شيعه در عربستان
نويسنده: کيوان نامدار
عربستان، يکي از مهم ترين کشورهاي اسلامي است؛ سرزميني که خورشيد اسلام از آنجا طلوع کرد. عربستان سعودي به خاطر قرار گرفتن در منطقه ي خليج فارس و داشتن بزرگ ترين ذخاير نفتي جهان، از نگاه بين المللي جايگاه ويژه اي دارد. اين کشور در جهان اسلام نيز با داشتن پيشينه ي تاريخي وجود خانه ي خدا، نقش بسيار مهمي ايفا مي کند. عربستان، سرزميني است که حضرت ابراهيم (ع) به فرمان خدا، جايگاه و مأمن اصلي يکتاپرستي را بنيان نهاد و با بعثت رسول اکرم (ص) حيات جديدي را تجربه کرد. عربستان کشوري مذهبي است که قوانين آن بر پايه ي اسلام وهابي است؛ مذهب وهابي در عربستان نقش بسيار مهمي دارد و هيچ عملي خلاف آيين آن تحمل نمي شود و عملاً سياست کشور بر پايه ي اين مذهب پايه ريزي شده است.
عربستان در زمان قديم و پس از ظهور اسلام، همواره ميان دولت هاي محلي و منطقه اي تقسيم شده بود و به صورت ملوک الطوايفي اداره مي شد. با ظهور اسلام و استقرار آن در سراسر شبه جزيره، اين منطقه براي اولين و آخرين بار، تحت لواي اسلام، به وحدت دست يافت و به نحو چشم گيري ازنظرسياسي و فرهنگي دگرگون گشت تا جايي که با گذشت چند دهه، عرب ها به چنان قدرتي دست يافتند که دو قدرت بزرگ شرق و غرب آن روزگار را شکست دادند.
در زمان امويان، بخش اعظم عربستان، جزو قلمرو آنان بود، سپس آل عباس بر آن مسلط شد. در اواخر قرن دوم هجري قمري، علويان در عربستان قيام کردند، اما کاري از پيش نبردند. پس از مرگ متوکل عباسي، قدرت عباسيان رو به زوال نهاد.
در قرن شانزدهم ميلادي (دهم هجري قمري)، پرتغالي ها به مکه حمله کردند. در همان قرن خلفاي عثماني که متوجه عربستان شده بودند، به تدريج سواحل غربي، سپس تمام عربستان را زير سلطه ي خود آوردند.
در قرن هجدهم ميلادي، محمد بن عبدالوهاب در نجد قيام کرد. وي خود را مصلح مذهبي مي دانست و مذهب خاص خود را تبليغ مي کرد. اين آيين و فرقه ي جديد درآغاز با مشکلات فراواني مواجه شد، چرا که مخالفان افکار و عقايد وي عليه او قيام کردند و تعرضاتي انجام دادند که در نتيجه وي درصدد به دست آوردن حامياني از حاکم شهرنجد برآمد؛ اما هيچ يک از آن ها از ترس ايجاد آشوب و بلوا، حاضر به انجام و قبول چنين کمکي نشد. سرانجام، محمدبن سعود، حاکم شهر درعيه را با خود هم داستان کرد. محمدبن عبدالوهاب و محمدبن سعود با يک ديگر عهد بستند در اين راه بکوشند و بر مبناي اين قرارداد، عبدالوهاب بر نفوذ مذهبي خويش و محمد بن سعود نيز برقدرت خود افزودند.
هم اکنون جمعيت عربستان 22 ميليون نفر است. زبان وخط رسمي اين کشورعربي و واحد پول آن ريال است. عربستان داراي غني ترين منابع نفت جهان و بسياري از معادن و منابع زيرزميني است. از شهرهاي مهم آن مي توان جده، مکه، مدينه، طائف، ظهران و هفوف رانام برد. پايتخت آن نيز ظهران است.
طبق آخرين سرشماري ها، پانزده درصد جمعيت عربستان شيعه اند. بيشتر شيعيان در منطقه شرقي عربستان در حاشيه ي خليج فارس ساکن هستند و نواري شيعه نشين را شکل داده اند. بعضي از شيعيان نيز در «مدينه منوره» ساکن هستند و بعضي هم در شهر مهم «جده». در جنوب عربستان در منطقه ي نجران و در مرز يمن هم برخي شيعيان اثني عشري و اسماعيلي زندگي مي کنند.
