مقدمه
انسان برای بدست آوردن کمالات مادّی و معنوی خود و همچنین رفع گرفتاری و شداید که در زندگی با او روبرو میشود نیازمند به نیروی قویتر و والاتر است انسانهایی که دچار بیماری صعبالعلاجی میشود برای رهائی از آن به دعا مراجعه میکنند با تدبیر و تفکّرات اونها مشکلات خویش را میگشاید اگر شداید و مشکلات چنان شد که تدابیر بشری نتواند آنها را برطرف کنند انسانها درمانده و بیچاره میشوند در این موقع بطور ناخودآگاه به طرف دعا در پیشگاه قدرت بیپایان حق روی آورده تا او را به راه خیر و سعادت رهنمون نمایند:خداپرستان: دعا ونیایش را، توسلی عاشقانه و پیوند موجودی بسیارضعیف و کوچک به موجودی بینهایت بزرگ و با عظمت است، دعا نشانه خشوع جان در برابر جانان، و اظهار نیاز به پیشگاه حضرت بینیاز است، دعا حقیقتی است که میدان حضور آن، تمامی پدیدهها و همهی ممکنات است، چرا که مجموعهی آفرینش رو به سوی ذات احدیت دارند! عاشقان با نیایش خود، برگِرد حریم دوست پرواز میکنند و بر شاخسار ، یاد محبوب و نجوا با او، آشیان میگیرند و در سایه سار نیایش به سکون و اطمینان میرسند، در دنیای پیشرفته روز هم دانشمندان روانشناس ثابت کردهاند که دعا و طلب آمرزش و تلقینهای معنوی موجب برطرف شدن، چه بسیار از امراض روحی و جسمی شده. ازاین جهت است که با گذشت زمانه نه تنها، اینگونه دعاها و توسلات کهنه و فرسوده نشده، بلکه با کنار رفتن پردههای جهل و نادانی مفاهیم آنها روز بروز روشنتر و کاملتر گشته و یکی از مفاهیم و آثار روشن آنها همانا توجه به ذات اقدس حق پیدا کردن است و نیرو گرفتن از آن منبع فیض. دعا سخن گفتن با خداوند به صورت مستقیم و بی واسطه و یا غیرمستقیم و با واسطه است: بدین جهت است که بزرگان دین بهترین وسیله تَقَرّب به خداوند را برای برآمدن حاجات دعا و توسل قرار دادهاند: بهترین گواه و دلیل برگفتار ما مطالب است که تحقیق شده و اکنون در رو بروی خوانندگان عزیز قرار گرفته است! این مطالب قطرهای است ناچیز از دریای بیکران ازراه یافتهگان به دعا و توسل که خلوت دلشان رااز فروغ دعا نورانی نمودهاند!
چکیده
(ادعوني استجب لکم )
دعا و نيايش ، توسلي عاشقانه و پيوند موجودي بسيار ضعيف و کوچک به موجودي بي نهايت بزرگ و با عظمت است . دعا نشانه خشوع جان در برابر جانان و اظهار نياز به پيشگاه حضرت بي نياز است . دعا حقيقتي است که ميدان حضور آن تمامي پديده ها و همه ممکنات است چرا که مجموعه آفرينش رو به سوي ذات احديت دارند .
عاشقان با نيايش خود بر گرد حريم دوست پرواز مي کنند و بر شاخسار ياد محبوب و نجوا با او ، آشيان مي گيرند و در سايه سار نيايش به سکون و اطمينان مي رسند!
در روزگاري که آن را عصر اضطراب ناميده اند نسل سرگشته ي ما بيش از هر زمان ديگر احساس تنهايي و بي هويتي مي کند و همواره به دنبال گمشده اي مي گردد تا در پناه آن آرام بگيرد ودشت تفتيده قلبش را نمناک سازد اما به هر دري مي زند کم تر جواب مي گيرد ، چون کسي پاسخ گو نيست بشر امروز بايد در خانه کسي را بکوبد که نيازمندان را از درگاهش نمي راند و خزانه کرمش پاياني ندارد و از اصرار فزون از حد درخواست کنندگان رنجور نمي شود
در اين روزگار تنهايي و بي کسي ، دعا بارقه اميد است که در کانون دل آدمي مي درخشد وابر هاي نوميدي را از آسمان زندگي کنار ميزند با توجه به جايگاه دعا و نيايش در آموزه هاي ديني و نظر به پرسش هاي مختلفي که درباره دعاو استجابت عدم استجابت ان در بين جوانان مطرح مي باشد بر آن شدم که با بهره گيري از منابع اسلامي مطالب را در اين زمينه بيان کنم اميد است اين مطالب در پاسخ گويي به جوانان و مردم حقيقت جو و مفيد افتد .
