تاريخچه طب نظامي و رزمي در ايران و جهان(3)

سازماندهي اداره صحيه نظام
 

در پي پيشرفتهايي که در امر پزشکي کشور صورت گرفت اطلاعيه زير صادر شد:

اعلان از طرف اداره صحيه نظام
 

چون به موجب حکم و قرارداد کليه دولتي حقوق قاطبه افراد و اطبا و جراحان و دواسازان هيأت به صحيه قديم نظامي از بودجه قشوني برگشت به وزارت ماليه گرديده، لهذا اداره صحيه براي نظم و صحت عمل حفظ الصحه نظام جديد تشکيل، چند نفر از اطباي قديم نظامي و از اطباي فارغ التحصيل دارالفنون مرکزي صاحبان ديپلم را به موجب اعلان در مقام امتحان درآورده و فراخور معلوماتشان حقوق خدمتي به جهت هر کدام تعيين و تصويب شده و هيأت نظامي صحيح و منظمي تشكيل داده. اينک براي اصلاح امور صحيه قشون ساخلوي ولايات و به جهت رياست صحيه طبقات نظامي ايالات عجالتاً دوازده نفر طبيب قابل لازم است که بعد از دادن امتحان منتظر مأموريت بوده و قبل از تعيين مأموريت به اداره نظام آمده از ترکيبات اداري مطلع شوند و هم چنين به رژيمانها رفته از ترتيب داروخانه و مريضخانه کسب اطلاع کرده مشغول کار باشند تا مأموريت آنها معين شده، از تاريخ مِأموريت حقوق خدمتي دريافت نمايند. لذا به امر و اجازه وزارت جليله جنگ اعلان مي شود هر کس از اطباي فارغ التحصيل که حايز تصديق علم و داراي اجازه عمل و مايل به امتحان مسابقه مسايل علوم ذيل هستند که موافق معمول در اداره صحيه با حضور اطباي عظام و نماينده وزارت جليله جنگ امتحان داده و مطابق درجه امتحان و به فراخور خدمت داراي حقوق خدمتي شوند بايد در اداره صحيه آمده اسامي خودشان را ثبت و حاضر براي امتحان باشند که در ماه صفرالخير مجلس امتحان را ترتيب داده شروع خواهد شد.
مسايل و مواد امتحانيه کتبي و يا شفاهي از علوم و فنون ذيل خواهد بود:
اول - امراض داخلي. دوم - امراض خارجي. سوم - اصول تداوي (تراپوتيک). چهارم - تشريح. پنجم - علوم وظايف الاعضا (فيزيولوژي). ششم - تقدمه الحفظ (جلوگيري از امراض مسريه و مستوليه). هفتم - معاينه مريض و تشخيص مرض (کلينيک). (محرم الحرام 1329 ه . ق)

تصويب نظام نامه صحيه قشون
 

در پي تصويب نظام نامه مريضخانه ملي در تاريخ ماه ذي القعده 1325 ق در دوران وزارت مرتضي قلي خان صنيع الدوله نظام نامه صحيه قشون نيز تهيه و تصويب گرديد.
با کودتاي رضاخان در سوم اسفندماه 1299 ش تحولاتي در امور قشون انجام شد، از جمله ادغام لشکر قزاق و ژاندارمري بدين ترتيب اقدامات و اصلاحاتي که به تدريج در مورد صحيه نظام انجام گرديده بود و هنوز هم در مقام مقايسه با پيشرفتهاي جوامع ديگر اهميتي نداشت به حساب ترقيات بعد از کودتاي 1299 ش گذارده شد. لذا روزنامه شفق سرخ که حامي رضاخان سردار سپه بود اين ترقيات را با شرح و تفصيل درج مي نمايد: ( 1)
روزنامه شفق سرخ، 28 حمل 1303 ش، سال سوم، شماره 232، ص 3

