مقدمه:
عبادت و پرستشگری در اعماق فطرت بشر ریشه دارد ، عشق به معبود یکتا با وجود انسان آمیخته است ، انسان نیاز به انس به معبود و آرامش در سایه او دارد تنها مأمن و پناهگاه انسان بهنگام خطر ، دامن کبریایی حضرت پروردگار است.
نماز دستی است از سوی انسان بهسوی آنکه متناسب با نیاز و خواست اوست. لذا انسان، به هنگام نماز طمأنینه و آرامش خود را باز مییابد و به زندگی و حیات خود امیدوار میگردد مشروط بر آنکه در این سیر روحی، رابط و واسط اصلی (یعنی روح) غائب نباشد.
در این مطلب راسخون به عنواین مانند: تاثیرات اجتماعی نماز بر انش آموزان، دانش آموزان و نماز در خانواده، پژوهش نماز در باره آرامش دانش آموزان، نماز و تأمین نیاز درونی و روانی نوجوانان و جوانان و نقش مدرسه و مسجد در نماز و ارامش دانش آموزان می پردازیم.
تاثیر نماز بر بهداشت روان دانشآموزان
روانشناسان امروزه به این نتیجه رسیدند که توجه به خدا و نماز موجب رفع بسیاری از گرفتاری ها و درمان امراض می گردد بسیاری از مرض ها در محیط هایی که دعا و نیایش در آنجا و جود دارد رخنه نمی کند .
آنها از درمان بیمارانی که مأیوس و ناامیدند و قدرت تطبیق و سازگاری اجتماعی را از دست داده اند درمانده می شوند از این رو به این بیماران توصیه می کنند که به معابد رفته و دعاو نیایش کنند.
زیرا روح بی قرار و متلاطم سرانجام باید به چیزی دل بندد و به اصل و مبدأ تعلق گیرد و زندگی بر او سخت و در کامش تلخ و غیر قابل تحمل خواهد بود.
آرامش و آسودگی خاطر اکسیر همیشه زندگی بشر بوده است و خواهد بود امروز و با وجود گسترش خارق العاده دانش و فناوری این آرامش هنوز گم گشته آدمی است پرورش دینی و مذهبی دانش آموزان بدون اجبار و یا تحمیل باید در خانه و یا مدرسه صورت گیرد.
که بعد از خانواده مدرسه مهمترین نقش را در درک بینش صحیح دینی و ارزش های دانش آموزان داشته است تمام اندیشمندان و متفکران بزرگ جهان به این امر رسیده اند .
که نماز و یاد خدا بودن نقطه مهمی در امیدوار بودن افراد معتقد به خدا داشته و از این باور های مذهبی می توان در انواع مختلف درمانها استفاده کرد و تعالیم قرآن به صراحت و با زبانی رسا بیانگر رابطه دوسویه خداباوری و آرامش است.
آرامش واقعی آنگاه حاصل می شود که قطره به دریا بنگرد و آنکه از عالم بالا آمده خود را در سایه امن او بداند رستگاری بشر و درمان دردهای بی پایان روحی و روانیش ممکن نخواهد شد.
مگر آنکه اصل خویش را هیچ گاه از خاطر نبرد و بدان مقصد والا ره پوید در این مقاله درصدد آنیم تا به بحث درباره نقش محوری یاد خدا و نماز در بهداشت روانی دانش آموزان و به طور کلی افراد بپردازیم.
پرورش دینی و مذهبی دانشآموزان بدون اجبار و یا تحمیل، باید در خانه و یا مدرسه صورت گیرد. خانواده در درک بینش صحیح دینی و ارزش‌های دانشآموزان مهمترین عامل بوده و مهمترین نقش را دارند .
و والدین و معلمان در موقعیت‌های مناسب، تنها زمینه‌ساز و هدایتگر هستند بنابراین نباید هیچ ارزش و اعتقاد و اصولی را پیش از اینکه زمینه لازم عاطفی و روانی آن برای دانشآموزان فراهم شده و یا به آن متمایل شده باشد به وی تحمیل کرد.
گرایش به پذیرش ارزش‌ها و یا دستورات دینی و یافتن بینش صحیح مذهبی تنها در سایه احساس شخصیت و ارزشمندی خویش تحقق مییابد و در مدرسه که ارزش‌ها پا به عرصه وجود می‌گذارند.
باید شخصیت دانشآموزان حفظ شود. وقوف خاشعانه و خاضعانه هر نوجوان در نماز در برابر خداوند متعال به او نیرویی معنوی می‌بخشد که حس صفای روحی و آرامش قلبی و امنیت روانی را در او برمی‌انگیزد.
چون انسان در نماز با تمام اعضای بدن و حواس خود متوجه خدا می‌شود و از همه اشتغالات و مشکلات دنیا روی برمی‌گرداند و به هیچ چیز جز خدا و آیات قرآن که در نماز بر زبان می‌آورد، فکر نمی‌کند.
همین روی‌گردانی کامل از مشکلات زندگی و نیندیشیدن به آنها در اثنای نماز موجب ایجاد حالتی از آرام‌سازی کامل و آرامش روان و آسودگی خیال در انسان می‌شود.
تاثیرات اجتماعی نماز بر انش آموزان
یکی از جنبه های اجتماعی نماز که در ایجاد هویت مشترک برای مومنان موثر است نظم و انضباط در امور است. قرآن کریم در این باره می فرماید: “فاقیموا الصلاه ان الصلواه کانت علی المومنین کتابا موقوفا. نماز را برپا دارید که به راستی نماز وظیفه ثابت و معینی است برای مومنان.”(1)
برگزاری نماز به صورت جماعت و فرادا در ساعات معینی از شبانه روز و به سوی یک قبله مشترک، وحدتی در عین کثرت می باشد که شرط عملی شدن آن انضباط در امور و پیامد طبیعی آن، هم اجتماعی شدن و هم وحدت می باشد.
