اينجاست که کارد به استخوان مي رسد

اگر اعضا و مفاصل خود را هنگام بيدار شدن از خواب شبانه، نمي توانيد تکان دهيد يا با درد جانکاه و با زحمت زياد آنها را به حرکت در مي آوريد. احتمالا در روزهاي قبل کارهاي سنگين بدني يا ورزش طولاني مدت انجام داده ايد . اين رويداد طبيعي تلقي مي شود، چرا که ناشي از کوفتگي عضلات و تجمع اسيد لاکتيک به علت ورزش ناگهاني يا راه پيمايي طولاني مدت است که با انجام چند حرکت سبک و نرمش هاي ملايم ،همه چيز به حالت عادي برخواهد گشت . در اين صورت جاي نگراني وجود ندارد
ولي اگر جزو افرادي هستيد که اين حالت، بدون هيچ علتي در شما ايجاد شده و هر روز، بعضي از مفاصل بدن تان بيشتر از روز قبل فعاليت عادي و روان خود را از دست مي دهد دقت کنيد. اگر حرکات مفاصل شما هنگام صبح بسيار دردناک صورت مي گيرد و به سختي و کندي آنها را به تحرک وا مي داريد. ممکن است ناراحتي خاص يا بيماري به خصوصي عامل آن باشد که بايد خيلي سريع و به موقع علت يابي شود. بنابراين توصيه و تاکيد مي شود که بدون اتلاف وقت به يک متخصص روماتولوگ يا ارتوپد مراجعه کنيد. چون احتمال زيادي وجود دارد که شما به يکي از انواع متعددآرتريت مبتلا شده باشيد. به خصوص اگر داراي اضافه وزن يا درجاتي از چاقي نيز باشيد. مشکلات حرکتي و درد مفاصل در اغلب موارد ممکن است اولين تظاهرات آرتريت ،آرتروز و نقرس يا ناشي از التهاب و تورم بوده باشد که شروع يا آغاز تحليل رفتن مفصلي يا غضروفي را علامت مي دهند، ولي ما توجهي به پيام هاي بدن مان نمي کنيم. متاسفانه اغلب ما ،ماه ها و سال ها اين علايم و دردهاي هشدار دهنده را ناديده گرفته و به خود درماني و اجراي توصيه هاي دوستان و آشنايان مي پردازيم . بدون اين که به پزشک يا متخصص مراجعه کنيم . به اين ترتيب روز به روز بر شدت بيماري افزوده شده و تحليل و از بين رفتن تدريجي غضروف و آسيب وارد شده به مفاصل عميق تر مي شود و در نهايت دردها طاقت فرساتر و رنج ها افزون تر و کندي حرکات يا عدم امکان حرکت،ما را زمين گير تر مي کند.در حالي که اقدام زودهنگام و مراجعه به موقع به متخصص مربوطه و کنترل وزن و کاهش سيستماتيک آن به صورت اصولي، علمي و تدريجي زير نظر يک کارشناس يا متخصص تغذيه نه تنها از تورم مفاصل و گسترش بيماري و تحمل درد جانکاه شما جلوگيري خواهد کرد، بلکه صرفه جويي بزرگي نيز از نظر هزينه هاي درمان بيماري در حالت هاي پيشرفته يا از کارافتادگي به عمل خواهد آمد.

روماتيسم ،آرتريت روماتوئيد و آرتروز
 

روماتيسم به مجموعه اي از بيماري ها گفته مي شود که داراي تظاهرات مختلف باليني و سير متفاوتي هستند. سازمان جهاني بهداشت (WHO)روماتيسم را چنين توصيف مي کند :بيماري هايي که سيستم هاي حرکتي به آن مبتلا شده و باعث محدوديت حرکت،همراه با دردهاي طاقت فرسا مي شود. اين عارضه در چهار گروه اصلي دسته بندي مي شود:
1ـ آرتريت روماتوئيد (Rheumatoid Arthrits)
تغييرات تحليل رونده در مفاصل و ستون فقرات مانند آرتروز و پوکي استخوان (Osteoporosis& Arthrose)
3ـ فيبروميالژي ،(Fibromyalgie)بيماريي که قسمت هاي نرم بدن را مبتلا مي سازد.
4ـ نقرس(Gaut)،نوعي اختلال متابوليک که سبب انباشتگي اسيد اوريک و تشکيل کريستال هايي در مفاصل و موجب ايجاد دردهاي طاقت فرسايي مي شود.

