طرح مسأله و ضروت بحث

ما با هم متمایزیم و این یعنی جامعه

«سبک زندگی» از مفاهیم بسیار مهم علوم اجتماعی است که اغلب برای بیان «روش زندگی مردم» به کار می رود و منعکس کننده طیف کاملی از ارزش ها، عقاید و فعالیت های اجتماعی است. می توان گفت سبک زندگی از الگوهای فرهنگی، رفتاری و عاداتی شکل می گیرد که افراد به طور روزمره آن ها را در زندگی فردی و اجتماعی خود به کار می گیرند.

در واقع، سبک های زندگی الگوهایی برای کنش هستند که مردم را از هم متمایز می کنند، بنابراین سبک های زندگی کمک می کنند تا آن چه را مردم انجام می دهند و چرایی آن و معنایی را که برای آن ها و دیگران دارد، درک کنیم (چینی، بی تا:11).

به عبارت دیگر، سبک زندگی بخشی از زندگی است که عملاً تحقق می یابد و در بردارنده طیف کامل فعالیت هایی است که افراد در زندگی روزمره خود انجام می دهند (رضوی زاده،1386 :167). سبک زندگی ترکیبی از الگوهای رفتاری و عادات فردی در سراسر زندگی است که در پی فرایند اجتماعی شدن به وجود آمده است (استاجی و همکاران، 1386 :134).

رابطه هویت ملی با سبک زندگی

با توجه به نقش تعیین کننده سبک زندگی در هویت ملی، در این مطالعه رابطه بین سبک زندگی و هویت ملی افراد مورد تحلیل قرار گرفته است. بر این مبنا، هدف اساسی این مطالعه بررسی نقش سبک زندگی در هویت ملی شهروندان در جامعه آماری مورد مطالعه می باشد.

این مطالعه از نوع پیمایش اجتماعی(2) بوده و داده های تحقیق با استفاده از تکنیک پرسش نامه توأم با مصاحبه جمع آوری گردیده است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شهروندان شهر کاشان در سال1389 می باشد که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 300 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین و به صورت تصادفی ساده انتخاب گردیده اند.

برای سنجش متغیر سبک زندگی از پرسش نام سبک زندگی کریستین مایرز(2004) پژوهش رسولی(1383) و برای سنجش هویت ملی از شاخص های پرسش نامه آزاد و غفاری(1383) و علیخواه(1383) استفاده شده است.

اعتبار و روایی مقیاس های سنجش دو متغیر سبک زندگی و هویت ملی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بررسی و با توجه به نتایج آزمون (سبک زندگی 0941/0=a) و (هویت ملی 780/0=a) مورد تأیید قرار گرفته است.

یافته های تحقیق و نتایج آزمون های آماری مربوطه، همبستگی معنادار بین دو متغیر سبک زندگی و هویت ملی (383/0=r) در سطح 99درصد اطمینان را مورد تأیید قرار می دهد.

همچنین نتایج رگرسیون چندگانه و با توجه به بتای استاندارد شده در ارتباط با رابطه هر یک از مؤلفه های سبک زندگی بر متغیر هویت ملی بیانگر بیشترین رابطه مؤلفه های قانون گرایی و پایبندی به ارزش ها، شرایط محل زندگی و نحوه گذران اوقات فراغت بر متغیر هویت ملی می باشد. میزان تأثیرگذاری متغیرهای فوق بر میزان هویت ملی به ترتیب 18/0، 21/0- و 19/0- درصد نشان داده شده است.

مقدمه

تعریف و تحلیل شیوه زندگی در دیدگاه صاحب نظران

شیوه زندگی مهم ترین عاملی است که هر کسی زندگی اش را بر اساس آن تنظیم می کند. بر این اساس، شیوه زندگی، مجموعه عقاید، طرح ها و نمونه های عادتی رفتار، هوی و هوس ها، تبیین شرایط اجتماعی یا شخصی است که تعیین کننده نوع خاص واکنش فرد می باشد (میرزمانی و پوراعتماد،1383 :445).

از دیدگاه ولمن، سبک زندگی رفتار و منش نیست، بلکه امری است که همه ی رفتارها و تجربیات انسانی را برای واحد هدایت می کند و خود به واسطه ی خوی ها و منش فردی شکل می گیرد(ولمن،1981 :175).

از نظر کلاکهون(3)(1985) سبک زندگی مجموعه ها یا الگوهای خودآگاه و دقیقاً توسعه یافته ی ترجیحات فردی در رفتار شخصی مصرف کننده است(ای.اس.اس،1991 :349).

وبلن سبک زندگی را الگوی رفتار جمعی می داند

وبلن می‌گوید این رفتارها از جنس رسوم و عادات اجتماعی و روش های فکری اند (وبلن،1899 :105؛ به نقل از مهدوی کنی،1386 :205). ویلیام لیزر(2)(1964)، سبک زندگی را طرز مشخص یا متمایز زندگی کردن گروهی از مردم معرفی می کند؛ وی همچنین، سبک زندگی را الگوی رفتاری گروهی می داند که در خریدهای مصرف کننده انبوه و روش های مصرف انعکاس یافته است.

مک کی سبک زندگی را الگویی برآمده از ارزش ها و باورهای مشترک یک گروه یا جامعه می داند که به صورت رفتارهای مشترک ظاهر می شود (مک کی،1969 :81).

سبک زندگی در دیدگاه ثیر ( سبک زندگی اثاثیه نیست )

ثیر(1996) سبک زندگی را شیوه ی زندگی یا به نحو دقیق تر، الگوها و شیوه های زندگی روزمره تعریف نموده است که نه تنها شامل الگوهای فردی مطلوب از زندگی، بلکه شامل تمام عادات و روش هایی که فرد یا اعضای یک گروه به آن ها خو کرده، یا عملاً با آن ها سر و کار دارد، می شود.

بنابراین سبک زندگی به خانه و اثاثیه محدود نمی شود و تمام چیزها مانند الگوهای روابط اجتماعی، سرگرمی، مصرف و لباس را در بر می گیرد و نگرش ها، ارزش ها و جهان بینی فرد و گروهی که فرد عضو آن است را منعکس می کند.

از سوی دیگر، هویت به ویژه در بعد اجتماعی و ملّی آن در دهه های اخیر به عنوان یکی از مهم ترین مؤلفه های کلیدی علوم انسانی و اجتماعی مورد توجه صاحب نظران و دانشمندان قرار گرفته است. جایگاه اصلی هویت به گونه ای است که «اگر اصل هویت از فکر بشر خارج شود، آنگاه بشر نسبت به هیچ چیز تصوری نخواهد داشت» (طباطبایی، بی تا: 117).

استوارت هال(5)، با چشم اندازی هگلی، هویت را روندی در حال شدن می داند که به عنوان شناسنامه و نیز عاملی برای شناخته شدن محسوب می شود (هال، 1991 :36). هویت فرایند پاسخ گویی آگاهانه هر فرد به یک دسته سؤالات در مورد خودش می باشد(باوند، 1377).

«هویت مبین مجموعه خصایصی است که امکان تعریف صریح یک شیء یا یک شخص را فراهم می آورد» (شیخاوندی، 1380). برخی هویت را معناداری جامعه دانسته اند(رجایی، 1373).

برخی دیگر از جامعه شناسان، هویت را به معنی هستی و وجود، چیزی که وسیله شناسایی فرد باشد تا او را از دیگران متمایز کند، تعریف نموده اند(تاجیک، 1379). اریکسون معتقد است تلاش برای رسیدن به هویت، فرایندی دائمی است و حتی در بزرگسالی نیز ذهن ما را به خود مشغول می کند (احدی و محسنی، 1380 :138-140).

هویت افراد یک جامعه چند رکنی و پازل مانند است

جاکوبسن معتقد است هویت به معنای احساس تمایز، تداوم و استقلال فردی است که طی آن شخص دریابد همانی است که بوده و دیگران نیستند (جاکوبسن(6)، 1998 :9). بر این اساس، هویت ملی مجموعه ای از گرایش ها و نگرش های مثبت نسبت به عوامل، عناصر و الگوهای هویت بخش و یکپارچه کننده در سطح یک کشور به عنوان یک واحد سیاسی است.

بر اساس این تعریف هویت ملی به عنوان مفهومی مرکب و چند رکنی در نظر گرفته شده است که در سطح ذهنیت و رفتار یکایک شهروندان قابل بررسی و جست و جو است (حاجیانی، 1379 :197).

هویت افراد در یک جامعه از طریق سبک زندگی انتخابی آن ها تولید و بازتولید می شود. این سازوکار بیش و پیش از هر چیز، از خلال درونی کردن رفتارها و باورها، در ظرف روزمرگی عمل می کند و هر اندازه این سازوکارها درونی تر شود، سیستم تضمین بیشتری برای تداوم خود دارد.

بسیاری از صاحب نظران بر رابطه متقابل بین سبک زندگی و هویت ملی تأکید نموده اند. در این میان، سبک زندگی به عنوان الگویی از کنش اجتماعی است که تمیز دهنده افراد و گروه های اجتماعی از یکدیگر است (ذکائی،1386 :23). والت(2002) معتقد است سبک زندگی راه و روش زندگی است که بیان کننده ایستارها و ارزش های یک فرد یا یک گروه است. از دیدگاه آلفرد آدلر(1956 :191)

شهرهای بزرگ باعث به وجود آمدن اصطلاح سبک زندگی شده اند

سبک زندگی، کلیت بی همتا و فردی زندگی است که همه ی فرایندهای عمومی زندگی، ذیل آن قرار دارند. همچنین، چنی سبک زندگی را به عنوان مهم ترین منبع هویت قلمداد نموده است(فاضلی، 1382). از دیدگاه آزاد ارمکی، سبک زندگی مفهومی است که برای فهم شرایط جدید پیش آمده در زندگی افراد در شهرهای بزرگ به کار برده می شود.

بر این مبنا، فرد معاصر با وجود اینکه می داند مصرف کالاهای ارائه شده برای او کار بیشتری را می طلبد، ولی احساس می کند که هویت او در خرید این کالا و مصرف آنی آن می باشد(آزادارمکی، 1386 :124).

با توجه به موارد فوق و نقش تعیین کننده سبک زندگی در هویت ملی، در این مطالعه رابطه بین سبک زندگی و هویت ملی افراد مورد تحلیل قرار گرفته است. بر این مبنا، هدف اساسی این مطالعه بررسی نقش سبک زندگی در هویت ملی شهروندان در جامعه آماری مورد مطالعه می باشد.

مباحث نظری

در این بخش، ابتدا مفهوم سبک زندگی و دیدگاه های نظری مربوط به آن مورد بحث قرار گرفته و پس از آن، موضوع هویت ملی طرح گردیده است. همچنین، مباحث مربوط به ارتباط دو مفهوم سبک زندگی و هویت ملی توضیح داده شده است.

