شناسنامه تفسیر
نام معروف: تفسیر جوامع الجامعمؤلف: امین الاسلام ابوعلی فضل بن حسن طبرسی
تولد: ۴۶۸ ق
وفات: ۵۴۸ ق
مذهب: شیعه
زبان: عربی
تاریخ تألیف: ۵۴۳ ق
تعداد مجلدات: ۴ جلد
مشخصات نشر: چاپ نخستین، چاپ سنگی با قطع رحلی بزرگ در یک مجلد، تهران، ۱۳۲۱ق. نیز، با تصحیح و تعلیق شهید سید محمدعلی قاضی طباطبایی، ۱۳۸۳ق، در یک مجلد. نیز؛ تهران، دانشگاه تهران و شورای مدیریت حوزه علمیه قم، با تصحیح و تعلیق دکتر ابوالقاسم گرجی، چاپ اول، با قطع بزرگ رحلی و در چاپ افست قم، قطع وزیری، در چهار مجلد، ۱۴۰۹ق. نیز، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، ۱۴۰۵ق، چهار جزء در دو مجلد.
معرفی مفسر و تفسیر
مفسر دانشمند، متکلم فرزانه، عالم جلیل القدر، امین الاسلام طبرسی از قرآن پژوهان سخت کوشی بوده است که سه تفسیر به نگارش در آورده است و اثر جاویدان و مشهور او، یعنی «مجمع البیان» زبانزد خاص و عام و مشهور در میان مجامع علمی به ویژه تشیع است. کمتر اهل دانشی است که از آن خبر نداشته باشد. ما در ذیل این تفسیر، توضیح بیشتری مناسب حجم این کتاب خواهیم داد.اما درباره تفسیر جوامع الجامع که پس از مجمع البیان به نگارش در آمده، طبرسی چنین توضیح می دهد که چون تفسیر مجمع را تألیف کرد، به کتاب کشاف زمخشری برخورد کرد. بحث های ادبی و بلاغی و گرایش های عقلی زمخشری، وی را به اعجاب در آورد، لذا این تفسیر را به درخواست فرزندش و با هدف تأمین این نیاز به نگارش در می آورد.
این تفسیر، بسیار موجز و ویژگی مهم آن، ادبی بودن آن است که با عبارات بسیار کوتاه، آیات قرآنی را تبیین می کند و شامل تمام آیات قرآن می گردد.
شیوه این تفسیر، بیان مسائل مربوط به لغت، اعراب، قرائت، بیان نظم و نکات ادبی و بلاغی است، که با رعایت گزیده گویی، متنی دقیق و لطیف را ارائه داده است.
روش تفسیر، بدین گونه است که در آغاز، با نام سوره، بیان مکی و مدنی، و معانی سوره، تعداد آیات و فضیلت سوره شروع میکند. آن گاه به قرائت، لغت، نحو، صرف و واژه شناسی آیه می پردازد. سپس به بیان و شرح و توضیح معنای آیه می پردازد و مانند زمخشری، گفته های تفسیری را ارائه می کند.
طبرسی، همان طوری که در تفسیر مجمع البیان نمایان می کند، از دیدگاه های اعتقادی و کلامی شیعه، با زبان علمی و انصاف و به دور از تعصب، دفاع می کند. هر جا که مناسب باشد، در نقل روایات و آثار فریقین کوتاهی نمی کند.
این تفسیر، در سال های اخیر، جزو دروس تفسیری حوزه علمیه قم گردیده و طلاب با آن بیشتر آشنا شده اند. شاید راز انتخاب این تفسیر، فشردگی و ادبی و کلاسیک بودن آن است که به کار طلاب می آید. گرچه خلاصه مجمع البیان، از این جهت، بهتر و عصری تر و خوش خواناتر است. در هر صورت، استواری متن و به کارگیری عبارات ادبی این تفسیر، نقش به سزایی در تقویت واژه شناسی قرآن خواهد داشت.
لازم به یادآوری است که این تفسیر افزون بر چاپ های گوناگون، توسط احمدامیر شادمهری به فارسی ترجمه شده و دو جلد آن از سوی بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی (۱۳۷۴-۱۳۷۵ش) چاپ و منتشر شده است.
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 625-623