اختلالات سيستم حرکتي در تمام سنين از کودکي و جواني تا سالمندي امکان ظهور و بروز دارند
 

نقش و اثر تغذيه در پيشگيري و درمان
 

نوع تغذيه ،ميزان انرژي دريافتي از طريق تغذيه روزمره ،انتخاب يا حذف آگاهانه يک ماده غذايي در پيشگيري ،تسکين يا تقليل التهاب مفاصل به خصوص مفاصل حرکتي، اثرات ملموس و اثبات شده اي دارد. حتي به موازات درمان هايي دارويي يا جراحي و فيزيوتراپي ،اجراي يک برنامه غذايي متناسب با نوع التهاب و فرسودگي و تخريب مفاصل ،اثرات فوق را تقويت و طول مدت مورد انتظار بهبودي را کوتاه تر مي سازد. براي روشن شدن موضوع به چند مثال زير توجه کنيد:
الف)عوامل کمک کننده به بروز بيماري ممکن است تحت تاثير نوع مواد غذايي مصرفي و ترکيبات خاص موجود در آن قرار گيرند، مانند اثرات نامطلوب پورين در بيماري نقرس که از طريق مصرف انواع گوشت ها،امعا و احشا، حبوبات به ويژه عدس ،غلات حاوي سبوس و قارچ و اسفناج در بدن توليد مي شود.
غذاهاي نامناسب و غني از پورين براي افرادي که در معرض خطر ابتلا به نقرس هستند عبارتند از :گوشت قرمز به خصوص فيله کباب، گوشت خرگوش ،پوست سرخ کرده پرندگان که حاوي 300ميلي گرم پورين است ،انواع کالباس ،قلوه و جگر گاو (350ميلي گرم پورين )،کنسرو ماهي هاي سرخ کرده با پوست (320-130ميلي گرم پورين )حبوبات ،لوبياي سوياي خشک يا به صورت آجيل (220ميلي گرم )و در مغزها دانه خشخاش (170ميلي گرم )،تخم آفتابگردان (160ميلي گرم )،بادام زميني (90ميلي گرم )و کنجد(80ميلي گرم)
ب)بعضي از ترکيبات داراي اثرات مساعد کننده يا بازدارنده در روند ايجاد التهاب مفاصل يا تشديد سرعت تغيير شکل و فرسودگي مفاصل هستند. مثلا در مبتلايان به انواع آرتريت و پلي آرتريت ها ،حذف يا جايگزين کردن بعضي از مواد غذايي حاوي ترکيبات آغازگر-که ساخت و توليد مواد محرکه را افزايش يا کاهش مي دهند- مانند مواد غذايي حاوي اسيد هاي چرب اشباع شده و اسيد آراشيدونيک.
ج)ميزان غذاي دريافتي داراي اثرات غير مستقيم بر افزايش و کاهش فشار وارده به مفاصل مهم بدن از طريق افزايش وزن و بروز چاقي تحت تاثير مصرف غذاهاي متراکم از انرژي ،يا برعکس کاهش اصولي و تدريجي وزن بدن توسط مواد غذايي حجيم ولي با تراکم انرژي کمتر است.
د)تغيير نوع ،ميزان ،کيفيت غذاي مصرفي و افزايش فعاليت هاي بدني به صورت زنجير ه اي مي تواند موجب پيشگيري يا تعديل و درمان بيماري هايي که زمينه ساز پيدايش يا تشديد بيماري هاي مختلف ديگر هستند ،شود که مانند ديابت ،آرترواسکلروز ،اختلالات سوخت و ساز چربي هاي خون يا آلرژي و حساسيت به مواد غذايي مصرفي (مانند عدم تحمل به لاکتوز ،فروکتوز و گلوتن)

تغذيه روزمره با ما چه مي کند ؟
 

از جمله ترکيبات مساعد کننده بروز يا بازدارنده التهابات و تخريب غضروف ها، مفاصل و استخوان ها که اثر خود را از طريق سيستم ايمني اعمال مي کنند، انواع و مقدار اسيدهاي چرب مصرفي هستند. مثلا اسيدهاي چرب امگا 6مواد اوليه را به منظور ساخت ترکيبات و اسطه اي زمينه ساز التهابات و تخريب فراهم مي کنند و بر عکس اسيدهاي چرب بلند زنجيره امگا 3مانند DHA(دوکوزاهگزانوئيد اسيد )و EPA(ايکوزاپنتانوئيک اسيد )نه تنها بر ضد عملکرد اسيدهاي مذکور عمل مي کنند، بلکه به طور مستقيمي نيز اثر گذار و تسکين دهنده التهابات ايجاد شده هستند.

