هنري کُربَن
نويسنده : عبدالرحمان بدوي
ترجمه شکرالله خاکرند
ترجمه شکرالله خاکرند
هنري کربن(Henry Corbin) چهاردهم آوريل 1903 در خاتنواده اي پروتستان در شمال فرانسه به دنيا آمد. زبان لاتين و يوناني را فرار گرفت، همان گونه که زبان آلماني را آموخت و به فراگيري زبان روسي نيز پرداخت.
فلسفه را در سوربن پاريس تحصيل کرد. وي به خصوص تحت تأثير اتاين گيلسون (Etienne Gilson) در مدرسه علمي تحقيقات عالي بود که در آن هنگام کلاسهايي در مورد ترجمه هاي لاتين تأليفات ابن سينا داشت، و چه بسا همو بود که وي را به پرداختن به فلسفه اسلامي کشاند.
بدين جهت به فراگيري زبان عربي، پهلوي و فارسي پرداخت و به طور مرتب در درسهاي لويي ماسينيون حاضر مي شد. ماسينيون نسخه اي از کتاب «حکمه الاشراق» با شرح قطب الدين رازي و صدرالدين شيرازي را به او اهدا کرد. اين کتاب، آغاز توجه او به مؤلفش سهروردي مقتول است و اين، در سال 1928 بود.
از اولين آثار کربن مي توان به ترجمه جزوه کوچکي از سهروردي تحت عنوان «مونس العشاق» در سال 1933 اشاره کرد.
اين ترجمه آغاز سفر طولاني پايدار او همراه با دوست همه عمرش سهروردي بود که آن را در سال 1976 با کتاب «فرشته ارغواني» که ترجمه پانزده اثر سهروردي است پي گرفت. پس از آن به انتشار متن فارسي و فرانسه رساله «آواز پر جبرئيل» پرداخت. هنگامي که الکساندر کُويره براي تدريس در دانشگاه مصر در سالهاي 1936- 1938 به مصر آمد، کُربن در «مدرسه علمي تحقيقات عالي» (سوربن) به جاي او به تدريس پرداخت. وي راههاي تفسير نگارشي توسط پيروان لوتر را بيان مي کرد و پيش از آن مقاله اي درباره مشي کارل بارت- حکيم الهي پروتستان آلماني معاصر- منتشر ساخته بود و در همان فاصله به ترجمه متوني از هايدگر پرداخت که اولين ترجمه آثار او بود و تحت عنوان «متافيزيک چيست؟» منتشر شد.
پس از آن دوباره به سهروردي پرداخت و در سال 1939 خطابه هاي عمومي با عنوان «سهروردي، مؤسس مذهب اشراق» ايراد کرد که همراه با نشريات «انجمن ايران شناسي» منتشر شد.
در اين سال او به استانبول اعزام شد و شش سال در ساختمان «هيأت باستان شناسي فرانسه» اقامت گزيد و به تأليفات سهروردي و نسخه هاي خطي گوناگون در مورد اين تأليفات پرداخت و جلد اول آن را در سال 1945 در مجموعه اي که هلموت ريتر بر آن نظارت داشت، منتشر کرد.
در سال 1945 فرانسه «مرکز ايران شناسي» را ايجاد کرد که کربن نظارت بر آن را به عهده گرفت. وي از استانبول به تهران آمد و تا سال 1954 مدير اين مرکز بود. کربن مجموعه «کتاب شناسي ايراني» را ايجاد کرد که چاپهاي تحقيقي با نقد و بررسي تأليفات عمده به زبان فارسي است، و برجسته ترين آنها در زمينه تصوف و فلسفه اشراق است. مجموعه آنچه تا سال 1975 منتشر گرديد، 22 مجلد ضخيم است.
وي در کنار متن فارسي يا عربي، مقدمه اي طولاني نيز به زبان فرانسه مي نوشت. کتاب شناسي ايراني از برجسته ترين کارهاي نشر تحقيقاتي در زمينه اسلام شناسي در عصر کنوني است.
اوتو(Otto) در شهر اسکوناي سوئيس، مجمع ارانوس(Eranos) را تأسيس کرد، که از مهمترين کارهاي آن تشکيل مجمع ساليانه اي بود که دانشمندان برجسته اي با گرايش عرفاني و در رأس آنها روان شناس بزرگ کارل گوستاويونگ حضور داشتند و به ايراد سخنرانيهايي مي پرداختند که در سالنامه اي با عنوان : «سالنامه هاي ارانوس» گردآوري مي شد. کربن براي اولين بار در سال 1949 به اين اجتماع دعوت شد و حضورش را در ماه آگوست هر سال ادامه داد.
