گفتگوبا دکتر محمدمهدي امام، فوق‌تخصص روماتولوژي
خيلي از مردم آرتروز را با پوکي استخوان اشتباه مي‌گيرند. در پوکي استخوان، مشکل در استخوان است ولي در آرتروز، مشکل در غضروف مفاصل است. در جايي که دو استخوان به هم مي‌رسند، براي اينکه سر آنها بتواند تکان بخورد، غضروف وجود دارد و سطح صيقلي ايجاد مي‌کند تا حرکت کند. با افزايش سن، همه افراد ممکن است درجاتي از آرتروز را در مفاصل پيدا کنند. چيزي حدود 60 تا 70 درصد افراد بالاي 65 سال در راديوگرافي مفاصل‌شان، علايم آرتروز را نشان مي‌دهند که بسياري از آنها مي‌تواند با علايم باليني همراه باشد. اينها گوشه‌اي از صحبت‌هاي دکتر محمدمهدي امام، فوق‌تخصص روماتولوژي و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي است که در رابطه با آرتروز با ايشان به گفتگو نشسته‌ايم.
آقاي دکتر، چه فاکتورهايي در ايجاد آرتروز نقش دارد؟
مهم‌ترين اين فاکتورها سن است. هرچه سن بالاتر مي‌رود، به دليل اينکه ساختمان غضروف دچار تغيير مي‌شود، آسيب مفصلي به وجود مي‌آيد و همان‌طور که بدن پير مي‌شود، غضروف هم پير شده و شروع به تخريب شدن مي‌کند. عامل بعدي، ژن است. آتروز در مفاصل دست و زانوها زمينه ژنتيکي دارد، به خصوص در ناحيه دست خانم‌ها زماني که يائسه مي‌شوند، همراه با تغييرات هورموني که دارند، اگر سابقه ژنتيکي هم داشته باشند، بيشتر خود را نشان مي‌دهد. توجه داشته باشيد آرتروز مفاصل فقط مربوط به دست نيست و اغلب جاهاي ديگر را هم درگير مي‌کند، به خصوص زانوها و گردن. سومين عامل، جنس است. آرتروز به دليل تغييرات شغلي، مشکلات شغلي و ورزش در افراد جوان و بيشتر در آقايان شايع است اما پس از سن يائسگي در خانم‌ها شدت پيدا مي‌کند.
وزن هم با آرتروز ارتباط دارد؟
بله، از مهم‌ترين عواملي که ما مي‌توانيم تغيير بدهيم و جلوي آرتروز را بگيريم، وزن است. امروزه مشاهده شده که بافت چربي اضافه که در بدن وجود دارد خود به عنوان يک بافت ترشح‌کننده هورمون‌هاي مضر در بدن است و بافتي است که مانند غدد دورن‌ريز عمل مي‌کند. اگر شما قد خودتان را منهاي 100 کنيد، وزن طبيعي‌تان به دست مي‌آيد. هر پنج کيلويي که فرد از وزن طبيعي خود بالاتر رود، خطر ابتلا به آرتروز را 20 درصد افزايش مي‌دهد. براي مثال، در کسي که 15 کيلو از وزن طبيعي خود بيشتر است، حدود 50 تا 60 درصد خطر آرتروز افزايش پيدا مي‌کند. در نتيجه يکي از اقدامات درماني و به خصوص غيردارويي که ما در افراد مبتلا به آرتروز توصيه مي‌کنيم، اين است که وزن‌شان را در حد ايده‌آل نگه‌دارند تا بافت‌هاي چربي که هورمون‌هاي ناجور در بدن ترشح مي‌کند، آب شوند و از آسيب به مفاصل پيشگيري کنند.
آيا بيماري‌ها هم مي‌توانند در بروز آرتروز موثر باشند؟
بله، از عوامل ديگري که به آرتروز منجر مي‌شود، بيماري‌هاي خاص هستند. براي مثال، بيماري‌هاي روماتيسمي، بيماري‌هاي عفوني، بيماري‌هايي که ساختمان غضروفي را دچار تغيير و تحول مي‌کنند و بيماري‌هاي متعددي که سبب‌ساز ايجاد آرتروز مي‌شوند.
