امیدی بخشید و توانست راه های دیگر مبارزه ملاحظه کارانه با اسرائیل و حامیان این طرز تفکر را به زباله دانی تاریخ بسپارد. جوانان مبارز فلسطینی که شاهد عملیات متهورانه و استشهادی حزب الله بودند، وضع خود را در مناطق اشغالی فلسطین با وضع مسلمانان جنوب لبنان مقایسه کردند.
آنها دریافتند روحیه ای که در جنبش انقلابی حزب الله لبنان دمیده شده می تواند در انقلاب فسلطین اثر بخش باشد. با این روش حزب الله لبنان، روحیه جهادی و مبارزات ضد صهیونیستی در داخل فلسطین از نو و با قوتی بیشتر برانگیخته شد. آنان توانستند اعتقاد راسخ به خداوند، اعتماد به نفس و انگیزه های مقاومت و انقلاب را در کلیه طبقات فلسطین در برابر اسرائیل زنده کنند. از جلوه های مؤثر حزب الله لبنان بر انتفاضه فلسطین می توان به حمل عکس رهبران و پرچم حزب الله در تشییع جنازه شهدای فلسطینی، ارتباط روز افزون مبارزین حماس و گروه امنیتی تنظیم (وابسته به الفتح) با حزب الله، اعلام موجودیت حزب الله فلسطین، رواج مذهب شیعه به عنوان مذهب مبارزه در مقابل دشمن صهیونیستی می توان اشاره کرد.
ناامیدی از دولت های عرب منطقه
دولت های عرب منطقه بعداز چهار جنگ با اسرائیل، به ناچار اسلحه را کنار گذاشته و سعی در وفق دادن خود با موجودیت اسرائیل داشتند. قوی ترین کشور خط مقدم در مصاف با اسرائیل یعنی مصر با قرارداد کمپ دیوید در سال ۱۹۷۹م، عملا از جرگه مخالفان اسرائیل بیرون آمد و به صف به رسمیت شناسندگان اسرائیل پیوست و از آن پس سعی در گسترش این روند بین رژیم اشغالگر قدس و دیگر دولت های منطقه و جامعه پذیرتر کردن اسراییل داشت.ملت مسلمان فلسطین تا سال ۱۹۸۷م (انتفاضه اول) با نظام نمایندگی دولت عرب برای فلسطین روبرو بوده اند ولی ناامیدی آنها از این دولت ها باعث بروز انتفاضه اول، سپس تشکیل حکومت خودگردان در فلسطین شد. با به رسمیت شناختن اسراییل توسط ساف در سال ۱۹۹۳م، دولت اردن بعد از مصر و ترکیه به عنوان سومین کشور مسلمان منطقه با اسرائیل روابط دیپلماتیک برقرار کرد و او را به رسمیت شناخت. رژیم صهیونیستی از آن پس درصدد توسعه روابط سیاسی و اقتصادی با دیگر کشورهای منطقه بخصوص کشورهای حوزه خلیج فارس برآمد که به موفقیت هایی نیز دست یافته است. در نتیجه دولت های منطقه بعد از تشکیل حکومت خودگردان با برقراری و گسترش رابطه با رژیم غاصب اسرائیل عملا فاصله خود را با مردم فلسطین بیشتر کردند و متقابلا مردم محروم فلسطین نیز احساس یأس بیشتری نسبت به آنها نمودند و این عمل باعث تقویت ایده اتکاء به خود شده است. تقویت ایده اتکا بخود نه ایده دیگران باعث شد تا میانجیگری های مصر و دیگر اعراب در جهت خاموشی مبارزه و روی آوردن به شیوه های مسالمت آمیز جهت حل بحران اخیر، ناکارآمد باشد و آتش انتفاضه شعله ورتر شد.
عوامل بین المللی
موجودیت دولت غاصب اسرائیل براساس حمایت های خارجی بوده و تنها دولتی می باشد که در آن دولت سازی بر ملت سازی مقدم بوده است (13). با مروری بر تاریخ شکل گیری دولت صهیونیستی از سال ۱۸۹۷م و حمایت های بی شائبه و همه جانبه بریتانیا تا سال 1948م و سپس آمریکا از سال 1948م تا به حال به این نتیجه می رسیم که بدون حمایت های خارجی، تأسیس دولت اسرائیل و ادامه حیات آن غیر قابل تصور بود. صهیونیست ها بعد از جنگ دوم، تقویت بنیه اقتصادی، ارتباطی و رسانه ای خود را در آمریکا در پیش گرفتند تا جایی که امروزه بین آمریکا و اسرائیل بیش از هر دو کشوری در دنیا مناسبات ویژه ای برقرار است.کمک های نظامی آمریکا به اسرائیل در جنگ های متعدد با اعراب و کمک های اقتصادی به بهانه هایی چون: تجهیز نیروها، ورود مهاجرین یهودی، جابجایی شهرک ها، حملات موشکی عراق به اسرائیل (۱۹۹۲م) و تهدیدهای عراق با کمک های ثابت سالیانه رو به فزونی است. از سوی دیگر دیگر سیاستی را که گورباچف، از زمان به دستگیری قدرت در سال ۱۹۸۵م تحت عنوان پروستریکا (peresttorika) و گلاسنوست (glasnost) دنبال کرد و به روند انتقال گسترده یهودیان شوروی به اسرائیل شدت بخشید.
