کم‌کاری تیروئید چیست؟

کم‌کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدی (Hypothyroidism) یک بیماری نسبتا شایع در بین بیماری‌های غدد است. عوارض و نشانه‌های کم‌کاری تیروئید به طور مشخصی روی اعضای بدن پدیدار می‌شود.

کم‌کاری تیروئید با کاهش تولید هورمون‌های ترشح شده از تیروئید به وجود می‌آید. علائم کم‌کاری تیروئید اغلب قبل از تشخیص پزشکی، به مدت سالها نادیده انگاشته می‌شود.1

علت کم‌کاری تیروئید چیست؟

کم‌کاری غده تیروئید ممکن است به علت‌های مختلفی بروز پیدا کند؛ ولی کاهش تولید هورمون تیروکسین علت اصلی آن است. کاهش تولید هورمون تیروکسین، اغلب به مسائل خودایمنی مربوط می‌شود؛ به این معنی که سیستم ایمنی بدن فرد به سلول‌های خودی حمله کرده و آنها را نابود می‌کند. بر اثر بیماری‌های خودایمنی سلول‌های غده تیروئید به تدریج آسیب می‌بینند. بنابراین تیروئید دیگر قادر به تولید هورمون‌ها، در حد و اندازه قبل نیست.

برخی از مهم‌ترین دلایل کم‌کاری تیروئید عبارتند از:

هاشیموتو یکی از بیماری‌های خودایمنی است که سبب کم کاری تیروئید می‌شود. علاوه‌ بر آن برخی دیگر از بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت نوع یک و بیماری ویتیلیگو نیز ریسک بروز این بیماری را افزایش می‌دهند.

گاهی اوقات کم‌کاری تیروئید در نتیجه‌ی درمان دیگر بیماری‌های تیروئیدی یا پرکاری تیروئید است. در نتیجه برخی جراحی‌ها و داروها به تیروئید آسیب وارد می‌شود و سطح هورمون‌های تیروئیدی تولیدی کاهش پیدا می‌کند.

یکی از علل شایع کم‌کاری غده تیروئید در سراسر جهان کمبود ید است.

کم کاری تیروئید ممکن است یک مشکل مادرزادی باشد و نوزاد با این مشکل متولد شود. علت کم‌کاری تیروئید مادرزادی، عدم تکامل غده تیروئید در دوران جنینی و در رحم مادر است.

میزان ترشح هورمون‌های تیروئیدی و به طور کلی کنترل آنها توسط هیپوفیز، که غده‌ای واقع در مغز است؛ صورت می‌گیرد. بنابراین برخی اختلالات به وجود آمده در هیپوفیز، ممکن است سبب بروز اختلالاتی در ترشحات تیروئید شود.

بعضی از داروها مانند لیتیوم که برای درمان بیماری‌ روانی دوقطبی استفاده می‌شود و یا آمیودارون‌ها که گاهی برای نامساعد بودن ضربان قلب تجویز می‌شود؛ موجب بروز کم‌کاری تیروئید می‌شوند.1

علائم تیروئید کم‌کار

غده‌ای در بدن انسان وجود دارد که با تولید هورمون‌هایی حیاتی مانند تیروکسین، متابولیسم یا سوخت و ساز بدن را کنترل می‌کند؛ بیشتر اندام‌های شما تحت تاثیر عملکرد این قسمت هستند و اگر به هر دلیلی دچار اختلال در ترشح هورمون شود، دچار بیماری تیروئید کم‌کار خواهید شد که در صورت درمان نشدن عوارضی در پی خواهد داشت. در ادامه با علامت‌های این بیماری در بدن آشنا می‌شویم.

۱. گواتر یا التهاب گردن

همان گونه که پرکاری این غده می‌تواند باعث برآمدگی و التهاب گردن شود، کم‌کاری تیروئید هم می‌تواند عاملی برای ایجاد بیماری گواتر باشد؛ وقتی این غده درون‌ریز به اندازه کافی هورمون ترشح نکند، ملتهب شده و بسته به نوع و شدت آن، اندازه ورم گردن تغییر می‌کند.

۲. تغییر ضربان قلب

هورمون‌های تیروئیدی روی گردش خون و قلب هم اثرگذار هستند؛ اگر این قسمت دچار کم‌کاری باشد، ضربان قلب انسان از میزان طبیعی پایین‌تر می‌آید و ممکن است مشکلاتی از قبیل نارسایی در قلب را به دنبال داشته باشد.