پس عواملي که ذکر کرديد، همه جزو علت‌هاي بروز آرتروز هستند؟
بله، البته علت‌هاي آرتروز را به دو دسته اوليه و ثانويه تقسيم مي‌کنيم. علت‌هاي اوليه مطالبي بود که اشاره شد مانند سن و جنس و ژنتيک و... و علت ثانويه که آرتروز به علت ديگري به وجود آمده است مانند روماتيسم. آرتروز اوليه فقط در اندام فوقاني مانند مفاصل انتهايي و مياني بند انگشتان و قاعده شست بروز مي‌کند در نتيجه ما آرتروز مچ دست نداريم. پس اگر فردي مراجعه کند و بگويد آرنجم آرتروز گرفته، اشتباه است اگر آرتروز هم باشد، از نوع ثانويه است شانه هم همين‌طور. ما آرتروز شانه نداريم مگر اينکه از نوع ثانويه باشد. در اندام تحتاني هم در قسمت زانو، لگن و انگشت شست پا آرتروز اوليه را داريم و در هيچ قسمت ديگري از پا آرتروز را نداريم مگر از نوع ثانويه. ممکن است که آرتريت يا التهاب مفصل باشد ولي آرتروز نيست.
آقاي دکتر، لطفا درباره روش به کارگيري درست مفاصل صحبت کنيد.
ما قوانيني داريم با عنوان قوانين محافظت از مفاصل. اين قوانين را بايد همه افراد جامعه به کار گيرند؛ از جمله افرادي که مبتلا به آرتروز هستند. يکي از اين قوانين اين است که افراد داراي وزن مناسب باشند و به طريق مناسب و با علم تغذيه مناسب وزن خود را کنترل کنند. خيلي از افرادي که وزن بالا دارند و آرتروز هم گرفته‌اند، مي‌گويند که برويم کوهنوردي و وزن‌مان را کم کنيم. دقت کنيد! بعضي از ورزش‌ها براي کاهش وزن و يا به عنوان ورزش براي افراد مبتلا به آرتروز مناسب نيستند مانند ورزش‌هايي که در آن زانو خيلي خم و راست مي‌شود مانند کوهنوردي و دوچرخه‌سواري. البته دقت داشته باشيد که ورزشي مانند دوچرخه‌سواري سبب تقويت عضلات زانو مي‌شود اما از آ‌نجا که در کشور ما آرتروز کشکک بسيار شايع است، فرد به آرتروز کشکک گرفتار مي‌شود. يا حرکات مکرر خم شونده براي افرادي که در ناحيه گردن و کمر آرتروز گرفته‌اند، مناسب نيست و ممکن است آسيب‌هاي موضعي ايجاد کند.
پس چه ورزشي بکنند؟
ورزش براي افراد براساس سن و بيماري‌هاي زمينه، متغير است. ورزشي که به همه افراد جامعه مي‌توانيم توصيه بکنيم، پياده‌روي راه صاف است. بهترين روش پياده‌روي اين است که با قدم‌هاي کمي تند، کوتاه و سرعت متغير باشد تا دايم روي يک نقطه از مفصل فشار وارد نشود. پياده‌روي سربالايي و سرپاييني در بسياري از مفاصل مي‌تواند مشکل ايجاد کند.
خيلي‌ها توصيه مي‌کنند براي بهتر شدن درد، به‌خصوص درد زانو در آب پياده‌روي کنيم. نظر شما چيست؟
ورزش‌هاي آبي هم بسيار خوب است. امروزه آب درماني خيلي باب شده است. در آب، افراد داراي بي‌وزني هستند و در عين بي‌وزني مجبورند تلاش بيشتري بکنند تا راه بروند. اما باز بايد بدانيد که گاهي ممکن است مشکل با ورزش‌هاي آبي بدتر شود. براي مثال، کساني که آرتروز زانو دارند اگر در استخر دوچرخه بزنند، مشکل پيدا مي‌کنند. يا افرادي که ديسک کمر يا آرتروز کمر گرفته‌اند و شناي قورباغه انجام دهند يا افراد مبتلا به آرتروز گردن اگر شناي کرال بکنند. اما راه رفتن در آب را مي‌توانيم به همه افراد توصيه کنيم.
پس اگر بخواهند ورزش خاصي را در آب انجام بدهند بايد با پزشک‌شان مشورت کنند.
بله، بايد با پزشک متخصص آرتروز يا پزشک ورزشي مشورت کنند. ببينيد، ورزش مناسب يکي از ارکان درمان غيردارويي آرتروز است. ما هرچه قدر عضلات اطراف مفاصل را تقويت کنيم، فشار وارده به غضروف مفصل کمتر و عمر آن بيشتر خواهد شد.