سقوط کمونیسم در اروپای شرقی و فروپاشی اردوگاه شرق که تا دیروز از حامیان حقوق فلسطینیان بود و نیز بر هم خوردن توازن قوا به نفع غرب که از حامیان اسرائیل بود موجب شد تا کشورهای کمونیستی و سوسیالیستی که از زیر چتر شوروی رها شده بودند برای رهایی از مشکلات داخلی و معضلات اقتصادی که از نظام کمونیستی به آنها به ارث رسیده بود، به برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل روی آوردند. لهستان، مجارستان و چک اسلواکی در ابتدا و سپس بلغارستان پس از ۲۳ سال قطع رابطه با این کشور غاصب، مجددة روابط سیاسی خود را با این رژیم از سر گرفتند.
این رویدادها به دنبال فروپاشی بلوک شرق و روی آوری آنها به سوی برقراری روابط دیپلماتیک با رژیم صهیونیستی به قدری در صحنه های داخلی و جهبه مبارزاتی فلسطینیان تأثیر منفی گذاشت که برخی گروه های عضو جنبش مقاومت فلسطین نتوانستند نگرانی و موضع انفعالی و ناامیدانه خود را پنهان کنند. نماینده سازمان آزادیبخش فلسطین در فرانسه (ابراهیم الصوص)، در مصاحبه با مجله فرهنگی باساچ در اوریل ۱۹۹۰م اظهار داشت: «تجدید روابط دیپلماتیک بین کشورهای اروپای شرقی و اسرائیل ممکن است به صلح کمک کند» (14).
حوادث و رویدادهای مذکور و چندین مسئله مشابه دیگر در صحنه جهانی و بین المللی نه تنها فلسطینی ها را به بازپسگیری سرزمین شان از دست رژیم اشغالگر قدس امیدوار نکرد، بلکه به تقویت اسرائیل نیز کمک و رویای چندین ساله آنها را نیز نقش بر آب کرد. فلسطینیان نتوانستند با کمک مجامع بین المللی و قدرت های جهانی از جمله سازمان ملل متحده حتی به کوچکترین خواسته خود که طرح تقسیم فلسطین بود دست یابند، لذا مردم مبارز فلسطین دریافتند که جز با اتکال به نیروی لایزال الهی و استفاده از مسلسل های متکی بر ایمان، هیچ کس به جز خودشان نمی تواند دفتر سرنوشت فلسطین را ورق بزند.
5- فلسطین، یک مسئله اسلامی
تبدیل مسئله فلسطین از مسئله ای که از طریق ناسیونالیسم و کمونیسم حل شود، به مسئله و راه حل های اسلامی تحولی نوین است که در دو دهه اخیر پدید آمده است. این تحول ناشی از آن است که سال ها مبارزه کشورهای عرب و سازمان های فلسطینی در پناه روس ها، راه به جایی نبرده و به نجات فلسطین نینجامیده است. با مرگ جمال عبدالناصر و فروپاشی شوروی سابق اندیشه ناسیونالیستی و کمونیستی کارایی اندک خود را در مبارزه ضد اسرائیلی از دست دادند. در حالی که اسلام توانایی خود را در براندازی حکومت ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران و تأسیس حکومت اسلامی به اثبات رساند.بنابراین، جنبش فلسطین برای خارج شدن از بن بست مبارزه بی فرجام خود، اسلام را تنها ابزار کارآمد دریافته است. به عقیده شیخ محمد ابوطیر از روحانیان برجسته انتفاضه، تنها اسلام است که راه گشای آزادی فلسطین است. جهاد اسلامی فلسطین نیز بر این باور است که مسئله فلسطین، مسئله ای اسلامی است، نه مسئله ای ملی که تنها مربوط به فلسطینیان باشد و یا مسئله ای عربی که تنها به اعراب مربوط باشد (مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمه الله)،(15).
نشانه هایی بسیار از تغییر ماهیت جنبش فلسطینی در دست است که انتفاضه و شیوه و ویژگی هایش، یکی از آنها می باشد. وابسته نبودن انتفاضه به گروه های داخلی و کشورهای خارجی و جایگزینی یک روش همه جانبه سیاسی، نظامی و فرهنگی به جای روش های صرفا مسلحانه یا مسالمت آمیز، تبدیل مساجد به منابع الهام بخش روح اسلامی، ثبات و پیوستگی مبارزان، گسترش شمار مساجد، توسعه حضور مردم در نمازهای جمعه و جماعات، انتشار مجله های انقلابی چون الطلیعة الاسلامیه و حمله مکرر به مشروب فروشی ها در دو دهه اخیر، از نشانه های رویکرد جنبش فلسطین به اسلام است (مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمه الله)،(16). یکی از رهبران سازمان جهاد اسلامی در این باره می گوید: «انقلاب ایران بود که عصر جدیدی را پیش روی ما گذاشت و موجب شد که به مسئله فلسطین تنها از زاویه خاص اسلام نگاه کنیم».
از این رو، آنان امام خمینی (رحمه الله) را رهبر خود و انقلاب اسلامی را تنها وسیله برای نجات فلسطین می دانند. هانى الحسن، نخستین سفیر ساف در تهران می گوید:«ما فرزندان یک انقلاب هستیم و رهبرمان یکی است و او امام خمینی (رحمه الله) است».
