آناتومی غده هیپوفیز

غده هیپوفیز از سه لوب پسین (خلفی) و پیشین (قدامی) و میانی تشکیل شده است که عملکرد این بخش‌ها تحت اثر هورمون‌ها و دستورات غده هیپوتالاموس است.

با وجود انجام مطالعات فراوان، متخصصین هنوز نقش هیپوفیز میانی را در انسان یافت نکرده‌اند. اما این بخش در برخی مهره‌داران وظیفه ترشح هورمونی به نام هورمون محرک ملانوسیت را بر عهده دارد که در تغییر رنگ جانور نقش دارد. برای مثال این هورمون باعث می‌شود راسوها در فصل زمستان به رنگ سفید دربیایند و در فصل تابستان رنگ تیره به خود بگیرند.1

مشکلات غدد هیپوفیز چیست؟

مشکلات جسمانی مختلفی می‌توانند روی غده هیپوفیز اثر بگذارند. مثلا ممکن است تومورهایی در این غده یا اطراف آن ایجاد شود و روی ترشح هورمون‌ها اثر بگذارد. نمونه‌ای از اختلالات غده هیپوفیز به شرح زیر است:

تومورهای هیپوفیز

تومورهای هیپوفیز معمولا غیرسرطانی هستند و معمولا در روند ترشح هورمون‌ها دخالت می‌کنند و با فشار آوردن به سایر بخش‌های مغزی، مشکلاتی نظیر سردرد و اختلال در بینایی ایجاد می‌کنند.

هیپوفونکسیون

این مشکل هم باعث می‌شود که ترشح هورمون‌های هیپوفیز قطع یا کم شود. درنتیجه عملکرد سیستم رشد و تولیدمثل دچار اختلال می‌شود.

آکرومِگالی

در این وضعیت، هورمون رشد بیش‌ازحد لازم ترشح می‌شود و دست‌وپاها بیش‌ازحد رشد می‌کنند. این مشکل با تومورها هم در ارتباط است.

دیابت بی‌مزه

این مشکل با ترشح واسوپرسین رخ می‌دهد و معمولا نتیجه آسیب دیدن سر، جراحی یا تومور مغزی است. افراد دچار این مشکل، مقدار زیادی ادرار آبکی دفع می‌کنند. ضمن اینکه ممکن است احساس میل به نوشیدن آب و سایر مایعات در آنها زیاد باشد.

نشانگان کوشینگ

هیپوفیز در این وضعیت مقدار زیادی آدرنوکورتیکوتروپین ترشح می‌کند. درنتیجه بدن به‌راحتی کبود می‌شود و افزایش فشار خون، ضعف و اضافه وزن به وجود می‌آید. این مشکل معمولا به‌خاطر وجود تومور در خودِ غده هیپوفیز یا اطراف آن شکل می‌گیرد.

هایپرپرولاکتینمی

در این وضعیت، خون حاوی مقدار بیش‌ازحدِ پرولاکتین می‌شود و درنتیجه، ناباروری و کاهش میل جنسی ایجاد می‌شود.

ضربه‌ی مغزی

ضربه‌ی ناگهانی و شدید به مغز موجب آسیب دیدن غده هیپوفیز و اختلالات در حافظه، ارتباطات و رفتار می‌شود.1

راه‌های تشخیص ابتلا به تومورهای غده هیپوفیز

وجود سه یا تعداد بیشتری از علائم زیر ممکن است نشانگر وجود تومور هیپوفیز باشد.

مشکلات بینایی (تاری یا دو دید، افتادگی پلک)
سردرد در ناحیه پیشانی
حالت تهوع یا استفراغ
اختلال در حس بویایی
اختلال عملکرد جنسی
افسردگی
خستگی
ناباروری
مشکلات رشد
پوکی استخوان
افزایش وزن بدون دلیل
کاهش وزن بدون دلیل
کبودی آسان
درد مفاصل
سندرم تونل کارپ
اختلال در قاعدگی
یائسگی زودرس
ضعف عضلانی
گالاکتوره (جریان خود به خودی شیر مادر که با زایمان یا شیردهی نوزاد مرتبط نیست).2

تومور هیپوفیز چه زمانی شکل می گیرد؟

رایج ترین نوع تومور های غده هیپوفیز، آدنوم یا همان ورم هیپوفیز است؛ یک تومور غیر سرطانی که بر روی غده مذکور شکل می گیرد.

انواع دیگری از تومور ها نیز وجود دارند که ممکن است شکل بگیرند، اما آدنوم یکی از شایع ترین انواع آن ها به حساب می آید.

آدنوم های غده هیپوفیز در حالت های مختلفی دسته بندی می شوند. آن ها ممکن است خوش خیم (غیر سرطانی)، تهاجمی و یا سرطانی هستند.

این تومور ها ممکن است ترشحی باشند (secretory tumors) به این معنا که هورمون های خاصی را تولید می کنند یا شاید هم تولید نکنند.