سبک زندگی

مفهوم و معانی چند گانه سبک زندگی و تعارف آن

سبک زندگی یکی از کلیدی ترین مفاهیم علوم اجتماعی نوین است و در بررسی های اجتماعی فرهنگی معاصر به تدریج جایگاه خاصی یافته است.

امروزه مفهوم سبک در زبان انگلیسی در معانی مختلفی مانند: نوع، روش، سبک اثاثیه، شکل دادن یا طراحی چیزی، کیفیت برتر در ظاهر، طراحی یا رفتار، تطابق با معیار شناخته شده، شیوه ای که برازنده و مناسب پنداشته می شود، خصوصاً در رفتار اجتماعی؛ زیبایی، ظرافت یا سهولت؛ شیوه یا تکنیک (وبستر،2004 :548)،

نحوه ی عرضه، خصوصاً در موسیقی یا یکی از هنرهای زیبا، ترکیب طرح های مشخص ادبی یا فرضیه های هنری(وبستر،1996 :98)، شیوه ای که در آن چیزی گفته یا انجام می شود، مثل سبک سخنرانی یا نوشتن (آمریکن هریتیج، 2000 :624)

و طریقه ی نوشتار و یا گفتار که در مقابل محتوا قرار دارد، طریقه ی انجام چیزی به خصوص زمانی که ویژگی یک هنرمند یا دوره هنری باشد (آکسفورد،1987 :235) به کار می رود.

به چه روشی آن کار را انجام می‌دهی؟ به چه سبکی ؟

علاوه بر آن، شیوه و روش انجام چیزی خصوصاً شیوه ای که برای فرد، گروهی از مردم، مکان یا دوره ای نوعی باشد و اجراء یا انجام اموری که تمایزدهنده فرد یا گروه یا سطح خاصی باشد (وبستر،1996 :452)، طرز نگرش خاص فردی و سلیقه که بیانگر و ممیز راه زندگی است(وبستر،2004 :214)

و شیوه ی انجام چیزی، خصوصاً راهی که نشان دهنده تأکید بر طرز نگرش خاص یا مشخصه ی دوره معینی باشد(ام. اس. ان. انکارتا،2004 :236) تحت عنوان سبک زندگی بیان می شود.

مفهوم سبک به عنوان یک اصطلاح در طبقه بندی متون ادبی، اولین بار توسط ژرژ لوبیل کلرک دو بوفن، نویسنده و طبیعی دان فرانسوی(1788-1707) به کار برده شد (مهدوی کنی،1386 :200).

تعاریف معاصر تر از مفهوم سبک زندگی

تاریخچه

در دهه های اخیر، کاربرد مفهوم سبک زندگی مطابق با تحولات فرهنگی و اجتماعی تغییر کرده است. تا پیش از جنگ جهانی دوم مفهوم سبک زندگی چندان اهمیتی نداشت و اصولاً با این نام از آن یاد نمی شد.

پس از جنگ جهانی دوم با گسترش پایه های اجتماعی دولت رفاه و به وجود آوردن امکان عملی تولید و مصرف انبوه کالاها، به ویژه کالاهای فرهنگی سبب گردید که شیوه های زندگی تنوّع بسیار بالایی بیابند.

همچنین رشد اقتصادی، ماشینی شدن کار، افزایش دستمزدها و گسترش وسایل تفریح و فراغت، جامه ای را پدید آورد که تمایزات سنتی در آن تا اندازه ای محو شدند، بدین معنا که هر فرد و گروه اجتماعی تنها می توانست از طریق تنوعی که در انتخاب شغل، محل زندگی، آرایش و پوشاک خود، سلیقه های هنری و زیباشناختی، انتخاب سرگرمی ها و نحوه ی گذران اوقات فراغتش و حتی شیوه های عملی و اخلاقی و دینی خویش در جامعه پیش می گرفت، خود را از دیگران متمایز کند (فاضلی،1382 :62).

بنابراین نیاز به مفاهیمی جدید برای تحلیل جامعه که بتوانند تحول پدید آمده را در خود بروز داده و برنامه ی پژوهشی جدیدی را نیز پیش روی علوم اجتماعی قرار دهند به وجود آمد.

در این ارتباط، مفهوم سبک زندگی به کار برده شد (ازکیا و حسینی،1387 :21). به طور کلی، سبک زندگی از مفاهیمی است که با وجود این که به طور ضمنی در اندیشه و آراء ماکس وبر و تورستین وبلن وجود دارد، ولی حیات آن متعلق به دو دهه اخیر متأثر از کارهای پیر بوردیو و تحول در نظام طبقاتی و شکل گیری زندگی شهری با جوانان و نسل جدید است(آزاد ارمکی،1386 :21).

نظریه های سبک زندگی
وبلن و زیمل چه از جان اصطلاح سبک زندگی میخواستند ؟

در جریان رواج مصرف گرایی و امکان انتخاب و گزینش کالاها، افراد صاحب سبک زندگی شدند. نشانه های گسترش سبک زندگی حاصل از جامعه ی مصرفی را جامعه شناسانی چون وبلن، وبر و زیمل در اوایل قرن بیستم به تصویر کشیدند.

وبلن و زیمل سبک زندگی طبقه ی متوسط کلان شهر را تحلیل کردند، سبکی که در آن مصرفِ لباس، زیورآلات و انواع کالاهای لوکس نقشی محوری داشت (حمیدی و فرجی،1386 :75). از دیدگاه تورشتاین وبلن(7)

داشتن سبکی خاص به معنای چیزی بیشتر از علایق خاص فراغت است. داشتن سبک زندگی خاص و خودنمایی برای نشان دادن تعلق به گروهی خاص در جامعه به برجسته کردن تمایزهای گروه های دیگر منجر شده است(گیبینز و ریمر، 1381 :124).

به نظر وی، ثروت مهم ترین عامل کسب منزلت است که باید نمود خارجی داشته باشد و بهترین نمود آن مصرف تظاهری و نمایشی است. برای نمونه، افراد با نوع پوشش، آرایش و زیورآلات، خود و طبقه ی خود را از سایرین متمایز می کنند(حمیدی و فرجی،1386 :79).

در یک فرهنگ رقابتی که انسان ها ارزش شان را در مقایسه با ارزش دیگران می سنجند، هر کسی پیوسته در تکاپوی آن است که از همسایگانش پیشی گیرد و تب چشم و هم چشمی همگان را فرا می گیرد (وبلن،1383 :115).

درک اقتصادی از اصطلاح سبک زندگی

وبر در مطالعات تاریخی گسترده ی خود روشن ساخت که نمی توان کنش های اجتماعی (جامعه ای) را صرفاً با اتکاء به مفاهیم اقتصادی درک کرد؛ چرا که حتی در ارزیابی منافع اقتصادی نیز اندیشه های ناشی از خرده فرهنگ ها و سبک های زندگی مؤثرند(بندیکس، 1385 :98).

در مفهوم گروه های منزلتی وبر در هر طبقه نیز می توان سبک های زندگی متفاوتی را مشاهده کرد. وبر سبک زندگی را شامل شیوه های رفتار، لباس پوشیدن، سخن گفتن، اندیشیدن و نگرش هایی که مشخص کننده گروه های منزلتی متفاوت است، می داند(سوبل،1981؛ به نقل از فاضلی،1382 :28).

بوردیو و دادن روح و معنی جدید به سبک زندگی

بوردیو جامعه معاصر را جامعه متمایز بر اساس وجود انواع سرمایه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دانسته و راز و رمز بقا و توسعه جامعه جدید را بر تمایزات اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی تا صرفاً تمایزات اقتصادی می داند. وی برای بیان این معنی از نظام مفهومی جدیدی شامل ذائقه، میدان، انواع سرمایه و به طور خاص سرمایه فرهنگی، ذائقه، مصرف و سبک زندگی استفاده کرده است (آزاد ارمکی،1386 :231).

بوردیو با مفهوم «فضای اجتماعی(8)» سبک های زندگی مختلف را نشان می دهد. فضای اجتماعی به این ترتیب ساخته می شود که عاملان و گروه های اجتماعی بر اساس حجم و میزان سرمایه ی اقتصادی و سرمایه فرهنگی با برخی افراد اشتراکاتی می یابند و با برخی دیگر فاصله پیدا می کنند.

بوردیو استدلال می کند مردمی که به طور نزدیک در یک فضایی اجتماعی قرار دارند، دارای مشابهت هایی بسیار هستند؛ حتی اگر هرگز یکدیگر را ندیده باشند. به عبارت دیگر، مردمی که در فضای اجتماعی مشابهی قرار دارند، ذائقه های مشابه و سبک های زندگی مشابه دارند(گیبینز و ریمر،1381 :116).

در واقع، به ازای هر سطحی از موقعیت ها، سطحی از سبک زندگی و ذائقه ها وجود دارد که بر اثر شرایط اجتماعی مناسب با آن به وجود می آیند و به وسیله این سلیقه ها و ظرفیت تکثیرکننده ی آن ها، مجموعه ی انتظام یافته ای از ثروت ها و خصلت ها به وجود می آید که در درون خود از نوعی وحدت سیره ها برخوردارند (بوردیو،1380 :35).

بوردیو در کتاب تمایز(1984) نشان می دهد که چگونه گروه های خاص، به ویژه طبقات اجتماعی- اقتصادی، از میان انواع کالاهای مصرفی، روش های لباس پوشیدن، غذا خوردن، آرایش کردن، مبلمان و تزئین داخلی منزل و... انتخاب هایی را انجام می دهند تا روش زندگی مجزای خود را مشخص و خود را از دیگران متمایز کنند.

شاخص های سبک زندگی

در دو دهه ی اخیر، دانشمندان علوم اجتماعی شاخص های متعددی را برای سبک زندگی ارائه نموده اند. عناصری که زیمل، وبلن و وبر در آثار خود از آن ها یاد کرده اند، عبارت از شیوه ی تغذیه، خودآرایی (نوع پوشاک و پیروی از مد)،

نوع مسکن (دکوراسیون، معماری و اثاثیه)، نوع وسیله ی حمل و نقل، شیوه های گذران اوقات فراغت و تفریح، اطوار (رفتارهای حاکی از نجیب زادگی یا دست و دل بازی، کشیدن سیگار در محافل عمومی، تعداد مستخدمان و آرایش آن ها) می باشند(مهدوی کنی،1386 :211).

چاپلین و اسول و جلوه های دیگری از سبک زندگی

در مهم ترین تحقیقات میدانی اولیه ی مبتنی بر سبک زندگی، می توان به کارهای چاپین(9)(1935) و اسول(10)(1940) اشاره نمود که در آن ها تکیه ی اصلی بر بررسی محل سکونت، نوع خانه، وسایل اتاق نشیمن و دیگر جلوه های عینی شأن و منزلت بوده است(ای. اس. اس،1991 :22-321).