نمازگزاران در عمل معطوف به اجتماع خود حق معلومی از اموالشان را برای تقاضا کنندگان و محرومان در نظر می گیرند، (والذین فی اموالهم حق معلوم. للسائل و المحروم(2)
مهمترین عامل این کنش اجتماعی نماز است. نماز به نمازگزار می گوید حقوق دیگران را استیفا کن. با خدا رابطه ایجاد نما و وقتی با خدا رابطه پیدا کردی رزق را از او می طلبی.
مسلمان نمازگزار برخی از الفاظ ذکر را جمع بر زبان می آورد مثل “نعبد” یا “نستعین”. متکلم مع الغیر آوردن دعاها و خیر دیگران را خواستن و دیگران را در خیر خود سهیم دانستن، انسان را وا می دارد به اینکه در مسائل اقتصادی هم دیگران را فراموش نکند.
نماز جماعت تاثیر مهمی بر رفتار دانشآموزان دارد زیرا رفت و آمد هر دانش‌آموز برای ادای نماز جماعت به او فرصت میدهد که بسیاری دیگر از هم مدرسه‌هایش را بشناسد.
و همین آشنایی موجب همکاری او با دیگران و ایجاد روابط سالم اجتماعی و برقراری دوستی و مودت با دانشآموزان دیگر می‌شود.
به طورقطع این‌گونه روابط اجتماعی دوستانه و مودت‌آمیز با سایرین نه تنها به رشد شخصیت دانشآموزان کمک می‌کند .
بلکه نیاز تعلق او را به گروه و پذیرش او از سوی گروه را تامین و اشباع می‌کند و این خود عامل پیشگیری از اضطرابی می‌شود که برخی از دانشآموزان از آن رنج می‌برند.
از دیدگاه دینی ، انسان اصلی خدایی دارد و در جوار رحمت اوست که به آرامش می رسد. پس چه بهتر که در این دریای متلاطم او را بخواند ، آن گونه که غریق گرفتار ، نگران و بی فریاد رس می خواندش. پژوهش ها و مطالعات فراوانی که در نقاط مختلف دنیا انجام شده مؤید این مدعاست:
از لحاظ روان شناختی می توان گفت سرشت پاکی که جوهر وجود انسان به آن آراسته است، در صدد رسیدن به کمالات روحی و معنوی است و نقطه اوج رسیدن به این کمالات موقعی است که انسان روح و روان خود را با چیزی که ورای جهان مادی است، زینت بخشد.
زیرا امیال مادی و این جهانی هر چند انسان را خشنود می سازد، ولی او را به کمال نمی رساند. اصولاً نیاز به خدا جویی و عبادت به درگاه وی، ریشه در عمق وجود انسان دارد.
و امروزه روان شناسان و روانکاوان به این باور رسیده اند که با داشتن تکیه گاه معنوی، انسان کمتر دچار بیماری ها و امراض روحی و روانی می گردد. پس نماز عاملی مؤثر در آرامش روانی انسان ها است: «اَلا بِذِکرِاللَّهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبِ».(3)
از لحاظ جامعه شناختی نماز با اینکه در نهایت، یک پیوند درونی میان انسان و خدا می باشد، ولی دارای برخی کارکردها است که موجبات انسجام اجتماعی و وفاق ملی را پدید می آورد و تجّلی روح مشارکت فکری، فرهنگی را به ویژه در جمعه و جماعات به نمایش می گذارد.
نماز دارای آثار تربیتی در جامعه و نهادهای مربوط به آن است و روابط افراد جامعه را جهت دار می سازد. در اندیشه ی قرآنی اولین و اصلی ترین مسؤلیت راهیان طریق انبیاء اقامه ی نماز است:
«اَلَّذینَ اِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی اْلاَرْضِ اَقامُوا الصَّلَوةَ»(4). در اجرای این رسالت الهی و گسترش فرهنگ اقامه ی نماز سه عامل مهم خانواده، مدرسه، اجتماع نقش اساسی ایفا می کنند.
در تحقیقاتى که از جامعه‌ى دانش‌آموزى و نوجوان و جوان شده است، درصد بالایى از آنان علّت توجّه به نماز خود را توجّه خانواده‌هاى خویش به آن دانسته‌اند.
در روایات متعدّدى آمده است که پس از نزول این آیه، پیامبر صلى الله علیه و آله تا چندین ماه دَرب خانه‌ى حضرت على و فاطمه علیهما السلام را مى‌زدند و در آستانه در مى‌فرمودند: «الصلاة» آنگاه به قرائت آیه تطهیر مى‌پرداختند. (5)
هرگاه وضع زندگى رسول خدا صلى الله علیه و آله تنگ مى‌شد، این آیه را تلاوت مى‌فرمود، آنگاه به افراد خانه دستور مى‌دادند تا نماز بخوانند. (6)
دانش آموزان و نماز در خانواده
خداوند کریم تأکید بر صبر و پایداری پیامبر به نماز دارد، آنگاه که از او می خواهد خانواده و اهل بیت خود را برای برپایی نماز دعوت نماید «وَ امُرْ اَهْلَکَ بِالصَّلوةِ وَ اصْطَبِر عَلَیها»(7).
خانواده باید با فضا سازی مناسب، امکان درک و یادگیری ارتباط با خدا را برای فرزندان فراهم نماید و شیرینی عبادت را با رفتارهای معنوی خود در ذائقه فرزند بچشاند و در ایجاد فضای معنوی و مذهبی که فرزندان را ترغیب و تشویق به امور عبادی و نماز می نماید، باید بکوشد.
تمسّک به قرآن مجید خانواده را در آشنایی با ویژگی های روان شناختی دوران کودکی و بکارگیری توانایی های کودک و پرهیز از روش های غلط در تربیت مذهبی، موفق می دارد. نماز و اجتماع کارکردی متقابل نسبت به هم دارند؛
پژوهش در باره آرامش دانش آموزان
در پژوهشی درباره 60 دختر دبیرستانی در شهر تهران ثابت شده است که میزان اضطراب کسانی که حداقل روزی نیم ساعت قرآن می خوانند ، یه نحو چشمگیری کمتر از آزمودنی های گروه مقایسه است.
