آمنوره (فقدان قاعدگی) چیست؟

فقدان قاعدگی یا آمنوره (Amenorrhea) عدم خونریزی ماهیانه در طول یک یا چند دوره‌ی متوالی است. عدم خونریزی ماهیانه در سه دوره‌ی متوالی و یا پریود نشدن دختران تا سن ۱۵ سالگی تحت عنوان آمنوره تعریف می‌شود.

دلیل رایج آمنوره، بارداری است. دیگر دلایل آمنوره شامل بروز مشکلاتی در ارگان‌های تولید مثلی یا غده‌هایی است که به تنظیم کردن سطح هورمون‌های بدن کمک می‌کنند. درمان مشکلات زمینه‌ای تا حدود زیادی به حل مشکل فقدان قاعدگی کمک می‌کند. اگر به هر دلیلی خونریزی ماهیانه متوقف شود، می‌گویند که فرد به آمنوره مبتلا شده است.

فقدان قاعدگی بیماری نیست و بروز آن به معنی ناباروری زن نیست. اما این حالت می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر بوده و باید به آن رسیدگی شود.
اصولا اولین خونریزی ماهیانه هنگام بلوغ رخ می‌دهد و از آن زمان تا حدوداً ۵۰ سالگی فرد هر ماه پریود می‌شود. در این زمان با فرا رسیدن یائسگی، خونریزی ماهیانه هم متوقف می‌شود.

در جریان بارداری هم فرد دچار قاعدگی نمی‌شود و قطع قاعدگی در طی دوران شیردهی هم بسیار رایج است. اما اگر قاعدگی در زمانی که فرد به صورت طبیعی انتظار دارد رخ ندهد، می‌گویند که فرد دچار فقدان قاعدگی شده است.

انواع آمنوره

فقدان قاعدگی دو نوع مختلف اولیه و ثانویه دارد:

آمنوره اولیه

در آمنوره اولیه (Primary amenhorrea)، فردی به سن بلوغ رسیده اما قاعدگی آغاز نمی‌شود. اگر پریود تا سن 16 سالگی آغاز نشود، فرد باید اقدامات پزشکی لازم را در این مورد انجام دهد. آمنوره اولیه بسیار نادر است و در امریکا کم‌تر از 0.1 از افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

آمنوره ثانویه

در آمنوره ثانویه، پریود آغاز شده است ولی بعد از آن به دلایلی وقوع آن متوقف می‌شود. آمنوره ثانویه در طول بارداری و شیردهی به صورت طبیعی رخ می‌دهد، اما گاهی هم نشان از وجود یک مشکل است.

در ایالات متحده آمریکا آمنوره ثانویه حول و حوش ۴ درصد از زنان را درگیر می‌کند. فقدان قاعدگی برای یک ماه معمولاً نشانه‌ای از وجود یک مشکل جدی نیست، اما با این حال بسیاری از افراد در صورت رخ دادن این حالت اقدام به گرفتن تست بارداری می‌کنند.

در صورتی که فرد حالت‌های زیر را داشته باشد، پزشک تشخیص می‌دهد که او به آمنوره ثانویه مبتلا است:
* فرد پیش از این پریودهای منظم داشته و بعد به مدت ۳ ماه خونریزی ماهیانه‌اش متوقف شده است.
* فرد پیش از این پریودهای نامنظم داشته و بعد به مدت ۶ ماه دچار عدم خونریزی ماهیانه شده است.

علت آمنوره

علت بروز آمنوره بسته به نوع آن متفاوت است:

شایع‌ترین علل بروز آمنوره اولیه

دلیل شایع آمنوره اولیه سابقه خانوادگی تاخیر در خونریزی ماهیانه است. با این همه گاهی هم این مشکل ریشه در مسائل ژنتیکی دارد.

