پاسخ مطلوب یک وکیل قطعاً آن است که شاهد به صراحت اقرار کند که گواهی کذب داده است و احیاناً اظهار ندامت هم بکند ؛ اما واقعیت این است که هر چقدر هم سئوال کننده مسلط به کار خود باشد ، چنین تجربه ای معمولاً جز در فیلمهای سینمایی یا تلویزیونی حاصل نمی شود یک پرسشگر ورزیده هرگز بر اخذ چنین جوابی اصرار نمی ورزد و در راه نیل به چنان هدفی با سئوالات مکرر شاهد را خسته نمی کند و موجبات اعتراض وکیل طرف مقابل را فراهم نمی آورد .
در ارزیابی جواب های شاهد باید توجه داشت همین که قاضی ، داور یا هیات منصفه به نحوی از اظهارات شاهد استنباط کنند که وی از بیان حقیقت طفره می رود، کافی است نباید منتظر بود که او صراحتاً اقرار به شهادت کذب کند برای مثال در جلسه رسیدگی به یکی از پرونده های دیوان داوری دعاوی ایران _ ایالات متحده از سئوالات خوانده و پاسخهای یک وکیل سوئیسی که به نفع خواهان شهادت داده بود بر حاضران در جلسه مسلم که وی از دادن جواب روشن به پرسشها امتناع می کند او فی المثل از پاسخ دادن به این سوال تازه که سهامداران فلان شرکت در صورت جلسه مجمع عمومی سالانه ای که اظهار داشته بود مطالعه کرده و خود بانی تنظیم آن بوده است چه کسانی بودند به انحای مختلف اجتناب می کرد وکیل خوانده دوباره سئوال خود را تکرار کرد و بار سوم توجه دیوان را به این نکته معطوف داشت و از تکرار بیشتر پرسش خودداری نمود؛ اما در مدافعات خود عدم صداقت شاهد و معتبر نبودن شهادت وی را به دیوان خاطرنشان ساخت.
مثال دیگر اینکه در جلسه دادرسی ادعای پنجم پرونده ب _ 1 مطروح نزد دیوان داوری دعاوی ایران _ ایالات متحده که طی آن دولت ایران بابت خرید تعدادی هلیکوپتر از دولت آمریکا در دوران رژیم قبل ادعای ارش نموده بود یک سر لشکر امریکایی شهادت داد که مستشاران امریکایی به هیچ وجه به ارتش ایران در دوران رژیم کذشته توصیه نکرده بودند که تجهیزات نظامی امریکایی را خریداری کند ونیز گواهی داد که امریکایی نبوده است اهمیت این شهادت از این جهت بود که مسئولیت دولت امریکا را از بابت تضمین آن هلیکوپترها و به تبع آن تکلیف جبران خسارت را ، منتقی می ساخت جوابهایی که آن افسر با تجربه به چند سئوال وکیل ایرانی داد بر عکس آنچه تصور می کرد به روشنی مفید این معنی بود که دولت سابق هیچ تجهیزاتی از جمله هلیکوپترهای مورد بحث ، را بدون صلاحدید مستشاران امریکایی نمی خرید.
سئوالات وکیل ایران در این قسمت بعد از برخی مقدمات تقریباً به این ترتیب بود :
ج : (همانطور که سئوال کننده می پنداشت ) صد در صد .
ج : همانطور که سئوال کننده انتظار داشت صد در صد .
رفتار منصفانه یکی دیگر از الزامات برخورد با شاهد است وکیل هر قدر هم به موفقیت موکل خود علاقه مند باشد نباید از رفتار وی چنین استنباط شود که از اینکه شاهد به نفع طرف مقابل شهادت داده ناخشنود خواستار کشف حقیقت است اعم از اینکه آن حقیقت به نفع یا به ضرر وی باشد در این راستا وکیل باید از رفتارهایی که دلالت بر تردستیهایی برای به اصطلاح به تله انداختن شاهد دارد احتراز کند یک وکیل ورزیده و با تجربه چنان عمل می کند که اعتماد دادگاه را جلب نماید و این تصور را ایجاد نکند که از انواع ترفندهای برای برنده شدن موکل خود استقاده می کند.