در 12 پژوهش که توسط گارتنر و همکارانش در سال 1991 مور بررسی قرار گرفته ، بین اعتقادات مذهبی و خودکشی هم بستگی منفی وجود دارد
مهاتما گاندی رهبر بزرگ هند ، همان که جهان او را به عنوان آزاد کننده هند از یوغ استعمار می شناسد ، طرفدار « مبارزه منفی » و در راه آزادی هند مشکلات و سختی های فراوانی مشاهده کرد و اگر با خدا ارتباط نداشت ، در مقابل آن همه مشکلات ، فکر خود را از دست می داد و دیوانه می شد.
گاندی با وجود جثه کوچک و نحیفش ، استقامتی شگرف داشت وی زمانی به یک دانشمند مشهور غربی گفت: اگر نماز نبود و با خدا ارتباط پیدا نمی کردم ، به طور حتم سالها بود که دیوانه شده بودم.
من همیشه از نیروی عبادت و دعا مدد گرفتم والا هرگز نمی توانستم در مقابل آن همه مشکلات عظیم پایداری کنم من در تجارب زندگی عمومی و خصوصی خود تلخ کامیهای بسیار سخت داشته ام که مرا دستخوش نا امیدی می ساخت. اگر توانسته ام بر این نا امیدی ها ، چیره شوم ، به علت دعا و نماز هایم بود.
دعا و نماز را فقط به جهت نیاز و احتیاج شدید روحی می خواندم زیرا اغلب خود را در وضع و حالی می یافتم که احتمالاً بدون نماز و دعا نمی توانستم شادمان باشم هر چه زمان می گذشت اعتقاد من به خدا افزایش می یافت و نیاز من به دعا و نماز بیشتر می شد. بدون نماز زندگی سرد و تهی بود.
به همان اندازه که غذا برای بدن لازم است دعا و نماز نیز برای روح ضرورت دارد. در واقع آن قدر که دعا و نماز برای روح لازم است غذا برای بدن ضرورت ندارد ، زیرا اغلب لازم است برای سلامتی بیشتر گرسنه بمانیم و از غذا خوردن خودداری کنیم ، اما در مورد دعا و نماز چنین نیست. این از دعا و نماز برای من حاصل شده است.
و نیز زیباتر می گوید: عبادت راز پیروزی یک مرد بزرگ است.
و از گفته های دیگر پیشوای مردم هند است که:چون من به خدا ایمان دارم ، به دعا نیز ایمان دارم ، این مطمئن ترین راه آگاهی بر وجود خدا و احساس حضور اوست ، معنی و نیرو و پاداش نماز و دعا همین است.
سیرل برت ، روانشناس انگلیس نظریه ویلیام جیمز را درباره تأثیر نماز مورد تأکید قرار داده و گفته است:ما به واسطه نماز می توانیم .
نماز و تأمین نیاز درونی و روانی نوجوانان و جوانان
«بدون شک، انسان، برای گریز از توحّش و راهیابی به زندگی انسانی و حیات طیّبه و تخلّق به اخلاق کریمه و رهائی از یأس و افسردگی به یک عامل مهارکننده نیازمند است که روح او را در کنترل و تسخیر خود قرار دهد.
و پرهیز از انحراف و جنایت را بر او الزام و روح تعاون و نوعدوستی، عاطفه و محبت را بر وی الهام نماید و به هنگامی که پژمرده و افسرده میگردد او را طراوت بخشد»(8).
«آن چه دنیای برخوردار از تکنیک و صنعت را رنج میدهد خلاء روانی و عدم برخورداری از اطمینان روحی است. بیش از 50 درصد از تختهای بیمارستهای آمریکا اختصاص به بیماران روانی دارد و بیش از 75 درصد دانشآموزان دبیرستانهای این کشور مواد مخدّر مصرف میکنند»(9) (سخنرانی آقای دکتر افروز، سمینار نماز).
«در میان تمامی این امواج نگرانی و اضطراب، قرآن کریم”ذکر خدا» را به عنوان برترین داروی آرامبخش و شفا دهنده قلبها معرفی مینماید و”نماز» را به عنوان مصداق برتر ذکر میداند.
همۀ آشوب و تشویش ها، تمامی ناآرامی ها و اضطراب ها، با اقامه یاد خدا در فواصل گوناگون شبانه روز مهار می گردد. نهاد ناآرام، آرام می گیرد، طغیان هوی و هوس فرو می نشیند. قلب مأیوس امید می یابد و هنوز اثر بازیافته از این معدن فیض به کاستی نگرائیده که دگربار مؤذّن، بانکی برم یآورد و رمقی دوباره رقم میزند» (10).
«نماز و نیایش، ارتباط صمیمانه‌ئی است میان انسان و خدا، میان آفریده و آفریدگار. نماز، تسلابخش و آرامشگر دل‌های مضطرب و خسته و به‌ستوه آمده و مایة صفای باطن و روشنی روان است.
پیمان و انگیزة تحرک و بسیج و آمادگی –در حالتی صمیمانه و دور از رنگ و فریب- است برای نفی هرچه بدی و زشتی است و تدارک هرچه نیکوئی و زیبائی. .. برنامه‌ای است برای بازیافتن و آنگاه، ساختن خویش».
نقش مدرسه در نماز دانش آموزان
از آنجا که کودکان و نوجوانان بیشترین و مناسبترین اوقات خویش را در مدرسه می گذرانند، لذا مأنوس نمودن آنان با این فریضه الهی و ترغیب آنان به نماز نیازمند فراهم آوردن شرایط و امکانات متناسب در مدرسه است.
در فرهنگ اسلامی، مدرسه جایگاه تربیت و پایگاه تعلیم است؛ در مدرسه هم باید اخلاق و فضیلت و معنویت را گسترش بخشید و هم علوم و فنون را تعلیم داد.
