گفتگو با دکتر ايرج خسرونيا
آيا تاکنون شده صبح از خواب بيدار شويد و ببينيد زير پلک چشم‌تان دچار تورم شده است؟ يا اين ه يکي از اندام‌هايتان ورم کرده باشد. براي پي‌بردن به اين ه چرا بدن ما چنين نشانه‌هايي از خود بروز مي‌دهد با دکتر ايرج خسرونيا، متخصص داخلي رييس هيات مديره جامعه متخصصان داخلي گفتگو کرديم.
آقاي دکتر تورم اندام‌هاي بدن بيماري است يا علامت بيماري؟
تورم يا همان ادم بيماري به شمار نمي‌رود و نوعي علامت بيماري است. به طور مثال، فردي که تب مي‌کند نبايد تب او را قطع کنيم بلکه بايد علت تب را درمان کنيم. درباره دلايل بروز ورم بايد ابتدا اين نکته را متذکر شد که 60 درصد وزن بدن انسان را آب تشکيل مي‌دهد. ترکيب مايعات در بدن به گونه‌اي است که مقداري در داخل عروق، قسمتي در درون مجاري لنفاوي و مقداري نيز اطراف مغز و ريه قرار دارد اما تقريبا نفوذ اين مايعات از يک قسمت به قسمت ديگر صورت نمي‌پذيرد مگر اينکه اختلالي در بدن ايجاد شده باشد. براساس قانوني که در طب داخلي به نيروي استارلينگ مشهور است، بر هم خوردن فشارهاي انکوتيک و اسموتيک داخل و خارج سلولي موجب مي‌شود مقدار زيادي مايع از داخل عروق وارد مايع بين سلولي شود که در اين صورت اِدم يا ورم اندام به وجود مي‌آيد. بنابراين بايد بيماري‌هايي را که موجب آن شده، تشخيص داده و درمان کنيم.
بعضي بيماران از تورم کلي اندام‌ها شاکي هستند و برخي اوقات از تورم موضعي مي‌نالند. تفاوت اين دو چيست؟
بله، همان‌طور که اشاره کرديد، ورم به دو دسته عمومي و موضعي تقسيم‌بندي مي‌شود. به طور خلاصه در تورم‌هاي عمومي بدن، بيماري پيشرفت بيشتري داشته است و در ورم‌هاي موضعي که بيشتر مشاهده مي‌شود، اغلب زير پلک يا دست يا پا گرفتار مي‌شود، در واقع ممکن است ضربه به عروق دست يا پا موجب انسداد عروق شده و اندام را دچار ادم يا تورم کند.
يعني تورم‌هاي موضعي بي‌خطرند؟
اغلب تورم‌هاي موضعي بي‌خطرند اما بايد توجه داشته باشيم که اگر اين تورم موضعي نوعي ترومبوفلبيت باشد خطرناک خواهد بود.
درباره ترمبوفلبيت و علايم آن لطفا کمي توضيح بدهيد؟
ببينيد، اگر فردي سابقه واريس پا داشته باشد يا به هر دليلي دچار اختلال عروقي شده باشد و متوجه شود که پايش دچار تورم ناگهاني شده است، ممکن است که لخته‌اي خون در عروقش ايجاد شده باشد و احتمال بروز آمبولي ريه در اين فرد بسيار جدي است. بنابراين به اين گروه از بيماران توصيه مي‌کنم از مصرف خودسرانه دارو خودداري کنند و بلافاصله به پزشک مراجعه کنند.
دلايل بروز تورم عمومي بدن چيست؟
در ورم عمومي بدن، فشار بين داخل سلول و خارج سلول به هم خورده است بنابراين اگر مشکلي براي يکي از اعضاي بدن مانند قلب، کليه يا کبد روي دهد علايم اين بيماري در سراسر بدن پخش خواهد شد. به طور مثال، يک بيمار مبتلا به نارسايي قلبي را تصور کنيد که نخست دچار يک بيماري دريچه‌اي شده و بعد به دليل اينکه عضلات قلب به خوبي از عهده خون‌رساني برنمي‌آيد، رفته‌رفته از ميزان خروجي قلب کاسته مي‌شود و در نتيجه جلوي قلب و درون ريه مقداري مايع جمع مي‌شود که به نوعي تورم ايجاد مي‌شود. از طرف ديگر، قلب به خوبي نمي‌تواند به اعضاي اصلي ديگر خون‌رساني کند و يکي از دستگاه‌هاي ديگر که کليه است، به دليل دريافت ناکامل خون وادار مي‌شود از خودش دفاع کند. بنابراين آنزيمي را تحريک مي‌کند که از دفع آب و نمک جلوگيري مي‌کند. در اين سيستم که موسوم به رنين آنژيوتانسيون است براي بالارفتن حجم خون مقدار زيادي نمک از داخل ادرار و از طريق کليه بازجذب مي‌شود که همراه اين سديمي که جذب مي‌شود، مقدار زيادي مايع نيز جذب مي‌شود. در نتيجه هم در وريد‌ها مايع زيادي داريم و هم اينکه کليه‌ها اجازه نمي‌دهند سديم دفع شود. به همين دليل بيماري که مدت‌ها است گرفتار بيماري قلبي است احساس مي‌کند انگشترش يا حلقه دستش داخل انگشت نمي‌رود.
