حتما شما هم زياد اصطلاح مرض قند يا ديابت را شنيده‌ايد. اين کلمه از واژه‌اي لاتين تحت عنوان ديابت مليتوس گرفته شده است و به شيريني و عسل اشاره دارد. منظور از شيريني، قندي است که به علت بيماري از طريق ادرار دفع مي‌شود. اين روزها بيماري ديابت آن قدر شايع شده است که هر چه از آن بگوييم باز هم کم گفته‌ايم. براي آشنايي بيشتر با اين بيماري به سراغ دکتر منوچهر جزايري، فوق‌تخصص بيماري‌‌هاي غدد و عضو هيات علمي دانشگاه علوم‌پزشکي تهران مي‌رويم. شما نيز با ما همراه شويد.
چه مشکلاتي در بدن باعث مرض قند مي‌شود؟
ديابت به سطوح بيش از حد قندخون (گلوکز) اشاره دارد. اين بيماري اغلب ناشي از اختلال عملکرد پانکراس(لوزالمعده) است.
درباره پانکراس و عملکرد آن در بدن به زبان ساده توضيح مي‌دهيد؟
پانکراس يا لوزالمعده عضوي دراز و باريک است که در پشت معده واقع شده و تقريبا به اندازه طول دست هر شخص است. اين غده نقش مهمي در روند هضم غذا دارد و اين کار را با توليد آنزيم‌هايي که جهت شکستن غذاي شما لازم است صورت مي‌دهد. نقش کليدي ديگر پانکراس را مي‌توان با عبارت کنترل سوخت عنوان کرد. پانکراس مصرف قندخون بدن که به تمام سلول‌هاي بدن انرژي مي‌رساند را تنظيم مي‌نمايد. وقتي پانکراس شما به درستي کار کند، تغييرات غلظت خون با وجود عوامل متعددي نظير وعده‌هاي غذايي، ورزش، استرس و عفونت‌ها در محدوده‌هاي باريک تغيير مي‌کند اما گاهي اوقات اين سيستم دچار اختلال مي‌شود. اگرچه اغلب قندخون به داخل سلولها منتقل مي‌شود، مقادير قابل‌توجهي نيز در جريان خون شما باقي مي‌ماند. اين قند بيش از حدي است که قابل بازجذب در کليه‌ها باشد و احتمالا اين قند به درون ادرار ترشح شده و در آزمايش ادرار کشف مي‌شود.
پزشکان معمولا براي آزمايش قندخون مي‌گويند صبح ناشتا آزمايش دهيم. چرا؟
چون به دنبال غذا نخوردن در طول شب، در حالت ناشتا اغلب مردم سطوح قندخون (گلوکز) ما بين 70 تا 110 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر دارند. غلظت اين قند تقريبا معادل يک قاشق چاي‌خوري شکر در يک گالن آب مي‌باشد و طبيعي تلقي مي‌شود. اگر قندخون شما 126 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر يا بالاتر گزارش شود شما به ديابت مبتلا هستيد. اگر قندخون شما بين 111 تا 125 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر گزارش شود، شما داراي قندخون ناشتاي مختل هستيد و معمولا نشان‌دهنده ديابت لب مرز يا مرحله قبل از ديابت است.
علل بروز ديابت چيست؟
ديابت زماني روي مي‌دهد که پانکراس قادر به توليد مقادير کافي انسولين نباشد يا زماني که سلول‌هاي بدن به انسولين پاسخ ندهند. به طور طبيعي زماني که شما غذا مي‌خوريد، قند از ذرات غذايي در روده کوچک به جريان خون شما وارد مي‌شود. سلول‌هاي سازنده عضلات و ساير اعضا به اين قند احتياج دارند ولي قند نمي‌تواند بدون حضور انسولين وارد سلولها شود. در همان زماني که قند وارد جريان خون مي‌شود پانکراس انسولين آزاد مي‌کند. انسولين با گلوکز در جريان خون گردش مي‌نمايد و مانند يک کليد عمل کرده و درهاي ميکروسکوپي را باز مي‌کند و موجب مي‌شود گلوکز بتواند وارد سلولها گردد. اين کار سطح قندخون را پايين مي‌آورد. بدون انسولين، قند در خون باقي مي‌ماند و قادر نخواهد بود وارد سلول‌هايي که به آن احتياج دارند، شود.