کلاکهون(1958) در یک جمع بندی در مورد شاخصه های مورد مطالعه سبک زندگی در دهه ی پنجاه، به رفتارهای شخصی مصرفی که حاکی از ترجیحات فردی مانند مواردی چون نحوه ی استفاد از صنایع فرنگی، تفریحی و ورزشی، نحوه ی بازی کردن و لباس پوشیدن اشاره می کند(اس.ای.اس، 1985 :330).

گُردُن، چند عامل مهم را در مطالعه سبک زندگی شامل الگوهای مصرف، نوع لباس، نحوه ی صحبت، نگرش ها و الگوهای مربوط به نقاط تمرکز علاقه مندی در فرهنگ مانند امور جنسی، عقلانیت، دین، خانواده، میهن پرستی، آموزش، هنرها و ورزش ها برمی شمرد(گردن،1963 :19).

نظام اجتماعی، جایی که پارسونز دارایی ها را سبک زندگی خطاب می‌کند

پارسونز در کتاب مشهور خود (نظام اجتماعی)، سبک زندگی افراد (به خصوص خانواده ها) را در مواردی مانند خودروهای خانواده، یخچال، ماشین لباسشویی و تلویزیون نشان داده است (پارسونز،1964 :515).

برلسون و استینر مؤلفه های سبک زندگی را در اوقات فراغت و ذوقیات و نحوه ی مصرف مناسب پول و در مواردی مثل رسیدگی به وضع ظاهری و لباس، آداب معاشرت، سلیقه زیباشناختی، سرگرمی ها و خوردنی ها جستجو نموده اند (برلسون و استینر،1964 :488).

لوید وارنر، افزون بر نحوه ی گذران اوقات فراغت و تفریحات و سلیقه های ورزشی، به تفاوت های دینی و چشم اندازهای اخلاقی، ارزش های سیاسی، الگوهای زندگی خانوادگی، روابط زناشویی و تربیت کودک در تحقیقات خود اشاره کرده است (مک کی،1969 :275).

ابرین و دیگران، معتقدند سبک زندگی در شهرنشینی آمریکای اواخر دهه ی1960 در مواردی مانند محل زندگی، مشارکت های محلی، نوع منزل و نوع مدرسه محل تحصیل فرزندان تجسم می یافت(ابرین و دیگران،32 :1969).

ون هوتن عناصر سبک زندگی را در خانواده شامل اثاثیه، اشیاء هنری، انواع لباس پوشیدن ها، مواد خواندنی، آلات موسیقی، سلیقه در غذا و مشروبات، روش پخت، نوع صحبت کردن در خانه، نوع گذران اوقات فراغت، بودجه بندی، روابط با فرزندان، ضوابط و روش های تربیت کودک، تراکم جمعیت ساکن در خانه و محل، نوع و ویژگی های اشتغال توصیف نموده است (ون هوتن،1970 :734).

نظر پیر بوردیو در مورد سبک زندگی

بوردیو بررسی سبک زندگی را شامل دارایی (کالاهای تجملی یا فرهنگی ای) می داند که افراد دور خود جمع کرده اند؛ مانند: خانه، ویلا، قایق تفریحی، ماشین، اثاثیه، نقاشی ها، کتاب ها، نوشابه ها، سیگارها، عطر، لباس ها. علاوه بر آن، فعالیت هایی که با آن خود را متمایز نشان می دهد؛

ورزش ها، بازی ها، تفریحات (پیاده روی یا کوه پیمایی، اسکی یا سوارکاری، گلف یا تنیس)، لباس پوشیدن، رسیدگی به ظاهر بدن خود، نحوه ی استفاده از زبان و بودجه بندی در زمره شاخص های سبک زندگی قرار می گیرد(بوردیو،1374 :4-173 و283).

نظریه سگالن درباره سبک زندگی

مارتین سگالن، جامعه شناس فرانسوی، در جمع بندی خود از تحقیقات در مورد سبک زندگی در محدوده ی مسائل زناشویی سه محور شامل مسکن (فضای داخلی خانه و تقسیم بندی فضاهای خصوصی و فضاهای عمومی و تفریحی داخلی و خارجی)؛ معاشرت و شبکه ی روابط خویشاوندی و اتکاء در امور و حوادث و تأثیر این روابط بر نوع گذران اوقات فراغت؛ سوم، نوع نگاه و رفتار در مورد اشتغال زنان و تقسیم کار در زندگی زناشویی ارائه نموده است (سگالن،1370 :84 و 259).

جی. ای. ویل(1989)، معتقد است سبک زندگی علاوه بر مصرف، ارزش ها، نگرش های مسائل جمعیت شناختی، تفاوت های جنسی، موقعیت اقتصادی، شغل، طبقه بندی اجتماعی، مشارکت در فعالیت های اوقات فراغت را نیز در بر می گیرد(ویل،1989 :215).

نظر جرالد لسلی درباره سبک زندگی و نحوه آن

جرالد لسلی و دیگران، به تحقیق قابل توجهی اشاره می کنند که در آن، بیشتر شهرنشینان مورد سؤال، شناخت خود را از موقعیت اجتماعی دیگران با توجه به عوامل سبک زندگی ایشان و در رأس آن لباس و سپس طرز حرکات و سبک محاوره به دست می آورند. لسلی و دیگران، از جمله عوامل سبک زندگی را سلیقه (مثل سلیقه در انتخاب نوشیدنی، تجهیزخانه، مواد خواندنی و گذران وقت) و آداب معاشرت و در یک بیان کلی الگوهای مصرف می دانند (لسلی و دیگران،1944 :370).

فرن، در بحث از شاخص های سبک زندگی، مؤلفه های آن را شامل فعالیت ها (مانند کار، سرگرمی و تفریحات)، علاقه مندی ها (مانند خانواده و رسانه) و عقاید (مانند موضوعات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی) برشمرده است (فرن،2001 :175). سوبل تأکید می کند که الگوی مصرف مشاهده شونده ترین و بهترین شاخص سبک زندگی است (سوبل،1981 :121).
لامونت و همکارانش نیز ضمن تأکید بر شیوه ی سازمان دادن زندگی شخصی، الگوی تفریح و مصرف را بهترین شاخص سبک زندگی می دانند(لامونت و همکاران، 1966 :32).

هویت
از تعریف تئوریک تا معانی متفاوت و عملکرد اجتماعی

فرهنگ انگلیسی آکسفورد، هویت(11) را به معنی شخصیت یا وجود عینی افراد یا اشخاص آورده است(آکسفورد،2001 :643). در منطق، در بررسی مفهوم هویت، پرسش از کیستی و چیستی فرد به میان می آید(مظفر،1366 :89).

در خصوص معنی و ریشه واژه هویت، نیکلسون معتقد است که هویت در اصل واژه ای عربی است و از مصدر جعلی «هو» که ضمیر مفرد غایب است، گرفته شده است (نیکلسون،1374 :7). الطایی هویت را به معنی «یکی بودن با ذات» یا «یکی بودن موصوف با صفات اصلی و جوهری مورد نظر» می داند(الطایی،1378 :33).

اریکسون معتقد است «هویت» فرد را در فرایند معنا بخشی به خود و نیز پیدا کردن جایگاه خود در جهان نامحدود، آن هم در میان گستره ی وسیعی از ممکنات(12)، یاری می کند (شوارت (13) ،2005 :3).

در قرائت جامعه شناختی، هویت با فرایند جامعه پذیری شکل می گیرد. در روند کسب «هویت- من» انسان دارای آن دسته از مهارت هایی می شود که برای کنش مستقل در جامعه ضروری است(شفرز،1384 :113).

تعریف هویت در دیدگاه مید

به نظر مید، مجموعه ی ویژگی هایی که فرد برای خود برمی شمارد در تعامل با دیگران و در سطح جامعه شکل می گیرد. با یادگیری زبان و در مراحل مختلف اجتماعی شدن، هویت فرد یا تصور او درباره خودش شکل می گیرد و ساخته می شود(ریتزر، 1377 :279).

آیا کوهن و کاستلز هویت را ورای افراد جامعه می دیدند؟

از نظر کوهن(1985) هویت گروهی نوعاً در تعامل با دیگران و در عرض میان حدود و ثغور گروه ساخته می شود. در واقع، «هویت اجتماعی یک بازی است که در آن رو در رو بازی می شود» (بون،1982 :26؛ به نقل از جنکینز،1381: 7).

مقایسه میان خود با دیگران موجب می شود که به تفاوت های میان خود و آن ها یا تفاوت های گروه اجتماعی خویش و گروه اجتماعی دیگری واقف شده و هویتی منحصر به فرد و متمایز برای خویشتن قائل گردیم (مرشدی زاده، 1379 :9).

کاستلز معتقد است «اصطلاح هویت در صورتی که سخن از کنشکران اجتماعی باشد عبارت است از فرایند معناسازی بر اساس یک ویژگی فرهنگی یا مجموعه ی به هم پیوسته ای از ویژگی های فرهنگی که بر منابع معنایی دیگر اولویت داده می شود» (کاستلز،1380 :22). هویت اجتماعی مهم ترین ویژگی هر ملت، فرهنگ، تاریخ و سرزمین مشترک است.

کاربرد هویت اصولاً هنگامی خود را نشان می دهد که منافع، موقعیت، آبرو و اعتبار و به طور کلی، جزیی از متعلقات و وابستگی های فرد، تهدید شده باشد (مهیمنی، 1379 :306).

هویت جمعی و شخصی در دیدگاه کروکن و لوتانن

کروکن و لوتانن(1992) عقیده دارند که «احساس عزت نفس جمعی همگانی، عامل بسیار مهمی در نحوه شکل گیری هویت های اجتماعی مردم هر کشور است» (بارت، 1381: 16).

بر اساس نظریه ی تاجفل(14)، هویت اجتماعی افراد به وسیله ی گروهی که به آن تعلق دارد تعیین می شود و این هویت تابعی که ویژگی های فرهنگی آن گروه است، مبتنی بر تفسیر درون گروه و برون گروه می باشد (اسمیت(15)، 1993 :77).

همچنین، هویت ملی مجموعه ای از گرایش ها و نگرش های مثبت نسبت به عوامل، عناصر و الگوهای هویت بخش و یکپارچه کننده در سطح یک کشور به عنوان یک واحد سیاسی است(صنیع اجلال،1384 :104).

از دیدگاه چلبی «احساس تعلق خاطر مشترک و احساس تعهد افراد به اجتماع ملی یا مای ملی به افراد هویت جمعی می بخشد» (چلبی، 1378 :31). به عبارت دیگر، هویت ملی به معنای احساس تعلق و وفاداری به عناصر و نمادهای مشترک در اجتماع ملی (جامعه کل) و در میان مرزهای تعریف شده سیاسی است.