هنگامي که در سال 1954 ماسينيون بازنشسته شد، کربن جانشين او در «مدرسه علمي تحقيقات عالي» (وابسته به سوربن) گرديد. ولي او بين اين نصب و مديريت مرکز ايران شناسي در تهران جمع کرد و همه ساله به تهران مي آمد و در حدود سه ماه رادر آن جا مي گذراند. حتي پس از آنکه در سال 1973 بازنشسته گرديد، براي گذران همين مدت به تهران سفر مي کرد تا اينکه در اکتبر سال 1978 درگذشت.
همان گونه که محور اصلي کار ماسينيون شخصيت «حلاج» بود، تحقيقات عمده کربن حول شخصيت «سهروردي» دور مي زد. توجه او به ابن سينا نيز به ارتباط سهروردي با ابن سينا باز مي گردد. در اين زمينه کربن کتاب بي بديلي که شهرت گسترده اي در اروپا به دست آورد نوشت: «ابن سينا و مسأله رؤيت» و در آن با استناد به رساله حي بن يقظان و «رساله الطير» و بخش آخر از «اشارات و تنبيهات» جنبه صوفيانه ابن سينا را مي نماياند.
در همين زمينه کتابي با عنوان: «تصور خالق در تصوف ابن عربي» تأليف کرد؛ زيرا به پيوستگي بين اين دو مکتب ايمان داشت: مکتب اشراق سهروردي و مکتب ابن عربي.
گرايش حکمت عرفاني آميخته با اسرار، کربن را به مطالعه درباره مذهب اسماعيلي واداشت. به اين ترتيب وي سه کتاب اسماعيليه را منتشر و ترجمه کرد: «الينابيع» از ابي يعقوب سجستاني، «المبدأ و المعاد» از سيدنا حسين بن علي؛ برخي تأويلات «گُلشن راز». او متن اصلي را همراه با ترجمه فرانسه در مجموعه اي با عنوان «سه کتاب اسماعيلي» منتشر ساخت.
وي همچنين مجموعه ديگري از متون ترجمه شده به زبان فرانسه را تحت عنوان» «ارض ملکوت و رستاخيز اجسام» منتشر ساخت. بدون شک بزرگترين اثر کربن کتاب «درباره اسلام ايراني» است که در بخش اول به مذهب شيعه اثناعشري پرداخته، بخش دوم را به سهروردي و اشراقي هاي ايران اختصاص داده، بخش سوم درباره «مخلصين عشق» الهي يعني صوفيان بزرگ ايراني و در رأس آنها روزبهان بقلي شيرازي، سيد حيدر آملي و علي اصفهاني، و علاءالدوله سمناني است. کربن به آثار سيد حيدر پرداخت و با همکاري عثمان يحيي دو کتاب او را به نام «جامع الأسرار» و «في معرفه الوجود» منتشر ساخت. بخش چهارم را به متفکران نوين ايراني اختصاص داد: مکتب اصفهان در قرن هفدهم، و مکتب شيخيه در قرن نوزدهم. به احوال ملاصدراي شيرازي و ميرداماد محمد بن باقر استرآبادي و قاضي سعيد قمي از بزرگان مکتب اول نيز توجه کرده است.
برآنچه گفته شد، اين کتب و تحقيقات را مي توان افزود: «کشف المحجوب» (ابي يعقوب سجستاني)، با تحقيق و مقدمه به فرانسه؛ تصحيح و مقدمه بر «جامع الحکمتين» (ناصر خسرو)؛ تصحيح و مقدمه بر «شرح قصيده فارسي خواجه ابوالهيثم احمد بن حسن جرجاني»؛ تصحيح و مقدمه بر کتاب «عبهر العاشقين» (شيخ روزبهان بقلي شيرازي) هر سه کتاب اخير با همکاري محمد معين در تهران منتشر شده است.
ترجمه و مقدمه به زبان فرانسه بر متن عربي کتاب «المشاعر» (از صدرالدين محمد شيرازي)، همراه با ترجمه فارسي توسط بديع الملک ميرزا عمادالدوله؛ تصحيح و مقدمه بر «شرح شطحيات شيخ روزبهان بقلي شيرازي»؛ تصحيح و مقدمه بر «المقدمات من کتاب نص النصوص في شرح نصوص الحکم لمحيي الدين بن عربي»، (تأليف شيخ سيد حيدر آملي)، با همکاري عثمان يحيي.