کلید واژه : دعا ، زندگی ، آینده ، نقش ،
تعریف دعا
دعا چیست؟ دعا در لغت به معنای خواندن درخواست انجام دادن کار و حاجت خواستن است:راغب اصفهانی در مورد تفاوت دعا با ندا میگوید:ندا با الفاظی همچون «یا» و «ایا» و نظایر اینها ادا شده و مخاطبی به آن ضمیمه نمیشود در حال که دعا در جایی به کار میرود که نام مخاطب برده میشود، هرچند ممکن است این دو واژه به جای یکدیگر نیز به کار روند:
راغب اصفهان = مفردات ص170:
اما ابوهلال عسکری در الفروق اللغویه ص534 میگوید: دعا میتواند با صدای بلند یا آهسته باشد اما ندا با آواز بلند است در مورد تفاوت میان دعا و مسئلت «درخواست» بعضی معتقدند که مسئلت همواره با نوعی خضوع همراه است و مخاطب آن دارای مقامی برتر است اما دعا اگر متوجه خداوند باشد با کرنش همراه است اگر مخاطب آن با دعاکننده برابر باشد با کرنش همراه نیست به هر حال دعا به معنای خواندن است چه این که خواندن توام با خواستن باشد چه به صورت نیایش یا به صورت سرود و ستایش باشد!
دعا در اصطلاح:
دعا در اصطلاح درخواست از خداوند منان است این واژه در قرآن و احادیث معمولاً خواه به صورت مصدر یا ماضی یا سایر مشتقات آن به معنی خواندن آمده است در آیه 55 سوره اعراف میخوانیم:«اُدعُوا رَبَّکُمُ تَضَرُّعاً و خُفیَةً اِنَّهُ»یعنی: پروردگارتان را با تضرّع و پنهانی بخوانید:بعضی از اصحاب با فریاد دعا میکردند حضرت پیامبراسلام(ص)فرمودند:آرام دعاکنید«تفسیر مجمع البیان» حضرت زکریای پیامبر، هم خداوند را در پنهانی و با اخلاص ندا میکرد «نادی رَبّه نداءً خفیّاً» سوره حجرات آیه 3 مخفی دعا کنید زیرا نشانه ادب است چنانکه خداوند به مومنان میفرماید بلندتر از صدای پیامبر با او سخن نگویید. لاترفعوا اصواتَکُم فوق صوت نبیّ کجهر بَعضکُم لبعضٍ:«حجرات» آیه‌ی 1چرا؟ ممکن است صدای بلند در عبادت و نیایش زمینهساز تظاهر وریا باشد: تضرع و ناله در دعا نشانهی توجه انسان به کمبودها و نیازهای خود و عامل شکستن غرور و خودخواهی است!امام صادق (ع)در اصول کافی ج 8 ص58 فرموده: تضرّع در دعا دستان را به طرف آسمان بلند کردن و دعا نمودن است پیامبر اسلام نیز چنین دعا میکرد. و سلمان فارسی از آن حضرت نقل کرده که خداوند حیا میکند دستی را که به دعا بلند شود محروم برگرداند! در مصباح الشریعه ص 58 از امام صادق (ع) روایت است که فرمودند: ازخداوند متعال که در تمام کارها و امورات به صورت متضرّع و نالهکنان در اوقات شب و روز استعانت بطلب چون خداوند متعال میفرماید: خداوند را به صورت تضرع و خفیه فراخوانید:
دعا در زندگی انسانها چه نقشی دارد:
در مورد این پرسش میتوان گفت از آن جا که بشر از هر نظر ناتوان محض بوده واز طرفی در محیطی، زندگی میکند که محل حوادث و هدف بلاها و عوارض جسمی و روحی است همواره گرفتار اذیّتهای مخلوق انسانی و حیوانی و درونی و بیرونی میباشد. از طرف دیگر با توجه به این که آرزوی او ترقی و تکامل و رسیدن به کمالات دنیوی و اُخروی است و بالاترین هدفش آن است که به درجه اعلای انسانیت و عبودیت برسد چارهای ندارد جزء آنکه به ذیّل عنایت خدایی چنگ زند! که از هر نظر قادر، غنی، عالم بر همه، و غالب بر هر چیز باشد! و ناگزیر باید دستگدایی را به سوی او دراز کند. بنابراین کسانی که عقیده دارند که باید فقط کار کرد نه دعا تهیه قوا نمود نه دعا سرمایه مهیّا کرد نه دعا و ... خیلی در اشتباهند از طرف افرادی که میگویند فقط باید دعا کرد تلاش به درد نمیخورد. رسیدن به کمالات با رنج و تلاش نیست اینها نیز در اشتباهند چرا که با توجه و تدبر در قرآن و روایات معتبر وبه کار بردن عقل معلوم میشود که راه صحیح نه آن است و نه این بلکه راه سوم نیز وجود دارد که: در هر کاری و در رسیدن به هر هدفی بایستی هم سعی و تلاش لازم را نمود و هم دعا کرد. به عنوان مثال در تحصیل ثروت و به دست آوردن مال هم تلاش ضرورت دارد و هم دعا و دعا برای انسانها خود یک عبادت است در سوره غافر آیه 60 میفرماید. اُدعُونی أستَجِب لَکُم اِنّ الذّین یَستَکبِرُونَ عَن عِبادَتی سَیَدخُلونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ: یعنی مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم همانا کسانی که از عبادت من که منظور همان دعا است سرپیچی مینمایند به زودی با خواری به دوزخ داخل خواهند شد.