مقدمه:
سامری، سبب فتنه و آزمایش بنی اسرائیل شده است. بدین معنی که، خداوند، بنی اسرائیل را مبتلای مکر خویش ساخت تا سره از ناسره بازشناخته شود.و صالح و طالح معلوم گردند. هیچیک از اقوام، قادر به فرار از این مکر و آزمون خداوندی نیستند و قطعاً، آزمون بنی اسرائیل، می بایست در نسبت به موقعیت و شرایط تاریخی ای حادث می شد که در آن قرار داشتند.
آنها با پشت سرگذاردن سال های اقامت در مصر و تجربه زندگی با ساحران و جادوگران دغل باز و پس از آن، تجربه معجزات حضرت موسی (ع) می بایست در آزمونی از همین جنس، بازشناخته می شوند.
سامری از بزرگان زمان حضرت موسی (ع) بود، نام وی سه بار در قرآن آمده است، و وقتی حضرت موسی (ع) به کوه طور رفت، سامری با ساختن گوساله ای طلائی، و دعوت قوم خود به پرستش آن، مردم را گمراه کرد.
در این مطلب به این سال پاسخ می دهیم که ماجرای گوساله پرستی بنی اسرائیل چه بوده است؟ و در قرآن و تورات چگونه به آن اشاره است؟
ماجرای گوساله پرستی بنی اسرائیل در قرآن و تورات چگونه بیان شده است؟
موسی علیه السّلام به طور سینا می رودپس از نجات موسی و همراهانش از شر فرعون و عبور از دریا، آنها در محل مناسبی رحل اقامت افکندند و زندگی جدیدی را آغاز کردند،.
به همین جهت محتاج به آیینی بودند که طبق آن عمل کنند و قانونی لازم داشتند که به هنگام نزاع و مخاصمات به آن مراجعه نمایند،
لذا موسی از خدای خود کتابی خواست که در پرتو آن بنی اسرائیل هدایت گردند و به احکام خدا عمل نمایند، اوامر او را اطاعت و از نواهی و اعمال زشت دوری جویند.
مقصود موسی این بود که قوم با گذشت زمان در وادی بی دینی سقوط نکنند و در امور معاش و معاد دچار اشتباه نشوند.
خدا به موسی علیه السّلام دستور داد خود را تطهیر کند، سی روز، روزه بگیرد سپس به طور سینا برود تا خدا با وی سخن بگوید و دستور خود را، در کتابی که مرجع و منبع امور آنها است دریافت دارد.
موسی از میان قوم خود هفتاد نفر را انتخاب و به طور دعوت کرد. سپس خود زودتر به میقات و وعده گاه پروردگار خود روان شد .
و پس از سی شب، وصل موسی حاصل شد، ولی برگزیدگان قوم او عقب مانده بودند. در همین موقع بود که از موسی سؤال شد: چرا با شتاب و عجله آمدی؟!
موسی جواب داد: برگزیدگان قوم من در راه هستند، من به علت شوق دیدار تعجیل کردم!
سپس موسی علیه السّلام مأمور شد ده روز دیگر در میقات خود بماند تا وعده او پس از چهل روز به پایان برسد.
جانشین حضرت موسی
از طرفی هنگامی که موسی به سمت کوه طور رهسپار می شد، هارون برادر خویش را به سرپرستی قوم گماشت تا در غیاب او به امور قوم رسیدگی و احوال آنان را بررسی نماید، تا موسی همراه امانت گرانبهای خدا (تورات) بازگردد و به شرافت میعاد خویش با خدا نایل گردد.چون موسی به طور سینا رسید خداوند او را به تکلم با خویش خشنود نمود. او را مقرب خود ساخت و منزلتش داد. این عمل شوق دیدار پروردگار را در موسی شعله ور کرد و گفت: بار خدایا خود را به من بنمایان تا به تو نظر کنم! (1)
او که از نعمت رسالت بهره مند شده و مورد لطف و تقرب پروردگار قرار گرفته بود، خواهان نظاره جمال حق بود و از طرفی قوم او نیز چنین انتظاری داشتند.