رعایت ادب قطع نظر از ضرورت اجتماعی آن هنگام سئوال از شاهد طرف مقابل از اهمیت خاصی برخوردار است رفتار غیر مودبانه با شاهد و به کار بردن الفاظ موهن هنگام سئوال از وی از قبیل اینکه تو دروغ می گویی ولو در صحت آن تردید نباشد موجب می گردد که همدردی کذب بودن اظهارات وی بیندیشد به مظلوم واقع شدن او فکر کند به طور کلی وکیل باید از هر رفتار نا خوش آیند و غیر منصفانه از قبیل داد زدن بر سر شاهد یا حتی بیش از حد بلند حرف زدن اجتناب کند.
در عین حال که شایسته است وکیل با شاهد طرف مقابل رفتاری توام با آرامش متانت و ادب داشته باشد حالت مهربان و خودمانی داشتن با شاهد نیز توصیه نمی شود ؛ زیرا وقتی که شاهد کاملاً احساس راحتی کند با سلطه بیشتر بر افکار و با جمعیت خاطر زیادتر جوابهای دروغین خود را در مقابل پرسشهای وکیل هماهنگ می کند وکیل باشد سئوالات خود را خشک قاطع و صریح ولی عاری از خشونت یا خصومت طرح کند.
در مورد طرز رفتار شاهد در جلسه دادرسی نکات زیر باید به وی گوشزد شود :
_ حفظ خونسردی و اعتماد به نفس شاهد باید از هرگونه شتابزدگی و ابراز حالت تزلزل که ممکن است قرینه ای بر دروغگویی تلقی شود اجتناب کند.
_ از جوابهای شاهد نباید چنین استنباط گردد که وی مصراً درصدد اثبات ادعاهای طرفی است که به نفع او شهادت می دهد در تامین این هدف وی باید از طفره رفتن در مقابل سئوالاتی که به نفع طرف خود نیست اجتناب کند.
_ شاهد باید از جر و بحث کردن با وکیل طرف مقابل و هرگونه رفتار دیگری که از آن شائبه جانبداری برآید احتراز نماید.
_ اگر سئوال روشن نباشد ، شاهد باید ابتدا با سئوالاتی منظور وکیل را دریابد و سپس به آن پاسخ دهد در این رابطه بعضی از وکلا به شهود خود آمورش می دهند که اگر کاملا مطمئن نیستند که چگونه به سئوال جواب بدهند می توانند با خواستن توضیح بیشتراز وکیل فرصت کافی برای تفکر بیابند.
_ شاهد مجبور نیست آن طور که وکیل می خواهد و اصرار می ورزد : از جمله با گفتن بله یا نه به سوال وی پاسخ دهد در صورتی که شاهد احساس کند که چنین جواب کوتاهی ابهان نامطلوبی ایجاد می نماید باید هر قدر لازم می داند توضیح دهد.
_ اگر شاهد جواب سئوال را نمی داند باید بگوید نمی دانم مسلماً از شاهد انتظار نمی رود که لزوماً هر مطلبی را بداند اظهار اطلاع نسبت به امری که شاهد از آن نمی تواند وقوف داشته باشد ، حربه ای به دست وکیل طرف مقابل خواهد داد تا به اصطلاح او را بپیچاند و شهادتش را بی اعتبار سازد.
_ شاهد باید بعد از شنیدن سئوال کمی صبر کند آنگاه جواب بدهد زیرا ممکن است سئوال وکیل طرف مقابل از جمله سئوالات مجاز نباشد و در نتیجه رئیس دادگاه بر اثر اعتراض وکیل طرفی که شاهد به نفع او شهادت می دهد شاهد را از پاسخگویی بدان معاف نماید.
هرگونه اعتراض معقولی را در تامین هدف بالا می توان مطرح ساخت تعدادی از اعتراضهای متداول از این قرار است :
وکیل به شاهد فرصت نمی دهد جواب خود را تکمیل نماید . توضیح اینکه وکلا اغلب می کوشند حرف شاهد را برای اجتناب از توضیحات اضافی یا زیان آورد قطع کنند.
_ سئوال به دعوی ارتباط ندارد.
_ سئوال وکیل روشن نیست.
_ وکیل اظهارات شاهد را نادرست نقل می کند این اعتراض وقتی مورد پیدا می کند که وکیل طرف مقابل ابتدا قسمتی از حرفهای قبلی شاهد را باگو می نماید و بر آن مبنا سئوال دیگری طرح می کند.