بر اساس این اندیشه، وقتی کودک با فطرت پاک خدادادی وارد مدرسه می شود باید امکان حرکت هماهنگ و همسو و وابسته به یکدیگر را داشته باشد.
زمینه های رشد و شکوفایی استعدادهای کودکان و نوجوانان وابسته به عوامل متعدد از جمله وجود معلم و مربی علاقه مند و دلسوز، برنامه های مناسب و آموزنده، آموزش های سازنده و جذاب، مدیریت آگاه و دقیق و فضای دلپذیر و شاداب می باشد.
اگر این عوامل به نحو مطلوب در مدرسه فراهم آید، می توان رشد و بالندگی دانش آموزان را نظاره نمود. در غیر این صورت فرآیند تعلیم و تربیت آسیب دیده و بازده امکانات و منابع به حداقل خواهد رسید.
توجه به ویژگی ها و نیازهای دانش آموزان در حیطه های مختلف در دوران دبستان و راهنمایی و متوسطه، تدوین اهداف تربیت دینی و نوسازی معنوی مناسب، هر دوره را از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد کرد.
امام صادق علیه السلام در توصیه به یارانشان که رسالت تعلیم و تربیت را بر عهده داشتند فرمودند: «عَلَیکُم بِالاَحداثِ» بر شما باد به نسل جوان، آنهایند که هر چه بر آنها عرضه شود فرا می گیرند.
از دیدگاه ائمه اطهار نقش جوانان و عنایت به آنها بسیار با اهمیت است و ائمه با توصیه های فراوان نسبت به این قشر تأکید کرده اند. بحث تربیت دینی و جامعه را بر مبنای اعتقادات ارزشی سوق دادن، یک بحث جدی در فرهنگ انقلاب ما است.
ما باید باورهای دینی را در قشر جوان، خصوصاً دانش آموزان رشد دهیم تا فرهنگ دینی و اعتقادی در این قشر تقویت شود. زیرا مزرعه وجود آنها، کشتزار اندیشه ی آنها، در این دوران آماده ی پذیرش فرهنگ فطری است
و به همین دلیل مسئولیت آموزش و پرورش بیش از دیگران می شود. آموزش و پرورش نیز باید باب معرفت را به روی دانش آموزان گشوده، میدان مباحثه و تفحص را در جوانان تقویت کند تا خلاّق و خودجوش راه های معرفت را تعقیب کنند.
مدرسه به عنوان مرکز فراگیری مراسم دینی و مذهبی می تواند به عنوان بزرگترین چاره ی انحرافات درون مدرسه ای برای کنترل و درمان نابسامانی های دانش آموزان باشد.
تحقیقات و بررسی های انجام شده نشان می دهد مدارسی که اقامه نماز را جدی گرفته اند، اضطراب ها و ناهنجاری ها، ضد ارزش ها و مشکلات اخلاقی کمتری را شاهد بوده اند.
به کارگیری شیوه های متنوع در ارائه مفاهیم دینی و کمک طلبیدن از هنر سینما و فن آوری جاذبه و شادابی نسل جوان را در تربیت افزون خواهد کرد.
مربیان و اولیای مدارس الگوی رفتار و سرچشمه ی آگاهی و عاطفی دانش آموزان هستند و هر چه این چشمه زلالتر و جوشانتر باشد، نشاط و طراوت و سرسبزی حاصل از آن بیشتر خواهد شد.
مدرسه همان گونه که نیاز به کلاس و آزمایشگاه دارد، به نمازخانه و کتابخانه هم نیاز دارد. حاکم شدن فرهنگ اسلامی در معماری مدارس، زمینه را برای توسعه ی معنوی دانش آموزان فراهم می نماید
نقش مسجد در نماز دانش آموزان
توجیه خادمین محترم و اهالی مساجد برای برخورد خوب و مناسب با کودکان، نوجوانان و جوانان. متأسفانه گاهی شاهدیم که بعضی از خادمین برخوردهای تندی با کودکان و نوجوانان دارند که باعث زدگی آنها از مسجد می شود.
و این بخاطر عدم اطلاع آنها از روحیات و خصوصیات سنی این سنین می باشد که لازم است توسط امام جماعت محترم توضیحات لازم داده شود.
حضور امام جماعت مسجد در مراسم نماز جماعت مدراس همجوار حداقل هفته ای یک بار برای برقراری ارتباط بادانش آموزان دعوت برای حضور امام جماعت در جلسات ستاد نماز مدرسه، انجمن اولیاء و مربیان، شورای معلمین .
ارائه مباحث مربوط به مسجد، نماز و... و هماهنگی های لازم بین عوامل مسجد و مسولین مدرسه دعوت از امام جماعت مسجد برای شرکت در مراسم مناسبت های مذهبی، ملی و انقلابی مدرسه.
دعوت از امام جماعت مسجد محل برای اهداء هدایا به دانش آمووزان ممتاز درسی و اخلاقی در مدرسه.
دانش آموزی که مسئولیتی در مسجد به او داده می شود خود را متعلق به مسجد و مسجد را متعلق به خود می داند و تمام تلاش خود را برای انجام وظیفه ای که به او سپرده شده بکار می بندد لذا ضروری است فعالیتهای مساجد به دست آنها سپرده شود و هیأت امناء و امام جماعت مدارس نظارت و رهبری را به عهده گیرند.
اهم مسئولیتهایی که می توان به کودکان، نوجوانان و جوانان داد شامل: مسئولیت کتابخانه، اذان، اقامه، قرائت قرآن، دعا پس از نماز، کفشداری، پهن کردن سجاده ها، سیستم صوتی، برنامه ریزی و اجرای مناسبتها، تزئینات و تبلیغات و زیبا سازی مساجد، مسئولیت فنی مسجد (با توجه به تخصص دانش آموزان بخصوص رشته های فنی) و...