مهم ترین عناصر و نمادهای ملی که سبب شناسایی و تمایز می شوند، عبارت از: «سرزمین، دین و آیین، آداب و مناسک، تاریخ، زبان و ادبیات، مردم و دولت» می باشند (یوسفی،1380 :17).

هویت ملی هر فرد هم به صورت بخشی از کل هویت اش در رابطه با جامعه ای که بدان تعلق دارد و یا احساس می کند که تعلق دارد، شکل می گیرد (رواسانی، 1385 :19).

در مجموع می توان گفت هویت ملی مجموعه ای از ارزش های متعالی است که یک ملت در جریان تاریخ هستی خود، در سرزمین مشخص به جا گذاشته اند. بنابراین، هویت ملی آیینه تمام نمای چهره یک ملت است که از بودن، زیستن و ماندن آن در جغرافیای مشخص تاریخی بحث می کند (لک، 1385 :113).

چارچوب نظری

سبک زندگی با دیدگاه فرد گرایانه یا با شاکله ای جمعی

در دوران جدید، با ظهور مدرنیته و خلق تمایزات اجتماعی از طریق مصرف، الگوهای مصرف متفاوت و به تبع آن سبک های گوناگون زندگی، منبعی برای تعریف و بازتعریف هویت های جدید در افراد شده اند (خواجه نوری و همکاران، 1389 :151).

از سوی دیگر، انتخاب نوع خاصی از سبک زندگی منجر به شکل دادن حوزه فردی و عمومی هر فردی می شود (خواجه نوری و مقدس، 1388 :1).

در بسیاری از دیدگاه ها بر کارکرد تمایزبخشی به مثابه ی یکی از ویژگی های سبک زندگی، تکیه شده است. تمایز بخشی، به این معنا است که سبک زندگی، افزون بر ایجاد وحدت درونی و جداسازی الگوها از هم و جنبه ی نمادین آن برای فرد یا گروهی که از یک سبک پیروی می کنند، برای اثبات هویت شان، این الگو و پیروان آن را در میان الگوها و قشرهای اجتماعی رتبه بندی می کند؛ به عبارت دیگر، این امر حاکی از منزلت اجتماعی آنان است.

جامعه، افراد و ابزار متمایزگر

از سوی دیگر، در هر جامعه ای، سنتی یا مدرن و یا هر درجه ای از پیچیدگی، امکانات و لوازمی برای متمایز شدن اقشار و گروه های اجتماعی از یکدیگر وجود دارد. این تمایز موجب خلق معانی و هویت هایی می شود که افراد عضو هر جامعه به سادگی آن را درک نموده و از طریق درک معانی ذهنی مترتب بر این تمایزات، روابط انسانی و اجتماعی خود را سامان می دهند.

با مدرن شدن جوامع شاهد ظهور سبک های جدیدی از زندگی هستیم و تعداد بسیار زیادی از اقشار و گروه های اجتماعی ظاهر می شوند که به نحوی خود را از دیگران متمایز می کنند (حمیدی و فرجی، 1386 :65).

وبر و نقش تعیین کننده ی سبک زندگی

از دیدگاه وبر، هر گروه منزلتی از اعضاء خود انتظار دارد تا «سبک زندگی» خاصی را دنبال کنند(گرب،1373 :78). از نظر وبر، نقش تعیین کننده سبک زندگی چنان است که هرگونه سبک بخشیدن به زندگی یا از درون گروه های منزلتی آغاز می شود و یا به وسیله ی آن ها تداوم می یابد (وبر، 1382 :215-221).

دنیس رانگ در تحلیل سبک زندگی از دیدگاه وبر می گوید منظور وبر از سبک زندگی، ارزش ها و رسم های مشترکی است که به گروه احساس هویت جمعی می بخشد (توسلی، 1373 :62).

جیمز مک کی در مورد دیدگاه وبر می گوید هر یک از طبقات اجتماعی، سبک زندگی متمایزی چون روش نگاه به زندگی که جهان بینی را پرورش می دهد و تجربیات اجتماعی ویژه خود و روابطش را با دیگر گروه های اجتماعی به نمایش می گذارند(مک کی، 1969 :245).

نظر پیر بوردیو درباره تمایز در نقش و سبک زندگی

بوردیو سبک زندگی را فعالیت های نظام مندی می داند که به صورت نمادین به فرد هویت می بخشند و میان اقشار مختلف اجتماعی تمایز ایجاد می کنند. از نظر وی، سبک زندگی دارایی هایی است که به وسیله ی آن اشغال کنندگان موقعیت های مختلف، خودشان را با قصد تمایز یا بدون قصد آن از دیگران تمایز می بخشند (بوردیو، 1984 :285).

از دیدگاه آدلر سبک زندگی نوعی هویت تلقی می گردد. همچنین سبک زندگی به عنوان یک کل منظم، نماد وحدت و کثرت است. در واقع، سبک زندگی مرزهای یک هویت را تجسم می بخشد (مهدوی کنی، 1386 :209).

آیا سبک زندگی برای حوزه مصرف ما تصمیم گیری می کند ؟
آنتونی گیدنز درباره آن چه میگوید

آنتونی گیدنز، سیاست زندگی، را به عنوان سبک زندگی مطرح نموده است (گیدنز، 1996 :231). به نظر وی، سبک زندگی روش الگومند مصرف، درک و ارزش گذاری محصولات فرهنگ مادی است که استقرار معیارهای هویتی را در چارچوب زمان و مکان ممکن می سازد (گیدنز، 1382 :120).

از نظر گیدنز، جهت گیری جامعه شناسی معاصر به سمت پذیرش اهمیت رو به افزایش حوزه مصرف و فعالیت های سبک زندگی در شکل دادن به هویت شخصی و جمعی است (گیدنز، 1382 :119). همچنین، به دلیل پویایی جوامع امروزی و همچنین، به علّت تکثریابی زمینه های عمل و تنوع «مراجع»، انتخاب سبک زندگی بیش از پیش در ساخت هویت شخصی و فعالیت روزمره اهمیت می یابد (گیدنز، 1378 :21).

گیدنز معتقد است به دلیل باز بودن زندگی اجتماعی امروز، کثرت یافتن زمینه های کنش و تعداد مراجع مقتدرتر، انتخاب سبک زندگی برای ساختن هویت شخصی و در پیش گرفتن فعالیت های روزانه، به طور فزاینده ای اهمیت می یابد (گیدنز، 1380 :88).

از نظر گیدنز، یکی از پیامدهای بازاندیشی در خویشتن، پیدایش سبک زندگی است. در فرهنگ های پیشامدرن هم شاهد وجود انتخاب هایی برای افراد هستیم؛ اما گزینه های گوناگون به هم شباهت دارند و دامنه و تعداد آن ها چنان محدود است که سبب می شود تنها سبک مشخصی برای زندگی در هر فرهنگی تعریف شده باشد و همه ی افراد متعلق به فرهنگ های یکسان به سبک تقریباً مشابهی زندگی کنند.

اما در دنیای مدرن، هر فرد به ناچار دارای نوعی سبک زندگی است که سبک ویژه ی خود او به شمار می رود. بدیهی است، گزینش ها تأثیر عمیقی بر هویت فرد داشته و هویت او را ویژه و منحصر به فرد خواهد کرد. بنابراین، سبک زندگی هر فرد سهم بسزایی در ساختن روایت زندگی او خواهد داشت (حمیدی و فرجی، 1386 :92).

می توان سبک زندگی را روش الگومند مصرف، درک و ارزش گذاری محصولات فرهنگ مادی دانست که استقرار معیارهای هویتی را در چارچوب زمان و مکان ممکن می سازد. سبک زندگی اساساً به معانی نمادین محصولات توجه دارد؛ یعنی آنچه در ورای هویت آشکار این محصولات نهفته است (رحمت آبادی و آقابخشی، 1385 :239).

آیا سبک های زندگی تغییر می کنند ؟

سبک های زندگی عمدتاً در قالب چیزهای ملموسی هستند که آن ها را به اموری نمادین بدل می کنند؛ نمادهایی که انعطاف پذیرند و دارای معانی گوناگونی هستند (اباذری و چاوشیان، 1381 :2). از دیدگاه بوردیو، کلیه اعمال مصرف، یعنی استحصال و دخل و تصرف باید به منزله نمایشی از تسلط بر یک رمز ارتباطی به منزله یک گرایش زیباشناختی درک شود (بوردیو، 1984 :8).

بر این مبنا، سبک و سیاق استفاده از کالا بخصوص آن دسته از کالاها که ممتاز قلمداد می شوند، تشکیل دهنده یکی از نشانه های کلیدی هویت به شمار می آید.

در مجموع، زیمل، سبک زندگی را نماد فردیت برتر، وبلن، آن را نماد سازوکار روحی و عادات فکری، وبر این مفهوم را نماد منزلت اجتماعی، بوردیو، گیدنز و جمعی از اندیشمندان متأخرتر، سبک زندگی را نماد هویت فردی و اجتماعی می دانند. افراد به مدد این سبک ها، هویت خویش را ابراز داشته و اظهاراتی را در مورد فضای اجتماعی و فرهنگی خود بیان می دارند (هندری و دیگران،1383 :227).

گئورگ زیمل می گوید جوامع مختلف در سبک زندگی وابسته به گروه یا فرد بوده اند

زیمل در تحلیل مصرف گرایی جامعه مدرن، بر مقوله ای همچون مد تأکید نموده است. به نظر وی، مصرف کالاها و ایجاد سبک های زندگی از سویی برای فرد هویت بخش بوده و از سویی دیگر متمایزکننده است.

زیمل در مقاله «مد»(16) دلایل تعدد تغییر مد (همچون پوشاک، آشپزی، هنر، معماری و موسیقی) در فرهنگ مدرن را بررسی نموده و نتیجه می گیرد مردم سریع تر به مدهای جدید و متفاوت جذب می شوند؛ زیرا می خواهند به هویت شخصی متمایز خود شکل دهند.

به نظر زیمل، در جوامع اولیه، افراد هویت خود را از گروه می گرفتند، از این رو، بسیار همگن بودند؛ اما در جوامع مدرن فرایند هویتی فردی شده است. به نظر زیمل در شهرهای بزرگ، شخص مصرف می کند تا هویتی را که دوست دارد برای خود بسازد (باکاک، 1381 :26).

به نظر وی، اگرچه دنیای مدرن منجر به آزادی فرد از اسارت شده، اما خود محدودیت هایی را برای فرد ایجاد کرده است؛ به نحوی که افراد برای حفظ آزادی خود به پدیده هایی چون مد پناه می برند تا به واسطه ی آن هویت خود را تعریف کنند (حمیدی و فرجی،1386 :56).

از جمله رویکردهای نظری که در ارتباط با رابطه سبک زندگی و هویت قابل استفاده است «نظریه تصدیق» است که می تواند ما را به درک سازوکار تأثیرگذاری سبک زندگی بر هویت، رهنمون سازد. در این نظریه بیان می شود که افراد تصویرهای خودشان را از طریق بازخورد دریافت شده از رفتار خود و دیگران شکل می دهند (کمپبل،2007 :21؛ به نقل از خواجه نوری و همکاران، 1389 :157).