منبع:یزدان پرست، حمید؛ (1387) نامه ایران؛ مجموعه مقاله ها، سروده ها، و مطالب ایران شناسی، جلد چهارم، به کوشش حمید یزدان پرست، تهران، اطلاعات، چاپ یکم.
فلسفه را در سوربن پاريس تحصيل کرد. وي به خصوص تحت تأثير اتاين گيلسون (Etienne Gilson) در مدرسه علمي تحقيقات عالي بود که در آن هنگام کلاسهايي در مورد ترجمه هاي لاتين تأليفات ابن سينا داشت، و چه بسا همو بود که وي را به پرداختن به فلسفه اسلامي کشاند.
بدين جهت به فراگيري زبان عربي، پهلوي و فارسي پرداخت و به طور مرتب در درسهاي لويي ماسينيون حاضر مي شد. ماسينيون نسخه اي از کتاب «حکمه الاشراق» با شرح قطب الدين رازي و صدرالدين شيرازي را به او اهدا کرد. اين کتاب، آغاز توجه او به مؤلفش سهروردي مقتول است و اين، در سال 1928 بود.
از اولين آثار کربن مي توان به ترجمه جزوه کوچکي از سهروردي تحت عنوان «مونس العشاق» در سال 1933 اشاره کرد.
اين ترجمه آغاز سفر طولاني پايدار او همراه با دوست همه عمرش سهروردي بود که آن را در سال 1976 با کتاب «فرشته ارغواني» که ترجمه پانزده اثر سهروردي است پي گرفت. پس از آن به انتشار متن فارسي و فرانسه رساله «آواز پر جبرئيل» پرداخت. هنگامي که الکساندر کُويره براي تدريس در دانشگاه مصر در سالهاي 1936- 1938 به مصر آمد، کُربن در «مدرسه علمي تحقيقات عالي» (سوربن) به جاي او به تدريس پرداخت. وي راههاي تفسير نگارشي توسط پيروان لوتر را بيان مي کرد و پيش از آن مقاله اي درباره مشي کارل بارت- حکيم الهي پروتستان آلماني معاصر- منتشر ساخته بود و در همان فاصله به ترجمه متوني از هايدگر پرداخت که اولين ترجمه آثار او بود و تحت عنوان «متافيزيک چيست؟» منتشر شد.
پس از آن دوباره به سهروردي پرداخت و در سال 1939 خطابه هاي عمومي با عنوان «سهروردي، مؤسس مذهب اشراق» ايراد کرد که همراه با نشريات «انجمن ايران شناسي» منتشر شد.
در اين سال او به استانبول اعزام شد و شش سال در ساختمان «هيأت باستان شناسي فرانسه» اقامت گزيد و به تأليفات سهروردي و نسخه هاي خطي گوناگون در مورد اين تأليفات پرداخت و جلد اول آن را در سال 1945 در مجموعه اي که هلموت ريتر بر آن نظارت داشت، منتشر کرد.
در سال 1945 فرانسه «مرکز ايران شناسي» را ايجاد کرد که کربن نظارت بر آن را به عهده گرفت. وي از استانبول به تهران آمد و تا سال 1954 مدير اين مرکز بود. کربن مجموعه «کتاب شناسي ايراني» را ايجاد کرد که چاپهاي تحقيقي با نقد و بررسي تأليفات عمده به زبان فارسي است، و برجسته ترين آنها در زمينه تصوف و فلسفه اشراق است. مجموعه آنچه تا سال 1975 منتشر گرديد، 22 مجلد ضخيم است.
وي در کنار متن فارسي يا عربي، مقدمه اي طولاني نيز به زبان فرانسه مي نوشت. کتاب شناسي ايراني از برجسته ترين کارهاي نشر تحقيقاتي در زمينه اسلام شناسي در عصر کنوني است.
اوتو(Otto) در شهر اسکوناي سوئيس، مجمع ارانوس(Eranos) را تأسيس کرد، که از مهمترين کارهاي آن تشکيل مجمع ساليانه اي بود که دانشمندان برجسته اي با گرايش عرفاني و در رأس آنها روان شناس بزرگ کارل گوستاويونگ حضور داشتند و به ايراد سخنرانيهايي مي پرداختند که در سالنامه اي با عنوان : «سالنامه هاي ارانوس» گردآوري مي شد. کربن براي اولين بار در سال 1949 به اين اجتماع دعوت شد و حضورش را در ماه آگوست هر سال ادامه داد.