اگر آن ها در اندازه یک سانتی متر یا بیشتر باشند، به آن ها ماکروآدنوم می گویند. اما اگر کوچک تر از یک سانتی متر باشند به آن ها میکرو آدنوم می گویند.

انواع دیگری از تومور ها نیز ممکن است در این ناحیه شکل بگیرند اما اکثر آن ها نادر هستند و عمل جراحی ای که روی آن ها انجام می شود شبیه به آدنوم های معمولی غده هیپوفیز می باشد.3

توصیه‌هایی برای حفظ سلامت غده هیپوفیز

توصیه‌هایی که درادامه درباره‌ی غده هیپوفیز مطرح می‌شود، مطالعه کنید. هر چند این موارد نمی‌توانند به‌طور دقیق باعث جلوگیری از مشکلات غده هیپوفیز بشوند، اما در حفظ سلامت عمومی جسم نقش دارند:

۱. رعایت رژیم غذایی سالم و متعادل

رژیم غذایی متعادل باعث سلامت بدن و بهبود عملکرد هورمون‌ها می‌شود. مثلا کودکانی که تغذیه‌ی خوبی ندارند، متناسب با سن‌شان رشد نمی‌کنند. برای داشتن رژیمی متعادل به موارد زیر توجه کنید:

مصرف زیاد میوه‌ها و سبزیجات که منابع غنی از فیبر، مواد معدنی و ویتامین ها هستند؛

انتخاب منابع چربی مفید مانند مواد حاوی اسیدهای چرب امگا۳ و چربی تک‌سیرنشده؛

استفاده از حبوبات کامل به‌جای نمونه‌های فراوری‌شده؛

کاهش مصرف نمک؛

پرهیز از مصرف مواد قندی فراوری‌شده؛

نوشیدن ۴ تا ۶ فنجان آب در طول روز.

۲. کاهش استرس

استرس مداوم باعث ترشح کورتیزول می‌شود. کورتیزول اضافی باعث مشکلاتی می‌شود:

بی خوابی؛

افزایش وزن؛

اضطراب؛

افسردگی.

انجام تفریحات و سرگرمی‌های آرامش‌بخش و ۳۰ دقیقه ورزش کردن در روز هم به بهبود عملکرد غده هیپوفیز کمک می‌کند.4

عوارض ناشی از تومورهای هیپوفیز بر بدن

تومورهای هیپوفیز معمولا رشد و گسترش زیادی ندارند. با این حال، آنها می‌توانند افراد را تحت تأثیر قرار دهند و منجربه بروز مشکلات زیر شوند:

کاهش بینایی

تومور هیپوفیز می‌تواند به اعصاب بینایی فشار وارد کند.

کمبود دائمی هورمون

وجود تومور هیپوفیز یا از بین بردن آن ممکن است به طور دائمی میزان هورمون بدن را تغییر دهد، که ممکن است لازم باشد با داروهای هورمونی جایگزین شود.

آپوپلکسی هیپوفیز

یک عارضه نادر اما بالقوه جدی تومور هیپوفیز ، آپوپلکسی هیپوفیز است که خونریزی ناگهانی در تومور اتفاق می‌افتد و با یک سر درد شدید همراه است. آپوپلکسی هیپوفیز به درمان فوری نیاز دارد و معمولا با کورتیکواستروئیدها (corticosteroids) و جراحی رفع می‌شود.2

چه زمانی عمل جراحی هیپوفیز ضروری می شود؟

آدنوم های غده هیپوفیز بسیار رایج هستند و از هر 6 فرد حدود یک نفر در طول زندگی خود یک آدنوم بر روی غده هیپوفیز خود خواهد داشت.

خوشبختانه یک آدنوم که مشکلات سلامتی برای فرد ایجاد کند به ندرت در افراد اتفاق می افتد و طبق آمار های منتشر شده از هر هزار آدنوم فقط یک مورد می تواند منجر به بروز علائم گردد.

بسیاری از بیماران که مشکل آدنوم غده هیپوفیز و یا دیگر تومور های خوش خیم را دارند می توانند از انجام عمل جراحی اجتناب کنند.

در واقع برای بیماری که آدنوم هیپوفیز هیچ مشکلی ایجاد نمی کند و دارویی نیاز ندارد، انجام عمل جراحی یک درمان غیر ضروری حساب می شود. دیگر بیماران می توانند با مصرف داروهایی که تغییرات هورمونی مربوط به تومور هیپوفیز را مدیریت می کنند از انجام عمل جراحی اجتناب کنند.

معمولا تنها کسانی کاندیدای انجام عمل جراحی هستند که بدنشان پاسخ خوبی به درمان دارویی نمی دهد و یا به دلیل بروز تومور مشکلات جدی را تجربه می کنند. از جمله این مشکلات می توان به ایجاد تغییرات و یا از دست رفتن بینایی، سردردهای شدید و یا دیگر مشکلات مربوط به عدم تعادل هورمونی اشاره کرد.3

پینوشتها
1.www.resaa.net
2.www.drvahabaghai.com
3.www.drabdolhoseinpour.com
4.www.chetor.com