سوم دعا درزندگی انسانها بسیار اهمیّت دارد. اهمیت دعا در زندگی آنگاه معلوم میشود که به کتاب شریف صحیفه سجادیه که اُخت القران و زبور آل محمد (ص) لقب گرفته مراجعه نماییم این پیشوای به حق چه دعاهایی را انشاء فرموده و چگونه با پروردگار خود به راز و نیاز پرداخته و برای بشریّت درس دعا و نیایش با آفریدگار هستی داده است البته در دعای شماره 45 کتاب امام سجاد علیهالسلام در تفسیر آیه مذکور به این معنا اشاره نموده است. خوشبختانه دعا از جمله موضوعاتی است که در قرآن و روایات فراوان از آن یاد شده در سوره ص آیه 35 میفرماید: رَبِّ اغفِرلی وَهَب لی مُلکاً لایَنبَغِی لأَحَدٍ مِن بَعدی اَنّکَ اَنتَ الوَهابُ! حضرت سلیمان (ع) عرض کرد بارالها به لطف و کرامت از خطای من درگذر و مرا ملک و سلطنتی عطا فرما که پیش از من احدی لایق آن نباشد به راستی که تو زیاد بخشنده هستی در سوره فرقان آیه 77 خداوند به رسولاش میفرماید قُل مایَعبَؤُا بِکُم ربّی لولا دُعاؤُکُم .ای رسول خدا به امت خود بگو که اگردعای شما نبود خدا به شما چه توجّه و اعتنایی داشت؟ خداوند عظمت دعا را بیان فرموده از طرفی در روایات بسیاری لزوم دعا و اهمیّت آن را در زندگی انسانها بطور کامل ثابت کردن – مرحوم شیخ صدوق (ره) از حضرت امام رضا (ع) از پدران بزرگوارش از پیامبر (ص) نقل کرده که پیامبر (ص) فرمود الدُّعاء سِلاحُ المَؤمن و عمادَ الدّینِ و نُورُ السّماواتِ .بحارالانوارج 93 ص 288 یعنی دعا اسلحه‌ی مؤمِن ستون دین و نور آسمانهاست:شیخ مفید(ره) از امام صادق (ع) نقل نموده که آن حضرت فرمود اِنّ الدَّعاءَ یَرُدَّ القَضاءَ! دعا قضا را برطرف میسازد چون در زندگی انسانها قضاء و قدر وجود دارد که با دعا رفع میشود! و نیزاز امام صادق (ع) نقل است که میفرماید. عَلَیک بالدُّعاء فَاِنَّ فیه شِفاءٍ مِن کُلِّ داءٍ! (بحار ج 93 ص 295)امام صادق (ع) میفرماید: بر تو باد دعا زیرا آن شفای هر دردی است امام رضا (ع) به اصحاب خود می فرمود. علیکُم بِسِلاحِ الانبیاءِ فقیل ما سِلاحُ الانبیاء قال: الدُعا(اصول کافی: ج 4 باب دعا سِلاح مومن ص214 بحار ج 93 ص 295) امام رضا(ع) میفرماید بر شما باد به سلاح پیامبران عرض شد سلاح پیامبران چیست فرمود دعا حضرت امیرالمومنین علیهالسلام فرمودن:اِد فَعُوا أَمواجَ البَلاءِ بالدُّعاء- نهجالبلاغه فیض ص 144 حضرت فرمودن امواج بلا و شداید را با دعا برطرف نمایید. امام صادق(ع) میفرماید دعا در زندگی مردم نقش بسیار بزرگ دارد و اثر عجیبی دارد میفرماید الدُعاءُ اَنفَذُ مِنَالسَّنانِ الحدید اصول کافی کتاب الدعا ص 215 یعنی دعا نافذتر و مؤثرتر از نیزهی آهنین است نقش دعا در زندگی انسانها از نظر دانشمندان:دیل کارنگی: روانشناس مشهور امریکایی در کتاب آیین زندگی ص 181 در مورد نقش دعا در زندگی انسانها چنین گفته است: امروز جدیدترین علم یعنی روانپزشکی همان چیزهایی را تعلیم میدهد که پیامبران تعلیم میدادند به دلیل این که پزشکان روانشناس دریافتهاند که دعا و داشتن ایمان محکم به دین،نگرانی، تشویش هیجان و ترس را که موجب اکثر بیماریهای ماست برطرف میسازد ویلیام جیمز، پدر روانشناسی جدید در نامهای به یکی از دوستانش نوشته است که: هرچه بیشتر از سالهای عمرش میگذرد کمتر میتواند بدون اعتقاد به خداوند و قرآن و دعا زندگی کند دکتر