خدای موسی به وی فرمود: هرگز مرا نمی بینی، به جانب چپ نظر کن، اگر کوه به جای خود ماند، تو نیز مرا خواهی دید. موسی نظر به کوه افکند و در آن خیره شد ناگهان کوه متلاشی و بر روی زمین جاری گشت و ناپدید شد.
موسی علیه السّلام از این حادثه وحشتناک، مضطرب و هراسان شد و بیهوش بر روی زمین افتاد و سپس خداوند او را مورد لطف و رحمت خود قرار داد تا بهوش آمد و به تسبیح و تکریم خدای متعال پرداخت.
آنگاه موسی الواح تورات را که شامل نیازمندیها و احکام بنی اسرائیل بود، دریافت کرد و سپس عرضه داشت: بارخدایا! مرا کرامتی نمودی که قبلا به هیچ کس چنین کرامتی نکرده بودی. وحی شد:
ای موسی! من تو را به رسالت و کلام خود برگزیدم، آنچه را به تو نازل کردم بگیر و از شکرگزاران باش.
بنی اسرائیل و دیر آمدن حضرت موسی
بنی اسرائیل منتظر بودند تا موسی پس از سی روز بازگردد، ولی موسی علیه السّلام بدون اینکه پیش بینی کرده باشد، غیبتش طول کشید و به چهل روز رسید. بنی اسرائیل به فکر فرورفتند و گفتند:موسی با ما وعده خلافی کرده و پیمان خود را شکسته است، او ما را در نادانی و شب تاریک رها ساخته است، درحالی که ما شدیدا نیاز به راهنمایی و ارشاد داریم.
سامری کیست؟
سامرى مرد خودخواه و منحرف و در عین حال باهوشى بود که با جرات و مهارت مخصوصى با استفاده از نقاط ضعف بنى اسرائیل توانست .چنان فتنه عظیمى که سبب گرایش اکثریت قاطع به بت پرستى بود ایجاد کند و چنان که دیدیم کیفر این خودخواهى و فتنه انگیزى خود را نیز در همین دنیا دید.(2)
برخی گفته اند که سامری از ماده سمر است و سمر به معنی شب بیدار بودن و حدیث گفتن است. سامری کسی را گویند که در شب بیدار می‌نماید و برای دیگران حدیث می‌گوید.
ولی معلوم نیست این شخص ملقب به سامری بوده است. آیا از طایفه‌ای بوده که لقب آنها سامری بوده است؟ یا از اهل سامره بوده است (سامره شهری است قدیمی و مشهور، در فلسطین قدیم) که سامره در قدیم مرکز عبادت اصنام یعنی بت پرستی بوده است .
خلاصه درباره اصل و نسب او اختلاف است. باز درباره ایمان او نیز ـ که آیا حقیقتاً به موسی (ع) ایمان آورده بود و یا ایمان او ظاهری بود و نفاق داشت ـ بحث و اختلاف است.
اکثراً او را منافق دانسته که تظاهر به ایمان می‌کرد و گرنه در دل جزء همان گوساله پرستان بوده است. در مقابل برخی گفته‌اند وی از نیکان اصحاب موسی (ع) بود .
ولی در داستان رفتن حضرت موسی (ع) به کوه طور فریب شیطان را خورده و به دستیاری او، آن گوساله را ساخته و بنی‌اسراییل را به گوساله‌پرستی وا داشت .
سازنده گوساله بنی اسرائیل کیست؟
این داستان در قرآن در سوره‌های اعراف و طه نقل شده است. در تورات نیز به داستان گوساله پرستی بنی‌اسرائیل اشاره شده است.سازنده گوساله در روایت قرآن، فردی به نام سامری است، اما در روایت تورات، هارون به عنوان سازنده گوساله معرفی شده‌است.
سامری پس از طولانی‌شدن غیبت موسی(ع) در میقات، به شکل گوساله ساخت و بنی‌اسرائیل را به پرستش آن دعوت کرد.
موسی(ع) پس از بازگشت از طور سیناء، و اطلاع از گوساله‌پرستی بنی‌اسرائیل، هارون را توبیخ و سامری را مجازات کرد و گوساله طلایی نیز سوزانده شد.