همچنان که هاگارد و ویلیامز(1991 :103؛ 1992 :1) بیان می کنند از طریق مشارکت در اوقات فراغت، افراد قادر می شوند که هویت خود را تأیید و تصدیق کنند و توانایی نشان دادن هویت خود به دیگران را پیدا می کنند (باربر و دیگران، 2005 :185؛ هاگارد و ویلیامز، 1992 :1).

در ادامه این فرایند، بر طبق نظریه تصویر ذهنی، انسان پیش از آنکه با واقعیات سروکار داشته باشد، با برداشتی که از واقعیت دارد، سر و کار دارد و در نهایت بر اساس این برداشت ها و تصاویر تصمیم گیری می کند (ماه پیشانیان، 1390 :42).

پیشینه تحقیق

علاوه بر رویکردهای نظری تبیین رابطه سبک زندگی و هویت، مجموعه ای از پژوهش ها در ارتباط با رابطه دو متغیر فوق صورت گرفته است. در دهه ی اخیر موضوع سبک زندگی در علوم اجتماعی مورد توجه قرار گرفته و محققان اجتماعی با شیوه ای تجربی این موضوع را بررسی و به شیوه دقیق تری به گردآوری اطلاعات در مورد تجارب دیگر افراد پرداختند.

تحقیق کانتور و لنگستون(1989) نشان داده است که سه مفهوم طرح واره، وظایف زندگی و راهبردهای شناختی سه حیطه مختلف عاطفی، شناختی و رفتاری سبک زندگی فرد را تشکیل می دهند.

برخی از این سبک ها عبارتند از:

کسب هویت، دوست یابی، برنامه آینده و تنظیم وقت می باشد. بسیاری از پژوهشگران رابطه بین مشارکت در اوقات فراغت و هویت را در طول دوره نوجوانی مورد مطالعه قرار داده اند (کیول و کلیبر، 2000 :215؛ مانسون و ویدمر، 1997 :190؛ شاو و همکاران، 1995 :245).

بسیاری از پژوهشگران پذیرفته اند که اوقات فراغت و به طور کلی تر سبک های زندگی نقش مهمی در شکل گیری هویت، بازی می کنند (بابر و دیگران، 2005 :185؛ دورکین و دیگران، 2003 :17؛ هاگارد و ویلیامز، 1991 :103؛ 1992 :1؛ کیول و کلیبر، 1999 :215؛ خواجه نوری، 1385؛ هلد، 1382 :159؛ یونگلسون و دیگران، 2001 :31؛ هونگلاداروم، 2002 :241).

دو محقق ایرانی و نتایج تحقیقات ایشان

وحید شالچی(1386) به بررسی سبک زندگی جوانان کافی شاپ منطقه ی3 تهران پرداخته و تلاش نموده است ویژگی های سبک زندگی این گروه از جوانان را مشخص کند. نتایج این مطالعه نشان می دهد که در این فضای اجتماعی ویژگی های سبک زندگی پسامدرن از قبیل مد و سلیقه ی التقاطی، تعامل امر محلی و جهانی، اهمیت سرگرمی و مصرف و نقش حیاتی لذت دیده می شود. نفیسه حمیدی و مهدی فرجی(1386) در تحقیق خود به بررسی سبک زندگی و پوشش زنان در تهران پرداخته اند.

هدف این مطالعه یافتن سبک های زندگی متفاوتی که در پوشش زنان در تهران به چشم می خورد، بوده است. پرسش اصلی در این مطالعه این است که در جامعه ی ما چه سبک پوشش هایی وجود دارد و منطق پوشش زنان چیست؟

آیا زنان با سبک پوشش خود، بیشتر نمایش هویت خود را دارند؟ در این مطالعه برای رسیدن به این هدف با چهل تن از زنان ساکن تهران، مصاحبه و نوع پوشش و وضعیت اجتماعی آنان بررسی شده است.

هویت اجتماعی جوانان و سبک زندگی

الهام رحمت آبادی و حبیب آقابخشی(1385) در مطالعه سبک زندگی و هویت اجتماعی جوانان به تحلیل هویت اجتماعی در جامعه سنتی و مدرن پرداخته اند. در جوامع سنتی مبنای هویت اجتماعی افراد، ویژگی های انتسابی آن هاست. اما جوامع مدرن در این باره عمدتاً دو پاسخ متفاوت دارند.

در رویکرد اول، فعالیت مولد و جایگاه فرد در نظام تولید سازنده هویت اجتماعی است و رویکرد دوم رفتارهای مصرفی فرد را مبنای شکل گیری هویت اجتماعی محسوب می کند. رویکرد اول مرتبط با مفهوم طبقه اجتماعی و رویکرد دوم در مفهوم سبک زندگی خلاصه می شود.

این مطالعه به روش دلفی بر روی جوانان 15 تا 29 سال طبقه متوسط شهری متمرکز بوده است. همچنین، خواجه نوری و همکاران(1389)، در تحقیقی با عنوان پدیده ای مدرن و مرتبط با فایند جهانی شدن با هویت ملی پرداخته است. اطلاعات مورد نیاز با شیوه نمونه گیری تصادفی نظام مند از یک نمونه 435 نفری از دختران و پسران دبیرستانی شهر شیراز بدست آمده است.

نتایج تحقیق نشان دهنده ی آن است که متغیرهای سبک های مذهبی و هویت بدن بر روی هم نزدیک به 19 درصد تغییرات هویت ملی را تبیین می کند. علاوه بر آن، یافته های مربوط به تحقیق کفاشی و همکاران(1389) تحت عنوان «بررسی تأثیر سبک زندگی بر هویت اجتماعی» همبستگی بین دو متغیر سبک زندگی و هویت اجتماعی در بین جوانان شهر بابل را نشان می دهد.

همچنین، یافته های مربوط به مؤلفه های سبک زندگی با هویت ملی در بین جوانان رابطه قوی را نشان می دهد.

با توجه به مباحث نظری فوق، فرضیه های پژوهش به شرح ذیل تدوین و مورد بررسی قرار گرفته است:
1- بین نوع سبک فراغتی افراد با میزان هویت ملی آنان رابطه وجود دارد.

2- بین نوع نقش های خانوادگی و خویشاوندی افراد با میزان هویت ملی آنان رابطه وجود دارد.

3- بین نوع مصرف گرایی افراد و نمادهای منزلتی آنان با میزان هویت ملی آنان رابطه وجود دارد.

4- بین نوع ارزش های افراد و میزان پایبندی آنها به ارزش ها و میزان هویت ملی آنان رابطه وجود دارد.

5- بین نوع شرایط محل زندگی افراد و میزان هویت ملی آنان رابطه وجود دارد.

6- بین نوع سبک زندگی و میزان هویت ملی شهروندان رابطه وجود دارد.

روش تحقیق

این مطالعه از نوع پیمایش اجتماعی(17) بوده و اطلاعات تحقیق با استفاده از تکنیک پرسش نامه توأم با مصاحبه جمع آوری گردیده است. در این پژوهش، برای سنجش هر یک از متغیرهای اصلی پژوهش از گویه های مربوط در قالب طیف لیکرت استفاده شده است. اعتبار و روایی گویه های طیف در آزمون مقدماتی مورد تأیید قرار گرفته است. پس از جمع آوری داده های تحقیق، با استفاده از برنامه کامپیوتری spss و فعالیت های آماری مربوطه، تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق صورت گرفته است.

تعریف مفاهیم
سبک زندگی:

سبک زندگی شیوه زندگی مجموعه ای کم و بیش جامع از عملکردهاست که فرد آن ها را به کار می گیرد چون، نه فقط نیازهای جاری او را برآورده می سازند، بلکه روایت خاصی را هم که وی برای هویت شخصی خود برگزیده است در برابر دیگران متجسم می سازد (گیدنز، 1378 :120).

در این تحقیق، متغیر سبک زندگی از پرسش نامه (کریستین مایرز،2004) و پژوهش رسولی(1383) شامل شاخص های طرز گذران اوقات فراغت، نقش های خانوادگی و خویشاوندی، شرایط محل زندگی، قانون گرایی و پایبندی به ارزش ها، مصرف گرایی و نمادهای منزلتی و نقش های شغلی و مالی با استفاده از 25 گویه در قالب طیف لیکرت استفاده شده است. نتایج آزمون کرونباخ در مورد مقیاس سبک زندگی (94/0=a) روایی گویه های طیف را مورد تأیید قرار داده است.

هویت ملی:

هویت ملی فرایند پاسخ گویی آگاهانه یک ملت به پرسش هایی پیرامون خود، گذشته، کیفیت، زمان، تعلق، خاستگاه اصلی و دایمی، حوزه تمدنی، جایگاه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ارزش های ملهم از هویت تاریخی خود است(باوند،1377).

در این تحقیق برای سنجش میزان هویت ملی پاسخ گویان با استفاده از پژوهش آزادارمکی و غفاری(1383 :94) و همچنین علیخواه (1383 :120) از 6 گویه در قالب طیف لیکرت استفاده شده است. نتایج آزمون کرونباخ در مورد مقیاس هویت ملی (0/78 =a) روایی گویه های دو طیف را مورد تأیید قرار داده است.

جامعه آماری، نمونه گیری و حجم نمونه

جامعه آماری پژوهش عبارت از کلیه شهروندان شهرستان کاشان در سال 1389 می باشند. جعیت شهرستان کاشان بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن(1385) برابر با 277954 نفر بوده است.

با توجه به فرمول حجم نمونه و واریانس محاسبه شده متغیرهای مورد بررسی، حجم نمونه برابر 300 نفر برآورد شده است. پس از تعیین حجم نمونه، افراد مورد بررسی به روش تصادفی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفته اند.

یافته های تحقیق

در این بخش، ابتدا یافته های تحقیق توصیف و پس از آن رابطه بین متغیرهای تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

الف) توصیف داده ها
در این بخش، داده های تحقیق در سه بخش مشخصات فردی، نوع سبک زندگی و میزان هویت ملی پاسخ گویان ارائه و توصیف گردیده است.

1. مشخصات فردی
یافته های تحقیق در ارتباط با مشخصات فردی پاسخ گویان بیانگر این امر است که از مجموع 300 پاسخگو، 56 درصد از آنان زن و 46 درصد مرد می باشند. 15 درصد از پاسخ گویان در گروه سنی20 سال و کمتر، 3/47 درصد 30- 21سال، 18 درصد گروه سنی40-31 سال و 7/19 درصد بالای 41 سال داشته اند.