و یاسر عرفات در این باره می گوید:«به نظر می رسد که سرنوشت، چنین حتم کرده که بیت المقدس به دست مردم غیر عرب آزاد شود» (17)
6- لزوم دفاع از فلسطین
امام خمینی (رحمه الله) در دفاع از حقوق مظلومین فلسطین در مسیر بسیج ملل اسلامی در حمایت از قیام فلسطینیان معتقد بود: دفاع از نوامیس مسلمانان و دفاع از همه حیثیات مسلمانان امری است لازم و ما باید خودمان را برای مقاصد الهی و دفاع از مسلمانان مهیا کنیم و خصوصا در این شرایطی که فرزندان واقعی فلسطین اسلامی و لبنان، یعنی حزب الله و مسلمانان انقلابی سرزمین غصب شده و لبنان با نثار خون و جان خود فریاد یاللمسلمین سر می دهند، با تمام قدرت معنوی و مادی در مقابل اسراییل و متجاوزین بایستیم و در مقابل آن همه سفاکی ها و ددمنشی ها مقاومت و پایمردی کنیم و به یاری آنان بشتابیم (18).حضرت امام (رحمه الله) با رویکردی آگاهانه آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را روز قدس نامیدند و فرمودند: «روز قدس یک روز جهانی است، روز مقابله مستضعفین با مستکبرین است، روز حیات اسلام است، روزی است که باید به همه ابر قدرت ها هشدار بدهیم که اسلام دیگر تحت سیطره شما و عمال خبیث شما واقع نخواهد شد»(19).
و همین طور فرمودند: «مسئله قدس یک مسئله شخصی نیست و یک مسئله مخصوص به یک کشور و یا یک مسئله مخصوص به مسلمانان جهان در عصر حاضر نیست، بلکه حادثه ای است برای موحدین جهان و مؤمنان اعصار گذشته و حال و آینده. از روزی که مسجدالاقصی پی ریزی شد تا آنگاه که این سیاره در نظام هستی در گردش است و چه ننگ است برای دولت های اسلامی که با در دست داشتن شریان حیاتی ابرقدرت های جهان بنشینند و تماشاگر باشند که آمریکا ابر جنایتکار تاریخ یک عنصر فاسد بی ارزش را در مقابل آنان علم کند و با عده ای ناچیز عبادتگاه مقدس و قبله گاه اول آنان را از آنان غصب نموده و با کمال وقاحت در مقابل همه آنان قدرت نمایی کند» (20).
همین طور ایشان با اختصاص ثلث سهم امام زمان(عجل الله فرجه الشریف) از وجوهات شرعی به مبارزان فلسطینی و طرح مشکل فلسطین در حج، بار دیگر همگان را برای یاری رساندن به فلسطینیان فراخواندند و در این زمینه می فرمایند: «اکید شایسته و بلکه واجب است که قسمتی از وجوه شرعی مانند زکات و سایر صدقات به مقدار کافی به این مجاهدان راه خدا اختصاص داد... و کمک به آنان با تمام نیروها و امکانات واجب است» (21).
و درباره نقش کنگره حج در افشای طرح های خائنانه دشمنان اسلام و توجه مسلمانان جهان به مسئله فلسطین چنین می فرماید:«اعلان برائت از مشرکان که از ارکان توحیدی و واجبات سیاسی حج است باید در ایام حج به صورت تظاهرات و راهپیمایی با صلابت و شکوه هر چه بیشتر و بهتر برگزار شود و حجاج محترم ایرانی و غیر ایرانی فریاد کوبنده برائت از مشرکان و ملحدان استکبار جهانی و در رأس آنان آمریکای جنایتکار را در کنار خانه توحید طنین اندازند و از ابراز بغض و کینه خود نسبت به دشمنان خدا و خلق غافل نشوند» (22).
سرانجام با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران هم زمان مبارزات ضد صهیونیستی مسلمانان شدت گرفت و روند مبارزه فلسطینی ها نیز تغییر یافت، زیرا سرنگونی شاه و حاکمیت نظام اسلامی در ایران نخستین ضربه مهلکی بود که اهداف توسعه طلبانه صهیونیست ها را به طور جدی به مخاطره افکند. تأثیر پیام انقلاب اسلامی و رهبری آن بر افکار عمومی آن چنان گسترده بود که وقتی انور سادات معاهده سازش را در کمپ دیوید امضا کرد دولت مصر از جرگه اعراب و حتی از جمع رژیم های مرتجع عرب نیز اخراج شد و در انزوای کامل قرار گرفت. لذا طبیعی بود که پیام انقلاب اسلامی ایران، مسلمانان را تکان دهد و احساسات آنها را برانگیزد و مواضع رهبری انقلاب اسلامی ایران، حضرت امام خمینی(رحمه الله) مورد توجه مسلمانان مبارز در جهان از جمله مجاهدان فلسطینی قرار گیرد. همین تفکر بود که غرور ملی و دینی و بیداری اسلامی را در فلسطینیان اوج داد و موجب انتفاضه جدیدی در سرزمین های اسلامی شد که هم اکنون اسراییل و حامیانش را بیمناک ساخته است.