صحيه قشون
 

يکي از قسمتهاي قشوني که خيلي اهميت دارد قسمت صحيه آن است که اگر اندکي اهتمامات لازمه را از آن سلب کنند نتايج وخيمه اي را در بر دارد و بزودي امراض مسريه تمام افراد را تهديد و قشون را فلج مي نمايد. از جمله ترقياتي که از زمان تصدي آقاي سردار سپه در قشون صورت گرفته است قسمت صحيه قشون است. در سازماندهي ارتش در ديماه 1300 ش سازمان قطعي ارتش تصويب و در بند 5 ماده ارکان کل قشون صحيه کل قشون گنجانده شده و در بند 6 آن بيطاري کل قشون ذکر شده است. در همين سازمان دهي ارتش ايران به پنج لشکر تقسيم شده که لشکر يکم آن زير نظر سردار سپه قرار گرفته بود.
تشکيلات صحيه لشکر مرکز که در تحت رياست سرهنگ هادي خان است خيلي قابل توجه است:
صحيه قشون دو قسمت است، يک قسمت آن ابتدايي و در تيپ هاي مختلفه لشکر مرکز است که مرضاي سهل العلاج و امراض جزئي که کمتر از ده روز معالجه مي شود در همان قسمت ها (مرضخانه تيپ) پرستاري مي شوند، قسمت دوم عبارت است از مريضخانه پهلوي (در يوسف آباد) و مريضخانه احمدي (واقع در خيابان سپه) که قسمت مرکزي صحيه قشون محسوب مي شود.
اصلاحات راجع به صحيه قشون از ابتداي سال 1301 ش شروع مي شود. در آن تاريخ مريضخانه مزبور داراي صد و بيست تختخواب بود و اوضاع صحيه آن رضايت بخش نبود و متوفيّات نسبتاً زياد مي شد.
از وقتي که سرهنگ هادي خان رياست صحيه را عهده دار شد از روي قواعد فني براي هر يکصد نفر آن روزه چهار تختخواب معين کردند و از اين رو تخت خوابهاي مريضخانه پهلوي به دويست و پنجاه و احمدي به پنجاه تخت خواب و قسمتهاي مختلف لشکر مرکز (تيپ گارد پياده، تيپ توپخانه، تيپ توپ انداز عراق، تيپ سوار) هر يک يکصد تخت خواب بالغ گرديد و از هر حيث لوازم آن مکمل گرديد.
مريضخانه پهلوي بزرگترين و منظم ترين مريضخانه هاي تهران است که حقيقتاً تماشايي است.
در شهر نيز يک محکمه عمومي (کلينيک) از طرف صحيه قشون در مريضخانه احمديه براي فاميل ها و مرضاي قشوني که به مريضخانه ها نمي روند تهيه شده است که روز قريب صد الي صد و پنجاه نفر به آنجا مراجعه مي نمايند.
روي هم رفته صحيه قشون در تحت جديت و فعاليت سرهنگ هادي خان خيلي ترقي کرده و البته نواقص ديگري از ادوات و ساير لوازم صحيه و طبي اگر داشته باشد تصور مي رود جديت ايشان و آقاي ميرزا عبدالکريم خان مباشر قسمت صحيه که تا کنون خوب از عهده جديت بر آمده اند، آنها را جبران نمايد. (پايان نقل قول از روزنامه شفق سرخ) سازمان دهي قشون و تشکيل مدرسه نظام کل قشون(2)
به موجب حکم عمومي قشون شماره يک بهمن ماه 1300 ش صادره از سوي وزير جنگ وقت (رضاخان) مدرسه هاي قزاقخانه، مشيرالدوله بيطاري و مدرسه صاحب منصبان ژاندارمري که تا آن تاريخ وظيفه آموزش قشون را به عهده داشتند با يکديگر ادغام و يک مدرسه واحد بنام مدرسه نظام کل قشون تأسيس گرديد. اين مدرسه متشکل از چهار مدرسه ابتدايي، متوسطه، عالي و دامپزشکي بود و تحت نظارت ستاد ارتش به کار تربيت و آموزش نظاميان پرداخت.
در پي همين سازماندهي و تشکيل ارکان حرب کل قشون (ستاد ارتش) دايره اي هم بنام (دايره صحيه کل قشون) که وظيفه آن مراقبت از بهداشت و سلامت افراد نظامي و سربازان بود تشکيل و مشغول بکار گرديد.