آلکیس کارل، نویسنده کتاب «بشر مجهول» و برنده جائزه نوبل مینویسند: در کتاب آیین زندگی ص 186 دعا و نماز در زندگی انسانها قویترین نیرویی هستند که انسانها میتواند تولید نماید دعا و نیایش چون رادیوم یک منبع نیروی مشعشی است که خود به خود تولید میشود از راه دعا بشر میکوشد نیروی محدود خود را با متوسّل شدن به منبع نامحدود افزایش دهد. غیرممکن است مرد یا زنی تنها برای یک لحظه به دعا بپردازد و نتیجه مثبت و مفیدی از آن نگیرد! حضرت علی(ع) درباره نیازمندی بشر به دعا میفرماید:ما المبتَلی الذّی قد اشتَدَّ به البَلاءُ بِاحوَجَ إلی الدعاء من المُعافی الذی لایَأمَنُ البَلاءَ قال رسولالله اِفزَعُوا الی الله فی حَوائجِکُم و الجَؤ و إلَیه فی مُلِمّاتِکُم و تَضَرّعُوا إلیه وادعوه فَإنَّ الدعاءَ مُخُّ العِبادة وَ ما مِن مؤمنٍ یدعوالله الّا استجابَ .(بحار ج 93 ص303 )آنان که در آسایشاند و در معرض بلا، به دعا محتاجترند از کسانی که دچار بلاهای سخت هستند رسول خدا (ص) فرمود: در نیازهای خود نزد خدا فغان و فریاد کنید ودر بلاهای شدید به او پناه ببرید وتضرع کنید زیرا دعا مغز و اصل بندگی است و هیچ مومنی خدا را نمیخواند مگر اینکه مستجاب این قبولی دعا یا در دنیا و یا درآخرت است و یا اینکه موجب پوشش و محو گناهان است تا زمانی که گناه تازهای از مؤمن سرنزده باشد در تمام نیازها باید انسانها به خدا پناه برد- امام صادق (ع) میفرماید پیوسته خدا را بخوان چه به حاجت برسی یا نرسی که در پیشگاه خدا برای انسان منزلت و مقامی است که جز از طریق دعا امکانپذیر نیست اگر بنده دهانش را ببندد و چیزی سؤال نکند به وی اعطا نمیشود پس بخواه تا اعطا شود انسان وقتی دری را بکوبد بالاخره به رویش باز میشود گفت پیغمبر که اگر کوبی دری= عاقبت زان در برون آید سری «مثنوی معنوی مولانا» صاحب تفسیر المنار استجابت دعا را منحصر به جایی دانسته که اسباب طبیعی نیز در میان باشد و دعا آن است که از خداوند بخواهند اسباب طبیعی را فراهم سازد تا داعی به مقصود برسد مثلا فقیر وسائل کسب و کار از خدا بخواهد و مریض دارو البته گاهی خداوند متعال بدون اسباب و عوامل مادی دعا را مستجاب نمیکند ولی این تخصیص و انحصار دُرست نیست چون به غیر اسباب طبیعی نیز میتواند حاجتها را برآورد. علل و عوامل روحانی میتواند شفابخش باشد ولی گروهی فراتر از اینها فکر میکنند آنها دست به دعا برمیدارند نه برای حوائج مادی بلکه نفس دعا کردن برای آنان موضوعیت دارد! در اینجا نیایش به صورت یک سیر روحانی و مکاشفه رحمانی درمیآید در این برداشت دعا به مفهوم پرواز روح به سوی عالم بالاست و ارتباط مجذوبانه قلب است با خداوند و شریفترین وگران سنگترین حالات انسان است اگر از دیل کارنگی یا دکتر کارلها سخن میگوییم بدین علت است که آنها این مفاهیم معنوی بلند را از طریق چالشهای تجربی و یا کاوشهای عقلانی مبتنی بر تجربیات شخصی به دست آورده آنها به معنائی بلند دعا در اسلام و به مضامین عالی دعاهای امامان معصوم(ع) برخورد نداشته اونها، دعای عَرَفَه و مناجات شعبانیه را ندیده و صحیفه سجادیه را نخوانده است. در این برداشت دعا یک نوع عبادت است و احساس استغنا یک نوع تکبر میباشد و سرانجام متکبران دخول در آتش است. و قالَ رَبُّکُم اَدعونی اِنّ الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جَهَنَّمَ داخرین» سوره غافر آیه 60
فلسفهدعا چیست؟
بسیاری از افراد گمان میکنند دعا فقط برای رفع نیازهای مادی و درخواست حاجت است امّا دعا جنبههای متعددی دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از 1- میل فطری: انسان علاوه بر داشتن فطرت خداشناسی دارای فطرت احساسی یا نیایش و عرفان است بزرگان برای فطرت، ویژگیهایی بیان کردهاند که عبارتند از
الف) جنبه ذاتی و سرشتی دارد و اکتسابی نیست.