۷- انتفاضه فلسطین ادامه نهضت بیداری اسلامی
انتفاضه یا قیام فراگیر فلسطین اشغالی یا آنچه به نام انقلاب نامیده شده، اولین جهاد مردم مسلمانان علیه رژیم صهیونیستی اسرائیل نیست و طبیعتا تا محو و از بین بردن اشغالگران، آخرین آن نیز نخواهد بود، بلکه حرکتی است مردمی و حلقه ی بارزی از سلسله زنجیره جهاد تاریخی مردم فلسطین است که بعد از گذشت بیش از 5 دهه از تسلط اسرائیل غاصب بر این سرزمین به روش ها و اشکال مختلف در قالب حزبی، گروهی و حرکت های مردمی و یا اعتصاب ها جریان داشته است و نمی توان آن را به طور کلی از تاریخ فلسطین و مبارزه با دشمن صهیونیستی مجزا کرد. مبارزه ای که حدود ۸۰ سال پیش علیه سلطه ی استعمار انگلیس شروع شد و مجاهدان برجسته ای هم چون: شیخ عزالدین قسام، جان خود را در راه جهاد و مبارزه با اشغالگران انگلیس فدا کردند و مبارزه آنها با پیکار مقدس عبدالقادر حسینی و همرزمانش ادامه یافت. بعد از اشغال سرزمین فلسطین و اعلام تشکیل دولت اسراییل، ملت فلسطین از مبارزه خویش علیه اشغالگران صهیونیست دست نکشیده و جهاد خود را ادامه داد تا این که در سال 1344 نقطه عطفی در مبارزات فلسطین آغاز شد و اولین گروه مسلح فلسطینی به نام: جنبش فتح، به شکل آشکار و علنی در غزه شروع به فعالیت کرد و سپس به منظور ایجاد ارتباط و پیوند بین مبارزه مسلحانه و تصمیم گیری های سیاسی زیر نظر سازمان آزادی بخش فلسطین قرار گرفت و بعد از آن نیز دیگر گروه های مسلح فلسطینی، پا به صحنه کارزار و مبارزه فلسطینی اسراییلی نهادند.اما دیری نپایید که مبارزه و جهاد مردم فلسطین قالب و شکل حزبی و گروهی به خود گرفت و با توطئه هایی که علیه مردم فلسطین از سوی قدرت های جهانی غرب و شرق و اسراییل غاصب و حتی برخی کشورهای عربی انجام شد. این مبارزات در گردونه خودمحوری و حزب گرایی قرار گرفت، بدون این که خواست اصلی و حقیقی مردم فلسطین در خط مشی سیاسی آن جای گیرد. لذا جریان های سیاسی فلسطین به سرعت از مرکزیت مبارزه با اسراییل خارج شدند و روز به روز مشکل مبارزه با رژیم صهیونیستی رو به افول و خاموشی گرایید تا جایی که بعضی گروه های فلسطینی که بر اساس دفاع از حقوق فلسطین و مقابله با رژیم صهیونیستی تشکیل شده بودند، همسو و حتی جلوتر از برخی دولت های غربی مذاکره کننده با رژیم صهیونیستی دم از صلح با اسراییل می زدند.
۸- فلسطین و جهان اسلام
در پی پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی (رحمه الله) و از اوایل دهه 60 اسلام وارد صحنه مبارزاتی مردم فلسطین شد و از میان کالبد تقریبا نیمه جان نهضت فلسطین که رو به سردی گراییده بود، مجددا آتش انقلاب فلسطین روشن و از سال 1366 شعله ور شد و مردم فلسطین که طی سال های 1346 تا 1366 تجارب تلخی را پشت سر گذاشته و راه های گوناگون سازمان های فلسطینی و دولت های عربی را در خصوص صلح و سازش آزموده و شکست طرح های سیاسی را احساس کرده بودند، دریافتند که شعارهای انقلابی رهبران سیاسی فلسطین و سران دولت های عربی ماهیت خود را از دست داده و طی این مدت هیچ نشانه امیدی از نابودی رژیم اشغالگر و یا حداقل کم رنگ شدن حاکمیت آن در فلسطین وجود ندارد، لذا با تجربه ی پیروزی انقلاب اسلامی ایران این سخن خداوند در ذهن آنها تجلی یافت که: «ان الله لایغیر ما بقوم حتى یغیروا ما بانفسهم».بدین ترتیب جنبش جدید مردم فلسطین یا «انتفاضه» صرف نظر از عوامل متعدد شکل گیری آن و بدون هیچ گونه وابستگی گروهی یا سازماندهی قبلی وابسته به دولت های عربی، با الهام از انقلاب اسلامی ایران توسط مردم فلسطین در شرایطی آغاز و عنوان انقلاب مساجد را به خود اختصاص داد که قبح سازش با رژیم صهیونیستی توسط برخی دولت های عربی و سازمان های فلسطینی مدعی دفاع از حقوق فلسطینیان شکسته شده بود و مبارزه علیه اسراییل جای خود را به شعارهای صلح و سازش های سرگرم کننده داده بود. در این میان حتی مبارزه با اسلام گرایی به بهانه ی اینکه خطری جدی علیه رژیم های عربی خاورمیانه است، جایگزین مبارزه با اسراییل و صهیونیسم شد.
اما انتفاضه فلسطین به عنوان خالص ترین، پاک ترین و اثر گذارترین نهضت ضد صهیونیستی در سرزمین های اشغالی طی چند دهه اخیر مطرح شد و دقیقا به دلیل همین خلوص، انتفاضه برخلاف سایر مبارزات ضد صهیونیستی از نفوذ عمیق مردمی برخوردار و رفته رفته فراگیر شد. ملت فلسطین نیز با آگاهی از عوامل اصلی انحطاط و شکست اکثر جنبش های ضد صهیونیستی به ماهیت شعارهای ضد اسراییلی دولت های عربی پی بردند و ماهیت سر سپردگان و تمام عواملی که در یک حرکت سالم و فراگیر ضد اسراییلی نقش بازدارنده ایفا می کردند برایشان آشکار شد. مردم فلسطین به دنبال کسانی بودند که حقوق حقه ملت را وجه المصالحه منافع سیاسی خود قرار ندهند و با اعتقاد کامل به قیام همگانی، علیه رژیم صهیونیستی پا به عرصه مبارزه و جهاد بگذارند. ملت مظلوم فلسطین با چنین جنبشی شخصیت اصلی خویش را به دست آوردند و توانستند در میان ملت های مسلمان منطقه که از ظلم و ستم بی پایان استکبار جهانی و صهیونیسم اشغالگر به ستوه آمده اند جای خود را باز کنند. در پی تداوم انتفاضه مسجدالاقصی پیروزی های شیرینی نصیب ملت فلسطین شد(23).