نمودار سازمان ارکان حرب کل قشون
 

سال 1300 شمسي
کارکنان اولين دايره صحيه کل قشون
رئيس ادارهــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــسردار اميراعلم (پس از چندي سرتيپ لقمان الملک)
معاون کل و رياست کل مخازن صحيهــــــــــــــــــــ
سرتيپ دکتر عزيزالله خان
محاسب کلــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــدکتر علي محمد خان
دواسازــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــعبدالحسين خان
منشيــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــاميرخان نايب دوم
پيشخدمتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــاحمد آقا و اسکندرخان

مريضخانه يوسف آباد
 

در زمان تشکيل دايره صحيه کل قشون مرکز معاينه و درمان بيماران بنام مريضخانه بوسف آباد در دوراهي يوسف آباد وجود داشت که خدمات درماني به افراد نظامي ارائه مي نمود، مالک اصلي اين باغ حاجب الدوله بود که آن را وقف امور درمان کرده بود.
کارکنان اين مريضخانه به شرح زير بود:
رئيســــــــــــــــــــــــــــــــــــــــسرتيپ دکتر غلامحسين خان
لابراتورــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــدکتر حسين خان سيفي
جراحــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــدکتر حسين خان معتمد
پزشک داخليــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــدکتر حسين خان
پزشک داخليــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــدکتر سيّد ولي الله خان
پزشک بيماريهاي مسريــــــــــــــــــــدکتر جعفر اوفــــــــــــــــــــ
چشم پزشکــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــدکتر مهذب السلطنه
پزشک بيماريهاي خانوادگي دکتر ابراهيميان و دکتر اديب الحکما
اين مريضخانه بعدها بنام بيمارستان 501 ارتش تغيير نام يافت.
در سال 1301 ش با تشکيل امنيه کل مملکتي امور بيماران آن نيز به عهده دايره صحيه کل قشون گذاشته شد و سبب توسعه آن گرديد.
در سال 1302 ش سرتيپ لقمان الملک رئيس وقت دايره صحيه کل قشون به علت کسالت مزاج از خدمت معاف و به جاي وي سرهنگ دکتر عزيزالله خان نصرت معاون دايره مسئوليت رياست دايره را بعهده گرفت و تا سال 1305 ش در همين سمت قرار داشت.
پس از چندي با توجه به توسعه وظايف اين دايره طي حکمي نام آن به اداره صحيه کل قشون تغيير يافت و مکان آن هم به خيابان حافظ چهار راه عزيزخان منتقل گرديد. اين محل داراي دو ساختمان بود که ساختمان شماره 1 روبروي درب ورودي براي دفتر رياست و سازمان اداري و ساختمان شماره 2 در حياط دوم و به عنوان بخش امور درماني و داراي چهار بخش، داخلي، چشم، گوش و حلق و بيني و بيماريهاي کليه بود.
تشکيلات اداره صحيه کل قشون در اسفندماه 1305 ش تغييراتي به شرح زير يافت:

تشکيلات اداره صحيه کل قشون 1305 ش
 

هيأت رئيســــــــــــــــــــسرهنگ طبيب هادي خان آتاباي
معاونــــــــــــــــــــياور طبيب صارم الدين خان ذوالفقاري
دفتر:
منشيــــــــــــــــــــنايب سوم صادق خان پور طهماسبي
ضباطــــــــــــــــــــغير نظامي ابراهيم خان معظمي
دايره احصائيه و حفظ الصحه و تدوين قوانين:
رئيســــــــــــــــــــياور طبيب دکتر تقي خان سريري
متصدي قوانين و انطباعاتــــــــــــــــــــياور طبيب دکتر ميرزا سليم خان صفيا
نويسندهــــــــــــــــــــنايب سوم عباسعلي خان صدوقي
دايره پرسنل و ارکان اداري:
رئيســــــــــــــــــــسلطان طيب دکتر علي محمد خان مصاحب
دايره ادويه و تجهيزات:
رئيســــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــياور طبيب دکتر حسن خان وزيري
متصدي تجهيزات مريضخانه و ثبت اثاثيه ياور طبيب دکتر مانياباخان کليسايي
متصدي ثبت ادويه و دفاتر آلات جراحي نايب يکم طبيب عبدالحسين خان منگنه نورايي

تشکيل داروخانه سپه
 

در سال 1306 ش قسمت دارويي بنام (داروخانه سپه) به طور مستقل از اداره صحيه کل قشون تشکيل گرديد و مسئول تهيه و توزيع دارويي شد و سازمان آن به شرح زير بود:
رئيســــــــــــــــــــــــــــــــــــــــغير نظامي بيگف ميخائيل
محاسب، صندوقدار و نويسنده غير نظامي سيد علي اکبرخان مير جهانگيري
دواسازانــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــنايب سوم دفتري محمود خان پايان پور
غير نظامي موسي خان صحي
هيأت وزرا در جلسه 5 آبان ماه 1309 ش نظام نامه مؤسسات صحيه را که مشتمل بر 16 ماده ذيل است تصويب کردند:

فصل چهارم - وظايف مؤسسات صحيه در مواقع جنگ و تدافعات قواي نظامي
 

ماده 14 - مؤسسات صحيه در مواقع جنگ و تدافعات نظامي به موجب دستور صحيه کل با موافقت صحيه قشوني هر گونه مساعدتي که لازم آيد و در حدود امکان و اقتدارات مؤسه باشد به عمل خواهند آورد.
در تاريخ 1315/5/31 ش با توجه به تشکيل وزارت جنگ تغيير نامهاي زير انجام گرديد:
اداره صحيه ارتشــــــــــــــــــــاداره بهداشت ارتش (در همان سال به اداره بهداري ارتش)
اداره بيطاري ارتشــــــــــــــــــــاداره دامپزشکي
در سال 1316 ش هادي آتاباي که به آلمان رفته بود مراجعت و مجدداً به رياست اداره بهداري ارتش منصوب شد.
در سال 1320 ش وي به وزارت کشور منتقل و سرتيپ دکتر کريم هدايت به جاي وي منصوب گرديد.
در سال 1320 ش دوازده اداره در سازمان وزارت جنگ گنجانده شد که از جمله اداره بهداري و اداره دامپزشکي بود.
سازمان وزارت جنگ 1320ش (3)

اسامي رؤساي اداره بهداري ارتش (1316 تا 1359) ه . ش
 

سرتيپ دکتر آتابايــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1316 ش
سرتيپ دکتر کريم هدايتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1320
سرلشکر پارساــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1332
سرتيپ دکتر محمد علي شمســــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1334
سرتيپ محمد علي احسان طباطباييــــــــــــــــــــ1336ــــــــــــــــــــ
سرتيپ دکتر محمد علي شمســــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1344
سرتيپ دکتر اصلانيــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1345
سرتيپ دکتر صفائي نيليــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1346
سرتيپ دکترعرفانيــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1349
سرلشکر دکتر صفائي نيليــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1352
سرتيپ دکتر گورانــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1357
سرتيپ دکتر رحمانيــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1358
سرتيپ دکتر بهتاشــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1359
در سال 1345 ش پس از تفکيک بهداريهاي نيروي زميني و دريايي و هوايي هر يک داراي سازمان خاص گرديد.
سازمان اداره بهداري نيروي زميني به شرح زير است:
سازمان اداره بهداري نيروي زميني (1359)
توضيح دايره عقيدتي - سياسي پس از پيروزي انقلاب اسلامي به سازمان اداره بهداري نيروي زميني افزوده شده است.

اداره بهداري نيروي هوايي( 4)
 

به طور کلي تا ديماه 1310 ه . ش در نيروي هوايي واحد بهداشتي درماني وجود نداشت بطوريکه اگر يکي از کارکنان اين نيرو در حين انجام وظيفه در آشيانه هواپيما دستش خراشي برمي داشت براي پانسمان آن ناچار به بهداري نيروي زميني مراجعه مينمود و کليه معالجات نيز به عهده بهداري ارتش که در حقيقت همان بهداري نيروي زميني بود قرار داشت.
در ديماه 1310 ه . ش براي اولين بار يک پزشک غير نظامي بنام تقي خان ثقفي با حقوق ماهيانه 1200 قران براي مدت سه سال به طور قراردادي استخدام گرديد. در تاريخ ششم بهمن همان سال يک نفر داروساز غير نظامي بنام علي خان سامي با حقوق ماهيانه 220 قران و در 10 خرداد 1311 دو نفر پرستار به اسامي خوشبين و باقر عطريان هر يک با حقوق 150 قران استخدام شدند.
اين دو نفر براي طي دوره پرستاري قشون اعزام و پس از طي دوره مربوطه از تاريخ 8 آذر ماه 1313 در بهداري نيروي هوايي مشغول خدمت شدند. در 14 آذر 1311 هم يک پزشک ديگر بنام احمدخان مجلل با حقوق ماهيانه 1100 قران استخدام گرديد که تا آخر تيرماه 1313 در خدمت نيروي هوايي بود.
در سال 1313 سروان دکتر محمد رياحي که کفيل سرويس جراحي مريضخانه شماره 3 قشون بود به نيروي هوايي منتقل و يک واحد بهداري به رياست وي در واحد هوايي مهرآباد تشکيل گرديد.
دکتر مرتضي شيخ هم که دوره ششماهه اوليه خدمت نظام وظيفه خود را در قواي هوايي طي کرده بود از 15 ارديبهشت ماه 1314 با درجه نايب سومي وظيفه تا پايان خدمت نظام وظيفه در نيروي هوايي باقي ماند.
در سال 1316 ه . ش در پارک مرکزي جنب کارخانجات هواپيمايي شهبار سروان دکتر سيد هاشم شافع به عنوان رييس بهداري پارک مرکزي شروع به کار نمود. در اين زمان ساختمان بهداري نيروي هوايي مرکب از پنج اطاق و کارکنان آن شامل سه پزشکيار و يک داروساز بود و دکتر ثابت تصدي واحد مهرآباد را به عهده داشت و زير نظر پارک مرکزي انجام وظيفه مي کرد.
بعدها به تدريج امکانات بهداشتي درماني نيروي هوايي تکميل گرديد و در سال 1345 ه . ش رسماً بهداري نيروي هوايي تشکيل و سازماندهي شد.