قهوه را دريابيد
 

تقريبا بين 0/3تا1/5درصد جمعيت تشکيل دهنده کشورهاي صنعتي، به اين بيماري مبتلا بوده و متاسفانه خانم ها 2تا3برابر آقايان،جمعيت مبتلاشدگان را به خود اختصاص مي دهند. همان طور که مي دانيد،آرتريت روماتوئيد يک بيماري التهابي ناشي از اختلالات خود ايمني بوده که موجبات تورم دردناک و تخريب تدريجي مفاصل حرکتي را فراهم مي سازد و روز به روز محدوديت حرکتي را افزايش مي دهد. گر چه علت واقعي و اصلي بروز اين بيماري به طور دقيق مشخص نيست، ولي پژوهش هاي به عمل آمده و تجزيه و تحليل داده هاي موجود ،فاکتور ها يا عوامل ارثي ،اسعمال دخانيات ،اضافه وزن و چاقي ،نوع مواد خوراکي و عادات غذايي را از عوامل زمينه ساز بروز و شيوع اين بيماري مي دانند.
از جمله مواد زمينه ساز و مساعد کننده بروز بيماري آرتريت روماتوئيد مي توان به گوشت قرمز و گرايش بيشتر به مصرف مواد پروتئيني و نوشيدن قهوه اشاره کرد.
اما در طرف مقابل مصرف ماهي به خصوص ماهي هاي چرب، روغن زيتون، سبزيجات و ميوه از جمله مواد پيشگيري کننده يا تقليل دهنده عوارض بيماري شمرده مي شوند.
افرادي که داراي زمينه ارثي و ژنتيک اين بيماري هستند، به طور دائم فعل و انفعالاتي را در سيستم سوخت و سازي خود هدايت مي کنند که به صورت مداوم و تصاعدي مواد واسطه اي را توليد و رها مي سازند که منجر به ايجاد زنجيره اي از ترکيبات التهابي به صورت آبشاري مي شود. اين مواد توليد شده به ايجاد صدمات و تخريب غضروف ها و تغيير بافت استخواني و مفاصل مي پردازند.

تاثير ماهي و ميوه وسبزيجات
 

آنتي اکسيدان ها يک اثر محافظتي در بروز بيماري هاي روماتوئيدي دارند چرا که راديکال هاي آزاد به خصوص پراکسيدها از عوامل آسيب رسان به مفاصل تلقي مي شوند. زماني که التهابي در قسمتي از بدن پديدار مي شود، در صورت عدم وجود مقادير کافي ترکيبات آنتي اکسيداني مانند ويتامينC,Eو بتاکاروتن و مواد معدني آنتي اکسيداني مانند سلنيم يک عمل زنگ زدگي يا اکسيداسيون اتفاق مي افتد که دليل آن عدم مصرف مواد غذايي حاوي ترکيبات مذکور در برنامه روزانه است.
بنابراين به منظور پيشگيري يا تعديل آرتريت روماتوئيد با گنجاندن مواد غذايي تهيه شده از منابع گياهي ،حذف يا کاهش مواد غذايي حاوي اسيد آراشيدونيک و جايگزيني آنها با مواد غذايي داراي اسيدهاي چرب امگا 3مي توانيم با بيماري مقابله کرده و از پيشرفت سير بيماري و افزايش روز افزون درد و رنج خشکي مفاصل حرکتي جلوگيري کنيم.