امروز مسئله فلسطین یکی از مهمترین مسایل جهان اسلام است و از سوی دیگر یکی از اساسی ترین چالش های سیاست خارجی استکبار جهانی به شمار می رود. در این میان نسل نوخاسته فلسطین نه تنها به ذلت تن نداده اند، بلکه با روی آوردن به مایه ها و انگیزه های اسلامی، تمسک به ایمان دینی و ورود در عرصه جهاد اسلامی، عزم خود را برای استقامت و ایستادگی و مقابله با تجاوزگران صهیونیستی، جزم ساخته اند. تجربه تاریخی نیز نشان داده است که مسئله ی فلسطین در پشت میز مذاکره حل نشده و کمترین اثر جریان سازش که استکبار جهانی آن را طراحی کرده، خروج رژیم صهیونیستی از بحران عدم مشروعیت است. بنابراین هرگونه راه کاری که به گونه ای رژیم اشغالگر را به رسمیت شناخته و بر سر حقوق ملت فلسطین معامله کند، پذیرفتنی نیست و در حال حاضر راهکار اصلی، همان است که فرزندان قهرمان فلسطین و جریان انتفاضه در پیش گرفته اند.
۹- وظیفه دولت های اسلامی در دفاع از فلسطین
حضرت امام خمینی (رحمه الله) با به دست گرفتن ابتکار عمل، در همان اوایل پیروزی انقلاب اسلامی (1358ه.ش) با اعلام آخرین جمعه ماه مبارک رمضان به عنوان «روز جهانی قدس» دفاع مردم مظلوم فلسطین با شیوه مبارزه مسلحانه و مبتنی بر اسلام سیاسی را تأیید و همه مسلمانان را به حمایت از این نهضت فرا خواندند. در قسمتی از پیام حضرت امام خمینی (رحمه الله) در این خصوص آمده است:روز قدس، جهانی است و روزی نیست که فقط اختصاص به قدس داشته باشد. روز مقابله مستضعفین با مستکبرین است، روز مقابله ملت هایی است که در زیر فشار ظلم آمریکا و غیر آمریکا بودند. روزی است که باید مستضعفین مجهز بشوند در مقابل مستکبرین و دماغ مستکبرین را به خاک بمالند. روزی است که بین منافقین و متعهدین امتیاز [جدایی] خواهد شد. متعهدین، امروز را روز قدس می دانند و عمل می کنند به آن چه که باید بکنند و منافقین و آنهایی که با ابرقدرت ها در زیر پرده آشنایی دارند و با اسرائیل دوستی دارند، در این روز بی تفاوت نیستند و یا ملت ها را نمی گذارند که تظاهرات کنند.
روز قدس روزی است که باید سرنوشت ملت های مستضعف معلوم شود. باید ملت های مستضعف در مقابل مستکبرین اعلان وجود بکنند، باید همان طوری که ایران قیام کرد و دماغ مستکبرین را به خاک مالید و خواهد مالید، تمام ملت ها قیام کنند و این جرثومه های فساد را به زباله دان ها بریزند. روز قدس، روزی است که باید همت کنند و همت کنیم که قدس را نجات بدهیم. روز قدس روزی است که باید به این روشنفکرانی که در زیر پرده با آمریکا و عمال آمریکا روابط دارند، هشدار داد. هشدار به این که اگر از فضولی دست برندارند، سرکوب خواهند شد. روز قدس فقط روز فلسطین نیست، روز اسلام است و روز حکومت اسلامی است» (24).
دولت های اسلامی و همه مسلمانان با اتحاد و اتفاق کامل باید از انتفاضه ی فلسطین حمایت کنند. حمایت ما از مردم مظلوم فلسطین نه تنها یک حق مشروع در اسلام و حقوق بین الملل معاصر، بلکه به عنوان یک وظیفهی دینی، ملی و انسانی است که ریشه در دلایل زیر دارد:
تکلیف شرعی مسلمانان
یکی از وظایف شرعی غیرقابل تردید یکایک مسلمین و نیز یکی از اصول کلی سیاست خارجی دولت های اسلامی، دفاع از امت اسلامی، بلکه حمایت از همه مظلومان و مستضعفان جهان، به عنوان بخشی از جهاد دفاعی و نبرد مشروع در برابر متجاوزان و ستمگران است. آیات متعدد قرآن، سنت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه معصومین(علیهم السلام)، عقل و اجماع فقها و دانشمندان اسلام شناس بر این وظیفه دلالت دارند.