آموزشگاه پزشکي و معين پزشکي
 

در سال 1309 ش به دستور ستاد ارتش آموزشگاهي به نام معين پزشکي در بيمارستان پهلوي تشکيل شد در حين تحصيل اگر دانش آموزي لياقت نشان مي داد تا درجه گروهباني ارتقاء پيدا مي کرد. دانش آموزان بايد از افراد با سواد باشند و تمام دوره تحصيل هشت ماه بود. پس از خاتمه دوره تحصيل دانش آموزان با درجه استوار سومي داخل خدمت مي شدند. دانش آموزان تعهد مي کردند پس از فراغت از تحصيل پنج سال در ارتش خدمت کنند. (5)

نظري به تاريخ دامپزشکي (بيطاري) ارتش
 

در سال 1330 ق در زمان احمد شاه قاجار دولت ايران براي حفظ امنيت داخلي و وصول مالياتها، به ايجاد ژاندارمري مبادرت ورزيد. براي دور بودن از نفوذ دولتهاي ابر قدرت زمان (روسيه و انگليس) از دولت سوئد براي فرستادن افسران متخصص سوئدي ياري خواست. دولت سوئد هيأتي نظامي به رياست ژنرال (يالمارسون) به ايران اعزام داشت. همراه با اين هيأت دو نفر دامپزشک سوئدي به نامهاي (دکتر هيل) و (سروان دکتر نيلس نردکيس) براي ايجاد شعبه دامپزشکي ژاندارمري به ايران آمدند. نامبردگان براي تربيت کادر دامپزشکي ژاندارمري به ايجاد مدرسه شبانه روزي بيطاري (دامپزشکي) و هم چنين کلاس کمک دامپزشکي (مدرسه فني) همت گماردند. محل اين مدرسه در باغشاه واقع در محل دانشگاه جنگ بود.
امّا اولين مدرسه دامپزشکي بيطاري ايران به معناي واقعي در ماه صفر 1332 ق افتتاح شد. تعداد شاگردان مدرسه بيطاري که تحصيلات آنها در حد پايان دوره متوسطه بود 8 نفر و دوره تحصيل آن دو سال تعيين گرديد. البته علّت اصلي تأسيس اين مدرسه تربيت کادر فني براي درمان دامپزشکي ژاندارمري و ارتش بود. بيشتر دروس اين مدرسه توسط استادان سوئدي تدريس مي شد و اطباي ايراني نيز از جمله دکتر سعيد خان لقمان الملک، دکتر امير اعلم و دکتر حسين معتمد در اين مدرسه فعاليت داشتند.
در ديماه 1293 ش / 1915 م مدرسه بيطاري منحل شد ولي چند ماه بعد در مهرماه 1294 ش اين مدرسه به رياست کاپيتان (نورت کيست) افسر دامپزشک مجدداً تأسيس گرديد.
دوره اول مدرسه به مدت دو سال به طول انجاميد و دوره دوم مدرسه با 38 نفر محصل در سال 1334 ق مقارن با اواخر سال 1293 ش شروع شد، ولي بواسطه حوادث ناشي از جنگ بين المللي اول تعطيل گرديد و شاگردان به جبهه جنگ اعزام شدند.
امّا پس از جنگ بين الملل اول، در زمان فرماندهي ژاندارمري (کلنل گلروپ) دوره سوم مدرسه با 12 محصل، توسط دکتر ابوطالب خان شيخ که هم پزشک و هم دامپزشک بود زير نظر دانشکده افسري تأسيس شد. با تنگدستي به حيات خود ادامه داد تا شاگردانش فارغ التحصيل شدند. دوره چهارم نيز با 18 محصل تشکيل شد. ولي بواسطه تعصبات و کارشکني مغرضين در سال 1303 ش تعطيل و شاگردان آن نتوانستند دروس خود را به پايان برسانند. اينان در سال 1305 ش به خدمت وزارت فلاحت و فوايد عامه در آمدند و براي مبارزه با طاعون گاوي اکثراً به مازندر و تعدادي به حصارک فرستاده شدند.( 6)