چرایی گوساله پرستی و فتنه بنی‌اسرائیل
حضرت موسی برای بنی‌اسرائیل چه در زمان حضور در مصر و چه پس از خروج از آن، معجزات بسیاری آورد. (3)با این حال پس از خروج از مصر، بنی‌اسرائیل با دیدن قومی بت‌پرست، از حضرت موسی(ع) چنین درخواست کردند: «برای ما خدایی بگمار چنان که آنان خدایانی دارند» (4) قرآن به جهت این درخواست، آنان را گروهی جاهل و نادان خطاب می‌کند. (5)
اما با غیبت موسی(ع)، اکثر بنی‌اسرائیل به پرستش گوساله رو آوردند. خداوند گوساله‌پرستی را آزمون و امتحانی برای بنی‌اسرائیل برشمرده است(6) و همچنین آنها را به جهت گوساله‌پرستی پس از دیدن معجزات مختلف، ظالم معرفی می‌کند. (76)
سید محمدتقی مدرسی، در تفسیر خود من هدی القرآن پرستش گوساله از سوی قوم حضرت موسی(ع) را ناشی از آن دانسته است که آنها علی رغم پیروی از حضرت موسی(ع) در مبارزه با فرعون، اما این مبارزه و تحولات سیاسی بر فرهنگ آنها تأثیر نگذارد.
و همچنان خصلت‌های بت‌پرستی خود را حفظ کرده بودند. (8) یکی از پژوهشگران دانشنامه معاصر قرآن کریم نیز معتقد است تأثیر معجزات تنها در اظهار ظاهری توحید میان بنی‌اسرائیل بوده است(9)
در همین حال داعیه شر و فتنه، سامری را تحریک کرد و او فرصت را غنیمت شمرد و به مردم گفت: باید شما برای خویش خدایی انتخاب کنید،
زیرا موسی دیگر بازنمی گردد، او رفت تا خدای شما را بیابد ولی حتما راه را گم کرده که آمدنش به تأخیر افتاده و به وعده خود وفا نکرده است.
سامری این سخن را وقتی گفت که ضعف روحی و تمایل به کج روی در بنی اسرائیل تقویت شده بود، مگر اینها کسانی نیستند که قبلا روحشان به کفر متمایل بود .
و آنگاه که در راه به بت پرستان برخورد کردند، به موسی گفتند: ای موسی برای ما هم خدایی مانند خدایان ایشان قرار ده!
سامری از این کوردلی و زمینه آماده گمراهی استفاده کرد و طلاهای مردم را که برای زینت و آرایش عید خود فراهم کرده بودند، جمع آوری کرد و سپس گودالی کند و طلاها را در آن ریخت .
و پس از آن آتشی افروخت و از آن طلاهای ذوب شده گوساله ای زرّین ساخت که صدایی هم از آن خارج می شد و مردم را به پرستش و عبادت آن دعوت کرد. بنی اسرائیل که در عقیده خود ضعف داشتند در این امتحان شکست خوردند و به گوساله پرستی روی آوردند.
هارون که از این واقعه شدیدا آزرده خاطر شده بود به آنان گفت: «ای قوم! بهوش باشید که شما به فتنه سامری و گوساله آزمایش شدید.
و پروردگار شما خدای رحمان است (نه این گوساله سامری)، از من پیروی و امر مرا اطاعت نمایید. بنی اسرائیل گفتند: ما به پرستش گوساله ثابت می مانیم تا وقتی که موسی نزد ما بازگردد.(9)
هارون با وفاداران ثابت قدم که ایمان خود را حفظ کرده بودند باقی ماند و از درگیری با گمراهان و بیگانگان اجتناب کرد، زیرا گوساله پرستان متحد شده بودند و هر دم بیم گسترش فتنه و آشوب، هارون را تهدید می کرد.