همچنین، 3/42 درصد پاسخ گویان مجرد و 7/57 درصد متأهل بوده اند. شغل 7/16 درصد کارمند و فرهنگی، 30 درصد محصل و دانشجو، 7/18 درصد خانه دار، 20 درصد آزاد و 3 درصد از پاسخ گویان کارگر ساختمانی و کشاورز می باشد.

همچنین، 3/8 درصد از آنان نیز بیکار و یا بازنشسته بوده اند. علاوه بر آن، سطح تحصیلات 7/22 درصد از پاسخ گویان کمتر از دیپلم، 26 درصد دیپلم، 3/11 درصد فوق دیپلم و 40 درصد لیسانس و بالاتر می باشد.

2. سبک زندگی
سبک زندگی، اغلب با مؤلفه هایی چون نمادهای منزلتی، الگوهای رفتاری، نمادهای فرهنگی، نقش های اجتماعی و ارزش های اجتماعی، شناخته می شود.

در این مطالعه، سبک زندگی افراد به عنوان متغیر مستقل تحقیق، با استفاده از شاخص هایی نظیر نوع سبک فراغتی و طرز گذران فراغت، نقش های خانوادگی و خویشاوندی، نحوه زندگی و شرایط محل زندگی، نوع ارزش ها و پایبندی افراد به ارزش ها و مسائل مالی بررسی شده است. در ذیل، داده های مربوط به هر یک از شاخص های سبک زندگی ارائه گردیده است.

جدول شماره1: توزیع فراوانی و درصدی میزان هر یک از مؤلفه های سبک زندگی در بین پاسخ گویان

مؤلفه ها	سنتی		نیمه سنتی		مدرن		جمع
مؤلفه ها	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد
نحوه گذران اوقات فراغت	80	7/26	157	3/62	33	11	300	100
نقش های خانوادگی و خویشاوندی	128	7/42	132	44	40	3/13	300	100
شرایط محل زندگی	65	4/25	199	3/66	25	3/8	300	100
نوع ارزش ها و پایبندی به آن ها	18	6	184	3/61	98	7/32	300	100
مصرف گرایی و نمادهای منزلتی	71	7/23	164	7/54	65	7/21	300	100
نقش های شغلی و مالی	59	7/19	112	3/37	129	43	300	100

باتوجه به شاخص های شش گانه طرز گذران فراغت، نقش های خانوادگی و خویشاوندی، شرایط محل زندگی، نوع ارزش ها و پایبندی به آن ها، مصرف گرایی و نمادهای منزلتی و نقش های شغلی و مالی، سبک زندگی پاسخ گویان بدست آمده است.

با توجه به مجموع مؤلفه های سبک زندگی، کرانه بالای نمرات در جامعه مورد بررسی 135، کرانه پایین آن 81 و دامنه تغییر آن 18 می باشد. پس از تقسیم دامنه تغییر به عدد سه با فواصل برابر، داده های جدول زیر حاصل گردیده است.

جدول شماره2: توزیع فراوانی و درصدی نوع سبک زندگی پاسخ گویان

موارد	فراوانی	درصد
سنتی	105	35
نیمه سنتی	163	54.3
مدرن	32	10.7
جمع	300	100.0

یافته های جدول فوق بیانگر این امر است که نوع سبک زندگی 35درصد پاسخ گویان به شیوه ی سنتی، 3/54 درصد نیمه سنتی و 7/10 درصد غیرسنتی و یا مدرن می باشد.

3. هویت ملی
در این تحقیق برای سنجش هویت ملی پاسخ گویان با استفاده از پژوهش آزاد ارمکی و غفاری(1383 :94) و علیخواه(1386 :120)، از 6 گویه در قالب طیف لیکرت استفاده شده است. در جدول زیر توزیع فراوانی و درصدی پاسخ های پاسخ گویان نسبت به هر یک از گویه های طیف هویت ملی ارائه گردیده است.

جدول شماره3: توزیع فراوانی و درصدی پاسخ های پاسخ گویان به گویه های طیف میزان هویت ملی

گویه	کم		متوسط		زیاد		جمع		واریانس	میانگین
گویه	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	واریانس	میانگین
پایبندی و علاقه زیاد به زبان فارسی	25	8.3	107	35.7	168	56	300	100	1.63	8.55
میزان احترام به پرچم ملی	2	0.7	51	17	247	82.3	300	100	2.19	8.67
پایبندی به دفاع از وطن	11	3.7	36	12	253	84.3	300	100	1.84	8.70
افتخار کردن نسبت به ایرانی بودن	21	7	69	23	210	70	300	100	105.7	56.49
افتخار به کسب مقام ایرانی‌ها در المپیادهای جهانی و میادین ورزشی	6	2	36	12	258	86	300	100	0.62	4.40
افتخار کردن به تاریخ سرزمین ایران	13	4.3	101	33.7	186	62	300	100	9.21	19.12

با توجه به مجموع گویه های طیف هویت ملی، کرانه بالای نمرات در این طیف برابر با 18، کرانه پایین نمره 9 و دامنه تغییرات آن در جامعه مورد مطالعه، 9 می باشد. پس از تقسیم مجموع نمره های هر پاسخ گو به تعداد گویه ها و تقسیم آن به سه مقوله با فواصل برابر، داده های جدول زیر حاصل گردیده است.

جدول شماره4: توزیع فراوانی و درصدی میزان هویت اجتماعی پاسخ گویان

موارد	فراوانی	درصد
کم	70	23.3
متوسط	90	30
زیاد	140	46.6
جمع	300	100

یافته های جدول فوق نشان می دهد 3/23 درصد پاسخ گویان دارای هویت ملی در حد پایین، 30درصد در حد متوسط و 6/46 درصد از هویت ملی در حد بالا برخوردار بوده اند.

تجزیه و تحلیل

در این بخش، رابطه بین متغیرهای تحقیق در دو سطح تجزیه و تحلیل دو متغیره و چندگانه ارائه گردیده است.

1- تجزیه و تحلیل دو متغیره
در این بخش، رابطه بین نوع سبک زندگی و هویت ملی مورد بررسی قرار گرفته است. در جدول زیر رابطه متغیرهای فوق نشان داده شده است.

جدول شماره 5: رابطه بین نوع سبک زندگی و هویت ملی پاسخ گویان

میزان هویت ملی نوع سبک زندگی		کم	متوسط	زیاد	جمع
مدرن	فراوانی	5	7	20	32
مدرن	درصد	15.6	21.9	62.5	100
نیمه سنتی	فراوانی	30	46	87	163
نیمه سنتی	درصد	18.4	28.2	53.3	100
سنتی	فراوانی	35	37	33	105
سنتی	درصد	33.3	35.2	31.4	100
جمع	فراوانی	70	90	140	300
جمع	درصد	23.3	30	46.6	100

یافته های تحقیق در جدول فوق نشان می دهد میزان هویت ملی در بین افراد با نوع سبک زندگی سنتی، 3/33 درصد در حد کم، 2/35 درصد متوسط و 4/31 درصد در حد زیاد بوده است. همچنین، میزان هویت ملی افراد با سبک زندگی نیمه سنتی به میزان 4/18 درصد در حد کم، 2/28 درصد متوسط و 3/53 درصد در حد زیاد می باشد.

میزان مقایسه هویت ملی در بین افراد

علاوه بر آن، میزان هویت ملی افراد با سبک زندگی غیرسنتی یا مدرن به میزان 6/15 درصد در حد کم، 9/21 درصد متوسط و 5/62 درصد زیاد بوده است. با مقایسه میزان هویت ملی در بین افراد با انواع سبک های زندگی مختلف، بالاترین میزان هویت ملی در حد پایین در بین افراد با سبک زندگی سنتی (3/33) مشاهده می شود.

در حالی که، میزان هویت ملی در حد پایین در بین افراد با سبک زندگی نیمه سنتی و غیرسنتی به ترتیب به 4/18 و 6/15 درصد کاهش یافته است. متقابلاً، مقایسه میزان هویت ملی در حد زیاد در بین افراد با انواع سبک زندگی بیان گر این امر است که بالاترین میزان هویت ملی در بین افراد با سبک زندگی غیرسنتی (5/62 درصد) مشاهده می شود و این میزان در بین افراد با سبک زندگی نیمه سنتی و سنتی به ترتیب به 3/53 درصد و 4/31 درصد کاهش یافته است.

در مجموع، یافته های پژوهش ارتباط بین دو متغیر سبک زندگی و هویت ملی را نشان می دهد. همبستگی بین دو متغیر با توجه به رتبه ای بودن متغیرهای فوق با استفاده از آزمون اسپیرمن مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج آزمون فوق وجود همبستگی بین دو متغیر فوق را در سطح اطمینان 99 درصد مورد تأیید قرار داده است.

بر این اساس، در جامعه آماری مورد مطالعه با توجه به تغییرات زندگی اجتماعی از سبک زندگی سنتی به سوی زندگی نیمه سنتی و غیرسنتی، شاهد تحول در میزان هویت ملی و به عبارتی کاهش هویت های محلی و قومی و افزایش احساس تعلق افراد به جامعه ملی و هویت ملی می باشیم.

2- تجزیه و تحلیل چندگانه

در این بخش، از رگرسیون چندگانه به منظور تبیین مجموعه عوامل استفاده شده است. رگرسیون چندگانه روشی آماری است که در آن حضور متغیرها در تبیین متغیر وابسته در کنار هم سنجیده می شود. برای رسیدن به چنین هدفی از روش رگرسیونی گام به گام(18) استفاده گردیده است.

در انجام تحلیل رگسیون چندگانه در این تحقیق، در مجموع، 6 بُعد متغیر سبک زندگی وارد معادله گردیدند. از میان 6 بُعد وارد شده در معادله، 3 بُعد در سطح آلفای0/05 معنادار تشخیص داده شده و در معادله باقی مانده اند و سایر ابعاد از معادله خارج و حذف گردیده اند.

در مجموع، اثر نوع ارزش های افراد و پایبندی آنان به ارزش ها به میزان 21- درصد، شرایط محل زندگی 19- درصد و نحوه گذران اوقات فراغت 18 درصد می باشد. بنابراین، بر اساس مدل زیر، مؤلفه های سبک زندگی مؤثر بر هویت ملی پاسخ گویان عبارت از موارد زیر می باشد.

نمودار شماره1: مؤلفه های سبک زندگی مؤثر بر هویت ملی

جمع بندی و نتیجه گیری
نتایج این مطالعه وجود رابطه و همبستگی معنی دار بین دو متغیر سبک زندگی و هویت ملی را نشان می دهد. با توجه به نتایج رگرسیون چند متغیره، هر یک از مؤلفه های سبک فراغتی، نوع ارزش های افراد و پایبندی به ارزش ها و شرایط محل زندگی به ترتیب به میزان 18، 21- و 19- درصد بر میزان هویت ملی افراد تأثیرگذار بوده است.