مدرسه عالي بيطاري
 

پس از تأسيس مدرسه عالي بيطاري با نظارت اداره کل صناعت و فلاحت آگهي زير از طرف آن اداره جهت استخدام محصلين صادر شد:
(استخدام محصلين حائز شرايط در مدرسه عالي بيطاري)

اداره کل صناعت و فلاحت (اعلان)
 

اداره کل صناعت و فلاحت جهت مدرسه عالي بيطاري که با مشارکت اين اداره در وزارت جليله جنگ تأسيس خواهد گرديد به يک عده محصل که حائز شرايط ذيل باشند احتياج دارد:
1. داشتن تصديق شش ساله متوسطه علمي
2. صحت مزاج و حسن اخلاق 3
3. تابعيت دولت عليه ايران
4. عدم سوء سابقه در محاکم صالحه
5. سن از 18 الي 23.
داوطلبان بايد منتهي الي 25 شهريور تقاضاي کتبي خود را به اداره کل صناعت و فلاحت دايره تعليمات و احصائيه ارسال دارند.
مدرسه مزبور از حيث خوراک - لباس - مکان و کليه لوازم التحرير مجاني مي باشد.
قبول شدگان پس از طي دوره مدرسه به اخذ ديپلم عالي بيطاري نايل و طبق مقررات قانون استخدام کشوري از طرف اين اداره استخدام خواهند گرديد.
در اين زمان از دانشجويان دانشکده دامپزشکي نيز در ارتش استفاده مي شد.

تشکيل دوره رسته بهداري دانشگاه نظامي
 

در سال 1312 ش به منظور تربيت افسر جزء در پادگانهاي عباس آباد و سلطنت آباد واحدي به نام دانشگاه نظامي تشکيل شد. اين دانشگاه دوره اش يک ساله و شرايط ورود به آن قبولي در آزمايش ورودي بود. دانشجويان اين دانشگاه را درجه داران ديپلمه و ديپلمه هاي عادي تشکيل مي دادند. اين دانشجويان در رسته هاي مختلف از جمله در پشتيباني خدمات رزمي که شامل رسته بهداري مي شد تحصيل مي کردند.( 7)

پي‌نوشت‌ها:
 

1. اين قسمت مطابق آنچه در روزنامه شفق سرخ چاپ شده بود، درج گرديده است.
2. بيگلرپور، سرتيپ عليقلي، تاريخ تشکيل ارتش نوين ايران، بخش نخست از سال 1300 تا 1320 خورشيدي، تهران: چاپخانه ارتش، 1325، ص 38
3. کاظمي، سپهبد محمد، تاريخ پنجاه ساله نيروي زميني ايران، تهران: آبانماه 1355ش، ص 45
4. ب، ن، تاريخچه پزشکي نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران، نشريه نهمين گردهمايي روساي بيمارستان ها و درمانگاهها و مراکز درماني نهاجا، تهران: مرداد ماه 1385، ص4
5. يکرنگيان، سرتيپ ميرحسين، سيري در تاريخ ارتش ايران، چاپ دوم، تهران، انتشارات خجسته، 1384 ص 223
6. تاج بخش، حسن، تاريخ دامپزشکي و پزشکي ايران دوران اسلامي، جلد دوم، تهران: 1375، ص 681
7. يکرنگيان، سرتيپ ميرحسين، سيري در تاريخ ارتش ايران، چاپ دوم، تهران، انتشارات خجسته، 1384 ص 243
 

منبع:نامجوی نیک ، خسرو ، تاریخچه طب نظامی ، انتشارات ایران سبز ،1389
ادامه دارد...