آزمایش بنی اسرائیل
آنگاه که موسی علیه السّلام در طور سینا بسر می برد، پروردگار او را از سرگذشت قوم و مکر سامری آگاه ساخت و گفت: ای موسی! ما قوم تو را در غیاب تو آزمایش کردیم و سامری آنان را گمراه ساخت.برخورد موسی با هارون
آنگاه که مدت میقات به پایان رسید و موسی به سوی قوم خود بازگشت و از دور صدای هیاهو و فریاد قوم را شنید، حقیقت مطلب را دریافت و از وضع آنان آگاه شد،زیرا گوساله پرستان در اطراف گوساله ای به رقص و پایکوبی مشغول بودند. با مشاهده این صحنه، آتش غیظ و غضب در موسی شعله ور شد و الواحی که در دست داشت به زمین افکند و به سوی هارون شتافت و سر برادر را گرفته به سوی خویش کشاند و گفت: «چرا وقتی دیدی قوم گمراه شده اند، روش مرا دنبال نکردی؟!»
چرا مفسدین را بیرون نراندی و با گمراهان مبارزه نکردی تا آتش کفر و طغیان را هرچه زودتر فروبنشانی.
با برخورد تند موسی علیه السّلام، هارون به شدت اندوهگین شد و سپس با تضرع متوجه برادر گشت و از وی تقاضای لطف و مهربانی کرد تا ناراحتی و خشم او را فرونشاند.
هارون به موسی گفت: «ای برادر! سر و محاسن مرا رها کن زیرا بنی اسرائیل مرا خوار ساختند و نزدیک بود مرا بکشند شماتت دشمن را برای من مخواه و مرا با قوم ستمگر همسنگ مساز. ای برادر بزرگوار! من ترسیدم که اگر با آنان نبرد کنم بگویی: تو میان بنی اسرائیل تفرقه ایجاد کردی و عهد مرا رعایت نکردی. »
برخورد موسی با سا مری
بدین طریق خشم موسی فرونشست و به اصلاح وضع بنی اسرائیل پرداخت و سپس با رأی صحیح و تدبیر شایسته متوجه سرچشمه آشوب و ریشه بدعت و گمراهی گشت و به سامری گفت: این چه کاری بود که از تو سر زد؟سامری پاسخ داد: «من چیزی دیدم که ایشان ندیدند. من چیزی از اثر قدم رسول حق (که برای عذاب فرعون آمده بود) را دیدم که قوم ندیدند. آن را برگرفته در گوساله ریختم و نفس من چنین فتنه ای را در نظرم جلوه داد.(11)
موسی علیه السّلام متوجه قوم خویش شد و گفت: مگر پروردگارتان به شما وعده شایسته ای نداد؟! آیا این مدت به نظر شما طولانی آمد؟! و یا خواستید خشم و غضب الهی متوجه شما گردد که به عهد خود وفا نکردید؟!
بنی اسرائیل گفتند: ما به اختیار خود عهدشکنی نکردیم، ما بخشی از طلاهای زینتی فرعونیان را که بر گردن خود حمل می کردند، با خود آورده بودیم،.
سامری آن طلاها را به صورت گوساله ای درآورد که دارای صدایی بود و بدین وسیله ما را فریفت و از راه راست منحرف ساخت.
توبه گوساله پرستان بنی اسرائیل
گوساله پرستان از لغزش خویش پشیمان گشتند و از خدای خود طلب آمرزش کردند و گفتند: اگر پروردگار به ما ترحم نکند و ما را نبخشد ما از زیانکاران خواهیم بود.موسی به آنان گفت: شما به خاطر گوساله پرستی خویش درباره خود ستم کرده اید. بنی اسرائیل گفتند: تکلیف ما چیست؟ موسی به آنان پاسخ داد: در پیشگاه خدای خویش بازگشت و توبه کنید. بار دیگر سؤال کردند راه توبه را برای ما بیان فرمایید.
موسی دستور داد، باید غسل کرده و کفن بر تن کنید، آنگاه یکدیگر را به قتل برسانید. تا طغیان نفس را درهم شکنید و شهوت آن را بکوبید و خود را از فساد و گناه تطهیر کنید.
روح خود را از هر میل نفسانی برهنه سازید و از آرزوی شهوانی آن را به دور بدارید، تا نفس معصیت کار نزد شما زبون و خوار گردد.