بیماری‌ها و مشکلات ژنتیکی که مانع از کارکرد درست تخمدان‌ها می‌شود، عبارتند از:
* سندروم ترنر (Turner syndrome)

* سندروم عدم حساسیت به آندروژن که منجر به افزایش سطح تستوسترون در خون می‌شود.

* نقص مولرین (Müllerian defects) – این عارضه در واقع تغییر فرم و ساختار اندام‌های دستگاه تولید مثلی است و در آن لوله‌های فالوپ و رحم به شکل طبیعی خود نیستند.

ممکن است یک مشکل ساختاری تناسلی از بدو تولد وجود داشته باشد. در مواردی لوله‌های فالوپ و رحم به صورت مادر زادی در بدن نوزاد تکامل پیدا نکرده‌اند. گاهی لوله‌های رحمی به درستی به هم متصل نشده‌اند.

در سندروم مایر- روکیتانسکی- کوستر هاس تخمدان‌ها، پستان‌ها و کلیتوریس به درستی شکل گرفته‌اند ولی دهانه‌ی واژن باز نبوده و گردن رحم و رحم هم به شکل درستی تشکیل نشده‌اند.

در این موارد تکامل تولید مثلی، الگوی طبیعی خود را طی نخواهد کرد و فقدان قاعدگی هم امکان پذیر است.

علل بروز آمنوره ثانویه

قاعدگی به دلایل مختلفی متوقف می‌‌شود، این دلایل عبارتند از:

* یک اختلال در سیستم تولید مثلی زنانه
* بیماری‌های جدی
* استرس‌های فیزیکی
* شاخص توده بدنی بسیار پایین (body mass index (BMI))
زمانی که شاخص توده بدنی کم‌تر از ۱۹ باشد، خطر ایجاد آمنوره ثانویه به صورت قابل توجهی افزایش خواهد یافت.
* تومورهای تخمدان (از علل نادر آمنوره ثانویه)؛
* جراحی اولیه رحم؛
* وجود زخم و چسبندگی رحم.
* همچنین برداشتن رحم و یا تخمدان نیز باعث متوقف شدن قاعدگی می شود و از علل آمنوره ثانویه می باشد.

از دست دادن وزن، ورزش و استرس
کاهش وزن زیاد ناشی از بیماری‌ها و یا اختلالات غذایی است. انجام شدید ورزش‌های قدرتی هم می‌تواند باعث آمنوره ثانویه شود. این عارضه در میان دوندگان دوهای استقامت و رقصندگان حرفه‌ای باله بسیار شایع است. مشکلات احساسی و استرس شدید در زندگی فردی هم می‌تواند مانع از بروز خونریزی ماهیانه در زنان شود.

داروها
برخی از داروها، مانند قرص‌های ضد بارداری پروژسترونی و گروهی از داروهای ضد روان پریشی باعث توقف قاعدگی می‌شوند.

دیگر داروهایی که روی قاعدگی اثر می‌گذارند، عبارتند از:
* داروهای ضد روان پریشی
* داروهای شیمی درمانی سرطان
* داروهای ضد افسردگی
* داروهای فشار خون
* داروهای آلرژی
* بیماری‌ها و مشکلات طولانی مدت

آمنوره می‌تواند ناشی از بیماری‌های مدت دار و طولانی باشد، این بیماری‌ها شامل:
* سندروم تخمدان پلی کیستیک
* یائسگی زودرس و یا نارسایی تخمدان زودرس

مشکلات تالاموس – هیپوفیزی

مشکلات هیپوفیز و یا کم کاری تیروئید منجر به عدم تعادل هورمونی و در نهایت بروز مشکلات قاعدگی خواهد شد.