همچنین، نتایج فعالیت آماری مربوطه با استفاده از ضریب همبستگی اسپیرمن

در سطح اطمینان 99 درصد وجود همبستگی معنادار بین دو متغیر نوع سبک زندگی و میزان هویت ملی افراد را مورد تأیید قرار داده است.

در مجموع، نتایج تحقیق با مباحث نظری و دیدگاه های صاحب نظران و یافته های محققین پیرامون رابطه بین سبک زندگی و هویت اجتماعی و ملی قرابت و همخوانی دارد. همان گونه که در مباحث نظری اشاره شد، زیمل(1908) سبک زندگی را تلاش انسان برای یافتن هویت تعبیر نموده است.

دریافت ها و نتایج زیمل درباره نحوه سبک زندگی

زیمل با طرح شاخص مصرف به عنوان مهمترین مؤلفه سبک زندگی، معتقد است در شهرهای بزرگ، شخص مصرف می کند تا هویتی را که دوست دارد برای خود بسازد. از دیدگاه زیمل، سبک های زندگی از سویی برای افراد هویت بخش بوده و از سویی دیگر متمایزکننده است.

زیمل به فرایند کسب هویت از گروه در جوامع اولیه اشاره نموده و متقابلاً، توجه به انواع مدهای جدید در جامعه را ناشی از گرایش افراد به شکل دهی هویت شخصی متمایز خود تبیین نموده است (باکاک،1381).

بر این مبنا، در دنیای مدرن، افراد برای حفظ آزادی خود به پدیده هایی چون مد پناه می برند تا به واسطه ی آن هویت خود را تعریف کنند (حمیدی و فرجی،1386). آدلر(1956) سبک زندگی را به مفهوم کلیت بی همتا و فردی زندگی قلمداد نموده است.

از دیدگاه آدلر، سبک زندگی راه دستیابی به هدف و در واقع نوعی هویت قلمداد شده است. بدین ترتیب، سبک زندگی مرزهای یک هویت را تجسم می بخشد (مهدوی کنی،1386).

الگوها و شیوه های زندگی روزمره در جامعه به عنوان سبک زندگی

ثیر(1981) سبک زندگی را به عنوان، الگوها و شیوه های زندگی روزمره تعریف نموده که نگرش ها، ارزش ها، جهان بینی و هویت افراد را منعکس می کند. از دیدگاه وبر، هر گروه منزلتی از اعضاء خود انتظار دارد تا به شیوه ای خاص رفتار کند(گرب،1373).

در این ارتباط، رانگ در تحلیل مفهوم سبک زندگی از دیدگاه وبر بیان نموده است که منظور وبر از سبک زندگی، ارزش ها و رسم های مشترکی است که به گروه احساس هویت جمعی می بخشد(توسلی،1373).

بوردیو و گیدنز سبک زندگی را نماد هویت فردی و اجتماعی قلمداد نموده اند. بوردیو، سبک زندگی را فعالیت های نظام مندی قلمداد می کند که به صورت نمادین به فرد هویت می بخشند (بوردیو، 1984). همچنین، بوردیو(1984) معتقد است گروه های خاص و به ویژه طبقات اجتماعی و اقتصادی از میان انواع کالاهای مصرفی، انتخاب هایی را انجام می دهند تا روش زندگی مجزای خود را از دیگران متمایز کنند.

یک روش الگومند مصرف برای یک تعریف خوب

از دیدگاه گیدنز، به دلیل باز بودن زندگی اجتماعی امروز انتخاب سبک زندگی برای ساختن هویت به طور فزاینده ای اهمیت یافته است (گیدنز، 1380 :88). گیدنز معتقد است سبک زندگی روش الگومند مصرف، درک و ارزش گذاری محصولات فرهنگ مادی است که استقرار معیارهای هویتی را در چهارچوب زمان و مکان ممکن می سازد (گیدنز، 1382 :120).

همچنین، هندری و دیگران معتقدند افراد به مدد انواع سبک های زندگی، هویت خویش را ابراز داشته و اظهارات را در مورد فضای اجتماعی و فرهنگی خود بیان می دارند(هندری و دیگران، 1383 :227). از دیدگاه هندری و همکاران(1383)، افراد با بهره گیری از سبک های زندگی، به ابراز هویت خود می پردازند.

والت(2002) سبک زندگی را به عنوان راه و روش زندگی و بیان کننده ایستارها، ارزش ها و هویت یک فرد یا گروه بیان نموده است. در واقع، سبک زندگی به عنوان الگویی از کنش اجتماعی که تمیزدهنده افراد و گروه های اجتماعی از یکدیگر است، قلمداد می شود (زکایی، 1386). همچنین، لیزر(1964) سبک زندگی را عبارت از طرز مشخص و متمایز زندگی کردن گروهی از مردم معرفی نموده است.

تعریف و نتیجه گیری استاد ارمکی در باره سبک زندگی

آزاد ارمکی مفهوم سبک زندگی را برای فهم شرایط جدید زندگی اجتماعی در شهرهای بزرگ قابل کاربرد دانسته و معتقد است فرد معاصر با مصرف کالاهای ارایه شده، احساس می کند که هویت او در خرید این کالا و مصرف آن می باشد (آزاد ارمکی،1386 :124).

از دیدگاه فکوهی، امروزه شهرها به مثابه ی پهنه ی اصلی تبلور یافتن هویت و روزمرگی و سبک زندگی در فضای شهری هستند(فکوهی،1386 :17).

از دیدگاه مهدوی کنی، سبک زندگی مرزهای یک هویت را تجسم می بخشد. در واقع، سبک زندگی نوعی هویت قلمداد می شود (مهدوی کنی، 1386 :209). علاوه بر مباحث نظری فوق، کانتور و لنگستون(1989) در مطالعه سبک زندگی، کسب هویت را به عنوان پیامد سبک زندگی بیان نموده است.

نظرات برخی صاحب نظران هم وطن درباره مغهوم سبک زندگی

پژوهش حمیدی و فرجی(1386 :92) نشان می دهد در جامعه ی مدرن، سبک زندگی تأثیر عمیقی بر هویت فرد و ساختن روایت زندگی وی خواهد داشت. همچنین نتایج پژوهش خواجه نوری و دیگران(1389) پیرامون سبک زندگی و هویت ملی همبستگی بین دو متغیر سبک زندگی و هویت ملی را تأیید نموده است.

علاوه بر آن، رحمت آبادی و آقابخشی در پژوهش خود(1385)، با تأکید بر شکل گیری هویت اجتماعی افراد با توجه به ویژگی های انتسابی در جامعه سنتی، شکل گیری هویت اجتماعی در جامعه معاصر را از کارکردهای اساسی سبک زندگی و رفتارهای مصرفی افراد قلمداد نموده اند.

بر اساس نتایج پژوهش حاضر، رابطه مثبت و معنادار سبک فراغتی پاسخ گویان و نحوه گذران اوقات فراغت با میزان هویت ملی تأیید گردیده است. میزان تأثیر متغیر سبک فراغتی بر میزان هویت ملی 18درصد به دست آمده است.

در مجموع یافته های تحقیق در ارتباط با رابطه ی سبک فراغتی به عنوان یکی از مؤلفه های اساسی سبک زندگی و هویت ملی نیز با نتایج پژوهش های پژوهشگران قرابت و همخوانی دارد (مانسون و ویدمر، 1997 :190، کیول کلیبر،2000 :215؛ باربر و همکاران، 2005 :185)

نویسنده: جناب آقای محسن نیازی(1)

پی‌نوشت‌ها:
1- دانشیار علوم اجتماعی دانشکده علوم انسانی دانشگاه کاشان.
2- social survey
3- clockhon
4- lazer
5- S. Hal
6- Jacabson
7- Thorstein Veblen -(1929 - 1857)
8- Social space
9- Chapin
10- Swell
11- Identity
12- Possibility
13- Schwart
14- Tajfel
15- Smith
16- Mode
17- Social survey
18- Stepwise

منابع:
- آزاد ارمکی، تقی (1386) زندگی روزمره در ایران؛ زندگی روزمره، قدرت و فرهنگ، جهاد دانشگاهی تهران.
- آزاد ارمکی، تقی؛ غفاری، غلامرضا (1383) جامعه شناسی نسلی در ایران، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، چاپ اول.
- اباذری، یوسف؛ چاوشیان، حسن (1381) «از طبقه اجتماعی تا سبک زندگی»، نامه علوم اجتماعی، شماره30.

- ابوالحسن تنهایی، حسین؛ خرمی، شمسی (1389) «بررسی رابطه جامعه شناختی باورهای دینی و سبک زندگی بر اساس نظریه و روش گافمن»، پژوهش اجتماعی، دوره سوم، شماره6.
- احدی، حسن؛ محسنی، نیک چهر (1382) روانشناسی رشد، تهران: نشر بنیاد.

- ازکیا، مصطفی و حسینی رودبارکی، سکینه (1387) «تغییرات نسلی سبک زندگی در جامعه روستایی»، فصلنامه ی علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره37.
- استاجی، زهرا و دیگران (1385) «بررسی سبک زندگی در ساکنین شهر سبزوار»، مجله دانشکده علوم پزشکی و خدمات درمانی سبزوار، دوره13، شماره3.

- الطایی، علی (1378) «بحران هویت قومی در ایران»، تهران: نشر شادگان.
- بارت، مارتین (1381) «شکل گیری هویت ملی در کودکی و نوجوانی»، ترجمه محمود شهابی، رشد آموزش علوم اجتماعی، دوره جدید، شماره2.

- باکاک، رابرت (1381) «مصرف»، ترجمه خسرو صبوری، تهران: نشر شیرازه، چاپ اول.
- باوند، کیوس (1377) «تاریخ تطبیقی باستانی ایران تا خاتمه شاهنشاهی داریوش سوم»، تهران: انتشارات گوتنبرگ.

- بندیکس، ر (1385) «سیمای فکری ماکس وبر»، ترجمه محمود رامبد، تهران: انتشارات هرم.
- بوردیو، پی یر (1380) «نظریه ی کنش: دلایل عملی و انتخاب عقلانی»، ترجمه ی مرتضی مردیها، تهران: انتشارات نقش و نگار.

- تاجیک، محمدرضا (1379) «روشنفکر ایرانی و معماری هویت ملی»، فصلنامه مطالعات ملی، سال دوم، شماره5.
- توسلی، غلامعباس (1373) نظریه های جامعه شناسی، تهران: سمت، چاپ چهارم.

- جنکینز، ریچارد (1381) هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
- چلبی، مسعود (1378) «میزگرد وفاق اجتماعی(2)»، فصلنامه مطالعات ملی، سال نخست، شماره1.

- چینی، د (منتشر نشده)، سبک زندگی، ترجمه ی حسن چاوشیان.
- حاجیانی، ا (1379)، «تحلیل جامعه شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره5.

