نوروزنامه

اي گرداننده ي قلب ها و ديده ها! اي تغيير دهنده ي حال و احوال! اي مدير و مدبر شب و روز! حال ما را به نيکوترين حال بگردان. اي خدايي که هستي ما در سيطره ي قدرت توست و دل هاي ما چکيده اي از مهرباني توست حال ما را به نيکوترين حال برسان و دل ها و چشم هاي ما را به معرفت خويش نزديک گردان و به کمال و بصيرت روشن کن.

سخن امام خميني(ره) در باب نوروز:
 

در اعيادي که اسلام به ما عنايت فرموده است، در همه آن ها که ملاحظه مي کنيد همه اش مسئله و درخواست و ذکر و دعا مي باشد. همه اش نماز است، روزه است، ذکر است، دعاست. عيد نوروز هم عيد ملي است و اسلامي نيست لکن اسلام هم مخالفتي با او ندارد باز مي بينيم که در روايتي وارد شده و از آداب امروز روزه گرفتن است از آداب امروز دعا کردن و نماز خواندن است و اين به ما مي فهماند که هر ملتي بخواهد به راه راست برود و بخواهد استقلال خودش را، آزادي خودش را حفظ کند بايد درعيدش تذکر داشته باشد و ذکر خدا بکند براي خدا باشد. در عيدش دستور روزه است دستور استحبابي روزه اي که بايد انسان منقطع بشود از شهوات خودش و متوجه خداي تبارک و تعالي باشد؛ و در جايي ديگر مي فرمايد: عيد نوروز عيد باستاني است اما تمام برنامه هاي اعياد اسلامي جزء دين اسلام بوده و شارع مقدس آن ها را به طور کلي امضا مي کند؛ هم چنين اعياد اسلامي متعلق به تمام مسلمانان جهان است ولي عيد نوروز يک عيد ديني نيست اگرچه بعضي از اعمال خوب در آن انجام مي شود که مورد تأييد اسلام است ولي عيد نوروز متعلق به چند کشور از جمله ايران مي باشد ولي جهاني نيست.(1)

اسلام و اعمال نوروز:
 

عيد براي انسان هاي صالح خداوند روزي است که سراسر عبادت و بندگي خداوند باشد. مملو از خير و برکت و نيکي به بندگان خدا باشد. روزي که بويي از معصيت از محيط دنيا به مشام نرسد و انسان هاي باکمال و با ايمان، پيوسته راه حق در پيش گيرند و به سرچشمه هاي معرفت و طاعت دست يابند. بندگان صالح خداوند هم چون مولايشان علي چنين رفتار مي کنند که فرمودند روز عيد روزي است که عبادت انسان مورد پذيرش حق قرار گيرد و انسان از گناه و آلودگي به دور باشد و مورد بخشش و رحمت خداوند قرار بگيرد، اسلام با عيد نوروز مخالفتي ندارد و چنان چه بسياري از سفارشات اسلام در اين مراسم ملي انجام شود جاي گاه ارزش مندي پيدا خواهد کرد از جمله اعمالي که در اين روز انجام مي شود صله ي رحم يا همان ديد و بازديد با اقوام و دوستان و بزرگان است که به نوبه ي خود از بهترين اعمال محسوب مي شود. اسلام نيز سفارش بسياري در اين مورد نموده است. و دوري نمودن از خويشاوندان و بستگان را شديداً منع کرده است.
پيامبر اکرم(ص) مي فرمايند:«صله الرَّحم تعمُر الديار و تَزِيَه في الاعمار و اِن کانَ اَهلها غير أخيار؛(2) پيوند با خويشاوندان شهرها را آباد مي سازد و بر عمرها مي افزايد گرچه انجام دهندگان آن از نيکان هم نباشند.» صله ي رحم نه تنها پاداش اخروي بلکه نتايج دنيوي آن نيز باعث سامان بندگان صالح خداوند در دنيا مي شود موجب مي شود تا کارهاي انسان از نقص به دور باشد، و کارهاي نيک انسان مورد قبول پروردگار قرار گيرد، ثروت و روزي انسان زياد شود و بلاها و گرفتاري هاي دنيوي از او دور شود حساب اموال و اعمالش در قيامت آسان شود و عمرش طولاني گردد. در اين ديد و بازديدها، از بيماران هم عيادت مي شود که موجب شادي آن ها خشنودي خداوند مي گردد. رسول خدا(ص) فرمودند:«أحبَّ الاعمال اِلَي الله ادخال السّرور علي المؤمنين.(3) محبوب ترين اعمال نزد خداوند وارد کردن شادي در دل مؤمنين است.» و در جايي ديگر ابوالجارود گويد: ابو جعفر باقر(ص) فرمود:«در ضمن مناجات هاي موسي(ص) با خدا اين بود که گفت:«پروردگارا مرا از ثواب عيادت مريض آگاه ساز که چقدر است.» خداوند عز و جل فرمود:«فرشته اي بگمارم که او را در قبر تا هنگامي که به صحراي محشر وارد شود عيادت کند.»(4) زيارت اهل قبور نيز همواره مورد تأکيد قرار گرفته است اين که انسان در مواقع سختي و فشار مشکلات و نيز در لحظه هاي شادماني به زيارت اهل قبور برود تا تلنگر و آگاهي باشد و مصائب و شادي اين دنيا را جدي نگيرد که دوام و پايداري در آن نيست. از رسوم پنج شنبه ي آخر سال محسوب مي شود که در آستانه ي سال جديد به زيارت اهل قبور و شهدا و علما و بزرگان خود مي روند و دعا و تلاوت قرآن را نثار روح عزيزان خفته در دل خاک مي کنند که تذکر و يادآوري از قيامت نيز براي اهل دنيا باشد. امام رضا(ع) مي فرمايند:«انّه مَن زار قَبرَ مؤمن فقرا عندَهُ سَبَعَ مُرّات اِنّا انزلناه غفر الله لَهُ و لِصاحِبِ القبر(5): هرکس قبر مؤمني را زيارت کند و هفت بار سوره ي قدر را تلاوت کند، خداوند او و صاحب قبر هر دو را بيامرزد.»
نوروز آئيني ديني و ملي است که باعث ترويج روح همبستگي و عشق و محبت بين مسلمانان و هم چنين مسلمانان جهان مي شود و روح اعتماد و برادري بين کشورهاي اسلامي تقويت مي گردد، چرا که قرآن مجيد مي فرمايد:«و اعتصمول بحبل الله جميعاً و لا تفرقوا؛ همگي به ريسمان خدا(قرآن و اسلام با هرگونه وسيله وحدت) چنگ زنيد و پراکنده نشويد».(6)