ب) در زندگی هر فرد وجود دارد و فقط ممکن است تضعیف یا تقویت شود! در تمام افراد بشر وجود دارد این مشخصات در نیایش دیده میشود!استاد مطهری میگوید: هر کس از دل خود با خدا راه دارد حتی شقیترین افراد در مورد گرفتاری و امتحان در وقتی که اسباب و علل به کلی از او منقطع و بُریده میشود، به خدا پناه میبرد این یک میل فطری و طبیعی است در وجود انسان که پرده گناه و شقاوت گاهی روی آنرا میگیرد در سختیها که پرده زایل ونابود میشود خود به خود این میل تحریک میشود و به هیجان درمیآید: ما نسبت به میلهای عالی انسانیت میل به خداجویی و خداخواهی میل به دعا و التجا و پناه بردن به خدای نادیده حالت طفل نوزاد را داریم نسبت به پستان ندیده و نشناخته و مادر ندیده ونشناخته! مقصود از فطری بودن ارتباط با خدا و نیایش این نیست که همه مردم بالفعل متوجه این نیازند و یا همه مردم عاشق خدا هستند بلکه توان و استعدادآن در ذات انسان نهفته است و نیاز به شکوفایی دارد با این میل فطری در مواقع سختیها شکوفا میشود قرآن میفرماید: هرگاه آدمی به رنج و زیانی افتد همان لحظه به هر حالت که باشد چه خفته چه نشسته و چه ایستاده ما را به دعا میخواند!( یونس / 12)
دعا سپاسگزاری از نعمت خداوند:
دعا نوعی شکرگزاری از نعمتهای پروردگار است زیرا شکر در لغت ثنا گفتن مُنعِم «نعمتدهنده» است و بیش مضامین دعاها ثنای الهی است! شبی پیامبر اکرم (ص) در حال مناجات و آه و زاری بود تا صبح که بلال اعلان نماز کرد آذان گفتن همسرحضرت عرض کرد مگر شما آن کسی نیستی که دربارهاش نازل گشته لِیَغفِرلک الله ما تَقَدَّمَ من ذنبک وَ ما تَأَخَّرَ!( فتح / 2)تا خدا از گناه گذشته و آینده تو درگذرد حضرت فرمود: اری اما بنده سپاسگزار خدا نباشم!دعا در فرهنگ شیعه: در فرهنگ شیعه وسیله مبارزه با ظلم امر به معروف و نهی از منکر و شعار بر ضد ستمگزارن است. بهترین نمونه آن دعاهای صحیفه سجادیه است که آن را خواهر قران و زبور ال محمد نامیدهاند امام (ع) معارفِ اسلام را بیان داشت و وظایف عبادی و سیاسی را روشن فرموده است!
کبر زدایی:
اگر انسان خود را بینیاز بداند طغیان و گردنکشی میکند و در برابر هیچ حقیقتی سرفرود نمیآورد نیز بر دیگران فخرفروشی میکند و خود را برتر از مردم میپندارد قرآن کریم میفرماید:کَلّا اِنّ الانسان لَیَطغی اَن رَّءاهُ أستغنی: (علق / 6 و 7)یعنی انسان هرگاه خود را بینیاز ببیند، طغیان و سرکشی میکند دعا اظهار نیاز به پیشگاه حضرت بینیاز است دعا بیان تهیدستی و نداری به محضر مالک مطلق جهان هستی، نیز نشان دادن فروتنی و خاکساری به درگاه خالق یکتا است اظهار فقر در بیشتر دعاهای به جا مانده از معصومان به خوبی دیده میشود بنابراین دعا عامل را بازدارند از کبر و خودبینی است!
فلسفه دعاهای ایام هفته:
یکی از راههای تقرب و نزدیکی به پروردگار دعا است قطع نظر از اجر و پاداش اُخروی و برآمدن حاجت دعا حلقه ارتباط انسان با خداوند است اولیای الهی به منظور حفظ پیوند خلق و خالق «آفریدگار و آفریده» و تشویق انسان به دعا برای هر روز ذکر خاصی را به پیروان خود یاد دادهاند تا هر روز هر که بخواهد از این راه و ابزار استفاده کرده ارتباط خود را پیوسته و همه روزه و همه ساعت سازد!