این‌ مشکلات ناشی از:
* تومور خوش خیم و یا سرطانی در غده هیپوفیز
* غده تیروئید کم کار یا پر کار

علائم و نشانه‌های آمنوره

مشخص‌ترین و اصلی‌ترین علامت آمنوره عدم خونریزی ماهیانه است. با این همه بسته به نوع و مورد آن، علائم زیر هم ممکن است رخ دهد:

* ترشحات شیری از نوک پستان‌ها
* ریزش مو
* سر درد
* تغییرات بینایی
* رشد موی زائد صورت
* احساس درد در قسمت لگن؛

در افراد مبتلا به آمنوره اولیه، ممکن است رشد و تکامل پستان‌ها هم رخ ندهد. هر فردی که این علائم را تجربه می‌کند باید درمان‌های پزشکی لازم را انجام دهد.

چگونه آمنوره یا فقدان قاعدگی را تشخیص دهیم؟

آمنوره یک بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای از وجود یک مشکل دیگر است. پزشک تلاش می‌کند تا علت فقدان قاعدگی را پیدا کند.

تشخیص آمنوره اولیه

اگر تا سن ۱۶ سالگی فرد دچار خونریزی ماهیانه نشود، پزشک علاوه بر بررسی سابقه خانوادگی چندین تست هم انجام خواهد داد.

در این تست‌ها سطح هورمون‌های مشخصی در خون اندازه‌گیری می‌شود:
* هورمون محرکه فولیکول (FSH)
* هورمون لوتئینی (LH)
* هورمون محرکه تیروئید (TSH)
* علاوه بر این آزمایش‌ها، فرد به صورت فیزیکی هم معاینه خواهد شد.

تشخیص آمنوره ثانویه

برای تشخیص آمنوره ثانویه روی عوامل زمینه‌ای که باعث ایجاد این مشکل شده‌اند تمرکز می‌شود.

قبل از انجام هر گونه آزمایشی، پزشک برای پی بردن به نکات زیر سوالاتی را مطرح خواهد کرد:
* سن شروع قاعدگی
* فعال بودن و یا نبودن فرد از نظر جنسی
* احتمال بارداری
* افزایش یا کاهش وزن اخیر
* نوع ورزشی که فرد انجام می‌دهد
* مدت زمانی که پریود طول می‌کشد و اینکه هر چند وقت یکبار رخ می‌دهد
* شدت خونریزی در هر بار قاعدگی
* بسته به این‌که توقف قاعدگی چه دلیلی دارد، تست‌های مختلفی انجام می‌شود

این آزمایش‌ها عبارتند از:
* تست بارداری
* تست عملکرد تیروئید
* تست عملکرد تخمدان
* تست آندروژن و دیگر تست‌های هورمونی
* نمونه برداری کردن از مخاط رحم
* گرفتن عکس رنگی از رحم
* میزان هورمونهای LH, FSH پرولاکتین، تیروئید، تستوسترون و استرادیول اندازه گیری می کنند.
* سی تی اسکن یا ام آر آی مغز
*تستهای ژنتیکی
* سونوگرافی کردن از محتویات لگن
* میزان بالای هورمونهای LH و FSH وجود یک بیماری در تخمدانها را نشان می دهد و میزان پایین هورمونهای LH و FSH وجود بیماری در غده هیپوتالاموس و یا هیپوفیزنشان می دهند.

روش‌های تشخیصی تصویربرداری عبارتند از:

* ام آر آی، سی‌تی اسکن و سونوگرافی

* هیسترکتومی که در این روش پزشک یک دوربین نازک و نورانی را از طریق واژن و گردن رحم وارد رحم کرده و بعد از آن فضای داخل رحم را به دقت مورد بررسی قرار می‌دهد.

درمان فقدان قاعدگی

درمان آمنوره به علت آن بستگی دارد.

درمان آمنوره اولیه

بسته به سن فرد و نتایج تست عملکرد تخمدان، درمان آمنوره اولیه با بررسی و زیر نظر داشتن دقیق فرد آغاز می‌شود. اگر در خانواده فرد، دیر پریود شدن سابقه داشته باشد، باید مدت زمان بیش‌تری منتظر ماند.