اي واي از گوشت ،زرده تخم مرغ و سوسيس و کالباس
 

يک تغذيه هدفمند و حساب شده، از تورم، التهاب ها و افزايش گرما در نواحي ملتهب و مفاصل آسيب ديده کاسته و شدت درد را کاهش مي دهد. مبتلايان به بيماري هاي خود ايمني به خصوص آرتريت روماتوئيد تحت تاثير غذاهايي که منجر به افزايش سطح و آرتريت روماتوئيد تحت تاثير غذاهايي که منجر به افزايش سطح و سرعت ساخت ايکوزانوئيد شود (شود مانند غذاهاي حاوي اسيد آراشيدونيک )بر وخامت بيماري شان افزوده مي شود . برعکس با حذف يا تحليل اين مواد غذايي وجايگزيني آنها با مواد غذايي و روغن هاي حاوي امگا 3به خصوص DHA وEPAاز شدت بيماري و التهاب مفاصل آنها کاسته مي شود و سطح مصرف داروهاي تجويزي را کاهش مي دهد. از جمله غذاهايي که حاوي اسيد آراشيدونيک هستند و ميل کردن آنها زمينه ساخت ترکيبات واسطه اي مساعد کننده بروز التهابات و شدت يافتن تخريب استخوان ها و تحليل غضروف را فراهم مي سازند عبارتند از :زرده تخم مرغ (هر 100گرم حاوي 300ميلي گرم آراشيدونيک )،سوسيس و کالباس به خصوص سوسيس هاي تهيه شده از جگر (هر 100گرم حاوي 230ميلي گرم آراشيدونيک )و گوشت مصرفي از منابع گاو، گوساله و مرغ (هر 100گرم حاوي 130-53ميلي گرم آراشيدونيک)
حذف يا تقليل مقدار مصرف منابع گوشتي و استفاده از رژيم هاي شير با گياه خواري،(Lacto vegetarianism)که اسيد آراشيدونيک بسيار کمي دارد، در کنار بهره گيري از مواد غذايي حاوي اسيدهاي چرب امگا 3قابل توجه مثل روغن ماهي، گردو، تخم کتان، کنجد و استفاده بيشتر از ميوه و سبزيجات پخته و خام در تقليل دردها، کند کردن روند سير بيماري و بهبود نسبي عوارض بيماري نقش مؤثري ايفا مي کنند. لازم به ياد آوري است رعايت رژيم غذايي مذکور ،آثار درماني خود را بعد از سه ماه نمايان کرده و در طول يک سال ادامه تغذيه بر همين منوال، اثرات ملموس تر و پايدارتري در کنترل سير بيماري و کاهش التهابات و صدمات و دردهاي ناشي از آن پديدار خواهد کرد.
ماهي به خصوص ماهي هاي پرچرب منبع خوبي براي تامين اسيدهاي چرب امگا 3محسوب مي شوند. به موازات استفاده از برنامه غذايي متناسب و متعادل ،گنجاندن 2وعده ماهي در طول هر هفته بسيار تاثير گذار خواهد بود.

حساسيت يا آلرژي به مواد غذايي
 

در برخي از بيماران مبتلا به آرتريت روماتوئيد ،مصرف يک ماده غذايي حساسيت برانگيز به شدت و حدت بيماري مي افزايد . به طور کلي نمي توان يک چهارچوب مشخص براي اين مواد تعيين کرد؛ ولي در هر فرد مبتلا به خشکي و التهاب مفاصل و تحليل رفتن غضروف ،توجه به برنامه غذايي و شناخت عوامل حساسيت برانگيز و حذف آنها مي تواند از اين رويداد جلوگيري کند.

سخن آخر
 

تغذيه مناسب و متعادل و متنوع ،توام با جنبش و حرکت که علاوه بر پيشگيري از افزايش وزن، تمام نيازهاي بدن به ريز مغذي ها را تامين مي کند . مي تواند به عنوان بهترين عامل پيشگيري از ابتلا به بسياري از بيماري ها يا عالي ترين کمک و مساعد کننده درمان هاي آغاز شده توسط متخصص تلقي شود. چرا که اضافه وزن و چاقي به عنوان مادر و زمينه ساز اغلب بيماري هاي متابوليکي تلقي مي شود. خود افزايش وزن به عنوان يک استرس اضافي برروي مفاصل تلقي شده و درناک شدن آنها، به کاهش هر چه بيشترحرکات بدني، رفت و آمد و ورزش منجر مي شود.
عدم به کار گيري عضلات و کار کشيدن از آنها منجر به تضعيف ،تحليل رفتن و کاهش حجم آنها مي شود . با کاهش حجم و فعاليت عضلات، انرژي با زال يا پايه کاهش پيدا کرده و انرژي دريافتي روزانه، روز به روز فراتر از انرژي مصرفي شده و حجم بافت چربي و وزن بدن را افزايش مي دهد. اگر اين تراکم و انباشتگي چربي ها در ناحيه شکم ذخيره شده باشد، ده ها بيماري ديگر به بيماري هاي قبلي افزوده شده و سلامت و زندگي افراد مبتلا را روز به روز بيشتر مورد تهديد قرار خواهند داد.

اين هم برنامه غذايي
 

1ـ خودداري از مصرف مواد خوراکي پرچرب به خصوص پيه گاو، جگر ،زرده تخم مرغ (بيش از مقدار مجاز )گوشت هاي پرچرب، انواع سوسيس و کالباس يا حداقل ،محدود کردن مصرف آنها به دو وعده در هفته.
2ـ مصرف ماهي حداقل دو وعده در هفته از انواع ماهي هاي پرچرب مثل شاه ماهي، ماهي تن ،سالمون ،لاکس و هرينگ به صورت فريز ،بخار پز يا کباب شده.
3ـ استفاده از روغن هاي حاوي اسيدهاي چرب امگا 3و ويتامين Eمثل روغن سوياي خالص، روغن گردو و روغن دانه کتان.
4ـ حداقل 5 واحد ميوه و سبزيجات در جيره روزانه، سبزي و ميوه جات حاوي آنتي اکسيدان يا ضد زنگ هاي ارزشمندي همچون ويتامين C،بتا کاروتن و ساير ويتامين ها و مواد معدني مفيد هستند که خنثي سازي راديکال هاي آزاد مهاجم را امکان پذير مي سازند.
5ـ استفاده از لبنيات کم چربي (شير پرچرب، ماست خامه اي و پنيرهاي پرچرب التهابات را شدت مي دهند.)
6ـ مصرف الکل و مواد حاوي الکل براي بيماران آرتريت روماتوئيدي ممنوع است.