فعاليت شيعيان در عربستان با مشکلاتي بسياري همراه است. برخورد دولت سعودي با فعاليت هاي شيعه دو گونه است: در مناطقي که اکثريت جمعيت با شيعيان است، آزادي ها و فعاليت ها زياد است و امور ديني و مذهبي مثل نماز جماعت، جلسات قرآن، دوره هاي کوتاه مدت براي جوانان شيعه در رشته هاي مختلف، حلقه هاي قرائت و تفسير قرآن و فعاليت هاي ديگر مشمول اين آزادي هاست. هر چند اگر احساس شود اين فعاليت ها در حال گسترش است، جلوي آن گرفته مي شود. مثلاً اگر شهرک جديدي در همان مناطق شيعه نشين ايجاد شود و شيعيان بخواهند حسينيه اي بسازند، دولت سعودي اجازه نمي دهد.
در مناطقي که شيعيان در اقليت هستند، محدوديت ها زياد است و اجازه ي فعاليت هاي خاص ديني داده نمي شود، مثل منطقه ي «دمام» که اجازه ي برپايي عزاداري حضرت سيد الشهدا (ع) داده نمي شود.
در آموزش و پرورش، تعاليم وهابي بر شيعيان تحميل مي شود. شيعيان نه تنها مجاز به تعليم تشيع نيستند، بلکه مجبورند دروس وهابي را بخوانند. فرزندان شيعيان مجبورند در مدارس دولتي اسلام وهابي را فرا گيرند، ولي به موازات آن خانواده و شخصيت هاي ديني شيعي تعاليم مذهبي را به آنان تعليم مي دهند و بدين ترتيب کودکان در برابر آموزه هاي ديني وهابي که در مدارس دولتي تدريس مي شود، مصونيت پيدا مي کنند.
در عربستان به شيعيان اجازه ي داشتن مسئوليت هاي مختلف داده نمي شود. شيعيان مسئوليت سياسي و حکومتي ندارند. وجود چهار هزار شاه زاده در عربستان باعث شده آن ها تمام مسئوليت ها و مراکز قدرت را دراختيار خود داشته باشند. براي مثال، تمام وزارت خانه هاي مهم از قبيل دفاع، خارجه و کشور به وسيله ي شاه زادگان اداره مي شود. هم چنين رياست شوراي عالي در وزارت خانه هاي خدماتي نيز به عهده آن هاست. شوراي عالي تبليغات، سياست کلي وزارت خانه ها را تعيين کرده و فرماندهي عمليات در بخش هاي مختلف نيروهاي مسلح و پايگاه هاي نظامي را دراختيار دارند. اين در حالي است که شيعيان از استخدام در نيروهاي نظامي محرومند و خلباني نيز براي آن ها ممنوع است.
منطقه ي شرقي (منطقه ي شيعه نشين) که بيشترين منابع معدني و چاه هاي نفت عربستان را دراختيار دارد، فقيرترين منطقه ي عربستان است. دولت در مقايسه با ديگر مناطق عربستان سعودي، هزينه ي بسياراندکي را به پروژه هاي ساختماني، جاده ها، بهداشت و تعليم و تربيت در اين منطقه اختصاص داده است.
منبع:نشريه انتظار نوجوان، شماره 51.
/ج
عربستان در زمان قديم و پس از ظهور اسلام، همواره ميان دولت هاي محلي و منطقه اي تقسيم شده بود و به صورت ملوک الطوايفي اداره مي شد. با ظهور اسلام و استقرار آن در سراسر شبه جزيره، اين منطقه براي اولين و آخرين بار، تحت لواي اسلام، به وحدت دست يافت و به نحو چشم گيري ازنظرسياسي و فرهنگي دگرگون گشت تا جايي که با گذشت چند دهه، عرب ها به چنان قدرتي دست يافتند که دو قدرت بزرگ شرق و غرب آن روزگار را شکست دادند.
در زمان امويان، بخش اعظم عربستان، جزو قلمرو آنان بود، سپس آل عباس بر آن مسلط شد. در اواخر قرن دوم هجري قمري، علويان در عربستان قيام کردند، اما کاري از پيش نبردند. پس از مرگ متوکل عباسي، قدرت عباسيان رو به زوال نهاد.
در قرن شانزدهم ميلادي (دهم هجري قمري)، پرتغالي ها به مکه حمله کردند. در همان قرن خلفاي عثماني که متوجه عربستان شده بودند، به تدريج سواحل غربي، سپس تمام عربستان را زير سلطه ي خود آوردند.