اگر یک مشکل ژنتیکی و یا فیزیکی سیستم تولید مثلی فرد را درگیر کرده باشد، نیاز به جراحی وجود دارد. با این همه هیچ تضمینی وجود ندارد و ممکن است قاعدگی به صورت طبیعی رخ دهد.

درمان آمنوره ثانویه

درمان این نوع از فقدان قاعدگی به دلایل زمینه‌ای که منجر به بروز آن شده بستگی دارد:

عوامل موجود در سبک زندگی: اگر فرد ورزش‌های سنگین انجام می‌دهد، تغییر برنامه ورزشی و یا رژیم غذایی یه ثبات چرخه قاعدگی کمک خواهد کرد.

استرس: اگه استرس‌های روانی و یا احساسی ایجاد مشکل کرده باشد، شرکت در جلسات مشاوره ممکن است کمک کننده باشد.

از دست دادن وزن بیش از حد: این مشکل به دلایل مختلفی رخ خواهد داد. شخص برای به دست آوردن وزن از دست رفته باید یک رژیم غذایی افزایش وزن زیر نظر متخصص را شروع کند. اگر فرد به اختلالات غذایی مبتلا باشد، برای درمان علاوه بر یک رژیم غذایی افزایش وزن مناسب، فرد باید زیر نظر مستقیم یک روانشناس و متخصص تغذیه یا رژیم درمان‌گر باشد.

برخی از بیماری‌ها منجر به کاهش وزن می‌شوند. پزشک برای تشخیص آن‌ها آزمایش‌های لازم را انجام داده و درمان‌های مناسب را به کار خواهد گرفت.

کم کاری تیروئید: اگر کم کاری تیروئید باعث توقف خونریزی ماهیانه شده باشد، پزشک برای درمان این مشکل تیروکسین یا هورمون تیروئید تجویز خواهد کرد.

سندروم تخمدان پلی کیستیک: بسته به شرایط فرد بهترین درمان برای فرد انجام می‌شود. اگر سندروم تخمدان پلی کیستیک باعث اضافه وزن شده باشد، رژیم کاهش وزن تا حدود زیادی موثر خواهد بود.

نارسایی تخمدان پیش از موعد: هورمون درمانی جایگزینی (Hormone replacement therapy (HRT)) ممکن است باعث بازگشت قاعدگی شود.

یائسگی: یائسگی حول و حوش ۵۰ سالگی رخ می‌دهد، اما برخی اوقات هم زودتر و در سن ۴۰ سالگی رخ می‌دهد و سابقه خانوادگی روی سن بروز یائسگی موثر است.

اگر یائسگی زودتر شروع شده باشد، خطر بروز پوکی استخوان بالاتر می‌رود. شخص برای پیشگیری از بروز این مشکل نیاز به درمان خواهد داشت.

عوامل خطر برای بروز آمنوره

فاکتورهایی که خطر بروز آمنوره را افزایش می‌دهند، عبارتند از:

سابقه خانوادگی: اگر یکی از زنان خانواده عدم قاعدگی را تجربه کرده باشد، خطر بروز آن در دیگر زنان خانواده هم وجود دارد‌.

اختلالات غذایی: در صورت ابتلا به اختلالات غذایی مانند آنورکسی یا بولیمیا، خطر بروز آمنوره افزایش پیدا می‌کند‌.

تمرینات ورزشی قهرمانی و حرفه‌ای سنگین: این دسته از تمرینات خطر بروز آمنوره را افزایش می‌دهد.

مشکلات و عواض ناشی از آمنوره یا فقدان قاعدگی

مشکلات و عوارض جانبی ناشی از فقدان قاعدگی عبارتند از:

ناباروری: اگر تخمک گذاری و در ادامه‌ی آن خونریزی ماهیانه رخ ندهد، فرد باردار نخواهد شد.