آثار و فوائد دعا:
یاد خداوند باعث آرامش روح و روان میباشد الا بِذِکرِالله تَطمَئنُّ القُلوبُ = سوره رعد آیه 28 = این آرامش با تکامل روح قرین است و آرامش کاذب و موقت نیست این آرامش با خیالات شاعرانه و تصورات موهوم تأمین نمیگردد زندگی دریایی است پر از طوفان، دلهُره و اضطراب تنها اُمید و اتکاء دعاء با حق تعالی است که آرامبخش روح و روان است انسانی که با دعا سروکار دارد هرگز یأس و نااُمیدی بر او غالب نمیشود و با دعا و نیایش مشکلات مادی و معنوی خود را از او میخواهد و اجابت را باور دارد!در تفسیر صافی ج 3 ص630 در تفسیر این آیه میفرماید آگاه باش که قلبها تنها با ذکر خداآرامش پیدا میکند دیگراشتغالات هرگز نمیتوانند آرامشبخش باشند چون بر پایهی مادیّات استوار است و اساس مادیات مضطرب و لرزان و سست است!در تفسیر عیاشی آمده است که امام صادق (ع) فرموده به وجود حضرت محمد (ص) رسول خدا دلهای اهل ایمان آرام میگیرد که او ذکر خدا و حجاب الهی است! تفسیر عیاشی ج2 ص 211!! امروزه در محافل علمی دعا درمانی مطرح است. از طریق دعا میتوان بسیاری از بیماریهای روحی را درمان کرد زیرا به ثمر نرسیدن تلاشها در زندگی، چه بسا انسان را از پیروزی نهایی برای همیشه نومید سازد اما دعا امید است که در دل انسان میدرخشد و ابرهای یأس و اضطراب را از آسمان دل کنار میزند! امیدی که از دعا برمیخیزد همانند خون تازهای در شریان جان ادمی جاری میشود و او را از نگرانی نجات میدهد از اینرو در روایات اسلامی از دعا به عنوان سپر و سلاح یاد شده است! امام علی(ع) میفرماید: اَلدُّعاءَ تَرسُ المؤمنینَ (کافی ج 2 ص468)یعنی امام علی (ع) میفرماید دعا سپر مؤمن است رسول خدا میفرماید دعا سلاح مؤمنین بدیهی است که سپر و اسلحه از ابزارهای دفاعی انسان است و دعا به عنوان سِلاحی بُرنده در برابر سختیها و ناملایمات زندگی و نیز سپری در مقابل هجوم گسترده مشکلات است! (آیین زندگی ترجمه جهانگیر ص 193)یکی از فوائد دعا عفو گناهان است این امر ممکن است با درخواست بخشش از خداوند همراه باشد چنان که این مضمون در بیشتر دعاها آمده ممکن است دعا بدون درخواست مغفرت باشد ولی آمرزش را در پی داشته باشد! امام علی (ع) میفرماید دعاکننده مخلص به یکی از این سه نتیجه میرسید: گناهی که بخشیده شده خیری که پیش آمده، یا شری که به تأخیر افکنده شده است. ابن ابی الحدید در شرح (نهجالبلاغه ج 20 ص 276)یکی از فائده دعا لذت بردن با محبوب است: یعنی مومن با دعاهای خویش لذت مکالمه با محبوب را درک میکند افتخاری بالاتر از این نیست که بنده بدون واسطه با معبود خود درد دل کند. خدا فرموده: یا ایهاالناّسُ اَنتُمُ الفُقَراءُ اِلی الله وَ للهُ هُوَ الغَنیُّ الحَمیدُ! (فاطر / 15)خداوند غنی است و بنیاز بنده فقیر است خود هم اقرار به فقر دارد یعنی بنده هنگامی که وجود سراسر نیاز خود را در برابر خداوند بینیاز میبیند جز اعتراف به فقر نامحدود خود چارهای ندارد یعنی همهی مردم در ادامه حیات و احوالات خود فقیر و محتاج خداوند است تنها پروردگار، بینیاز مطلق است و به همه موجودات نعمت میبخشد!یکیدیگر ازآیات قرآنی برای اهمیت و ارزش دعا آیه زیر است که دلالت دارد که بهترین شیوه در برابر تهدید طاغوتهای، دعا و توکّل بر خدا و حفظ ایمان و پایداری است! رَبَّنا اَفرِغ عَلَینا صَبراً و تَوَفَّنا مُسلِمینَ! (اعراف / 126 )حسن عاقبت نیاز به دعا، و استمداد و توفیق الهی دارد این آیه پاسخی به جوسازیها و تهمتهایی است که از سوی فرعون نسبت به مومنان و همراهان حضرت موسی (ع) انجام میگرفت برای تصاحب وطن و کاشانه مردم و اخراج آنان و طاغوت با فکر و عقیدهی توحیدی مخالفند نه با آدمها و نشانهی مومنان راستین آرامش مقاومت صراحت شجاعت تَضَرّعُ و دعا بخصوص در هنگام سختیها است.
