شما در يک روز کاري چند بار نفس مي‌کشيد و چه حجم هوا وارد ريه‌هايتان مي‌شود؟ هر بار دم و بازدم چند ثانيه بيشتر طول نمي‌کشد و در هر بار تنفس حدود 500 ميلي ليتر هوا جريان پيدا مي‌کند. حالا خودتان حساب کنيد با روزي 8 ساعت کار در هر روز چه حجم هوا وارد ريه‌هايتان مي‌شود. فکرش را بکنيد اگر اين حجم هوا آلوده باشد و آلودگي از ريه وارد خون تان شود و به قسمت‌هاي مختلف بدن برسد چه آسيبي به سلامت تان وارد مي‌شود. با دکتر فريده گل بابايي متخصص بهداشت حرفه‌اي و استاد دانشگاه تهران در اين باره گفتگو کرده‌ايم.
چه وقت مي‌گوييم هواي محيط کار آلوده است؟
هوا مخلوطي از گازهاي مختلف با نسبت‌هاي مشخص است و هر نوع دخل و تصرف و اضافه شدن ترکيبات ديگر به ميزاني که سلامت انسان، حيوان، گياه و اموال را تحت تاثير قرار دهد باعث آلودگي هوا مي‌شود. آلودگي هواي محيط‌هاي کاري بسته به نوع صنعت، نوع شغل، نوع فعاليت و نوع محصول توليدي متفاوت است. به عنوان مثال بيمارستان، واحدهاي صنعتي و دفاتر اداري هر کدام حدود مجاز و استاندارهاي خاص خودشان را دارند.
قانون، دستورالعمل يا رويه‌اي براي کنترل و پايش و بازرسي هواي محيط کار وجود دارد؟ چه نهاد يا سازماني اين مسووليت را به عهده دارد؟
در بخش صنعت، وزارت بهداشت عهده دار اين مسووليت است که دفترچه‌هاي حدود مجاز را تعيين کرده است و در اختيار واحدهاي توليدي قرار داده است. در بخش محيط زيست هم سازمان محيط زيست استانداردهايي تدوين کرده است. براي محيط‌هاي پاک و تميز و دفاتر اداري هم موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي استانداردهايي دارد.
سلامت : اين استانداردها داخلي است يا از استانداردهاي خارجي و حدود مجاز کشورهاي ديگر استفاده مي‌کنيم؟
در حال حاضر از استانداردهاي جهاني و ملي کشورهاي ديگر استفاده مي‌شود. البته بيشتر مواقع استانداردها با استانداردهاي جهاني تفاوت چنداني ندارد. در بخش محيط زيست هم استانداردها و حدود مجاز ملي نوشته شده است اما کامل نيست و گاهي مجبور مي‌شويم به استانداردهاي جهاني رجوع کنيم.
آيا اخذگواهي‌نامه‌هاي ايمني بهداشت و محيط زيست در بالا بردن کيفيت و سلامت هواي محيط کار هم موثر است؟
در حال حاضر گرفتن گواهينامه براي صاحبان صنايع امتياز محسوب مي‌شود. گواهي نامه‌هاي ايزو 14000 و OHSAS 18000 باعث شده است صنايع به مستندسازي شرايط بهداشتي تمايل نشان دهند که اين کار توسط شرکت‌هاي خصوصي انجام مي‌شود و ناظري بر اين کار وجود ندارد. روش واحد و مدوني هم وجود ندارد و هر شرکت به يک روش اين کار را انجام مي‌دهد.
کارکنان چه مشاغل و صنايعي بيشتر در معرض مخاطرات ناشي از آلودگي محيط کار قرار دارند؟
شغلي وجود ندارد که کارکنانش در معرض خطر نباشند. کارکنان معادن زيرزميني، ريخته‌گري‌ها و دفاتر نقشه‌کشي همه در معرض مخاطره هستند. اما در مشاغل مختلف نوع مخاطرات متفاوت است در برخي محيط‌هاي کاري سميت آلاينده‌ها جدي‌تر و در برخي خفيف‌تر است. به عنوان مثال آلاينده‌هايي مانند سيليس و آزبست بايد با دقت بيشتري مورد توجه قرارگرفته و کنترل شوند.
يعني بيماري‌زايي و سميت به نوع مواد بستگي دارد؟
ببينيد بيماري فقط تابع نوع ماده نيست. نوع ماده، نوع غلظت و مدت زمان مواجهه هر سه در بيماري‌زايي موثرند. برآيند اين عوامل تعيين مي‌کند پتانسيل مواجهه فرد چقدر است و آيا در اين شرايط دچار مسموميت مي‌شود يا نه.
سلامت : در صنعت اغلب ترکيبي از مواد آلاينده وجود دارد در چنين شرايطي حدود مجاز چطور تعيين مي‌شود؟
اين‌طور مواقع رويه‌ها و روش تعيين حدود مجاز متفاوت است. اگر مواد همه روي يک ارگان يا اندام بدن اثر بگذارند از فرمول‌هاي استانداردهاي ترکيبي استفاده مي‌کنيم اما اگر مواد بر ارگان‌ها و اندام‌هاي مختلفي اثر بگذارند مثلا يکي بر کليه و ديگري بر قلب يا ريه تاثير بگذارد هر ماده‌اي طبق حدود مجاز خودش و بدون توجه به ساير شرايط به طور جداگانه محاسبه مي‌شود.
بعضي‌ها فکر مي‌کنند با استفاده از وسايل حفاظت فردي خطر برطرف مي‌شود. واقعا اين‌طور است؟
راه کنترل آلودگي هوا، اقدامات مهندسي و کنترل‌هاي مديريتي است و استفاده از وسايل حفاظتي هم به عنوان مکمل به اين موارد اضافه شده است. اما چون روش‌هاي ديگر هزينه‌بر است استفاده از اين وسايل در اولويت قرار مي‌گيرد.
اين وسايل چگونه بايد انتخاب شوند؟
خريد اين وسايل، کار تخصصي است. يک ماسک تنفسي بايد با توجه به نوع حرفه، نوع آلودگي و نحوه انتشار و پراگندگي آلودگي در محيط کار انتخاب شود. گاهي انتخاب انواع نامناسب با ايجاد اطمينان کاذب در افراد سلامت آنها را به خطر مي‌اندازد. استفاده از وسايل حفاظتي نامناسب بدتر از استفاده نکردن آن است.
راه پيشگيري و کنترل چيست؟
اولين بحث، تغيير فرآيند و استفاده از مواد کم‌خطر است اما در مواردي که اين امکان وجود ندارد بايد از سيستم‌هاي تهويه مناسب استفاده شود. در يک سيستم تهويه بايد هواي آلوده جمع‌آوري، تصفيه و فيلتراسيون شده و سپس تخليه شود. متاسفانه به دليل هزينه بر بودن معمولا هوا تصفيه نشده و به بيرون تخليه مي‌شود که اين مساله باعث آلودگي محيط زيست مي‌شود.
پي نوشت :
*متخصص بهداشت حرفه اي
منبع:www.salamat.com
/ع