نتیجه:
نماز رابطه مستقیم با بهداشت روانی دانش آموزان و افراد دارد زیرا که تأثیر آن در بهداشت خواب و شاد شدن جسم و روح انسان و تأثیر آن بر آرامش عضلات انسان امری است غیر قابل انکار تا آنجا که قرآن کریم تأکید می کند که با یاد خدا دلها آرام می گیرد.
در ذیل به برخی از آثار و فواید نماز در کودکان و نوجوانان در مدرسه و مسجد و تاثیر نماز بر بهداشت روان دانشآموزان اشاره می کنیم.
١. دین آموزی و تقویت ایمان و اعتقاد:
٢. تعلیم قرآن و دعا:
٣. پرورش حبّ اهل‌بیت(ع)
٤. دوست‌یابی:
٥. نظم آموزی:
٦. ایجاد آرامش روحی و روانی:
٧. پرکردن اوقات فراغت:
٨. تقویت خلّاقیت و مسئولیت‌پذیری:
٩. پرورش روحیۀ جمع‌گرایی:
پی نوشت:
1.آیه 103 سوره نساء
2.آیه 24 سوره معارج
3.آیه 28 سوره رعد
4.آیه 41 سوره حج
5. تفاسیر کبیر فخررازى و درّالمنثور و مجمع‌البیان.
6. تفسیر المیزان.جلد 5 - صفحه 413
7.آیه 132 سوره طه
8.روانطلب، 1375: 23
9.روانطلب، 1375: 24
10.روانطلب، 1375: 26
منبع:
https://namaz.arums.ac.ir/fa/page/2409
http://www.zahrakeramati994.blogfa.com/
http://g-namaz.blogfa.com/post/88
http://namazvatarbiat.blogfa.com/
http://www.asemankafinet.ir/tag
http://www.salamat.com
https://wiki.ahlolbait.com/
https://tm.balagh.ir/article/14816
* این مقاله در تاریخ 1401/10/3 بروز رسانی شده است.
و والدین و معلمان در موقعیت‌های مناسب، تنها زمینه‌ساز و هدایتگر هستند بنابراین نباید هیچ ارزش و اعتقاد و اصولی را پیش از اینکه زمینه لازم عاطفی و روانی آن برای دانشآموزان فراهم شده و یا به آن متمایل شده باشد به وی تحمیل کرد.
گرایش به پذیرش ارزش‌ها و یا دستورات دینی و یافتن بینش صحیح مذهبی تنها در سایه احساس شخصیت و ارزشمندی خویش تحقق مییابد و در مدرسه که ارزش‌ها پا به عرصه وجود می‌گذارند.
باید شخصیت دانشآموزان حفظ شود. وقوف خاشعانه و خاضعانه هر نوجوان در نماز در برابر خداوند متعال به او نیرویی معنوی می‌بخشد که حس صفای روحی و آرامش قلبی و امنیت روانی را در او برمی‌انگیزد.
چون انسان در نماز با تمام اعضای بدن و حواس خود متوجه خدا می‌شود و از همه اشتغالات و مشکلات دنیا روی برمی‌گرداند و به هیچ چیز جز خدا و آیات قرآن که در نماز بر زبان می‌آورد، فکر نمی‌کند.
همین روی‌گردانی کامل از مشکلات زندگی و نیندیشیدن به آنها در اثنای نماز موجب ایجاد حالتی از آرام‌سازی کامل و آرامش روان و آسودگی خیال در انسان می‌شود.
تاثیرات اجتماعی نماز بر انش آموزان
یکی از جنبه های اجتماعی نماز که در ایجاد هویت مشترک برای مومنان موثر است نظم و انضباط در امور است. قرآن کریم در این باره می فرماید: “فاقیموا الصلاه ان الصلواه کانت علی المومنین کتابا موقوفا. نماز را برپا دارید که به راستی نماز وظیفه ثابت و معینی است برای مومنان.”(1)
برگزاری نماز به صورت جماعت و فرادا در ساعات معینی از شبانه روز و به سوی یک قبله مشترک، وحدتی در عین کثرت می باشد که شرط عملی شدن آن انضباط در امور و پیامد طبیعی آن، هم اجتماعی شدن و هم وحدت می باشد.
نمازگزاران در عمل معطوف به اجتماع خود حق معلومی از اموالشان را برای تقاضا کنندگان و محرومان در نظر می گیرند، (والذین فی اموالهم حق معلوم. للسائل و المحروم(2)
مهمترین عامل این کنش اجتماعی نماز است. نماز به نمازگزار می گوید حقوق دیگران را استیفا کن. با خدا رابطه ایجاد نما و وقتی با خدا رابطه پیدا کردی رزق را از او می طلبی.
مسلمان نمازگزار برخی از الفاظ ذکر را جمع بر زبان می آورد مثل “نعبد” یا “نستعین”. متکلم مع الغیر آوردن دعاها و خیر دیگران را خواستن و دیگران را در خیر خود سهیم دانستن، انسان را وا می دارد به اینکه در مسائل اقتصادی هم دیگران را فراموش نکند.
نماز جماعت تاثیر مهمی بر رفتار دانشآموزان دارد زیرا رفت و آمد هر دانش‌آموز برای ادای نماز جماعت به او فرصت میدهد که بسیاری دیگر از هم مدرسه‌هایش را بشناسد.
و همین آشنایی موجب همکاری او با دیگران و ایجاد روابط سالم اجتماعی و برقراری دوستی و مودت با دانشآموزان دیگر می‌شود.
به طورقطع این‌گونه روابط اجتماعی دوستانه و مودت‌آمیز با سایرین نه تنها به رشد شخصیت دانشآموزان کمک می‌کند .
بلکه نیاز تعلق او را به گروه و پذیرش او از سوی گروه را تامین و اشباع می‌کند و این خود عامل پیشگیری از اضطرابی می‌شود که برخی از دانشآموزان از آن رنج می‌برند.