نقش کبد در اين ميان چيست؟
کبد شما به عنوان يک مرکز توليد و ذخيره قند خون عمل مي‌نمايد. وقتي سطح انسولين در خون شما بالا مي‌رود، به‌طور مثال بعد از وعده غذايي، کبد شما قندهاي اضافي را جهت مصارف بعدي سلولها ذخيره مي‌کند. اين حالت زماني روي مي‌دهد که شما براي مدت طولاني چيزي نخورده‌ايد. در آن صورت پانکراس هورموني به نام گلوکاگون ترشح مي‌کند که قند ذخيره شده در کبد را به گلوگز تبديل کرده و به جريان خون آزاد مي‌نمايد. اين عمل کمک مي‌کند که قند خون شما در محدوده‌اي طبيعي و سالم حفظ شود. علاوه بر انسولين و گلوکاگون، هورمون‌هاي متعدد ديگري مي‌توانند قند خون شما را تحت تاثير قرار دهند. در حالت‌هاي خاصي، هورمون‌هايي نظير آدرنالين و کورتيزول ترشح مي‌شوند که عکس انسولين عمل مي‌نمايند و از ورود قند به سلول‌هاي شما پيشگيري مي‌کنند. هورمون‌ها همچنين مي‌توانند کبد را وادار به رهاسازي قند ذخيره شده‌اش نمايند حتي اگر به قند نيازي نباشد.
درباره انواع ديابت هم صحبت کنيد لطفا؟
مردم اغلب به ديابت به عنوان يک بيماري منفرد فکر مي‌کنند. در صورتي که قند اضافي به علل متعدد در خون شما تجمع مي‌يابد و انواع مختلف ديابت را ايجاد مي‌کند. ديابت نوع يک زماني ايجاد مي‌شود که پانکراس شما انسولين کمي بسازد يا اصلا انسولين توليد نکند. بدون انسولين در گردش خون، قند نمي‌تواند وارد سلولها شود بنابراين در خون شما تجمع مي‌يابد. ديابت نوع يک قبلا به اسامي ديابت وابسته به انسولين و ديابت جواني شناخته مي‌شد ولي اين اسامي امروزه کمتر استفاده مي‌شوند. به اين علت که کاملا درست نمي‌باشند. استفاده از انسولين محدود به افراد داراي ديابت نوع يک نيست. افراد مبتلا به انواع ديگر بيماري نيز ممکن است به انسولين نياز داشته باشند. علاوه بر اين اگر چه به طور ناشايع، بالغين نيز ممکن است نظير افراد جوان به ديابت نوع يک گرفتار شوند. ديابت نوع يک، نوعي بيماري خودايمن است. به اين معني که متهم رديف اول در شکل‌گيري آن سيستم ايمني شماست. همان‌طور که اين سيستم بر عليه ويروس‌ها و باکتري‌ها وارد نبرد مي‌شود، مي‌تواند با پانکراس شما نيز نبرد کند. محققان مطمئن نيستند که چرا اين پديده رخ مي‌دهد ولي اعتقاد دارند که عوامل ژنتيکي، رژيم غذايي و در معرض بعضي ويروس‌هاي خاص قرار گرفتن ممکن است علت باشند.
چه ميزاني از ديابت‌ها به نوع يک آن تعلق دارد؟
بين پنج تا 10 درصد افراد داراي ديابت به نوع يک آن گرفتار هستند. اگر چه بيماري مي‌تواند براي سال‌ها خفيف و غيرقابل کشف باشد ولي معمولا به دنبال يک ناخوشي به سرعت بروز مي‌نمايد.
نوع دوم ديابت چيست؟
ديابت نوع دو، شايع‌ترين نوع ديابت است. 90 درصد افراد ديابتي بالاي سن 20 سال نوع دوم ديابت را دارند. همانند ديابت نوع يک، ديابت نوع دو نيز داراي يک جفت اسم ديگر بوده است. ديابت غيروابسته به انسولين و ديابت با شروع در هنگام بلوغ. اين اسامي مشخص مي‌نمايند که بسياري از افراد داراي نوع دو ديابت احتياج به تزريق انسولين ندارند و اينکه بيماري معمولا در بزرگسالان تظاهر مي‌يابد اما همانند نوع يک، اسامي جايگزين کاملا دقيق نيستند.
کودکان و نوجوانان نيز دچار ديابت مي‌شوند؟
بله، کودکان و نوجوانان نيز همانند بزرگسالان مي‌توانند به ديابت نوع دو گرفتار شوند. در حقيقت شروع ديابت نوع دوم در جوانان در حال افزايش است. علاوه بر اين بعضي از افراد مبتلا به نوع دوم ديابت به انسولين جهت کنترل قند خون نياز دارند.
ديابت نوع دوم نيز بيماري خودايمني است؟
نه، برخلاف نوع يک، نوع دوم ديابت بيماري خودايمني نيست. در ديابت نوع دوم پانکراس حداقل مقداري انسولين توليد مي‌کند ولي يک يا دو مشکل ديگر ايجاد مي‌شود. به طور مثال پانکراس شما مقدار کافي انسولين نمي‌سازد يا عضلات و سلول‌هاي بافت‌ها به انسولين مقاوم مي‌شوند. هنگامي که سلول‌هاي شما به انسولين مقاوم شوند از پذيرش آن به عنوان کليدي جهت باز نمودن درهاي ورود قند اجتناب مي‌کنند، در نتيجه قند در جريان خون شما تجمع مي‌يابد.
پي نوشت ها :
*فوق‌تخصص غدد
منبع: www.salamat.com
/ک