و بدین ترتیب بنی اسرائیل نفوس خود را تهذیب و از مفاسد تصفیه نمودند و به پیغمبر خویش گرویدند و خدا هم توبه آنان را قبول کرد، زیرا خدا توبه کاران را می پذیرد و او توبه پذیری رحیم است.
ویژگی‌های گوساله بنی‌اسرائیل
گوساله سامِری یا گوساله طلایی، بتی از طلا که صدایی شبیه گاو داشت که غیرعادی و معجزه‌وار به نظر میرسیدبنیاسرائیل پس از خروج از مصر و در زمان چهل روزه حضور موسی(ع) در میقات، برای مدتی گوساله‌ای از طلا ساخته و آن‌را پرستیدند. (12)
گاو در نزد مصریان مقدس بود و آن را رمز زندگی کشاورزی خود می‌دانستند، بنی‌اسرائیل نیز چنین گرایشی یافته بودند(13)
قرآن سامری را سازنده (14) و ترویج‌کننده گوساله‌پرستی معرفی کرده است. (15) اما تورات، هارون پیامبر را سازنده این گوساله می‌داند. (16) این گوساله به گوساله طلایی نیز شناخته می‌شود. (17)
وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَیٰ أَرْبَعِینَ لَیلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ... وَإِذْ قَالَ مُوسَیٰ لِقَوْمِهِ یا قَوْمِ إِنَّکمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَکم بِاتِّخَاذِکمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلَیٰ بَارِئِکمْ فَاقْتُلُوا أَنفُسَکمْ ذَٰلِکمْ خَیرٌ لَّکمْ عِندَ بَارِئِکمْ فَتَابَ عَلَیکمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ»
و آنگاه که با موسی چهل شب قرار گذاشتیم آنگاه در غیاب وی، شما گوساله را پرستش کردید، در حالی که ستمکار بودید.... و موسی به قوم خود گفت:
«ای قوم من، شما با پرستش گوساله، بر خود ستم کردید، پس به درگاه آفریننده خود توبه کنید، و خودتان را بکشید، که این کار نزد آفریدگارتان برای شما بهتر است.» پس خدا توبه شما را پذیرفت، که او توبه‌پذیر مهربان است.» (18)
قرآن از گوساله سامری با تعبیر «جَسَداً لَهُ خُوار» به معنای جسم حیوان که صدای گاو داشت(19) یاد کرده است. (20)
مفسران معتقدند سامری گوساله را چنان در مسیر باد گذارده بود که بر اثر وزش باد، صدایی از آن به گوش می‌رسید(21) برخی نیز معتقدند این صدا به تأثیر خاک زیرپای جبرئیل بوده که در درون گوساله قرار داده شده بود. (22)
در برخی روایات است که خداوند به موسی فرمود خُوار(صدای مخصوص گاو) را من در گوساله قرار دادم تا انان را بیازمایم(23)
در منابع برای این گوساله خصوصیاتی همچون گوشت و پوست داشتن نیز نقل شده که علماء در صحت بخشی از آنها ابراز تردید کرده‌اند. (24)
گوساله پرستی بنی اسرائیل
حضرت موسی(ع) در پی وعده الهی، به مدت سی‌روز به میعادگاه رفت سپس این مدت ده روز تمدید شد. (25)با طولانی شدن بازگشت موسی(ع)، میان بنی‌اسرائیل شایعه شد که موسی(ع) از دنیا رفته است. (26)سامری نیز در این فرصت با استفاده از طلاهای مردم، گوساله‌ای ساخت. او به همراه پیروان خود(27)و مردم را به پرستش آن دعوت کرد.
هارون که جانشین موسی در میان بنی‌اسرائیل بود، مردم را از این عمل نهی کرده و آن را آزمایش الهی دانست؛(28)اما اکثر مردم دعوت سامری را پذیرفته و به پرستش گوساله رو آوردند.