آداب دعا خواندن:
آداب دعا از نظر قرآن کریم: یک دعا همراه ایمان و عمل صالح باشد. یستجیب الذّین امنو و عملو الصالحات، (شعراء/ 26)یعنی کسانی که ایمان آورده و کردار شایسته داشتند اعمالشان پذیرفته و از فضل و رحمت خداوند برخوردارند یعنی آنان که تسلیم امر رسول خدا هستند خداوند دعای آنان را اجابت و از فضل و رحمتش به آنان عنایت میکند!در کافی از امام باقر (ع) نقل شد: امام باقر(ع) در تفسیر آیه «یستجیبُ الذّین امنُو» فرموده: دعای مومنی را خداوند اجابت میکند که در غیاب برادر مومنش برای او دعای خیر نماید و فرشته به دعای او آمین گفته و خداوند میفرماید برای توست مانند چیزی که برای برادر مومنی دعا کردید و دعایت مستجاب شد برای او دوم دعا با اخلاص باشد: «فادعو اللهَ مخلصین له الذین» یعنی دعا با اخلاص خوانده شود، به اجابت میرسد. 3. با تضرّع و مخفیانه باشد: «اُدعُو رَبَّکُم تَضَرُّعاً وَ خٌفیَةً» (اعراف /55)یعنی خداوند را به تضرع و زاری و نهان با صدای آهسته که به اخلاص نزدیکتر است بخوانید و اندازه مگذارید!در مصباح الشریعه: از امام صادق (ع) روایت شده که خداوند متعال در تمام کارها و امورات به تضرّع و نالهکنان در اوقات شب و روز استعانت بطلب چون خداوند متعال میفرماید. خدا را صورت متضرع و خُفیه فراخوانید چون خداوند متجاوزان را دوست ندارد کسانی صدای خود را بلند میکند:4. با بیم و امید باشید دعا: «وَ اُدعُوهُ خوفاً وَ طَمَعاً»( اعراف / 56 )خداوند را بخوانید خواه از روی خوف و ترس از عدم قبول دعا در اثرقصور اعمالتان و این که شایستگی انجام و پذیرش دعا را ندارید: یا از روی طمع در پذیرش آن از روی تَفَضّلی که خداوند در حق بندگان دارد و همواره آنان را مورد احسان قرار میدهد از بس که رحمت و رأفت دارد!5. دعا در ساعت خاص باشد: «یَدعُونَ ربِّهِم بالغّدوة و العَشَی» (انعام /52 )خداوند را در ساعت مخصوص عبادت کنید و بخوانید فرصت مناسب باشد رسول خدا (ص) میفرماید بهترین وقت برای دعا سحر است! کافی ج 4 ص 227 دعا در زیر ناودان طلا و کنار حجر الاسود و داخل کعبه و روی صفا و مروه و در مشعر الحرام و هنگام دیدن خانه خدا توصیه شده است در وقتها و مکانها و ساعتهای مخصوص توصیه شده است! بحار ج90 ص349 .
آداب مهم دعا چند تا است:
اول وضو گرفتن، امام علی (ع) میفرماید: هرگاه کار بزرگی از امور دنیا و دین روی آورد و خواستی دعا کنی. وضو بگیر و دستهایت را به سوی آسمان بلند کن (بحار ج 92 ص159)بسمالله گفتن: پیامبر (ص) میفرماید دعایی که آغازش بسمالله باشد هرگز ردّ نمیشود! سفینةالبحار ج 1 ص446.
ثنای الهی:
امام صادق (ع) میفرماید: درکتاب علی(ع) آمده است: ستایش الهی و درود بر رسول خدا باید پیش از درخواست باشد زیرا اگر یکی از شما برای درخواست نیازی پیش شخصی بیاید، وی دوست دارد پیش از بیان درخواست، از او به خوبی یاد شود کافی ج 3 ص 484!دعا کننده با ستایش الهی، معرفت خود را به خداوند نشان میدهد دعایی که پیش از آن ستایش الهی نباشد نافرجام می‌ماند! بحارالانوار ج 90 ص317:
یقین به اجابت دعا داشتن:
یکی از آداب دعا آن است که دعاکننده به اجابت آن یقین داشته باشد و با شک و تردید خدا را نخواند امام صادق (ع) میفرماید اذا دَعوَتَ فَظَنَّ اَنّ حاجَتِکَ بالباب! اصول کافی ج 2 ص 473 ،یعنی هرگاه دعا کردی گمان کن که اکنون برآورده شده است. در ذیل آیه فلیؤمِنُوا بی» اعراف آیه 180= به من ایمان آورید! از حضرت صادق (ع) روایت شده:» معنای آیه آن است که بدانند مَنِ خدا قدرت دارم هرچه را بخواهند عطا کنم! تفسیر المیزان ج 2 ص43کوچک نشمردن دُعا: امام علی (ع) میفرماید خداوند اجابتش را در دعا مخفی کرده است پس هیچ دعایی را کوچیک نشمارید چه بسا همان دعا به اجابت برسد و تو ندانی (الخصال ج 1 ص209)!