پوکی استخوان: اگر آمنوره باعث کم شدن سطح استروژن شود، فرد در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار خواهد داشت.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی برای درمان آمنوره

برخی از عادت‌های روزانه و سبک زندگی – ورزش زیاد و یا مقدار غذای کم – می‌توانند باعث فقدان قاعدگی شوند. بنابراین فرد همواره باید در صدد ایجاد تعادل در مقدار کار، فعالیت، تفریح و استراحت خود باشد. موقعیت‌های استرس‌زا و چالش برانگیز را در زندگی خود محدود کنید. اگر خود قادر به کاهش این میزان از استرس نیستید، حتماً با یکی از اعضای خانواده، دوستان و یا پزشک مشورت کنید.

چرخه قاعدگی خود را به صورت دقیق ثبت کنید و در صورت مشاهده‌ی تغییر و یا مشکلات در آن حتماً با پزشک خود مشورت کنید. زمان دقیق پریود، مدت زمان آن و هر گونه مشکل و علائمی که در مدت پریود احساس می‌کنید را به صورت دقیق یادداشت کنید.

تغذیه در آمنوره

* روزانه سه وعده غذایی و دو میان وعده متعادل داشته باشید.

* با یک برنامه غذایی مناسب اضافه وزن خود را کاهش دهید و به وزن نرمال برسید.

* با مشورت با یک پزشک تغذیه و روانشناس بی اشتهایی عصبی را درمان کنید و به وزن ایده ال برسید.

* با شروع آمنوره کلسیم استخوان کاهش پیدا می کند وباعث بیماری پوکی استخوان می شود ، پس لازم است در هر وعده غذایی یک غذای غنی از کلسیم ( شیر کم چرب، ماست و پنیر ) مصرف کنید از نور خورشید برای دریافت کافی ویتامین D استفاده کنید. منابع غذایی غنی شده با ویتامین D ( شیر و برخی غلات صبحانه )، ماهی های چرب ( ماهی سالمون ) یا یک مکمل مولتی ویتامین استفاده کنید.

* درزمان قطع پریودی ویتامین های ( A, E, D, K ) استفاده کنید و از مواد غذایی مانند آجیل، کره بادام زمینی، ماهی قزل آلا، روغن زیتون و اووکادو استفاده کنید.

درمان آمنوره‌ اولیه:

در صورت عدم وقوع آمنوره تا سن 15 سالگی و یا بالاتر، مراجعه به پزشک توصیه می گردد. پزشک پس از انجام بررسی سابقه خانوادگی و دیگر علائم بلوغ، درخواست انجام آزمایشات هورمونی مربوط به تخمدان و هیپوفیز را خواهد داد تا علت آمنوره مشخص گردد و در صورت امکان درمان صورت گیرد.

اگر آمنوره‌ اولیه ناشی از اختلالات کروموزومی و یا ژنتیکی تشخیص داده شود، معمولا درمانی وجود ندارد.

درمان آمنوره اولیه بسته به علت آن، ممکن است شامل روش های طبی، جراحی و یا ترکیبی از این دو باشد.

-درمان آمنوره‌ ثانویه

درمان آمنوره ثانویه بستگی به علت زمینه‌ای، وضعیت سلامت بدنی فرد و هدف از درمان آمنوره دارد (به این معنی که آیا خانم قصد بارداری دارد و یا هدف از درمان صرفا، وقوع قاعدگی می‌باشد).

در هنگام بروز آمنوره ابتدا به پزشک مراجعه نمایید تا آزمایشات لازم انجام شده و با توجه به علت آمنوره، درمان صورت گیرد. بسته به علت آمنوره‌ ثانویه، درمان آن طبی، جراحی یا ترکیبی از این دو خواهد بود.

اما در صورتی که علتی یافت نشد عملی کردن نکات زیر به بازگشت قاعدگی شما کمک خواهد کرد:
• اضافه یا کاهش وزن می‌تواند باعث بر هم خوردن تعادل هورمونی شود. به همین دلیل رسیدن به وزنی در محدوده‌ طبیعی می تواند سطح هورمون‌ها را تنظیم کرده و باعث درمان آمنوره و بازگشت قاعدگی شود.