سامری در پاسخ به موسی(ع) که پرسید چرا چنین کردی؟ گفت: «من چیزی دیدم که آنها ندیدند. من قسمتی از آثار رسول را گرفتم، سپس آن را افکندم».(29)
بیشتر مفسران معتقدند مقصود از رسول در این آیه جبرئیل است که سامری در زمان گشودن شدن دریا بر بنی‌اسرائیل، خاک زیر پای حیوانی که جبرئیل بر آن سوار بود را گرفت. (30)
او سپس این خاک را در درون گوساله قرار داد. در مقابل برخی معتقدند مقصود سامری ایمان به موسی(ع) بوده که بعد در آن تردید کرد.[ (31)
سوزاندن گوساله توسط موسی
حضرت موسی(ع) در میقات، از گوساله‌پرستی قومش اطلاع یافت. (32) او پس از بازگشت و دیدن گوساله‌پرستی، از شدت عصبانیت، الواح را انداخت و شکست. (33)سپس مردم را مذمت کرده و گفت: «مگر پروردگارتان وعده نیکویی به شما نداد». (34) او با هارون نیز به تندی برخورد کرد که چرا جلوی انحراف قوم را نگرفته است(35)
سپس به مواخذه سامری پرداخت و او را مجازات کرد. (36) براساس آیات قرآن گوساله سامری توسط حضرت موسی و پیروانش، سوزانده شده و خاکستر آن به دریا ریخته شد. (37)
تورات نیز نهایت گوساله را چنین نقل می‌کند: «آن گوساله‌ای را که درست کرده بودند گرفته در آتش سوزانید و آسیاب کرد تا که گرد شد و بر روی آب پاشید و به فرزندان اسرائیل نوشانید».(38)
فرش دستباف مربوط به وقایع بنی‌اسرائیل در بیابان سینا که در آن به داستان گوساله پرستی نیز اشاره شده است.
کیفر ومجازات گوساله پرستان
قتل یکدیگر، کیفر گوساله پرستی، در آیین موسی (علیه السلام) بوده است.«واذ قال موسی لقومه یـقوم انکم ظـلمتم انفسکم باتخاذکم العجل فتوبوا الی بارئکم فاقتلوا انفسکم ذلکم خیر لکم عند بارئکم فتاب علیکم انه هو التواب الرحیم؛ (39)
و زمانی را که موسی به قوم خود گفت: «ای قوم من! شما با انتخاب گوساله (برای پرستش) به خود ستم کردید! پس توبه کنید؛ و به سوی خالق خود باز گردید! و خود را (=یکدیگر را) به قتل برسانید!
این کار، برای شما در پیشگاه پروردگارتان بهتر است.» سپس خداوند توبه شما را پذیرفت؛ زیرا که او توبه‌پذیر و رحیم است.».شک نیست که پرستش گوساله سامرى ، کار کوچکى نبود،
ملتى که بعد از مشاهده آنهمه آیات خدا و معجزات پیامبر بزرگشان موسى (علیه السلام) همه را فراموش کنند و با یک غیبت کوتاه پیامبرشان به کلى اصل اساسى توحید و آئین خدا را زیر پا گذارده بت پرست شوند.
اگر این موضوع براى همیشه از مغز آنها ریشه کن نشود وضع خطرناکى به وجود خواهد آمد، و بعد از هر فرصتى مخصوصا بعد از مرگ موسى (علیه السلام)، ممکن است.
تمام آیات دعوت او از میان برود، و سرنوشت آئین او به کلى به خطر افتد در اینجا باید شدت عمل به خرج داده شود، و هرگز تنها با پشیمانى و اجراى صیغه توبه بر زبان نباید قناعت گردد،
لذا فرمان شدیدى از طرف خداوند، صادر شد که در تمام طول تاریخ پیامبران مثل و مانند ندارد، و آن اینکه ضمن دستور توبه و بازگشت به توحید، فرمان اعدام دست جمعى گروه کثیرى از گنهکاران بدست خودشان صادر شد.(40)
براساس آیات سوره بقره، مجازات خاص و سختی برای گوساله‌پرست‌ها در نظر گرفته شد: «به درگاه آفریدگار خود توبه کنید و یکدیگر را بکشید».