از دیدگاه دینی ، انسان اصلی خدایی دارد و در جوار رحمت اوست که به آرامش می رسد. پس چه بهتر که در این دریای متلاطم او را بخواند ، آن گونه که غریق گرفتار ، نگران و بی فریاد رس می خواندش. پژوهش ها و مطالعات فراوانی که در نقاط مختلف دنیا انجام شده مؤید این مدعاست:
از لحاظ روان شناختی می توان گفت سرشت پاکی که جوهر وجود انسان به آن آراسته است، در صدد رسیدن به کمالات روحی و معنوی است و نقطه اوج رسیدن به این کمالات موقعی است که انسان روح و روان خود را با چیزی که ورای جهان مادی است، زینت بخشد.
زیرا امیال مادی و این جهانی هر چند انسان را خشنود می سازد، ولی او را به کمال نمی رساند. اصولاً نیاز به خدا جویی و عبادت به درگاه وی، ریشه در عمق وجود انسان دارد.
و امروزه روان شناسان و روانکاوان به این باور رسیده اند که با داشتن تکیه گاه معنوی، انسان کمتر دچار بیماری ها و امراض روحی و روانی می گردد. پس نماز عاملی مؤثر در آرامش روانی انسان ها است: «اَلا بِذِکرِاللَّهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبِ».(3)
از لحاظ جامعه شناختی نماز با اینکه در نهایت، یک پیوند درونی میان انسان و خدا می باشد، ولی دارای برخی کارکردها است که موجبات انسجام اجتماعی و وفاق ملی را پدید می آورد و تجّلی روح مشارکت فکری، فرهنگی را به ویژه در جمعه و جماعات به نمایش می گذارد.
نماز دارای آثار تربیتی در جامعه و نهادهای مربوط به آن است و روابط افراد جامعه را جهت دار می سازد. در اندیشه ی قرآنی اولین و اصلی ترین مسؤلیت راهیان طریق انبیاء اقامه ی نماز است:
«اَلَّذینَ اِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی اْلاَرْضِ اَقامُوا الصَّلَوةَ»(4). در اجرای این رسالت الهی و گسترش فرهنگ اقامه ی نماز سه عامل مهم خانواده، مدرسه، اجتماع نقش اساسی ایفا می کنند.
در تحقیقاتى که از جامعه‌ى دانش‌آموزى و نوجوان و جوان شده است، درصد بالایى از آنان علّت توجّه به نماز خود را توجّه خانواده‌هاى خویش به آن دانسته‌اند.
در روایات متعدّدى آمده است که پس از نزول این آیه، پیامبر صلى الله علیه و آله تا چندین ماه دَرب خانه‌ى حضرت على و فاطمه علیهما السلام را مى‌زدند و در آستانه در مى‌فرمودند: «الصلاة» آنگاه به قرائت آیه تطهیر مى‌پرداختند. (5)
هرگاه وضع زندگى رسول خدا صلى الله علیه و آله تنگ مى‌شد، این آیه را تلاوت مى‌فرمود، آنگاه به افراد خانه دستور مى‌دادند تا نماز بخوانند. (6)
دانش آموزان و نماز در خانواده
خداوند کریم تأکید بر صبر و پایداری پیامبر به نماز دارد، آنگاه که از او می خواهد خانواده و اهل بیت خود را برای برپایی نماز دعوت نماید «وَ امُرْ اَهْلَکَ بِالصَّلوةِ وَ اصْطَبِر عَلَیها»(7).
خانواده باید با فضا سازی مناسب، امکان درک و یادگیری ارتباط با خدا را برای فرزندان فراهم نماید و شیرینی عبادت را با رفتارهای معنوی خود در ذائقه فرزند بچشاند و در ایجاد فضای معنوی و مذهبی که فرزندان را ترغیب و تشویق به امور عبادی و نماز می نماید، باید بکوشد.
تمسّک به قرآن مجید خانواده را در آشنایی با ویژگی های روان شناختی دوران کودکی و بکارگیری توانایی های کودک و پرهیز از روش های غلط در تربیت مذهبی، موفق می دارد. نماز و اجتماع کارکردی متقابل نسبت به هم دارند؛
پژوهش در باره آرامش دانش آموزان
در پژوهشی درباره 60 دختر دبیرستانی در شهر تهران ثابت شده است که میزان اضطراب کسانی که حداقل روزی نیم ساعت قرآن می خوانند ، یه نحو چشمگیری کمتر از آزمودنی های گروه مقایسه است.
در 12 پژوهش که توسط گارتنر و همکارانش در سال 1991 مور بررسی قرار گرفته ، بین اعتقادات مذهبی و خودکشی هم بستگی منفی وجود دارد
مهاتما گاندی رهبر بزرگ هند ، همان که جهان او را به عنوان آزاد کننده هند از یوغ استعمار می شناسد ، طرفدار « مبارزه منفی » و در راه آزادی هند مشکلات و سختی های فراوانی مشاهده کرد و اگر با خدا ارتباط نداشت ، در مقابل آن همه مشکلات ، فکر خود را از دست می داد و دیوانه می شد.
گاندی با وجود جثه کوچک و نحیفش ، استقامتی شگرف داشت وی زمانی به یک دانشمند مشهور غربی گفت: اگر نماز نبود و با خدا ارتباط پیدا نمی کردم ، به طور حتم سالها بود که دیوانه شده بودم.
من همیشه از نیروی عبادت و دعا مدد گرفتم والا هرگز نمی توانستم در مقابل آن همه مشکلات عظیم پایداری کنم من در تجارب زندگی عمومی و خصوصی خود تلخ کامیهای بسیار سخت داشته ام که مرا دستخوش نا امیدی می ساخت. اگر توانسته ام بر این نا امیدی ها ، چیره شوم ، به علت دعا و نماز هایم بود.
دعا و نماز را فقط به جهت نیاز و احتیاج شدید روحی می خواندم زیرا اغلب خود را در وضع و حالی می یافتم که احتمالاً بدون نماز و دعا نمی توانستم شادمان باشم هر چه زمان می گذشت اعتقاد من به خدا افزایش می یافت و نیاز من به دعا و نماز بیشتر می شد. بدون نماز زندگی سرد و تهی بود.