سنت معصومین علیهم السلام
در سنت نبوی و ائمه معصومان (علیهم السلام) نیز سفارش های زیادی به این امر شده است، چه اینکه در اسلام، مسؤولیت مقابله با تهدید و ارعاب وظیفه ای همگانی است که باید همه یکپارچه در برابر عوامل تهدید و ارعاب بایستند و از مظلوم دفاع کنند و خصم ظالم باشند. چنان که دستور نورانی امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) مبنی بر این که همواره خصم ظالم و یار و یاور مظلوم باشید، همواره بیانگر تعالی اصول حقوقی اسلام و حقانیت این نظام حقوقی است. در روایتی از پیامبر عظیم الشأن اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که فرمودند: «هرکس فریاد دادخواهی هر مظلومی (اعم از مسلمان یا غیر مسلمان را بشنود که مسلمانان را به یاری می طلبد، اما به کمک او نشتابد، مسلمان نیست»، در روایت دیگر فرمودند: «یاری نمودن ضعیفان، بهترین و با فضیلت ترین صدقه ها است».(25)دلیل عقلی
در موضوع بحث به دو نحو می توان به دلیل عقلی استدلال کرد:یک. همه مسلمانان، امت واحده به حساب می آیند و در این صورت، هرگونه ستمگری به هر کشور اسلامی یا جمعیت مسلمانان، ستم به همه آنان محسوب شده، دفاع از آنان دفاع از خود قلمداد و به حکم عقل واجب می گردد. از این رو، برخی از فقها وجوب جهاد دفاعی در مقابل هجوم کفار و صهیونیست ها بر کشورهای اسلامی و کشتار مردان و زنان و استیلای بر اموال و هتک نوامیس و تخریب معابد و مساجد و نیز مبارزه با تسلط آنان بر کشورهای اسلامی و شئون و فرهنگ و اقتصاد مسلمانان را یک ضرورت عقلی و شرعی می دانند (26).
دو. دفاع از مظلوم، یکی از آموزه های فطری است که هر عقل سلیمی آن را تأیید می کند. این مسئله آن قدر بدیهی است که حتی کودکان نیز آن را در می یابند، چنان که در فیلم هایی که حاکی از ادبیات یک ملت هستند و برای کودکان تهیه می شوند، این مسئله در سناریوی آنها لحاظ می شود. به عبارت دیگر، دفاع از مظلوم و دشمنی با ستمگران و متجاوزان از بارزترین پسندیده های عقلی است که همواره در باب حسن و قبح عقلی بدان استناد می کنند.
اجماع
در اظهارنظرهای فقها و اندیشمندان شیعه و سنی دیده می شود که با تعابیر گوناگون، ادعای اتفاق و عدم اختلاف در اصل حکم مزبور نموده اند، که به نقل چند نمونه از آن بسنده می شود:یک. امام خمینی (رحمه الله) می فرمایند: «اگر کشورهای (بلاد اسلامی و مرزهای آن را دشمنان احاطه کنند که به واسطه آن بر اسلام و امت اسلامی بترسند، بر همه مسلمین واجب است بدون هیچ قید و شرطی با تمام وسایلی که در توان دارند و با جان و مال خود از آن دفاع کنند(27).
دو. عمر احمد الفرجانی: اسلام قلمرو مکانی خاصی برای دفاع از مظلوم معین نکرده است. هرجا که ظلمی رخ بدهد ولو در داخل کشورهای دیگر غیر اسلامی، جهاد برای رفع ظلم از مسلمانان یا غیر مسلمانان مشروع است (28).
سه. شیخ ناصر الدین البانی نیز با صحه گذاشتن بر جهاد دفاعی علیه دشمنی که به برخی از بلاد مسلمانان حمله نموده است، مصداق بارز آن را اسرائیل غاصب دانسته و می گوید: «تمام مسلمانان در قضیه فلسطین گنهکارند، تا آن زمان که اشغالگران صهیونیست را از سرزمین فلسطین بیرون برانند» (29).
مقتضای منافع ملی
منافع ملی کشورها مهم ترین پارادایم برای تصمیم گیری است. از این رو، ملت هایی که منفعت ملی خود را نشناسند، خطر نابودی خودشان را به وجود می آورند. ملت ها همانند انسان ها (با درست نشناختن منافع ملی خود) می توانند خودکشی کنند. چه این که سیاست در سطح جهان یعنی بررسی تلاقی یا تزاحم منافع ملی کشورها در موضوعات مختلف (30) و تعارضات بین المللی به عنوان بازتاب برخورد و تصادم منافع ملی بازیگران مختلف بین المللی است (31).به نظر می رسد امنیت ملی و منافع ملی ما با همه مسلمانان، به ویژه ملت فلسطین، گره خورده اند. از این رو، حمایت های اقتصادی، سیاسی و تبلیغاتی در حد توان از ملت های مسلمان دیگر، بخصوص ملت فلسطین، نه تنها با منافع ملی ما تعارض ندارد، بلکه در جهت تأمین منافع ملی ایران به حساب می آید، زیرا:
یک. منافع ملی یک کشور فقط در مرزهای جغرافیایی آن محدود نمی شوند. از این رو، دولت ها به میزان هزینه هایی که در کشورهای دیگر مبذول می دارند، از توان و قدرت تصمیم گیری و تأثیرگذاری بیشتری نیز در آینده آن کشور و معادلات منطقه ای برخوردار می باشند. اصولا بخشی از امنیت ملی هر کشوری در خارج از مرزهای آن کشورها تأمین می شود.
دو. حفظ موجودیت، استقلال و تمامیت ارضی و امنیت ملی کشور، که از عناصر کلیدی و حیاتی تشکیل دهنده منافع ملی می باشند، نیازمند صرف چنین هزینه ها و کمک های به ملت هایی که در خط اول مبارزه با دشمنان ما قرار دارند، می باشد. واقعیت آن است که مردم مظلوم و مبارز فلسطین از ما نیز دفاع می کنند و ما کمترین وظیفه خود، یعنی تدارکات و پشتیبانی را انجام می دهیم؛ همان گونه که رهبر فرزانه انقلاب در دیدار با فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فرمودند: «اگر صهیونیست های افزون طلب گرفتار انتفاضه نبودند، بدون تردید برای سیطره بر مصر و سوریه و لبنان و دیگر کشورهای خاورمیانه وارد عمل می شدند».