ديدگاه ائمه و نوروز
 

اميرالمؤمنين(ع) فرمودند: کلُّ يوم لا يُعصي الله فيه فهُوَ يومُ عيد(7)؛ هر روزي که در آن معصيت خدا نشود عيد است.» عيد از نظر ائمه روزي است که انسان به سوي ايمان و وارستگي مطلق حرکت نمايد و هر آن چه را که رضايت خداوند در آن است انجام دهد. روز بازگشت به سوي فطرت پاک و بي آلايش انسانيت است.
اگر خلاف اين براي بنده اي اتفاق بيفتد، گرچه ظاهراً روز عيد باشد اما در واقع عيد و خوشي براي او نيست چون رضايت خداوند را کسب نکرده است.
در روايتي از امام صادق(ع) نقل شده که امام صادق(ع) به مَُعلي بن خنيس که در روز نوروز خدمت ايشان رسيد فرمود:«آيا مي داني عيد نوروز چه روزي است» عرض کرد:«فدايت شوم اين روزي است که ايرانيان آن را گرامي مي دارند و در آن به يک ديگر هديه و عيدي مي دهند.» امام(ع) فرمود:«سوگند به آن خانه ي کهن که در مکه است، اين روز ريشه اي کهن دارد که برايت توضيح مي دهم تا آن را بداني. اي معلي روز نوروز همان روزي است که خداوند در آن از بندگان پيمان گرفت که او را بپرستند و هيچ انبازي برايش نياورند و به فرستادگان و حجت هاي او و به امامان ايمان بياورند. نوروز نخستين روزي است که خورشيد در آن طلوع کرد و هيچ نوروزي نيست مگر اين که ما در آن روز منتظر فرج هستيم زيرا نوروز از روزهاي ما و شيعيان ماست. ايرانيان آن را حفظ کردند و شما آن را از دست نهاديد. نوروز نخستين روز از سال ايرانيان است. آنان در حالي که تعدادشان سي هزار نفر بود زنده ماندند و زيستند و ريختن آب در نوروز سنت شد.»(8)

عيد نوروز در کلام بزرگان:
 