- حمیدی، نفیسه؛ فرجی، مهدی (1386) «سبک زندگی و پوشش زنان در تهران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره1.
- خواجه نوری، بیژن (1385) «بررسی رابطه مؤلفه های جهانی شدن و مشارکت اجتماعی زنان»، مطالعه موردی تهران، شیراز و استهبان، پایان نامه دکتری جامعه شناسی، دانشگاه شیراز.

- خواجه نوری، بیژن؛ هاشمی، سمیه؛ روحانی، علی (1389) «سبک زندگی و هویت ملی»، مطالعات ملی، دوره11، شماره4 پیاپی44.
- ذکائی، محمدسعید (1386) «فرهنگ مطالعات جوانان»، تهران: مؤسسه انتشارات آگاه.

- رجائی، فرهنگ (1373) «هویت و بحران هویت ایرانی»، مجله جامعه سالم، شماره24.
- رحمت آبادی، الهام؛ آقابخشی، حبیب (1385) «سبک زندگی و هویت اجتماعی جوانان»، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره20.

- رسولی، محمدرضا (1383) «بررسی مؤلفه های سبک زندگی در تبلیغات تجاری تلویزیون»، فصلنامه علوم اجتماعی، سال دوم، شماره اول.
- رضوی زاده، ن. ال (1386) بررسی تأثیر مصرف رسانه ها بر سبک زندگی ساکنان تهران، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- رواسانی، شاپور (1385) زمینه های اجتماعی هویت ملی، تهران: مرکز بازشناسایی اسلام و ایران (انتشارات باز)، چاپ دوم.

- ریتزر، جورج (1377) «نظریه های جامعه شناسی در دنیای معاصر»، ترجمه محسن ثلاثی، انتشارات علمی.
- سگالن، م (1370) «جامعه شناسی تاریخی خانواده»، ترجمه مجید الیاسی، تهران: مرکز.

- شالچی، وحید (1387) «سبک زندگی جوانان کافی شاپ»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره1.
- شفرز، برنهارد (1384) «مبانی جامعه شناسی جوانان»، ترجمه کرامت الله راسخ، تهران: نشر نی.

- شیخاوندی، داور (1380) «ناسیونالیسم و هویت ایرانی»، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
- صنیع اجلال، مریم (1384) «درآمدی بر فرهنگ و هویت ایرانی»، تهران: مؤسسه مطالعات ملی، تمدن ایرانی.

- طباطبایی، محمدحسین (بی تا)، «اصول فلسفه و روش رئالیسم»، مقدمه و پاورقی استاد شهید مطهری، تهران: شرکت افست، سهامی عام. - علیخواه، فردین (1383) «سنجش مفاهیم اساسی علوم اجتماعی»، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر طرح های ملی، جلد اول.
- فاضلی، محمد (1382) «مصرف و سبک زندگی»، انتشارات صبح صادق.
- ---------- (1386) «تصویری از سبک زندگی فرهنگی جامعه دانشجویی»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره1، پاییز1386.

- فکوهی، ناصر (1386) «خرده فرهنگ اقلیتی و سبک زندگی»، فصلنامه تحقیقات فرنگی، سال اول شماره1.
- کاستلز، مانوئل (1380) «جامعه شبکه ای و عصر اطلاعات»، جلد دوم: قدرت هویت، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: انتشارات طرح نو.

- کفاشی، مجید؛ پهلوان، منوچهر؛ عباس نژاد عربی (1389) «بررسی تأثیر سبک زندگی هویت اجتماعی»، فصلنامه پژوهش اجتماعی، سال سوم، شماره117.
- گرب، ا (1373) «نابرابری اجتماعی» ترجمه ی سیاهپوش و غروی زاد، تهران: نشر معاصر.

- گیبینز، ج. آ. و بوریمر (1381) «سیاست پست مدرنیته»، ترجمه ی منصور انصاری، تهران: انتشارات گام نو.
- گیدنز، آنتونی (1378) «تجدید و تشخص؛ جامعه و هویت شخصی در عصر جدید»، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نشر نی، چاپ اول.
- گیدنز، آنتونی (1380) «پیامدهای مدرنیته»، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز، چاپ دوم.

- گیدنز، آنتونی (1382) «تجدید و تشخص (جامعه و هویت شخصی در عصر جدید)»، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نشر نی، چاپ دوم.
- لک، منوچهر (1385) «رویکردی به گونه شناسی شعر ملی در عصر مشروطه»، در: گودرزی، حسین (1385)، «گفتارهایی درباره انقلاب مشروطه و هویت ملی»، تهران: انتشارات تمدن ایرانی.

- ماه پیشانیان، مهسا (1390) «بسترهای فرهنگی و اجتماعی در جنگ نرم»، فصلنامه مطالعات بسیج، سال چهاردهم، شماره50.
- مرشدی زاده، علی (1379) «نگرش نخبگان آذری نسب به هویت ملی و منطقه ای»، پایان نامه دکتری علوم سیاسی، دانشگاه تهران.

- مظفر، محمدرضا (1366) «منطق»، ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- مهدوی کنی، سعید (1386) «مفهوم سبک زندگی و گستره ی آن در علوم اجتماعی»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره1.

- مهیمنی، محمدعلی (1379) «گفتگوی تمدن ها»، تهران: نشر ثالث.
- میرزمانی، محمود و پوراعتماد، حمیدرضا (1383) «سبک زندگی کارکنان نظامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی»، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ارتش ج.ا.ا، سال2، شماره4.

- نیکلسون، رینولد (1374) «تصوف انسانی و رابطه انسان و خدا»، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: نشر سخن.
- وبر، ماکس (1382) «دین، قدرت، جامعه»، ترجمه ی احمد تدین، تهران: انتشارات هرمس.

- وبلن، تورستن (1383) «نظریه طبقه تن آسا»، ترجمه ی فرهنگ ارشاد، تهران: نشر نی.
- هلد، د؛ مک گرو، آنتونی (1382) «جهانی شدن و مخالفان آن»، ترجمه عرفان ثابتی، تهران: نشر ققنوس.

- هندری، ل. بی و دیگران (1383) «اوقات فراغت و سبک های زندگی جوانان»، ترجمه ی فرامرز ککولی دزفولی و مرتضی ملانظر، سازمان ملی جوانان، تهران: نسل سوم.
- یوسفی، علی (1380) «روابط بین قومی و تأثیر آن بر هویت ملی اقوام در ایران»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره8، سال دوم.

- Adler A. (1956), The individual psychology of Alfred adler, New york: Basic BOOKS Inc. American heritage Dic (2000)
- Barber, B. L, Stone, M. R. Hunt, j. e & Eccles, J. S. (2005), Benefits of activity participation: The roles of identity affirmation and peer group norm sharing, In J. L. Mahoney, R. W. Llarson & J. S Eccles (ED). Organized activites as contexts of development, Mahwah, New Jersy: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers. Pp 185-210.
- Bcrelson, B and Steiner, G, A, (1964)' Human Behaviour, Harourt Brace & World Pub.
- Boon, J.A (1982). Other Tribes, Other Scribes: Symbolic Anthropology in the Cornparative study of Cultures, Histories, Religions and Texts, Cambridge, Cambridge University Press.
- Bourdieu, P., (1984), Distinction: A Social Critique of the Judgement of taste, Routledge.
- Bourdieu, P., (1993), La Misére du Monde, Paris, Seuil.
- Bourdieu, Pierre (1984), Distinction, A Social Critique of the Judgement of taste, Routledge.
- Cohen, A.P (1985), The Symbolic Construction of Community, London, Tavistock.
- Dworkin, J. B, Larson, R & Hansen, D (2003), Adolescents accounts of growth experiences in youth activities, Journal of Youth and Adolescence, 32, pp 17-26.
- Fern, E. F. (2001), A dvanced Focus Group Research , London: Sage.
- Giddens, A. (1996), In Defence of Sociology , Combridge, NewYork: Polity Press.
- Haggard, L. M & Williams, D. R (1991), Self- identity benefits of lesure activities, In: B. L Driver, P. J. Brown & G. L. Peterson (Eds), Benefits of Leisure Stat College, PA: Venture Publishing. Inc pp 103-120.
- Haggard, L. M & Williams, D. R (1992), Identity affirmation through Leisure activities: Leisure symbols of the self, Journal of Leisure Research, 24, pp 1-18.
- Hall, S., Jefferson, T., (1991), Resistance Through Rituals, Youth Subcultures, in Post-War
- Hongladarom, S (2002), The Web of time and the dilemma of globalization, The Information Society, 18, pp 241-249.
- Jacobson, J. (1998), Islam in Transition. London: Rutledge.
- Kival, B. D & Kleiber, D. A (2000), Leisure in identity formation of lesbian/gay youth: Personal, but not social. Leisure Sciences, 22, pp 215-232.
- Laamont, M. et al (1996), Cultural and Moral Boundries in the United States Structura Position geographic location, and lifestyle explanations, Poetics, Vol. 2.4, 31-56.
- Leslie, G. R. & Larson, R. F. & Gorman, B. L. (1994), Introductory Sociology, Oxford Un. Press.
- Mayers Christine (2004), The Mayers' Life- Style Questionnaire (2), School of Professional Health Studies, York St. John College with thanks to Colette Cook and Emily Proctor.
- Mckee, J, B. (1969), I ntroduction to Sociology, Holt Rinehart & Winston Inc.
- Msn, Encarta Dic, www.Msn.com (2004).
- Munson, W. W & Widmer, M. A (1997), Leisure behavior and occupational identity in university students, The Career Development Quarterly, 46, pp 190-198.
- O'Brien & Schrag & Martin, (1969), R eading in General Sociology, Houghton, Mifflin Co.
- Oxford Advanced Learner's Dic, (1987).
- Parsons, T(1964), The Social System, Newyork: A Free Press Paper Back & Macmillan. Pub.
- Schwartz, Seth J. (2005), A New Identity for Identity Research: Recommendation for Expanding and Refocusing the Identity Literature, Journal of Adolescent Research (20), Sage Publication.
- Shaw, S. M, Kleiber, D. A & Caldwell, L. L (1995), Leisure and identity formation in mal and femal adolescents: A preliminary examination, Journal of Leisure Reseach, 27, 245-263.
- Smith, Peter B & Bond Michel, H. (1993), Social Psychology across Centuries, London: Oxford University Press.
- Sobel. M. (1981), Lifestyle and Social Structure: Concepts, Definitions, and Analyses.
- Van Houten D. R. Thpmpspn, J. D. (1970) The Behaviorial Sciences, Addison Wesley Pub.
- Webster Online, Dic., (1996).
- Webster Online, Dic., (2004).
- Wolman, B. (1981), Contemporary Theories & System in Psychology, Plenum Press.
- Youngelson,H,Arthur G Neal,Jacob Fried (2001),Global and local culture in the 21st century,Journal of American & Comarative Cultures, 24, No 3/4, pp31-36

منبع: فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 24، پاییز 1390، صص 158-129.