_ مدارک مورد استناد وکیل که مبنای سئوال واقع شده است در پرونده موجود نیست این ایراد هنگامی مصداق دارد که وکیل طرف مقابل به شاهد چنین وانمود می کند که سئوال وی مبتنی بر مدارک غیر قابل انکار در پرونده است.
وکیل با سئوالات تند و پشت سر هم امکان فکر کردن به شاهد نمی دهد.
در خاتمه این نکته اضافه می شود که در رسیدگی جزایی به طور مطلق و در دعاوی مدنی ، چنانچه شهادت مستقلاً بدون هیچگونه محدودیتی از نظر خواسته دعوی به عنوان یکی از ادله اثبات دعوی پذیرفته می گردد استفاده از مکانیزم سوال از شاهد طرف مقابل آن طور که در کشورهای تابع نظام حقوقی کامن لو متداول می باشد برای اجرای صحیح عدالت اجتناب ناپذیر است اعمال آن روش به قاضی امکان می دهد علی رغم تمهیداتی که اصحاب دعوی ممکن است برای قلب ، کتمان یا تخدیش حقیقت به کار برند واقعیات را از مجموع سوال و جوابها دریابند در این فرض افراد ظاهراً الصلاح نخواهد توانست به عنوان شاهد عادل محکمه را فریب دهند و موجب صدور احکام ظالمانه بشوند.
www.lawnet.ir
مثال دیگر اینکه در جلسه دادرسی ادعای پنجم پرونده ب _ 1 مطروح نزد دیوان داوری دعاوی ایران _ ایالات متحده که طی آن دولت ایران بابت خرید تعدادی هلیکوپتر از دولت آمریکا در دوران رژیم قبل ادعای ارش نموده بود یک سر لشکر امریکایی شهادت داد که مستشاران امریکایی به هیچ وجه به ارتش ایران در دوران رژیم کذشته توصیه نکرده بودند که تجهیزات نظامی امریکایی را خریداری کند ونیز گواهی داد که امریکایی نبوده است اهمیت این شهادت از این جهت بود که مسئولیت دولت امریکا را از بابت تضمین آن هلیکوپترها و به تبع آن تکلیف جبران خسارت را ، منتقی می ساخت جوابهایی که آن افسر با تجربه به چند سئوال وکیل ایرانی داد بر عکس آنچه تصور می کرد به روشنی مفید این معنی بود که دولت سابق هیچ تجهیزاتی از جمله هلیکوپترهای مورد بحث ، را بدون صلاحدید مستشاران امریکایی نمی خرید.
سئوالات وکیل ایران در این قسمت بعد از برخی مقدمات تقریباً به این ترتیب بود :
س : چند درصد مستشاران نظامی ایران در رژیم سابق امریکایی بودند؟
ج : (همانطور که سئوال کننده می پنداشت ) صد در صد .
س : چند درصد از تجهیزات نظامی نیروی هوایی ایران امریکایی بود؟
ج : همانطور که سئوال کننده انتظار داشت صد در صد .س : اگر به جای مستشاران امریکایی بری مثال تمام مستشاران فرانسوی یا سوئدی بودند آیا به نظر ما باز نیروی هوایی ایران در آن زمان صد در صد تجهیزات امریکایی می خرید؟
معلوم است که بر فرض اگر شاهد به پرسشی نظیر سئوال اخیر جواب مثبت بدهد در واقع ناموجه بودن شهادت خود را آشکار می سازد.طرز رفتار با شاهد
وکیل باید با شاهد آرام ، مودب و در عین حال قاطع رفتار کند شخص معمولا _ خاصه در ابتدای کار _ هنگام سئوال از شاهد طرف مقابل دچار هیجان می شود وکیل باید مرتباً و حتی از چند روز قبل از شرکت در جلسه دادرسی به خود تلقین کند که باید سولات خود را در کمال آرامش و خونسردی مطرح سازد . در صورتی که وکیل نتواند بر هیجان خود غلبه کند نه تنها رفتار وی ناشیانه و خشن جلوه می کند و در نتیجه اثر مطلوب در ذهن قاضی ، داور یا هیات منصفه نمی گذارد بلکه انعطاف ذهنی خود را برای هدایت شاهد در مسیر دلخواه و استفاده بموقع و مناسب از جوابهای وی از دست می دهد.رفتار منصفانه یکی دیگر از الزامات برخورد با شاهد است وکیل هر قدر هم به موفقیت موکل خود علاقه مند باشد نباید از رفتار وی چنین استنباط شود که از اینکه شاهد به نفع طرف مقابل شهادت داده ناخشنود خواستار کشف حقیقت است اعم از اینکه آن حقیقت به نفع یا به ضرر وی باشد در این راستا وکیل باید از رفتارهایی که دلالت بر تردستیهایی برای به اصطلاح به تله انداختن شاهد دارد احتراز کند یک وکیل ورزیده و با تجربه چنان عمل می کند که اعتماد دادگاه را جلب نماید و این تصور را ایجاد نکند که از انواع ترفندهای برای برنده شدن موکل خود استقاده می کند.