• استرس یکی از مهمترین مسائلی می‌باشد که می‌تواند باعث برهم خوردن و یا حتی قطع قاعدگی شود. بنابراین با کنترل استرس می‌توان آمنوره با منشا استرس را درمان کرد.

• داشتن فعالیت بدنی متعادل و منظم می‌تواند به درمان آمنوره و بازگشت چرخه‌ی قاعدگی به حالت نرمال کمک کند. اگر فعالیت بدنی‌تان را به یک باره تغییر داده‌اید و یا شروع به فعالیت‌های سنگین ورزشی کرده اید باید بدانید که ممکن است علت آمنوره‌ و قطع قاعدگی شما همین باشد؛ پس سطح فعالیت تان را به حالت طبیعی برگردانید.

آماده شدن برای ملاقات با پزشک

برای اینکه برای ملاقات با پزشک آماده شوید، اقدامات زیر را انجام دهید:

علائم خود را با جزئیات و دقیق یادداشت کنید، زمانی که این علائم شروع شده است بسیار نکته مهمی است. علاوه بر این دانستن زمانی که آخرین پریود شروع شده و مدت زمان آن هم بسیار اهمیت دارد.

دیگر مشکلات و بیماری‌های خود را لیست کنید، حتی اگر آن بیماری‌ها درمان شده اطلاعات آن را در اختیار پزشک قرار دهید. مقدار داروهای مصرفی و هرگونه ویتامین و مکمل غذایی مصرفی باید به اطلاع پزشک برسد.

سابقه‌ی خانوادگی خود را بررسی کنید و اگر خواهر و یا مادر هم به این مشکل مبتلا هستند به پزشک خود بگویید

سوالاتی که می‌خواهید با پزشک مطرح کنید را یادداشت کنید. سوالات را بر حسب اهمیت آن‌ها دسته بندی کنید.

برخی از سوالات پایه که در مورد آمنوره می‌توان با پزشک در میان گذاشت، عبارتند از:

دلیل احتمالی قطع قاعدگی چیست؟
آیا باید آزمایش خاصی انجام دهم؟ چگونه می‌توان برای این آزمایش‌ها آماده شد؟
چه درمان‌هایی برای این مشکل وجود دارد و کدام درمان برای من مناسب است؟
آیا هیچ بروشور و یا وبسایتی برای کسب اطلاعات بیش‌تر در مورد این بیماری وجود دارد؟

سوالاتی که پزشک مطرح خواهد کرد

سوالات احتمالی پزشک عبارتند از:

چه زمانی آخرین پریود آغاز شده است؟
آیا از نظر جنسی فعال هستید؟
آیا احتمال بارداری شما وجود دارد؟
آیا از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنید؟
آیا تحت فشار و استرس هستید؟
آیا افزایش و یا کاهش وزن غیر طبیعی و بدون علت را تجربه کرده‌اید؟
چند وقت یکبار و به چه شدتی ورزش می‌کنید؟
آیا به بیماری و یا مشکل دیگری مبتلا هستید؟

سخن پایانی:

خونریزی ماهیانه به دلایل مختلفی می‌تواند متوقف شود و این لزوماً به معنی ناباروری زن و ناتوانی‌اش در ایجاد یک جنین نیست.

اگر پریود منظم به مدت ۳ ماه و یا بیش‌تر متوقف شود و یا اگر پریود نامنظم به مدت حداقل ۶ ماه قطع شود، فرد باید برای درمان‌های پزشکی اقدام کند. در بسیاری از موارد، درمان‌های خاصی برای حل این مشکل وجود دارد.

برای تشخیص و درمان آمنوره باید به پزشک متخصص زنان مراجعه کرد.

منبع: سایت دکتردکتر
سایت مرکز ناباروری
سایت نمناک