هنگامي که در سال 1954 ماسينيون بازنشسته شد، کربن جانشين او در «مدرسه علمي تحقيقات عالي» (وابسته به سوربن) گرديد. ولي او بين اين نصب و مديريت مرکز ايران شناسي در تهران جمع کرد و همه ساله به تهران مي آمد و در حدود سه ماه رادر آن جا مي گذراند. حتي پس از آنکه در سال 1973 بازنشسته گرديد، براي گذران همين مدت به تهران سفر مي کرد تا اينکه در اکتبر سال 1978 درگذشت.
همان گونه که محور اصلي کار ماسينيون شخصيت «حلاج» بود، تحقيقات عمده کربن حول شخصيت «سهروردي» دور مي زد. توجه او به ابن سينا نيز به ارتباط سهروردي با ابن سينا باز مي گردد. در اين زمينه کربن کتاب بي بديلي که شهرت گسترده اي در اروپا به دست آورد نوشت: «ابن سينا و مسأله رؤيت» و در آن با استناد به رساله حي بن يقظان و «رساله الطير» و بخش آخر از «اشارات و تنبيهات» جنبه صوفيانه ابن سينا را مي نماياند.
در همين زمينه کتابي با عنوان: «تصور خالق در تصوف ابن عربي» تأليف کرد؛ زيرا به پيوستگي بين اين دو مکتب ايمان داشت: مکتب اشراق سهروردي و مکتب ابن عربي.
گرايش حکمت عرفاني آميخته با اسرار، کربن را به مطالعه درباره مذهب اسماعيلي واداشت. به اين ترتيب وي سه کتاب اسماعيليه را منتشر و ترجمه کرد: «الينابيع» از ابي يعقوب سجستاني، «المبدأ و المعاد» از سيدنا حسين بن علي؛ برخي تأويلات «گُلشن راز». او متن اصلي را همراه با ترجمه فرانسه در مجموعه اي با عنوان «سه کتاب اسماعيلي» منتشر ساخت.
وي همچنين مجموعه ديگري از متون ترجمه شده به زبان فرانسه را تحت عنوان» «ارض ملکوت و رستاخيز اجسام» منتشر ساخت. بدون شک بزرگترين اثر کربن کتاب «درباره اسلام ايراني» است که در بخش اول به مذهب شيعه اثناعشري پرداخته، بخش دوم را به سهروردي و اشراقي هاي ايران اختصاص داده، بخش سوم درباره «مخلصين عشق» الهي يعني صوفيان بزرگ ايراني و در رأس آنها روزبهان بقلي شيرازي، سيد حيدر آملي و علي اصفهاني، و علاءالدوله سمناني است. کربن به آثار سيد حيدر پرداخت و با همکاري عثمان يحيي دو کتاب او را به نام «جامع الأسرار» و «في معرفه الوجود» منتشر ساخت. بخش چهارم را به متفکران نوين ايراني اختصاص داد: مکتب اصفهان در قرن هفدهم، و مکتب شيخيه در قرن نوزدهم. به احوال ملاصدراي شيرازي و ميرداماد محمد بن باقر استرآبادي و قاضي سعيد قمي از بزرگان مکتب اول نيز توجه کرده است.
برآنچه گفته شد، اين کتب و تحقيقات را مي توان افزود: «کشف المحجوب» (ابي يعقوب سجستاني)، با تحقيق و مقدمه به فرانسه؛ تصحيح و مقدمه بر «جامع الحکمتين» (ناصر خسرو)؛ تصحيح و مقدمه بر «شرح قصيده فارسي خواجه ابوالهيثم احمد بن حسن جرجاني»؛ تصحيح و مقدمه بر کتاب «عبهر العاشقين» (شيخ روزبهان بقلي شيرازي) هر سه کتاب اخير با همکاري محمد معين در تهران منتشر شده است.
ترجمه و مقدمه به زبان فرانسه بر متن عربي کتاب «المشاعر» (از صدرالدين محمد شيرازي)، همراه با ترجمه فارسي توسط بديع الملک ميرزا عمادالدوله؛ تصحيح و مقدمه بر «شرح شطحيات شيخ روزبهان بقلي شيرازي»؛ تصحيح و مقدمه بر «المقدمات من کتاب نص النصوص في شرح نصوص الحکم لمحيي الدين بن عربي»، (تأليف شيخ سيد حيدر آملي)، با همکاري عثمان يحيي.
منبع:یزدان پرست، حمید؛ (1387) نامه ایران؛ مجموعه مقاله ها، سروده ها، و مطالب ایران شناسی، جلد چهارم، به کوشش حمید یزدان پرست، تهران، اطلاعات، چاپ یکم.