هسته های مقاومت و مبارزاتی و نهضت های آزادیبخش در سراسر جهان اسلام به عنوان یکی از مهم ترین اهرم های قدرت، برای جمهوری اسلامی است که ابرقدرت ها را ترسانده، موجب بازدارندگی آنها از عملی کردن نیات توسعه طلبانه آنان می گردد و کمک به این مردم مبارز، یعنی استحکام بخشیدن به سنگرهای دفاعی خود. آینده نگری و تأمین منافع بلندمدت، خود بهترین دلیل بر انجام چنین اقداماتی می باشد: زیرا آرمان ها و اهداف توسعه طلبانه رژیم صهیونیستی هرگز به فلسطین محدود نبوده، بلکه آرزوی سیطره بر جهان اسلام، به خصوص ام القرای آن یعنی جمهوری اسلامی ایران را در سر می پروراند. این کمک ها یکپارچگی ما را بهتر حفظ می کند و قدرت جمعی ما را بر دشمنان افزون می سازد و برای مصونیت خود ما از خطرات دشمن مفیدند.
سه. وظیفه انسانی: حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) در زمان جاهلیت عرب و پیش از ظهور اسلام، اقدام به پیمان مقدس یاری ستم دیدگان به نام «حلف الفضول» نمودند. روشن است که این عمل نه از باب آن که پیامبر خدا بود، بلکه به عنوان یک انسان آزاده صورت پذیرفت. آن گاه حضرت پس از مبعوث شدن به پیامبری نیز فرمودند: «تا همیشه تاریخ بر این پیمان پایبندم».
نتیجه گیری
اینکه انتفاضه نقش پایدار واثر گذاری در تحقق اهداف متعالی مردم فلسطین داشته، امری روشن و بدیهی است، زیرا از یک سو اندیشمندان بزرگی همچون امام خمینی (رحمه الله)، شهید مطهری، علامه فضل الله، شقاقی، ابوعمرو، گارودی در مقام تشریح دیدگاه های خود اظهار نموده اند که ارتباط بین انتفاضه و پیروزی نسبی مردم فلسطین، ارتباط تنگاتنگ و معناداری می باشد. از سوی دیگر این بسندگی واقعیتی است که امروزه به خاطر گستردگی آن اسرائیل را سردرگم کرده و بخش عظیمی از دغدغه های سران حکومتی کشورهای غرب به خصوص آمریکای جنایتکار را که از حامیان اصلی رژیم اشغالگر قدس می باشند، به خود اختصاص داده است.در واقع بنیان های خاصی در ظهور این بستر مؤثر بوده که در این میان تحصیل آموزه های انقلاب اسلامی ایران و تبیین اندیشه های امام خمینی(رحمه الله) از جایگاه ویژه ای برخودار است که با توجه به تحلیل های وسیع بین المللی انجام شده تأثیر آن به حدی است که چشم انداز روشنی را برای مردم مظلوم فلسطین ترسیم می نماید. در این چارچوب اتکال به خدا و بهره گیری از راهبردهای اثربخش با رویکرد مردم محور می تواند فرصت هایی را فراهم آورد که نقش آگاهانه و سازنده ای در همسو کردن کشورهای جهان و دلسوختگان حق و عدالت بویژه مسلمانان جهان در پی داشته باشد که اگر این رابطه ها بر قرار شود پالایش سرزمین های اشغال شده امری مسلم و حاکمیت مردم فلسطین بر آن حتمی است.
پی‌نوشت‌ها:
1- انتفاضه به معنی تکانی است که گنجشک های بال و پر خیس شده به طور ناگهانی به خود می دهند تا با خشک شدن پروبالشان قادر به پرواز گردند. فلسطینی ها برای جنبش خود از این واژه استفاده کردند و معتقد هستند همان طور که گنجشک با یک تکان ناگهانی و شدید خود را از زمین می رهاند و آزاد می سازد ما نیز باید چنین کنیم تا آزاد کردیم.
2- تا بیش از این زمان، لفظ انتفاضه فقط در کتاب های لغت مشهور بود ولی با خیزش تودهای مسلمانان فلسطین و استمداد، امروز شاید کمتر کسی باشد که نسبت به قیام اسلامی فلسطین انتفاضه بی اطلاع باشد.