عيد نوروز در ايران روز اول فروردين ماه يعني روز اول سال مردم ايران و اول فصل بهار است. نوروز به «نو و تازه» که سال نو بدان آغاز گردد نيز معني شده است.(9) خاقاني مي گويد:
عيد قدم مبارک نوروز مژده داد که امسال تازه از پي هم فتح ها شود.(10)
و بيان شده که خداوند تعالي در اين روز عالم را آفريد و خداوند در اين روز حضرت آدم(ع) را آفريد و مطالب بسياري ديگر در اين باره ذکر شده است.(11)
نوروز روز اول ماه فروردين و لحظه ي رسيدن آفتاب به منطقه و جاي گاه اول خودش يعني حَمَل است و آن روز اول بهار باشد و اين نوروز را به عنوان کوچک و نوروز عامه و نوروز صغير ناميدند(رشيدي از جهانگيري).
به معني روز نو است و آن دو باشد يکي نوروز عامه و ديگري نوروز خاصه.(12)
در چگونگي پيدايش عيد نوروز نقل هاي بسياري بيان شده و اين که چگونه در اول بهار قرار گرفته است. بنا بر يکي از اقوال، ايراني هاي قديم پانزده روز از پاييز رفته را عيد نوروز خود قرار مي دادند چون در آن، روز و شب يک سان مي شود اما در زمان يکي از پادشاهان سلجوقي به نام سلطان جلال الدين ملک شاه سلجوقي، تاريخ عيد نوروز تغيير کرد به اين صورت که سلطان جلال الدين از ديدن نوروز و عيد در فصل خزان اعتراض کرد که چگونه عيدي است که مصادف با مرگ طبيعت و خزان و زردي برگ درختان است بنابراين گروهي از منجمين را جمع کرد. آنان پس از بررسي و مطالعات فراوان، اولين روز فروردين را به عنوان عيد نوروز انتخاب کردند که در آن نيز شبانه روز يک سان مي شود يعني ساعت تاريکي شب و روشني روز برابر است؛ و نيز آغاز زندگي و شادابي و سرسبزي طبيعت و درختان است. بر اين اساس عيد نوروز در بهار هر سال مقارن تحويل آفتاب به برج حمل تثبيت شد و مقرر گرديد که هر چهار سال، يک روز بر تعداد ايام سال افزوده شود و سال چهارم را سيصد و شصت و شش روز حساب کنند و نام آن را سال کبيسه گذاشتند.(13)

عيد نوروز در مسيحيت:
 

عيد نوروز در معناي لغوي آن به معناي بازگشت به پاکي و آسايش نخستين است و هم چنين روز نزول مائده که روز بازگشت به پيروزي و پاکي از ايمان به خدا بوده است، حضرت مسيح(ع) نيز آن را عيد ناميدند. همان طور که در روايات وارد شده است نزول مائده در روز يک شنبه بوده و شايد يکي از علل احترام روز يک شنبه در نظر مسيحيان نيز همين بوده است.(14)

اعمال نادرست و خرافي در نوروز:
 