در این مجازات، افراد شروع به کشتن یکدیگر کردند و با کشته شدن چند هزار نفر از گناه‌کاران، توبه آنها پذیرفته و بخشیده شدند.
البته سید مرتضی از عالمان شیعه معتقد است مقصود از این آیه، کشتن نیست؛ بلکه به این معنا است که در راه توبه و پشیمانی، چنان خود را به سختی بیفکنند که گویی می‌خواهند خود را از بین ببرند.
گوساله‌پرستی بنی‌اسرائیل پس از مشاهده معجزات و نشانه‌های بسیار را مسئله بزرگی دانسته‌اند. (41) بنابر آیات قرآن، غضب خداوند و ذلت در زندگی دنیا به افرادی که گوساله پرستی کردند، تعلق گرفت. (42)
علاوه بر این، در سوره بقره به مجازات خاص این افراد نیز اشاره شده است: «فَتُوبُوا إِلی بارِئِکمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَکمْ؛ به درگاه آفریدگار خود توبه کنید و یکدیگر را بکشید»(43)
در این مجازات، افراد شروع به کشتن یکدیگر کردند (44) و این کشتن شامل نزدیکان، خانواده و همه افراد بنی‌اسرائیل می‌شد. (45)البته برخی معتقدند افرادی که گوساله‌پرست نشده بودند، گوساله‌پرست‌ها را کشتند. (46)
با کشته شدن چند هزار نفر از گناه‌کاران(47) و یا همه آنها (48) توبه آنها پذیرفته شد و قاتل و مقتول بخشیده شدند. (49) این مجازات در تورات نیز ذکر شده است:
«هرکدام، برادر خود، دوست خود و خویشاوند خود را که گوساله‌پرستی کرده باشد بکشید و در آن روز تقریباً سه هزار نفر از آن قوم کشته شدند».(50)
آیت الله مکارم شیرازی از مفسران معاصر معتقد است این مجازات در طول تاریخ پیامبران مثل و مانند ندارد. (51) مفسران معتقدند این مجازات سخت به این جهت بوده که بنی‌اسرائیل دیگر به سمت بت‌پرستی نروند. (52)
سید مرتضی از عالمان شیعه معتقد است مقصود از این آیه، کشتن نیست؛ بلکه به این معنا است که در راه توبه و پشیمانی، چنان خود را به سختی بیفکنند که گویی می‌خواهند خود را از بین ببرند. (53)
نتیجه:
گرایش بنی اسرائیل به گوساله پرستی، پس از غیبت موسی علیه‌السّلام داستانی شایسته یادآوری و عبرت آموزی می‌باشد:واذ وعدنا موسی اربعین لیلة ثم اتخذتم العجل من بعده وانتم ظــلمون.
و (به یاد آورید) هنگامی را که با موسی چهل شب وعده گذاردیم (و او، برای گرفتن فرمان‌های الهی، به میعادگاه آمد) سپس شما گوساله را بعد از او (معبود خود) انتخاب نمودید در حالی که ستمکار بودید.
قرآن در این آیات به بخش دیگری از تاریخ پر ماجرای بنی اسرائیل اشاره کرده، و خاطرات تکان دهنده‌ای را به یهودیان یادآور می‌شود. این آیات از بزرگترین انحراف بنی اسرائیل در طول تاریخ زندگیشان سخن می‌گوید،.
و آن انحراف از اصل توحید، به شرک و گوساله پرستی است، و به آنها هشدار می‌دهد که شما یک بار در تاریختان بر اثر اغواگری مفسدان گرفتار چنین سرنوشتی شدید اکنون بیدار باشید راه توحید خالص (راه اسلام و قرآن) به روی شما گشوده شده، آن را رها نکنید. نخست می‌گوید:
به خاطر بیاورید زمانی را که با موسی چهل شب وعده گذاشتیم (و اذ واعدنا موسی اربعین لیلة).هنگامی که او از شما جدا شد، و میعاد سی شبه او به چهل شب تمدید گردید،
ما گوساله را بعد از او به عنوان معبود انتخاب کردید، در حالی که با این عمل، به خود ستم می‌کردید (ثم اتخذتم العجل من بعده و انتم ظالمون).