بيماران چه کارهايي بايد بکنند تا به مفاصل‌شان فشار زيادي وارد نشود؟
ما راه‌هايي داريم که بايد از مفاصل‌مان درست استفاده کنيم. عادت‌هاي غلطي به خصوص در افراد مبتلا به آرتروز داريم که بايد آنها را بشناسيم و اصلاح کنيم. براي مثال، کساني که آرتروز زانو مي‌گيرند، يک کمي زانويشان شروع به خم شدن مي‌کند و رو هوا مي‌ماند. دقت کنيد وقتي دراز مي‌کشيد و پاي‌تان را صاف مي‌کنيد، زانوي‌تان بايد به زمين بچسبد اما اگر صاف نبود و خم شد، هر چه‌قدر خم‌شدگي بيشتر باشد، مشکلات آرتروز هم بدتر است و پس از مدتي بيماران عادت مي‌کنند زير زانوهايشان بالش مي‌گذارند. اين يکي از کارهاي بسيار بد است زيرا به خشک‌شدگي بيشتر مفصل و تخريب روند آرتروز منجر مي‌شود.
چه جالب! اغلب مردم فکر مي‌کنند اين کار درست است. بالش گذاشتن بين دو تا پا چطور؟ مثلا وقتي به پهلو مي‌خوابند.
ميان دو تا پا، تنها افرادي که پاهايشان از داخل خيلي حساس شده، بالش مي‌گذارند که استخوان‌هاي اضافه‌اي که به دنبال آرتروز ايجاد شده، به هم سايش پيدا نکنند.
زير کمر چطور؟
گذاشتن بالش زير کمر هم کار درستي نيست. گودي کمر را افراد بايد با ورزش حل کنند. زيرا زاويه‌اي که ايجاد شده در درازمدت مي‌تواند آسيب برساند.
براي بالا و پايين رفتن از پله بايد چه مواردي را رعايت کنند؟
بالارفتن از پله براي جلوگيري از آرتروز زانو قوانين خاص خودش را دارد. بيماران بايد با پاي سالم بالا بروند و در برگشت برعکس با پاي بيمار شروع به پايين آمدن بکنند.
نظرتان در مورد وسايل کمکي چيست؟
ما در درمان آرتروز مي‌توانيم از وسايل کمکي استفاده کنيم مانند زانوبند، کمربند، عصا و... اما يکي از کارهاي غلطي که افراد مبتلا به آرتروز انجام مي‌دهند، اين است که به طور نامناسب از اين وسايل استفاده مي‌کنند. استفاده نابه‌جا و بدون تجويز پزشک خود مي‌تواند مضر و زيان‌آور باشد. بهتر است استفاده از وسايل کمکي در زمان ورزش و کوتاه‌مدت باشد مگر اينکه پزشک تجويز کرده باشد که مدت زمان بيشتري استفاده شود. استفاده حداکثر از اين وسايل در روز، سه ساعت است مگر اينکه پزشک گفته باشد که زمان‌هاي بيشتري لازم است که استفاده شود.
اما بعضي‌ها را مي‌بينيم که هميشه زانوبند به پا دارند.
بله، دقت کنيد زانوبندي را که شما دايم مي‌بنديد موجب مي‌شود عضلاتي که بايد دايم فعال باشند، غيرفعال شده و تحليل بروند و هرچه عضله اطراف مفصل تحليل رفته‌تر باشد، فشار و آسيب به مفصل هم بيشتر خواهد بود، در حالي که استفاده صحيح از اين وسايل در هنگام ورزش مي‌تواند کمک بزرگي باشد. نکته مهم ديگر اين است که ما در آرتروز مي‌توانيم از وسايل خاصي استفاده کنيم تا زندگي مريض خيلي راحت‌تر شود. افرادي که زانوهايشان کج است يا پرانتزي يا پا ضرب‌دري هستند، مي‌توانند از کفي‌هاي خاصي استفاده کنند که در داخل کفش‌شان تعبيه مي‌کنند و اين سبب مي‌شود مقداري کجي پايشان صاف شود و هر چه‌قدر اين کجي پا کمتر شود عمر زانوهايشان بيشتر خواهد شد يا افراد از عصاي مناسب استفاده کنند. عصاي مناسب عصايي است که اندازه آن از زمين تا ناحيه استخوان برجسته لگن باشد و آرنج حداکثر تا حدود 90 تا 95 درجه خم شود و بهتر است در سمت مقابل مفصل مبتلا بگيرند براي مثال، اگر لگن سمت راست‌شان مبتلا به آرتروز است عصا را به دست سمت چپ بگيرند و با پاي بيمار آن را جلو ببرند.
منبع:http://www.salamat.com