رعایت ادب قطع نظر از ضرورت اجتماعی آن هنگام سئوال از شاهد طرف مقابل از اهمیت خاصی برخوردار است رفتار غیر مودبانه با شاهد و به کار بردن الفاظ موهن هنگام سئوال از وی از قبیل اینکه تو دروغ می گویی ولو در صحت آن تردید نباشد موجب می گردد که همدردی کذب بودن اظهارات وی بیندیشد به مظلوم واقع شدن او فکر کند به طور کلی وکیل باید از هر رفتار نا خوش آیند و غیر منصفانه از قبیل داد زدن بر سر شاهد یا حتی بیش از حد بلند حرف زدن اجتناب کند.
در عین حال که شایسته است وکیل با شاهد طرف مقابل رفتاری توام با آرامش متانت و ادب داشته باشد حالت مهربان و خودمانی داشتن با شاهد نیز توصیه نمی شود ؛ زیرا وقتی که شاهد کاملاً احساس راحتی کند با سلطه بیشتر بر افکار و با جمعیت خاطر زیادتر جوابهای دروغین خود را در مقابل پرسشهای وکیل هماهنگ می کند وکیل باشد سئوالات خود را خشک قاطع و صریح ولی عاری از خشونت یا خصومت طرح کند.
حفظ شاهد خود در قبال سوال طرف مقابل
وکیل باید شاهد خود را در برابر تکنیهای غافلگیری که ممکن است طرف مقابل برای گمراه یا گیج ساختن وی به کار برد حفظ نماید و مراقب باشد که طرف مقابل با استفاده از برخی ترفندها موضوع شهادت را تحریف نکند این هدف با دادن تعلیمات لازم به شاهد قبل از حضور در جلسه دادرسی و اعتراض به سئوالات ناموجه طرف دیگر در حین محاکمه تامین می شود.آموزش شاهد قبل از حضوری در جلسه دارسی
وکلای معمولاً قبل از حضور در جلسه دادرسی با طرح سئوالاتی که تصور می کنند طرف مقابل از شاهد آنان خواهد کرد وی را برای پاسخگویی به آن پرسشه آماده می سازند از این رو سوال از شاهد طرف مقابل وقتی بیشتر مقرون به موفقیت است که سئوالات برای وکیل طرف مقابل قابل پیش بینی نبوده باشد .در مورد طرز رفتار شاهد در جلسه دادرسی نکات زیر باید به وی گوشزد شود :
_ حفظ خونسردی و اعتماد به نفس شاهد باید از هرگونه شتابزدگی و ابراز حالت تزلزل که ممکن است قرینه ای بر دروغگویی تلقی شود اجتناب کند.
_ از جوابهای شاهد نباید چنین استنباط گردد که وی مصراً درصدد اثبات ادعاهای طرفی است که به نفع او شهادت می دهد در تامین این هدف وی باید از طفره رفتن در مقابل سئوالاتی که به نفع طرف خود نیست اجتناب کند.
_ شاهد باید از جر و بحث کردن با وکیل طرف مقابل و هرگونه رفتار دیگری که از آن شائبه جانبداری برآید احتراز نماید.
_ اگر سئوال روشن نباشد ، شاهد باید ابتدا با سئوالاتی منظور وکیل را دریابد و سپس به آن پاسخ دهد در این رابطه بعضی از وکلا به شهود خود آمورش می دهند که اگر کاملا مطمئن نیستند که چگونه به سئوال جواب بدهند می توانند با خواستن توضیح بیشتراز وکیل فرصت کافی برای تفکر بیابند.
_ شاهد مجبور نیست آن طور که وکیل می خواهد و اصرار می ورزد : از جمله با گفتن بله یا نه به سوال وی پاسخ دهد در صورتی که شاهد احساس کند که چنین جواب کوتاهی ابهان نامطلوبی ایجاد می نماید باید هر قدر لازم می داند توضیح دهد.