بيماري‌هاي کبد چطور؟ اين بيماري‌ها هم مي‌توانند باعث ورم شوند؟
بله، بدن از فيلتري به نام کبد استفاده مي‌کند که مواد سمي بدن از طريق آن دفع مي‌شود و مواد سالم نيز پس از تجزيه شدن از طريق کبد وارد بدن مي‌شود. اکنون تصور کنيد که کبد به دليل استفاده از دارو يا عوامل ويروسي مانند هپاتيت دچار آسيب شود. در اين حالت کبد حتي با يک دهم قسمت خودش نيز مي‌تواند به فعاليت ادامه دهد اما در نهايت زماني فراخواهد رسيد که کبد قادر به ادامه کار خود نخواهد بود در نتيجه کبد دچار حالتي سفت موسوم به سيروز مي‌شود. بنابراين جلو عروقي که خون از طريق آن وارد کبد مي‌شود گرفته خواهد شد و خون به داخل شکم پس مي‌زند و تورمي در شکم پديد خواهد آمد که به آن، آسيت گفته مي‌شود.
آسيت شکم چقدر خطرناک است؟
هنگامي که در شکم با آسيت مواجه مي‌شويم بايد بدانيم که مقدار زيادي پروتئين به‌ويژه آلبومين از دست خواهد رفت. همچنين از آن طرف هم کبد قدرت آلبومين‌سازي و پروتئين‌سازي خودش را از دست مي‌دهد و اين مشکل خطرناک ارزيابي مي‌شود.
درباره مشکلات کليه نيز صحبت کنيد؟
کليه‌ها اعضايي از بدن هستند که از دو طريق دچار اختلال مي‌شوند. نخست اينکه خودشان درگير بيماري شوند و يا به علت مصرف دارو تحت تاثير قرار گيرند و دچار مشکل شوند زيرا داروها از طريق کليه دفع مي‌شوند بنابراين بايد بررسي کنيم که کليه از طريق دارو دچار بيماري شده يا از طريق ديگري دچار مشکل شده است.
آيا اختلالات گوارشي نيز ممکن است سبب بروز ورم شوند؟
بله، برخي از بيماري‌هاي دستگاه گوارش نيز موجب ورم و تورم در بدن مي‌شود. به طور مثال، در نوعي بيماري موسوم به گاستريت هيپرتروفيک به علت دفع پروتئين از لايه‌هاي متعدد معده مي‌تواند ورم عمومي در بدن ايجاد کند يا بيماري ديگري موسوم به کوليت اولسرو مي‌تواند تورم روده بزرگ ايجاد کند. در اين بيماري خون و پروتئين زيادي از بدن دفع مي‌شود که در نتيجه مي‌تواند موجب ورم نيز شود.
سوءتغذيه و فقر غذايي چطور؟
سوءتغذيه و نخوردن مواد غذايي نيز مي‌تواند موجب ادم و تورم شود. به‌طور مثال، در تصاويري که پيش از اين از آفريقا و قحطي‌زدگان وجود داشت، مشاهده مي‌کرديد که اغلب آنها لاغرند و شکم بزرگي دارند و بزرگي شکم آنها به دليل وجود مايع شکمي است.
برخي از افراد چاق نيز که از قرص‌هاي ملين استفاده مي‌کنند دچار تورم اندام مي‌شوند. دليل اين پديده چيست؟
برخي از افراد چاق، خودسرانه اقدام به درمان چاقي مي‌کنند و با مصرف قرص‌هاي ملين سعي مي‌کنند لاغر شوند، در حالي که مصرف مرتب اين قرص‌ها آسيب‌هاي شديدي به دستگاه گوارش مي‌زند و در نهايت موجب ورم مي‌شود، به‌طوري که فردي که رژيم لاغري گرفته است به ناگهان متوجه مي‌شود که وزنش افزايش يافته است. دليل اين پديده بروز اسهال در افراد و در نتيجه دفع پتاسيم است که در نتيجه موجب ورم عمومي بدن نيز مي‌شود.
شنيده‌ايد که برخي از باشگاه‌هاي بدن‌سازي، داروهايي به ورزشکاران مي‌دهند که سبب ورم و ادم اندام‌ها مي‌شود؟
بله، متاسفانه بسياري از باشگاه‌هاي ورزشي خودسرانه به جواناني که در اين اماکن ورزش مي‌کنند، داروهاي هورموني توصيه مي‌کنند.
همکاران من نيز موارد زيادي از اين دست را تجربه کرده‌اند اما بايد به اين افراد توصيه کنيم که اين داروها مورد تاييد جامعه پزشکي نيست و اين داروها همان‌طور که گفته شد، با از بين بردن کليه و کبد موجب ادم و تورم اندام‌هاي ورزشکاران مي‌شود.
منبع:http://www.salamat.com
/ج