پی نوشت ها:
1. از برخى آیات قرآن چنان استفاده مى شود که این درخواست موسى از جانب قوم بوده و او به عنوان نیابت و نماینده آن را اظهار کرده است و خود نیازى به رؤیت ظاهرى خداوند سبحان نداشته است.
2..تفسیر نمونه، ج 13، ص293
3.شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۳۵۲.
4.سوره اعراف، آیه۱۳۸.
5..سوره اعراف، آیه۱۳۸.
6.سوره طه، آیه۸۵.
7.سوره بقره، آیه۹۲.
8.مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۴۵۰.
9.ابراهیمی، «گوساله سامری»، ص۱۰۴۳.
10. طه، آیه: 90 و 91 «یا قَوْمِ إِنَّما فُتِنْتُمْ بِهِ وَ إِنَّ رَبَّکُمُ الرَّحْمنُ...».
11.طه، آیه: 96 «بَصُرْتُ بِما لَمْ یَبْصُرُوا بِهِ...».
12.مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص۳۷۱.12
13.مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۴۵۰.13
14.قرشی، قاموس قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۶، ص۳۱۵.14
15.مغنیه، التفسیر المنیر، بنیاد بعثت، ج۱۶، ص۲۶۰.15
16.کتاب مقدس، کتاب خروج، باب ۳۲، آیات۱-۶.16
17.طیب، أطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۹، ص۸۲.17
18..سوره بقره، آیه ۵۱ -۵۴.18
19.شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۴، ص۵۴۴.19
20.سوره طه، ایه۸۸.20
21.مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص۳۷۲.21
22.زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۶۰.22
23.قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۲، ص۶۲.23
24.نگاه کنید به: طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۲۰۱- ۲۰۳.
25.سوره اعراف، آیه۱۴۲.25
26.مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۴۵۰.26
27.طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۱۹۲.27
28.سوره طه، آیه۹۰.28
29.سوره طه، ایه۹۶.29
30.برای نمونه نگاه کنید به: فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۲، ص۹۵.30
31.مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۲۸۵-۲۸۶.
32.سوره طه، آیه ۸۵.32
33.سوره اعراف، آیه۱۵۰.33
34.سوره طه، آیه۸۶.34
35.سوره طه، آیات ۹۲-۹۴.35
36.سوره طه، آیه ۹۷.36
37.سوره طه، آیه۹۷.37
38.تورات، خروج، باب ۳۲، آیه ۲۰.
39. بقره/سوره۲، آیه۵۴.
40. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۲۵۴-۲۵۶.
41.مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۲۵۵.41
42.سوره اعراف، آیه۱۵۲.42
43.سوره بقره، آیه۵۴.43
44.حسینی شیرازی، تبیین القرآن، ۱۴۲۳ق، ص۱۸.44
45.جوادی آملی، تسنیم،۱۳۸۷ش، ج۴، ص۴۵۵.45
46.فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۳۲.46
47.قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴۷.47
48.طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۸۹.48
49.حسینی شیرازی، تبیین القرآن، ۱۴۲۳ق، ص۱۸.49
50.تورات، خروج، باب ۳۲، آیات۲۷- ۲۸.50
51.مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۲۵۵.51
52.مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۲۵۶.52
53.سید مرتضی، أمالی، ج۲، ص۳۷۲.
منابع:
https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&mid=320853&catid=-2
https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&catid=27396&mid=322553
https://fa.wikifeqh.ir/گوساله پرستی بنی اسرائیل (قرآن)
https://hawzah.net/fa/goharenab/View/78879/
https://www.islamquest.net/fa/archive/fa8151
http://bjes.ir/post/fasle8-tarikh-bani-esraeil
http://www.porsemanequran.com/content
https://haz.ir/حکایت گوساله پرستی بنی اسرائیل
http://tahoor.com/fa/article/view/113248
https://atlaspress.af/داستان گوساله سامری
https://fa.wikishia.net/viewگوساله سامری
https://fa.wikipedia.org/wiki