توجه قلبی داشتن:
اساس و اصل آداب دعا توجه قلبی است چون کسی که توجه ندارد سزاوار آن نیست که به او توجه گردد وجود مبارک حضرت امیرالمؤمنین (ع) میفرماید: لایَقبَلُ اللهُ عَزَّوَجلَّ دُعاءَ قَلبٍ لاهٍ» خداوند دعای قلب غافل را قبول نمیکند! (اصول کافی ج 2 ص473 کتاب دعا)
صلوات قبل از دعا:
حضرت امام صادق (ع) میفرماید: لایَزالُ الدُّعاءَ مَحجُوباً حَتی یُصَلِّی علی محمدٍ وَ آلِ محمد= دعا پیوسته مَحجوب است و مقبول نیست مگر این که بر حضرت محمد (ص) آل و اهل بیتش صلوات فرستاده شود!
اصرار و پافشاری در دعا:
یکی از آداب دعا اصرار و پافشاری در دعا است پیامبر اسلام (ص) میفرماید:رَحِمَ الله عَبداً طَلَبَ مِنَ اللهِ عَزّوَجَلَّ حاجَةً فألَحَّ فی لدُّعاء! یعنی رحمت کند خدا بنده‌ای را که وقتی از خداوند درخواست حاجت می‌نماید در دعا پافشاری کند! اصول کافی کتاب دعا ج 2 .
یکی از آداب دعا توسل است:
توسل جستن به اهل بیت است پیامبر اکرم(ص) خطاب به امیرالمومنین (ع) میفرماید یا علی امامان از فرزندان تواند به برکت آنان به امتم باران میرسید و دعایشان مستجاب میشود و بلا از آنان رفع می‌گردد! (بحارالانوار ج 36 ص232)
دعا برای دیگران:
امام باقر (ع) میفرماید: زودترین دعایی که به اجابت میرسد دعای برادر دینی برای برادرش در نبود اوست. در این صورت فرشته‌ای که گماشته اوست میگوید: آمین، و برای تو دو چندان است (اصول کافی ج 4 ص 270)علی بن ابراهیم از پدرش نقل میکند: عبدالله بن جُندَب را در عرفات دیدم پیوسته دست‌هایش به سوی آسمان بلند و اشک‌هایش جاری بود به او گفتم: و قوفی بهتر از وقوف تو ندیدم، گفت: به خدا سوگند! جز برای برادران دینی خود دعا نکردم، زیرا از امام کاظم (ع) شنیدم که فرمود: هرکس برای برادر دینی خود در نبودش دعا کند، ازعرش به او ندا میشود: صدهزار برابر آن برای تو باد!پس خوش نداشتم صدهزار دعای تعهد شده تضمینی را به خاطر یک دعا از دست بدهم که نمی‌دانم آن یک دعا به اجابت میرسد یا نه ! اصول کافی ج4 ص271مولوی میگوید:
گر نداری تو دم خوش در دعا
رو دعا می‌خواه از اخوان الصفا
بهر این فرمود با موسی خدا
وقت حاجت خواستن اندر دعا
«مثنوی دفتر سوّم بیست 179- 184»
همگان را دعا کردن:
رسول خدا (ص) میفرماید: هرگاه یکی از شما دعا میکند همه را دعا نماید زیرا در این صورت به اجابت نزدیکتر است! (اصول کافی ج 2 ص243)امام رضا(ع): اینگونه دعا میکرد اِغفِر لِمَنُ فی مشارق الأرضَ و مَقارِبُها مَن المُؤمنین و المؤمنات» خدایا در مشرق و مغرب عالم هر مرد و زَنی که ایمان دارد او را بیامرز انشاء الله: بحار ج 49 ص117!گردآمدن برای دعا: یعنی جمعی دور هم جمع شوند که دعا کنند: امام صادق (ع) میفرماید: اگر چهل نفر برای دعا گرد آیند و خدا را بخوانند خداوند دعایشان را اجابت میکند اگر چهل نفر نبودند چهار4 بودند ده نفر باشد که چهل مرتبه خداوند را بخواند دعایش را اجابت میکند: اگر 4 نفر نباشند یک نفر باشد چهل مرتبه خدا را بخواند دعایش را اجابت میکند.
ادامه دارد...
