بیماران قلبی چگونه ورزش کنند؟

«پدرجان، شما بیمار قلبی هستید. بیشتر مراقب خودتان باشید، نباید بیرون از منزل فعالیت کنید، نباید ورزش کنید، نباید پیاده‌روی کنید!» اگر به شما این همه بگویند حرکت نکن، افسرده نمی‌شوید؟ ورزش و تحرک جسمانی حتی برای بیمار قلبی لازم و مفید است و ضمن تضمین سلامت جسمی، موجب نشاط و شادابی او می‌شود. اما هر کاری اصولی دارد. در گفتگو با دکتر حبیب مفخم، متخصص طب فیزیکی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی قرار است با همین اصول آشنا شویم.
 

آقای دکتر! آیا این درست است که می‌گویند ورزش موجب باز شدن عروق قلبی می‌شود؟
 

خیر. فعالیت و حرکت موجب باز شدن عروق قلبی نمی‌شود بلکه از انسداد بیشتر عروق جلوگیری می‌کند و از سویی، با تشکیل شریان‌های جانبی قلب، خون‌رسانی قلب را از راه‌های جایگزین بیشتر می‌کند و به این وسیله به فعالیت‌ قلب و عروق کمک می‌کند. با تقویت عضلات ارادی می‌توان با وارد آوردن فشار کمتر به قلب و جریان خون کمتر شریان‌های قلب، فعالیت قلب و در نتیجه خونرسانی اندام‌ها را بهبود بخشید. همچنین با تقویت عضلات ارادی می‌توان با استفاده از کمترین فشار وارد شده بر قلب با همان میزان جریان عروق کرونر که کاهش یافته با تغییرات ساختار عصبی عضلات قلب، خون‌رسانی خوبی را برای اندام‌ها برقرار کرد. در حقیقت هدف ورزش و توانبخشی قلبی، بهبود فعالیت عضلات استخوانی و بافت عصبی- عضلانی قلب برای کارکرد موثرتر و بهتر با فعالیت کمتر است.

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که برای تقویت عضله قلب و کارکرد آن، بهتر است پیاده‌روی کنند. بعضی هم کارهای یدی را توصیه می‌کنند. نظر شما چیست؟
 

به‌طور مسلم، فعالیت اندام فوقانی، فشار بیشتری به بدن فرد در مقایسه با فعالیت اندام تحتانی وارد می‌کند و در نتیجه به بیماران قلبی توصیه می‌شود تا زمان تثبیت وضعیت قلبی عروقی‌شان، با اندام فوقانی یا دستان خود فعالیت‌های شدیدی را انجام ندهند و این موضوع تا زمانی که ایسکمی کنترل نشده است باید ادامه یابد. انجام دادن هر تمرین ورزشی در هر عضله پاسخی در قلب ایجاد می‌کند که مخصوص همان عضله است و نکته مهم این است که هر عضله‌ای تغییر خاص خود را در بدن و در دستگاه قلبی عروقی وارد می‌کند. بنابراین براساس نیاز هر فرد و استفاده و کاربرد عضله‌ای خاص باید برنامه توانبخشی ورزش قلبی او انجام گیرد. این کار به طور مثال با دستگاه‌های دوچرخه ثابت دست‌ها صورت می‌گیرد.
 

بیماران قلبی باید از چه زمانی ورزش را شروع کنند؟
 

در حقیقت، این معیارها عناصر بسیار مهم توانبخشی ورزشی قلبی است و براساس هر بیمار و آمادگی جسمانی قبلی و شدت بیماری او متفاوت است اما اغلب چهار تا شش هفته پس از حادثه قلبی مانند سکته قلبی یا ایسکمی را توصیه می‌کنند مشروط بر اینکه فرد به‌طور کامل تثبیت شده و علایم و عوارض حاد برطرف شده باشد.

شدت و مدت و دوره ورزش در بیماران قلبی باید چگونه باشد؟
 

توصیه این است که در شروع برنامه، سه بار در هفته و با شدت کم و به مدت 20 تا 40 دقیقه انجام گیرد مشتمل بر سه مرحله گرم کردن، تمرین یا فعالیت ورزشی و سرد کردن.

کدام مرحله از تمرین برای بیماران قلبی مهم‌تر است؟
 

سوال خوبی است. در حقیقت، وضعیت و مرحله سرد کردن برای بیماران قلبی که ورزش می‌کنند بسیار مهم است چون در این مرحله است که بسیاری از حوادث قلبی عروقی بروز می‌یابد و فرد مبتلا به بیماری قلبی با وجود اینکه طی ورزش هیچ‌گونه عارضه‌ای را متحمل نشده باشد، بدون سرد کردن به سکته قلبی دچار می‌شود. پیام‌های عصبی و عروقی که ایجاد می‌شود موجب تنگی و انقباض و کاهش خون‌رسانی قلبی در عروق قلبی می‌شود که با تمرینات سرد کردن مناسب می‌توان از آن پیشگیری کرد. پیشنهاد می کنیم درباره ورزش برای بیماران مبتلا به بیماری متوسط عروق کرونری هم بدانید.
 

برنامه ورزشی برای بیماران قلبی بر چه اساسی تعیین می‌شود؟
 

ما براساس ضربان قلب، برنامه ورزشی را تعیین می‌کنیم. فرمول معمول حداکثر ضربان قلب برای افراد بالای 55 سال کاربرد ندارد چون پاسخ قلب و دستگاه عصبی قلبی به ورزش کردن به اندازه جوانان نیست و در نتیجه فرد ممکن است در تعداد ضربان قلب پایین‌تر از حد اندازه‌گیری شده با فرمول به مرحله فشار قلبی و آستانه تحمل ورزش و حداکثر اکسیژن مصرفی برسد و بیشتر از آن برای قلب مضر خواهد بود. علاوه بر این، بیماران قلبی داروهای زیادی استفاده می‌کنند که بر ضربان قلب‌شان تاثیر می‌گذارد. شناخته شده‌ترین دارو برای کاهش ضربان قلب، پروپرانولول است که با مصرف آن پاسخ ضربان قلب به ورزش، می‌تواند در حد انتظار و محاسبه شده با فرمول نباشد. در نتیجه، در این افراد حداکثر فعالیت جسمانی را به این صورت در نظر می‌گیریم که در آن فعالیت جسمانی، ضربان قلب آنان 10 تا 20 ضربه بیشتر از حد طبیعی ضربان قلب بیماران باشد.