_ اگر شاهد جواب سئوال را نمی داند باید بگوید نمی دانم مسلماً از شاهد انتظار نمی رود که لزوماً هر مطلبی را بداند اظهار اطلاع نسبت به امری که شاهد از آن نمی تواند وقوف داشته باشد ، حربه ای به دست وکیل طرف مقابل خواهد داد تا به اصطلاح او را بپیچاند و شهادتش را بی اعتبار سازد.
_ شاهد باید بعد از شنیدن سئوال کمی صبر کند آنگاه جواب بدهد زیرا ممکن است سئوال وکیل طرف مقابل از جمله سئوالات مجاز نباشد و در نتیجه رئیس دادگاه بر اثر اعتراض وکیل طرفی که شاهد به نفع او شهادت می دهد شاهد را از پاسخگویی بدان معاف نماید.
حمایت از شاهد در جلسه دادرسی
گاه وکیل طرف مقابل سعی می کند با توسل به شیوه های مختلف ، و از جمله طرح سئوالات انحرافی و گیج کننده شاهد را وادار به بیان برخی مطالب مورد نظر خود بنماید ؛ از این رو باید شاهد را از آسیب چنان سئوالاتی با یک سلسله اعتراضهای بموقع محافظت کرد.هرگونه اعتراض معقولی را در تامین هدف بالا می توان مطرح ساخت تعدادی از اعتراضهای متداول از این قرار است :
وکیل به شاهد فرصت نمی دهد جواب خود را تکمیل نماید . توضیح اینکه وکلا اغلب می کوشند حرف شاهد را برای اجتناب از توضیحات اضافی یا زیان آورد قطع کنند.
_ سئوال به دعوی ارتباط ندارد.
_ سئوال وکیل روشن نیست.
_ وکیل اظهارات شاهد را نادرست نقل می کند این اعتراض وقتی مورد پیدا می کند که وکیل طرف مقابل ابتدا قسمتی از حرفهای قبلی شاهد را باگو می نماید و بر آن مبنا سئوال دیگری طرح می کند.
_ مدارک مورد استناد وکیل که مبنای سئوال واقع شده است در پرونده موجود نیست این ایراد هنگامی مصداق دارد که وکیل طرف مقابل به شاهد چنین وانمود می کند که سئوال وی مبتنی بر مدارک غیر قابل انکار در پرونده است.
وکیل با سئوالات تند و پشت سر هم امکان فکر کردن به شاهد نمی دهد.
سوال مجدد از شاهد خود
بعد از آنکه سئوال طرف مقابل از شاهد تمام شد طرف دیگر از آن شاهد (یعنی شاهد خود ) پرسشهایی برای رفع ابهامها و سو تفاهمهایی که ممکن است در اثر سئوالات طرف مقابل ایجاد شده باشد طرح می کند از جمله اگر شاهد گفته باشد قیمت سهم فلان شرکت فلان قدر بوده است ، بدون اینکه بگوید در چه سالی و این نکته مهم باشد وکیل هنگام سئوال مجدد از شاهد خود با ذکر مطلب فوق از وی می پرسد که منظورش از قیمت سهام در چه سالی بود؟استناد به جواب های شاهد طرف مقابل
سرانجام وکیل در جریان مدافعات خود در دادگاه ضمن بحث در خصوص هر یک از مسائل مورد اختلاف به اظهارات شاهد طرف مقابل استناد می جوید.در خاتمه این نکته اضافه می شود که در رسیدگی جزایی به طور مطلق و در دعاوی مدنی ، چنانچه شهادت مستقلاً بدون هیچگونه محدودیتی از نظر خواسته دعوی به عنوان یکی از ادله اثبات دعوی پذیرفته می گردد استفاده از مکانیزم سوال از شاهد طرف مقابل آن طور که در کشورهای تابع نظام حقوقی کامن لو متداول می باشد برای اجرای صحیح عدالت اجتناب ناپذیر است اعمال آن روش به قاضی امکان می دهد علی رغم تمهیداتی که اصحاب دعوی ممکن است برای قلب ، کتمان یا تخدیش حقیقت به کار برند واقعیات را از مجموع سوال و جوابها دریابند در این فرض افراد ظاهراً الصلاح نخواهد توانست به عنوان شاهد عادل محکمه را فریب دهند و موجب صدور احکام ظالمانه بشوند.
