طراح انديشه، سياست وتمدن نوين

دکتر طلال عتريسي، رئيس دانشکده ادبيات و علوم انساني، دانشگاه دولتي لبنان
درآمد
تمرکز جهان اسلام بر روي مسئله فلسطين در دوراني که انواع توطئه هاي تفرفه افکنانه از سوي دشمنان اسلام در ميان حرکت هاي مختلف فلسطيني، عربي و اسلامي، هر روز بيش از روز قبل به اجرا گذاشته مي شد؛ بدون شک دکتريني بود که طراح آن کسي جز شهيد دکتر شقاقي نيست، اتخاذ سياستي پويا و مؤثر براي پايه گذاري اين نگرش و تفکر نوين، مستلزم رهبريت هوشمندانه، خستگي ناپذير و اثر بخش بوده که اين شهيد بزرگوار از چنين خصوصياتي برخوردار بود. دکتر طلال عتريسي در مقاله اي که در اين باب به تحرير آورده است به ابعاد مختلف اين مهم مي پردازد، وي بر اين نکته مهم تأکيد خاص دارد که دکتر شقاقي به کمتر از نابودي اسرائيل قانع نبود. چرا که او معتقد بود، اسرائيل در دل جهان اسلام ايجاد شده است و تمام جهان اسلام بايد براي نابودي آن متحد شود. مقاله اين انديشمند لبناني حاوي نکاتي است که در زير مي خوانيد.
شهيد دکتر فتحي شقاقي که توسط عناصر موساد در کشور مالت به شهادت رسيد، نه فقط از لحاظ سازماندهي يک شخصيت و رهبر برجسته و منحصر به فرد بود و توانست نخبگان فرهيخته آن سازمان را در اولين عمليات نظامي عليه نيروهاي اشغالگر در فلسطين شرکت دهد بلکه آنان را از لحاط علمي و فکري نيز سرآمد ديگران نمود. زماني که سازمان بر اولويت دادن به مبارزه مسلحانه تأکيد نمود. همه مراحل ترديد و دودلي فکري و اجرايي و حتي فقهي که احزاب و سازمان هاي اسلامي در داخل و خارج از فلسطين در اوايل دهه هشتاد، دچار آن بودند را پشت سر گذارد.
فلسطين از ديدگاه دکتر شقاقي، قلب و مرکز رويارويي با دشمن بود. زيرا رژيم اشغالگر قدس با بهره گيري از اين مسأله، جهان اسلام را دچار پراکندگي کرده بود. وي اعتقاد داشت. بايد اين جهان متحد گردد. زيرا برپايي اسرائيل در قلب اين جهان موجب گرديد- طبق ديدگاه شقاقي- به مبارزه علاوه بر بعد نظامي و سياسي و اقتصادي، بعد تاريخي، تمدني و عقيدتي نيز داده شود. فلسطين علي رغم مرکزيت آن درمبارزه، يک جزء اصلي از طرح بيداري درجهان عرب و اسلام است بر همين اساس شقاقي اعتقاد داشت دراين بحران مسئوليت هاي دو جانبه جوهري وجود دارد که از يک سو اعراب و مسلمانان در قبال آن متعهد هستند و از سوي ديگر غرب با سياست هاي خود در قبال ما مسئول است و اين نياز به مبارزه طولاني دارد.شقاقي زود هنگام اعتقاد پيدا کرد بايد قبل از هر چيز از وابستگي فرهنگي رهايي يافت زيرا اين استقلال تحقق نخواهد پذيرفت مگر با کمک و تشکيل سازمان ها و بنيادهاي مردمي مقاوم در برابر نفوذ خارجي و کمک به امور فرهنگي و ارزش هاي ملي و اسلامي و تلاش در بازسازي ساختار وفاق ملي و تقويت «بنيه جامعه» (جامعه مدني) و بازگرداندن روح توليد به صنايع دستي و حرفه هاي مردمي و تقويت بنيادهاي خيريه و امور وقف و گسترش آن به ديگر بخش هاي آموزشي و همچنين توسعه صنعت چاپ و نشر و مطبوعات و بهداشت به گونه اي که به عنوان بخش سوم درکنار بخش خصوصي و بخش عملي تبديل گردد. همچنين تلاش در جهت ايجاد تحول و انقلاب کشاورزي تا امت به خودکفايي نايل آيد و تقويت روابط اقتصادي ميان اعراب و مسلمانان از جمله اهداف اين طرح به شمار مي آيد. طرح ارائه شده توسط دکتر شقاقي فراتر از جنبش جهاد اسلامي است که براي آزادي فلسطين و يا رويارويي با دشمن صهيونيستي باشد بلکه اين طرح علاوه بر تحقق موارد فوق براي بيداري امت پي ريزي شد تا آن را به سنت هاي اسلامي «احياي وقف» و به روح عصر «انقلاب کشاورزي» بازگرداند. اين طرح مي تواند براي همه جنبش هاي اسلامي و غير اسلامي و دولت هاي اسلامي جهت اداره امور کشور و ملت ها به دور از وابستگي و از راه سياست هاي همه جانبه توسعه مورد الگو قرار گيرد.