به همان اندازه که غذا برای بدن لازم است دعا و نماز نیز برای روح ضرورت دارد. در واقع آن قدر که دعا و نماز برای روح لازم است غذا برای بدن ضرورت ندارد ، زیرا اغلب لازم است برای سلامتی بیشتر گرسنه بمانیم و از غذا خوردن خودداری کنیم ، اما در مورد دعا و نماز چنین نیست. این از دعا و نماز برای من حاصل شده است.
و نیز زیباتر می گوید: عبادت راز پیروزی یک مرد بزرگ است.
و از گفته های دیگر پیشوای مردم هند است که:چون من به خدا ایمان دارم ، به دعا نیز ایمان دارم ، این مطمئن ترین راه آگاهی بر وجود خدا و احساس حضور اوست ، معنی و نیرو و پاداش نماز و دعا همین است.
سیرل برت ، روانشناس انگلیس نظریه ویلیام جیمز را درباره تأثیر نماز مورد تأکید قرار داده و گفته است:ما به واسطه نماز می توانیم .
نماز و تأمین نیاز درونی و روانی نوجوانان و جوانان
«بدون شک، انسان، برای گریز از توحّش و راهیابی به زندگی انسانی و حیات طیّبه و تخلّق به اخلاق کریمه و رهائی از یأس و افسردگی به یک عامل مهارکننده نیازمند است که روح او را در کنترل و تسخیر خود قرار دهد.
و پرهیز از انحراف و جنایت را بر او الزام و روح تعاون و نوعدوستی، عاطفه و محبت را بر وی الهام نماید و به هنگامی که پژمرده و افسرده میگردد او را طراوت بخشد»(8).
«آن چه دنیای برخوردار از تکنیک و صنعت را رنج میدهد خلاء روانی و عدم برخورداری از اطمینان روحی است. بیش از 50 درصد از تختهای بیمارستهای آمریکا اختصاص به بیماران روانی دارد و بیش از 75 درصد دانشآموزان دبیرستانهای این کشور مواد مخدّر مصرف میکنند»(9) (سخنرانی آقای دکتر افروز، سمینار نماز).
«در میان تمامی این امواج نگرانی و اضطراب، قرآن کریم”ذکر خدا» را به عنوان برترین داروی آرامبخش و شفا دهنده قلبها معرفی مینماید و”نماز» را به عنوان مصداق برتر ذکر میداند.
همۀ آشوب و تشویش ها، تمامی ناآرامی ها و اضطراب ها، با اقامه یاد خدا در فواصل گوناگون شبانه روز مهار می گردد. نهاد ناآرام، آرام می گیرد، طغیان هوی و هوس فرو می نشیند. قلب مأیوس امید می یابد و هنوز اثر بازیافته از این معدن فیض به کاستی نگرائیده که دگربار مؤذّن، بانکی برم یآورد و رمقی دوباره رقم میزند» (10).
«نماز و نیایش، ارتباط صمیمانه‌ئی است میان انسان و خدا، میان آفریده و آفریدگار. نماز، تسلابخش و آرامشگر دل‌های مضطرب و خسته و به‌ستوه آمده و مایة صفای باطن و روشنی روان است.
پیمان و انگیزة تحرک و بسیج و آمادگی –در حالتی صمیمانه و دور از رنگ و فریب- است برای نفی هرچه بدی و زشتی است و تدارک هرچه نیکوئی و زیبائی. .. برنامه‌ای است برای بازیافتن و آنگاه، ساختن خویش».
نقش مدرسه در نماز دانش آموزان
از آنجا که کودکان و نوجوانان بیشترین و مناسبترین اوقات خویش را در مدرسه می گذرانند، لذا مأنوس نمودن آنان با این فریضه الهی و ترغیب آنان به نماز نیازمند فراهم آوردن شرایط و امکانات متناسب در مدرسه است.
در فرهنگ اسلامی، مدرسه جایگاه تربیت و پایگاه تعلیم است؛ در مدرسه هم باید اخلاق و فضیلت و معنویت را گسترش بخشید و هم علوم و فنون را تعلیم داد.
بر اساس این اندیشه، وقتی کودک با فطرت پاک خدادادی وارد مدرسه می شود باید امکان حرکت هماهنگ و همسو و وابسته به یکدیگر را داشته باشد.
زمینه های رشد و شکوفایی استعدادهای کودکان و نوجوانان وابسته به عوامل متعدد از جمله وجود معلم و مربی علاقه مند و دلسوز، برنامه های مناسب و آموزنده، آموزش های سازنده و جذاب، مدیریت آگاه و دقیق و فضای دلپذیر و شاداب می باشد.
اگر این عوامل به نحو مطلوب در مدرسه فراهم آید، می توان رشد و بالندگی دانش آموزان را نظاره نمود. در غیر این صورت فرآیند تعلیم و تربیت آسیب دیده و بازده امکانات و منابع به حداقل خواهد رسید.
توجه به ویژگی ها و نیازهای دانش آموزان در حیطه های مختلف در دوران دبستان و راهنمایی و متوسطه، تدوین اهداف تربیت دینی و نوسازی معنوی مناسب، هر دوره را از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد کرد.
امام صادق علیه السلام در توصیه به یارانشان که رسالت تعلیم و تربیت را بر عهده داشتند فرمودند: «عَلَیکُم بِالاَحداثِ» بر شما باد به نسل جوان، آنهایند که هر چه بر آنها عرضه شود فرا می گیرند.
از دیدگاه ائمه اطهار نقش جوانان و عنایت به آنها بسیار با اهمیت است و ائمه با توصیه های فراوان نسبت به این قشر تأکید کرده اند. بحث تربیت دینی و جامعه را بر مبنای اعتقادات ارزشی سوق دادن، یک بحث جدی در فرهنگ انقلاب ما است.