توصيه هاي تکميلي
 

الف)ميل کردن مرتب کپسول هاي حاوي EPAدر آغاز به مقدار 900ميلي گرم سپس کاهش آن به مقدار 300ميلي گرم در روز در صورتي که از طرف گروه درماني توصيه شده باشد.
ب)در صورت داشتن اضافه وزن و چاقي به هر ميزان ،بايد با بهره گيري از رژيم هاي متناسب و متعادل و متنوع نسبت به کاهش تدريجي وزن اقدام شود.
کاهش وزن به ميزان 250يا 500يا حداکثر 750گرم در طول هفته کاهش وزني تدريجي مناسب بوده که البته کاهش 250گرمي بهتر از 500گرم مفيدتر از 750گرم کاهش وزن در طول هفته خواهد بود.
ج)انجام مرتب ورزش هاي متناسب با بيماري مثل شنا و آب درماني (يعني راه رفتن در آب)،دوچرخه سواري و پياده روي در هواي آزاد در زميني صاف و بدون شيب (البته پياده روي براي افرادي که چاق و فربه بوده و درد يا ساييدگي زانو دارند، حتي در سطوح صاف توصيه مي شود.)
د)استفاده از تابش مستقيم آفتاب در حد محدود و مشخص براي تامين ويتامين D3
بيماران مبتلا به آرتريد روماتوئيد در صورت عدم رعايت اصول تغذيه مناسب در معرض ابتلاي بيشتري به بيماري هاي قلبي و عروقي نيز قرار دارند ،لذا به موازات توجه به رهنمودهاي دارو درماني و فيزيوترابي ،بايد مسئله نوع، کيفيت و کميت تغذيه اي را نيز بايد به عنوان يکي از ارکان درماني محسوب کرده و توصيه هاي به عمل آمده را جدي بگيرند.

آرتروز
 

يکي از بيماري هاي تحليل برنده و تخريب کننده مفاصل ،آرتروز است که تحت تاثير عوامل مختلف و متعددي (Multifactor)آغاز و به صورت خزنده اي توسعه پيدا مي کند.
در ابتدا هيچ نشانه باليني از اين بيماري مشاهده نمي شود اما به صورت خاموش و دائمي و تدريجي به صدمه زدن به تمام بافت هاي تشکيل دهنده مفاصل اعم از قسمت هاي نرم يا غضروف و استخوان ها ادامه مي دهد. مدت ها بعد از آغاز بيماري، آثار باليني آن به صورت دردهاي جانکاهي در راه رفتن يا تحت فشار قرار گرفتن مفصل صدمه ديده بروز مي کند که به تدريج به اختلال عملکردي عضو درگير منجر مي شود. در حال حاضر تعداد زيادي از افراد ،مبتلا به اين عارضه هستند که هنوز از ابتلاي خود خبر ندارند شما چطور ؟

درمان هاي تغذيه اي
 

اثر گذارترين برنامه درماني اقدام به کاهش وزن با بهره گيري از رژيم هاي غذايي متناسب و متعادل است که منجر به عادي سازي گيرنده هاي هورمون لپتين و توليد و ساخت آن مي شود.
کاهش وزن مانع از تخريب و تحليل رفتن مداوم غضروف و مفاصل مي شود.
کاهش تدريجي و اصولي وزن بدن در بيماران مبتلا به آرتروز زانوها اثر درماني چشم گيري داشته و از تظاهرات باليني بيماري به نحو کاملاً چشم گيري کاسته مي شود.
گر چه اين رويداد به دليل کاسته شدن از فشار وارده به زانوها است، اما بهبود کيفيت تغذيه و استفاده مناسب از مواد غذايي حاوي آنتي اکسيدان، ويتامين Aگلوکز آمين و کندورئيتين سولفات ،اسيدهاي چرب PUFA(اسيدهاي چرب غير اشباع با چندين باند مضاعف )و بهره گيري از عصاره گياهان نيز بي تاثير نيست.
منبع:نشريه زندگي ايده آل شماره 47