در قرن هجدهم ميلادي، محمد بن عبدالوهاب در نجد قيام کرد. وي خود را مصلح مذهبي مي دانست و مذهب خاص خود را تبليغ مي کرد. اين آيين و فرقه ي جديد درآغاز با مشکلات فراواني مواجه شد، چرا که مخالفان افکار و عقايد وي عليه او قيام کردند و تعرضاتي انجام دادند که در نتيجه وي درصدد به دست آوردن حامياني از حاکم شهرنجد برآمد؛ اما هيچ يک از آن ها از ترس ايجاد آشوب و بلوا، حاضر به انجام و قبول چنين کمکي نشد. سرانجام، محمدبن سعود، حاکم شهر درعيه را با خود هم داستان کرد. محمدبن عبدالوهاب و محمدبن سعود با يک ديگر عهد بستند در اين راه بکوشند و بر مبناي اين قرارداد، عبدالوهاب بر نفوذ مذهبي خويش و محمد بن سعود نيز برقدرت خود افزودند.
هم اکنون جمعيت عربستان 22 ميليون نفر است. زبان وخط رسمي اين کشورعربي و واحد پول آن ريال است. عربستان داراي غني ترين منابع نفت جهان و بسياري از معادن و منابع زيرزميني است. از شهرهاي مهم آن مي توان جده، مکه، مدينه، طائف، ظهران و هفوف رانام برد. پايتخت آن نيز ظهران است.
طبق آخرين سرشماري ها، پانزده درصد جمعيت عربستان شيعه اند. بيشتر شيعيان در منطقه شرقي عربستان در حاشيه ي خليج فارس ساکن هستند و نواري شيعه نشين را شکل داده اند. بعضي از شيعيان نيز در «مدينه منوره» ساکن هستند و بعضي هم در شهر مهم «جده». در جنوب عربستان در منطقه ي نجران و در مرز يمن هم برخي شيعيان اثني عشري و اسماعيلي زندگي مي کنند.
فعاليت شيعيان در عربستان با مشکلاتي بسياري همراه است. برخورد دولت سعودي با فعاليت هاي شيعه دو گونه است: در مناطقي که اکثريت جمعيت با شيعيان است، آزادي ها و فعاليت ها زياد است و امور ديني و مذهبي مثل نماز جماعت، جلسات قرآن، دوره هاي کوتاه مدت براي جوانان شيعه در رشته هاي مختلف، حلقه هاي قرائت و تفسير قرآن و فعاليت هاي ديگر مشمول اين آزادي هاست. هر چند اگر احساس شود اين فعاليت ها در حال گسترش است، جلوي آن گرفته مي شود. مثلاً اگر شهرک جديدي در همان مناطق شيعه نشين ايجاد شود و شيعيان بخواهند حسينيه اي بسازند، دولت سعودي اجازه نمي دهد.
در مناطقي که شيعيان در اقليت هستند، محدوديت ها زياد است و اجازه ي فعاليت هاي خاص ديني داده نمي شود، مثل منطقه ي «دمام» که اجازه ي برپايي عزاداري حضرت سيد الشهدا (ع) داده نمي شود.
در آموزش و پرورش، تعاليم وهابي بر شيعيان تحميل مي شود. شيعيان نه تنها مجاز به تعليم تشيع نيستند، بلکه مجبورند دروس وهابي را بخوانند. فرزندان شيعيان مجبورند در مدارس دولتي اسلام وهابي را فرا گيرند، ولي به موازات آن خانواده و شخصيت هاي ديني شيعي تعاليم مذهبي را به آنان تعليم مي دهند و بدين ترتيب کودکان در برابر آموزه هاي ديني وهابي که در مدارس دولتي تدريس مي شود، مصونيت پيدا مي کنند.
در عربستان به شيعيان اجازه ي داشتن مسئوليت هاي مختلف داده نمي شود. شيعيان مسئوليت سياسي و حکومتي ندارند. وجود چهار هزار شاه زاده در عربستان باعث شده آن ها تمام مسئوليت ها و مراکز قدرت را دراختيار خود داشته باشند. براي مثال، تمام وزارت خانه هاي مهم از قبيل دفاع، خارجه و کشور به وسيله ي شاه زادگان اداره مي شود. هم چنين رياست شوراي عالي در وزارت خانه هاي خدماتي نيز به عهده آن هاست. شوراي عالي تبليغات، سياست کلي وزارت خانه ها را تعيين کرده و فرماندهي عمليات در بخش هاي مختلف نيروهاي مسلح و پايگاه هاي نظامي را دراختيار دارند. اين در حالي است که شيعيان از استخدام در نيروهاي نظامي محرومند و خلباني نيز براي آن ها ممنوع است.
منطقه ي شرقي (منطقه ي شيعه نشين) که بيشترين منابع معدني و چاه هاي نفت عربستان را دراختيار دارد، فقيرترين منطقه ي عربستان است. دولت در مقايسه با ديگر مناطق عربستان سعودي، هزينه ي بسياراندکي را به پروژه هاي ساختماني، جاده ها، بهداشت و تعليم و تربيت در اين منطقه اختصاص داده است.
منبع:نشريه انتظار نوجوان، شماره 51.
/ج