۳. افزایش وزن

گاهی اوقات افرادی که چاق می‌شوند آن را ناشی از پُرخوری یا بی‌تحرکی می‌دانند و با اینکه رژیم‌های سخت غذایی را آغاز می‌کنند، وزن آن ها به حالت عادی برنمی‌گردد. جالب است بدانید که در بعضی موارد تیروئید کم‌کار با کاهش فرآیند سوخت و ساز بدن باعث انباشته شدن چربی و افزایش وزن می‌شود. در این حالت نیازی به غذا نخوردن و فعالیت بدنی نیست و با درمان تیروئید، فرد به وزن طبیعی می‌رسد.

۴. ریزش مو

هورمون‌های تیروئید بر رشد موهای بدن نیز مؤثر است و اگر به هر دلیلی کمتر از حالت عادی هورمون تولید کند، فرد دچار ریزش موی سر خواهد شد؛ البته این حالت در مواقع پرکاری این غده هم پیش می‌آید که تشخیص آن به عهده دکتر متخصص غدد است.

۵. تغییر در میزان انرژی و روحیه

اینکه چه میزان کالری مصرف کنید و چگونه آن را بسوزانید هم بستگی به تیروئید دارد و وقتی این غده فعالیتی کمتر از میزان عادی داشته باشد، فرد احساس خستگی مفرط، تنبلی، بی‌حوصلگی و افسردگی خواهد کرد. در این حالت معمولا انسان برای انجام هیچ کاری انرژی ندارد، هم‌چنین ممکن است دچار اختلالات خواب و مشکلاتی در میزان میل جنسی بشود.

۶. احساس سرمای زیاد

تنظیم دمای بدن هم با هورمون‌های تیروئید انجام می‌گیرد و در صورت ابتلا به تیروئید کم‌کار فرد همیشه شدیدا احساس سرما خواهد کرد. همچنین وقتی با کاهش این هورمون‌ها سوخت و ساز کاهش می‌یابد، بیشتر اوقات بدن سرد و یخ‌زده به نظر می‌آید.

۷. مشکلات روانی

وقتی که غده تیروئید کمتر از حد معمول کار می‌کند علاوه بر افسردگی، بیمار معمولا با روابط اجتماعی بیگانه شده و منزوی خواهد شد؛ حتی ممکن است اختلالات شناختی پیدا کند و دچار فراموشی بشود. کاهش این هورمون‌ها در بدن گاهی باعث می‌شود که فرد مسائل را دیر فرابگیرد.

۸. سخت شدن پوست بدن

در حالت کم‌کاری تیروئید، روند ترمیم پوست انسان کند شده و درنتیجه این قسمت سخت و ضخیم خواهد شد و از آنجا که هورمون‌های این غدّه میزان پوست‌اندازی بدن را کنترل می‌کنند، این مشکل پیش می‌آید. این عارضه معمولا باعث سردی و رنگ‌پریدگی پوست می‌شود و زخم‌ها دیرتر التیام می‌یابند. در نوعی از این بیماری که تیروئید نمی‌تواند ویتامین‌آ تولید کند، پوست بیمار نارنجی‌رنگ یا زرد می‌شود.

۹. مشکلات قاعدگی

در خانم‌ها دوره‌های قاعدگی به شدت متاثر از هورمون‌های بدن هستند و از آن جا که مهم‌ترین آن ها توسط تیروئید تولید می‌شوند، وقتی این قسمت کم‌کار یا پرکار می‌شود نظم این دوره در زنان به هم ریخته و ممکن است خیلی سخت و یا آسان شود. معمولا تغییرات در این عارضه به صورت ناگهانی رخ می‌دهد. خانم‌های مشکوک به مشکلات تیروئید وقتی به پزشک مراجعه می‌کنند اولین سوال از آن ها طبیعی بودن یا نبودن دوران قاعدگی است.

۱۰. کُند شدن روده‌ها

وقتی متابولیسم بدن در اثر کم‌کاری تیروئید کاهش پیدا کند، طبیعتا فرآیندهای بدن سرعت خود را از دست می‌دهند و کار کردن شکم در طول روز از همین دسته است؛ در این حالت معمولا بیمار دچار یبوست خواهد شد.2

تشخیص بیماری کم کاری تیروئید

در صورتی که فرد دچار خستگی شدید ، خشکی پوست ، یبوست و افزایش وزن باشد و یا دچار مشکل تیروئید قبلی یا گواتر می باشد ، ممکن است پزشک او را از نظر کم کاری تیروئید مورد معاینات قرار دهد .