از مناسبات منفي و خرافي که در چهارشنبه ي آخر سال مرسوم است چهارشنبه سوري است که پيشينه و ريشه ي تاريخي آن تنها به يک داستان ساختگي و خرافي باز مي گردد. در اين داستان مردم با انجام کارهايي از جمله روشن کردن آتش و آرزوي سلامتي از آتش، کوزه شکستن براي رفع بلا و گرفتاري ها در طول سال جديد و پخش کردن آجيل مشکل گشا براي رفع گرفتاري ها و مشکلات، فال گرفتن، باز کردن گره چارقدي که قبلاً گره خورده و... به اصطلاح گره از کار و سختي هاي کارشان باز مي کنند و چشم زخم را از خود دور کرده، بخت شان را باز مي نمايند.(15) اغلب مردم هم به علت ناآگاهي و غفلت از پيشينه ي اين مراسم به اين خرافه پاي بندي نشان مي دهند و خودشان را درگير و ملزم به انجام آن مي دانند. متأسفانه با گذشت زمان هاي طولاني و با وجود پيش رفت و تکنولوژي، هنوز هم اين خرافات مورد قبول برخي از مردم است و سالانه ارقام ناگواري از صدمات اين خرافه پرستي را نصيب جامعه مي کند که منجر به تخريب و آلودگي در شهرها، سوختن افراد، نقص عضو و حتي مرگ و مير مي شود از آن جائي که عده اي پاي بند به اين مراسم خرافي هستند، دولت مجبور است براي انجام اعمال چهارشنبه سوري و پيش گيري از حوادث ناگوار آن، مکان هايي را براي اين کار در نظر بگيرد.
از خرافات ديگري که در ميان برخي افراد رواج دارد فال بد زدن است. پيغمبراکرم(ص) در کمال صراحت فرمودند:«رُفعَ عَن اُمَّتي الطَّيرهَ؛ (16) در امت من طيره و فال بد وجود ندارد.» خود پيغمبر اکرم(ص) اشياء و حوادث را به فال نيک مي گرفتند و هرگز فال بد نمي زدند و مردم را از اين کار منع مي کردند.
برخي بيرون رفتن در روز چهارشنبه ي آخر ماه يا آخر سال را و يا عدد سيزده و روز سه شنبه را بد و نحس مي دانند. امام صادق(ع) در اين باره مي فرمايند:«تِطَيُّر چيزي است که اگر سخت بگيري بر تو سخت مي گيرند و آن وقت که سخت مي گيري خودت هستي که سخت گرفته اي اما اگر سست بگيري بر تو سست مي گيرند و اگر اعتنا نکني خواهي ديد که هيچ نبوده است.» پيامبر اکرم(ص) مي فرمايند:«کفار الطيره التوکلَّ؛ اي مردم کفّاره ي طيره(يعني کفاره گناه اگر بخواهيد اين گناه از بين برود) توکل است» وقتي پيامبر اکرم(ص) مي خواستند به مسافرت بروند مي فرمودند:«خدايا طير و فال بدي نيست مگر آن چه از ناحيه تو است. من اگر حسنات را مي خواهم از ناحيه تو مي خواهم و نيز اگر دفع سيئات را مي خواهم از تو مي خواهم.»(17) تطير و فال بد زدن در دين مقدس اسلام محکوم است و چنين چيزي در سراسر تعليمات اصيل اسلامي وجود ندارد.
«سيزده به در» هم از رسومي است که در روز سيزدهم بهار در دامان طبيعت برگزار مي شود. اين برنامه نيز مانند چهارشنبه سوري. ريشه در خرافات دارد اما چون هم راه با نتايج پسنديده اي است قابل دفاع است. در روز سيزدهم فروردين رفتن به دامان طبيعت با خانواده مي تواند خاطراتي زيبا به جا بگذارد و وسيله اي مي شود براي تجديد قوا و تقويت روحي براي اعضاي خانواده براي شروع سالي پر کار. نيز حضور در دامان طبيعت باعث تداعي هر چه بيش تر نعمت خداوندي و شگفتي هاي آفرينش در ذهن آدمي مي شود، البته برخي افراد به علت انجام کارهاي ناشايست باعث آلودگي و معصيت در اين روز مي شوند. از ديگر آداب خرافي که در روز طبيعت به چشم مي خورد. گره زدن سبزه در طبيعت براي حل مشکلات يا بيرون ريختن سبزه، انداختن سيزده سنگ به داخل آب، پختن سمنو براي از بين رفتن نحسي روز سيزدهم و نيز عقيده بر اين مطلب است که ماندن در خانه در روز سيزدهم نحس است.
در حديثي آمده است که يکي از ياران امام دهم حضرت علي بن محمد الهادي(ع) مي گويد:« خدمت حضرت(ع) رسيدم در حالي که در مسير راه انگشتم مجروح شده بود چون سواري از کنارم گذشت و به شانه ام صدمه زد و من در وسط جمعيت گرفتار شدم و لباسم پاره شد. گفتم:« اي روز خدا مرا از شر تو حفظ کند. عجب روز شومي هستي.» امام فرمودند:«با ما ارتباط داري و باز چنين مي گويي. روز که گناهي ندارد که او را گناه کار مي شماري.» آن مرد از شنيدن اين سخن به هوش آمد و به خطاي خود پي برد و عرض کرد اي مولاي من! من استغفار مي کنم و از خدا آمرزش مي طلبم امام(ع) افزودند: ما ذَنَبَ الايام حتّي صِرتُم تتشائمون بها اِذا جوزيتُم بأعمالکم فيها؛ روزها چه گناهي دارند که شما آن ها را شوم مي شمريد هنگامي که کيفر اعمال شما در اين روزها دامان تان را مي گيرد.»(18)
رهبر معظم انقلاب حضرت آيت الله خامنه اي درباره ي عيد گرفتن نوروز مي فرمايند: در اصل عيد گرفتن اشکالي نيست اما بايد از کارهاي حرام احتراز شود.(19)
منابع:
1. صحيفه امام خميني، ج 17، ص 215.
2. تفسير نمونه، ج 1، ص 105-106.
3. درج گهر، ص 6.
4. ثواب الاعمال- شيخ صدوق(ره)، ص 432.
5. همان.
6. آل عمران. آيه ي 103.
7. نهج البلاغه، محمد دشتي(ره) حکمت، 428، ص 524.
8. نفس المهموم، ص 234؛ ترجمه ميزان الحکمه، ج 9، ص 4205-4203.
9. لغت نامه دهخدا، ج 15، ص 22833.
10. همان، ج 11، ص 1641.
11. همان، ص 22832.
12. لغت نامه دهخدا، ص 22832.
13. اقتباس از روزها و رويدادها، هيأت نويسندگان دفتر عقيدتي- سياسي فرماندهي معظم کل قوا، ج 1، لغت نامه دهخدا، ج 15، ص 22833.
14. تفسير نمونه، ج 5، ص 131.
15. لغت نامه دهخدا، ج 5، ص 7980.
16. اقتباس از جزوه دفاع از سيزده، شهيد مطهري، ص 21و 20.
17. همان.
18. تفسر نمونه،ج 23، ص 45-46.
19. نظرات مراجع محترم تقليد سيدمحسن محوري، ج 1-2.
ماهنامه ي پيام زن، شماره 217.

/ج