وجه تمايز ديگري که در انديشه شهيد شقاقي وجود دارد فراخوان زود هنگام وي از همه گروه هاي اسلامي ملي و نيروهاي چپ بود درحالي که اين گروه ها با يکديگر درگير و اتهاماتي به يکديگر روا مي داشتند وي نه فقط از لحاظ نظري اين فراخوان را مطرح مي کرد بلکه در مناسبت هاي مختلف و در اماکن گوناگون از لحاظ عملي اين وفاق را محقق مي ساخت.

حال اين دعوت به چه هدف و قصدي انجام مي گرفت. بايد اذعان کرد که هدف فتحي شقاقي از اين فراخوان بدين سبب بود که فلسطين نياز به توجيه و بيداري داشت. زيرا فلسطين - چنانچه شقاقي اعتقاد داشت- سمبل آزادي و يا بزرگي، استقلال يا وابستگي ما باشد، بنابراين پاي بندي به فلسطين از نظر وي نقطه تلاقي و اشتراک حتمي و واقعي اعراب و مسلمانان است، بنابراين بايد تناقض هاي موهوم ميان اعراب و مسلمانان را برطرف ساخته و نقش تاريخي و آينده ساز اسلام در رويارويي با چالش هاي غرب را در ميان توده هاي اين امت توجيه و احياء کرد.
شايد بتوان گفت دکتر شقاقي زود هنگام و با شفافيت و توانمندي بسيار بالاي فکري و جهادي درک نمود که خطرات و پيامدهاي درگيري هاي داخلي يکي از اولويت هاي طرح استعمار است وي از تمامي گرايش هاي عربي و اسلامي و دمکراتيک خواسته تا به اولويت دادن مبارزه با دشمن خارجي اهتمام دهند و آن را جايگزين اختلاف هاي سياسي و ايدئولوژيکي قرار دهند تا از راه گفت و شنود و به دور از اعمال زور با گروه هاي مخالف تبادل نظر کنند و اين فراخوان به منظور جلوگيري از فرسايش نيروهاي امت اعلام گرديد.
امروز بعضي از جنبش هاي اسلامي که در گذشته متوسل به زور در حل و فصل مناقشات خود با رقيبان شده بودند در نگرش و عملکرد و شيوه هاي استراتژيکي خود تجديد نظر کردند و در جستجوي برقراري صلح در درون کشورهاي عربي و اسلامي شدند.
شايد فرصت اجازه ندهد تا همه انديشه ها و طرح هاي ممتاز شهيد شقاقي براي آزادي فلسطين و بيداري همه امت را مورد بررسي قرار دهيم ولي ارزش آن را دارد تا همه دست اندرکاران مبارزه طرح فکري و سياسي و تمدن ساز شهيد شقاقي را مورد بررسي و ارزيابي قرار داده و آن را به اجرا درآورند تا وظيفه و دين و رسالت خود را به خوبي انجام دهند.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 26