ما باید باورهای دینی را در قشر جوان، خصوصاً دانش آموزان رشد دهیم تا فرهنگ دینی و اعتقادی در این قشر تقویت شود. زیرا مزرعه وجود آنها، کشتزار اندیشه ی آنها، در این دوران آماده ی پذیرش فرهنگ فطری است
و به همین دلیل مسئولیت آموزش و پرورش بیش از دیگران می شود. آموزش و پرورش نیز باید باب معرفت را به روی دانش آموزان گشوده، میدان مباحثه و تفحص را در جوانان تقویت کند تا خلاّق و خودجوش راه های معرفت را تعقیب کنند.
مدرسه به عنوان مرکز فراگیری مراسم دینی و مذهبی می تواند به عنوان بزرگترین چاره ی انحرافات درون مدرسه ای برای کنترل و درمان نابسامانی های دانش آموزان باشد.
تحقیقات و بررسی های انجام شده نشان می دهد مدارسی که اقامه نماز را جدی گرفته اند، اضطراب ها و ناهنجاری ها، ضد ارزش ها و مشکلات اخلاقی کمتری را شاهد بوده اند.
به کارگیری شیوه های متنوع در ارائه مفاهیم دینی و کمک طلبیدن از هنر سینما و فن آوری جاذبه و شادابی نسل جوان را در تربیت افزون خواهد کرد.
مربیان و اولیای مدارس الگوی رفتار و سرچشمه ی آگاهی و عاطفی دانش آموزان هستند و هر چه این چشمه زلالتر و جوشانتر باشد، نشاط و طراوت و سرسبزی حاصل از آن بیشتر خواهد شد.
مدرسه همان گونه که نیاز به کلاس و آزمایشگاه دارد، به نمازخانه و کتابخانه هم نیاز دارد. حاکم شدن فرهنگ اسلامی در معماری مدارس، زمینه را برای توسعه ی معنوی دانش آموزان فراهم می نماید
نقش مسجد در نماز دانش آموزان
توجیه خادمین محترم و اهالی مساجد برای برخورد خوب و مناسب با کودکان، نوجوانان و جوانان. متأسفانه گاهی شاهدیم که بعضی از خادمین برخوردهای تندی با کودکان و نوجوانان دارند که باعث زدگی آنها از مسجد می شود.
و این بخاطر عدم اطلاع آنها از روحیات و خصوصیات سنی این سنین می باشد که لازم است توسط امام جماعت محترم توضیحات لازم داده شود.
حضور امام جماعت مسجد در مراسم نماز جماعت مدراس همجوار حداقل هفته ای یک بار برای برقراری ارتباط بادانش آموزان دعوت برای حضور امام جماعت در جلسات ستاد نماز مدرسه، انجمن اولیاء و مربیان، شورای معلمین .
ارائه مباحث مربوط به مسجد، نماز و... و هماهنگی های لازم بین عوامل مسجد و مسولین مدرسه دعوت از امام جماعت مسجد برای شرکت در مراسم مناسبت های مذهبی، ملی و انقلابی مدرسه.
دعوت از امام جماعت مسجد محل برای اهداء هدایا به دانش آمووزان ممتاز درسی و اخلاقی در مدرسه.
دانش آموزی که مسئولیتی در مسجد به او داده می شود خود را متعلق به مسجد و مسجد را متعلق به خود می داند و تمام تلاش خود را برای انجام وظیفه ای که به او سپرده شده بکار می بندد لذا ضروری است فعالیتهای مساجد به دست آنها سپرده شود و هیأت امناء و امام جماعت مدارس نظارت و رهبری را به عهده گیرند.
اهم مسئولیتهایی که می توان به کودکان، نوجوانان و جوانان داد شامل: مسئولیت کتابخانه، اذان، اقامه، قرائت قرآن، دعا پس از نماز، کفشداری، پهن کردن سجاده ها، سیستم صوتی، برنامه ریزی و اجرای مناسبتها، تزئینات و تبلیغات و زیبا سازی مساجد، مسئولیت فنی مسجد (با توجه به تخصص دانش آموزان بخصوص رشته های فنی) و...
نتیجه:
نماز رابطه مستقیم با بهداشت روانی دانش آموزان و افراد دارد زیرا که تأثیر آن در بهداشت خواب و شاد شدن جسم و روح انسان و تأثیر آن بر آرامش عضلات انسان امری است غیر قابل انکار تا آنجا که قرآن کریم تأکید می کند که با یاد خدا دلها آرام می گیرد.
در ذیل به برخی از آثار و فواید نماز در کودکان و نوجوانان در مدرسه و مسجد و تاثیر نماز بر بهداشت روان دانشآموزان اشاره می کنیم.
١. دین آموزی و تقویت ایمان و اعتقاد:
٢. تعلیم قرآن و دعا:
٣. پرورش حبّ اهل‌بیت(ع)
٤. دوست‌یابی:
٥. نظم آموزی:
٦. ایجاد آرامش روحی و روانی:
٧. پرکردن اوقات فراغت:
٨. تقویت خلّاقیت و مسئولیت‌پذیری:
٩. پرورش روحیۀ جمع‌گرایی:
پی نوشت:
1.آیه 103 سوره نساء
2.آیه 24 سوره معارج
3.آیه 28 سوره رعد
4.آیه 41 سوره حج
5. تفاسیر کبیر فخررازى و درّالمنثور و مجمع‌البیان.
6. تفسیر المیزان.جلد 5 - صفحه 413
7.آیه 132 سوره طه
8.روانطلب، 1375: 23
9.روانطلب، 1375: 24
10.روانطلب، 1375: 26
منبع:
https://namaz.arums.ac.ir/fa/page/2409
http://www.zahrakeramati994.blogfa.com/
http://g-namaz.blogfa.com/post/88
http://namazvatarbiat.blogfa.com/
http://www.asemankafinet.ir/tag
http://www.salamat.com
https://wiki.ahlolbait.com/
https://tm.balagh.ir/article/14816
* این مقاله در تاریخ 1401/10/3 بروز رسانی شده است.