– آزمایش خون

تشخیص هیپوتیروئیدیسم بر اساس علائم فرد و نتایج آزمایش خونی که سطح TSH و بعضی اوقات سطح هورمون تیروکسین در تیروئید اندازه گیری می کند ، مشخص می شود.

سطح پایین تیروکسین و سطح بالای TSH نشان دهنده تیروئید کم تحرک می باشد .به این دلیل که هیپوفیز در تلاش برای تحریک غده تیروئید در تولید هورمون تیروئید بیشتر ، TSH بیشترین را تولید می کند .

امروزه پزشکان می‌توانند اختلالات تیروئید را خیلی زودتر از گذشته اغلب قبل از اینکه علائم ظاهر شوند ، تشخیص دهند .

از آنجا که آزمایش TSH بهترین آزمایش غربالگری می باشد ، احتمالاً پزشک ابتدا TSH را بررسی کرده و در صورت لزوم با آزمایش هورمون آن را کامل می کند .

آزمایشات TSH همچنین نقش مهمی در مدیریت کم ‌کاری تیروئید دارند و به پزشک کمک می کنند تا مقدار مناسب دارو را در ابتدا و با گذشت زمان تعیین کند.

علاوه بر این ، آزمایشات TSH برای کمک به تشخیص وضعیتی به نام کم کاری تیروئید بالینی استفاده می‌شود که معمولاً هیچ علامت یا علائم بیرونی ایجاد نمی کند .

در این شرایط بیمار دارای سطح طبیعی تیریودوتیونین و تیروکسین در خون می باشد، اما TSH بالاتر از حد طبیعی است .

عوامل خاصی وجود دارد که می‌ توانند آزمایش خون را برای مشکلات تیروئیدی تحت تاثیر قرار دهند . به عنوان مثال مصرف داروی رقیق کننده خون به نام هپارین می‌تواند آزمایش را تحت تاثیر قرار دهد . یکی دیگر از داروها بیوتین ها هستند که ویتامین هایی هستند که به عنوان یک مکمل مستقل یا به عنوان پخشی از مولتی ویتامین مصرف می شوند . قبل از انجام آزمایش خون باید در مورد نوع دارو یا مکمل های مصرفی به پزشک خود اطلاع دهید.3

درمان بیماری کم کاری تیروئید

درمان استاندارد کم کاری تیروئید شامل استفاده روزانه از لووتیروکسین هورمون مصنوعی تیروئید (Levo-T ، Synthroid و …) است . این داروی خوراکی سطح هورمون کافی را بازیابی نموده و علائم و نشانه های کم کاری تیروئید را برعکس می کند .

بلافاصله بعد از شروع درمان ، بیمار احساس بهتری خواهد داشت . این دارو به تدریج میزان کلسترول بالا بر اثر بیماری را کاهش داده و ممکن است باعث کاهش وزن شود. درمان با لووتیروکسین به احتمال زیاد مادام‌العمر خواهد بود ، اما از آنجا که دوز مورد نیاز ممکن است تغییر کند احتمالا پزشک سالانه میزان TSH خون را بررسی می‌ کند .

تعیین دوز مناسب دارو ممکن است زمان ببرد . برای تعیین دوز مناسب لووتیروکسین در ابتدا پزشک معمولاً سطح TSH بیمار را پس از شش تا 8 هفته بررسی می ‌کند ، پس از آن سطح TSH خون به طور کلی شش ماه بعد بررسی می شود . مقادیر زیاد هورمون می تواند عوارض جانبی ایجاد کند که شامل افزایش اشتها، بی خوابی ، تپش قلب و لرزش می باشد .

در صورت ابتلا به بیماری عروق کرونر یا کم کاری تیروئید شدید ممکن است پزشک ، معالجه را با مقدار و دوز کمتری از دارو شروع نموده و به تدریج دوز دارو را افزایش دهد . جایگزینی هورمون پیشرونده به قلب اجازه می دهد تا با افزایش متابولیسم تنظیم شود.3

پینوشتها
1.www.drdr.ir
2.www.darmankade.com
3.www.baharmri.com