3- به نقل از منشور تداوم انقلاب، ۱۳۷۸، ص ۲۵
4- هاونگی، مقاله انتفاضه و مقاومت مردمی فلسطین، مجموعه مقالات همایش بین المللی مقاومت اسلامی، ص۱۷۹
5- پاشاپور یوالاری، حمید، امام خمینی و انتفاضه فلسطین، ص ۸۱
6- صفاتاج، مجید، ماجرای فلسطین و اسرائیل، ص ۲۸۹
7- جباره، تیسیر، دور الحرکات الاسلامیة فی الانتفاضة الفلسطینیه المبارکه، ص ۳۳
8- منصوری، مهری، «دورنمای تحولات در منطقه خاورمیانه»، ماهنامه بصیرت بسیجی، ص۵۲
9- ابوعمرو، زیاد، جنبش های اسلامی در فلسطین، ترجمه هادی صبا، ص ۶۸
10- کدیور، جمیله، انتفاضه، حماسه مقاومت فلسطین، ص ۲۶
11- همان، ص ۲۵
12- صفاتاج، مجید، ماجرای فلسطین و اسرائیل، ص ۲۸۷
13- رضوی، سلمان، «مقاله انتفاضة الأقصى وروند سازش»، ماهنامه بصیرت بسیجی، ص ۱۰
14- صفاتاج، مجید، ماجرای فلسطین و اسرائیل، ص ۲۹۱
15- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۶، دفتر چهارم، ص ۱۹۷
16-همان، ص ۲۰۲
17- شقاقی، فتحی، انتفاضه و طرح اسلامی معاصر، ص۱۲۳
18- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،1374، دفتر چهارم، ص ۱۳۳
19- خمینی، روح الله، صحیفه نور، ج ۹ صص ۲۷۷-۲۷۹
20- شقاقی، فتحی، جهاد اسلامی، امام خمینی (رحمه الله)، شیعه و سنی، مسئله فلسطین، ترجمه سیدهادی خسرو شاهی، ص ۹۹
21- خمینی، روح الله، صحیفه نور، ج ۲ ص ۱۹۹
22- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۶، دفترچهارم: 148
23- صفاتاج، مجید، ماجرای فلسطین و اسرائیل، ص ۷۵۲
24- دفتر سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ، امام در برابر صهیونیزم، (مجموعه دیدگاه ها و سخنان درباره رژیم اشغالگر قدس)، 1361، ص۹۹
25-«من سمع منادیا ینادی یا للمسلمین فلم یجبه فلیس بمسلم» (حرعاملی، 1409 ق، ج ۱۱: ۱۰۸، باب 59، حدیث ۱)/ «عونک الضعیف من أفضل الصدقه» (حرعاملی، ۱۶۰۹ق، ج ۱۱: ۵۵۹، باب ۱۸، حدیث ۲) / «قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): من أصبح لم یهتم بأمر المسلمین فلیس بمسلم» (حرعاملی، ۱۶۰۹ق، ج ۱۱: ۵۵۹، باب ۱۸، حدیث ۳).
26- جوان آراسته، حسین، مبانی حکومت اسلامی، ص ۲۳۱
27- خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، ، ج ۱ص 485
28- هیکل، محمد حسنین، الجهاد و القتال فی السیاسة الشرعیه، ، ج ۱ص ۵۹۱
29- همان، ص 594
30- سریع القلم، محمود، توسعه جهان سوم و نظام بین الملل، ص ۲۳۷
31- قوام، عبدالعلی، اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل، ص ۱۳۱
منابع:
١- قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه ای، قم: انتشارات الهادی.
۲- ابوعمرو، زیاد (۱۳۷۱م)، جنبش های اسلامی در فلسطین، ترجمه هادی صبا، تهران: نشر سفیر.
3- پاشاپور یوالاری، حمید (۱۳۸۱ش)، امام خمینی و انتفاضه فلسطین، تهران: انتشارات مرکز اسناد اسلامی.
4- جباره، تیسیر (۱۹۹۲م)، دور الحرکات الاسلامیة فی الانتفاضة الفلسطینیه المبارکه، بی جا: دار الفرقان.
5- جوان آراسته، حسین (۱۳۷۹ش)، مبانی حکومت اسلامی، قم: انتشارات بوستان کتاب.
6- خمینی، روح الله (1366ش)، تحریر الوسیله، تهران: مکتبه اعتماد الکاظمی.
7- خمینی، روح الله (1386ش)، صحیفه نور، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمه الله).
8- دفتر سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (۱۳۶۱ش)، امام در برابر صهیونیزم، (مجموعه دیدگاه ها و سخنان درباره رژیم اشغالگر قدس)، و تهران: دفتر سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
9- رضوی، سلمان (۱۳۸۰ش)، «مقاله انتفاضة الأقصى وروند سازش»، ماهنامه بصیرت بسیجی، تهران: نیروی مقاومت بسیج.
۱۰- سریع القلم، محمود (۱۳۷۵ش)، توسعه جهان سوم و نظام بین الملل، تهران: نشر سفیر.
۱۱- شقاقی، فتحی (۱۳۷۱ش)، انتفاضه و طرح اسلامی معاصر، بی جا: انتشارات بین المللی المهدی.
۱۲- شقاقی، فتحی (۱۳۷۵ش)، جهاد اسلامی، امام خمینی (رحمه الله)، شیعه و سنی، مسئله فلسطین، ترجمه سیدهادی خسرو شاهی، بی جا: انتشارات اطلاعات.
۱۳- صفاتاج، مجید (۱۳۸۱ش)، ماجرای فلسطین و اسرائیل، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی
14- قوام، عبدالعلی (۱۳۷۳ش)، اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل، تهران: اتشارات سمت.
15- کدیور، جمیله (۱۳۷۵ش)، انتفاضه، حماسه مقاومت فلسطین، تهران: انتشارات اطلاعات
16- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (174ش)، فلسطین از دیدگاه امام خمینی (رحمه الله)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
۱۷- منصوری، مهری (۱۳۸۱ش)، «دورنمای تحولات در منطقه خاورمیانه»، ماهنامه بصیرت بسیجی، تهران: نیروی مقاومت بسیج.
18 - هاونگی (۱۳۸۸ش)، مقاله انتفاضه و مقاومت مردمی فلسطین، مجموعه مقالات همایش بین المللی مقاومت اسلامی، تهران: دفتر برنامه ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
۱۹- هیکل، محمد حسنین (1417 ق)، الجهاد و القتال فی السیاسة الشرعیه، را در بیروت: دار البیارق.
منبع: مقاومت اسلامی در گستره سیاست جهانی، به اهتمام مهدی ذو الفقاری، نویسنده: حسین هاونگی، انتشار بنیاد فرهنگی صبح قریب با همکاری اسوه، 1391ش، صص 204-165
