مؤلفه هاي اخلاق در کار و اصول حاکم بر آن از ديدگاه اسلام (3)
ب) مؤلفه هاي اخلاق کار
در حالي که اگر بخواهيم به بررسي شاخص هاي اخلاق از ديدگاه اسلام بپردازيم، تفاوت هايي در عناوين و در برخي موارد حتي در محتوي، به چشم مي خورد که به برخي از آنها در ذيل اشاره مي شود:
1) توليد بيش از اندازه که به برآورده کردن نيازهاي شخصي به سعادت و رفاه جامعه کمک مي کند.
2) تعهد و ايثار در کار، فضيلت است.
3) خوب کار کردن، هم براي خود شخص و هم براي ديگران مفيد است.
4) سخاوت، عدالت و انصاف در محيط کار، از شرايط لازم براي رفاه اجتماعي است.
5) تنبلي و کم تحرکي در کار، زشت و ناپسند است.
6) فرد شاغل بايد کارش را با بيشترين توان ممکن انجام دهد.
7) کار به تنهايي هدف نيست، بلکه وسيله اي براي پرورش و رشد بعد شخصي و روابط اجتماعي است.
8) زندگي بدون کار، هيچ معنا و مفهومي ندارد.
9) رفاه بيش از اندازه براي جامعه زيان بار است.
10) کار، انسان را از توانايي تسلط بر خويش برخوردار مي کند.
11) کار خلاق، منبع سعادت، خوشبختي و پيشرفت است.
12) کار امکان استقلال و عدم وابستگي را به همراه دارد.
13) فرد موفق کسي است که در کار خود وظيفه شناس و وقت شناس باشد.
14) بايد همواره سخت کوش باشيم، تا بتوانيم مسئوليت هايي را که بر دوش داريم به انجام رسانيم.
15) ارزش کار، بيشتر به قصد و نيت فاعلش و نه به نتايج آن است (حسيني، 120: 1380)
يکي از منابع مهمي که در آن مؤلفه هاي اخلاق کار اسلامي يافت مي شود، نهج البلاغه است، که سعي مي شود در اين قسمت به تفکيک به برخي از مهمترين اين مولفه ها بپردازيم.
1) خوش رفتاري:
مهرباني آن است که با حقيقت توأم باشد، مهرباني خير رساندن است و در غير اين صورت نوعي نفاق و دوروئي است. حضرت علي (ع) نيز در اين باره مي فرمايد؟«و اخلط الشده بضعث من اللين، و أرفق ما کان الرفق أرفق، و اعتزم بالشده حين لا يغني عنک الا الشده » (7) (نهج البلاغه، نامه 46).
2) تواضع و فروتني:
3) تحمل و بردباري:
4)وفاي به عهد:
5) گذشت و فداکاري:
6) تلاش و پشتکار:
7) اعتدال و ميانه روي:
8) احترام به تمام موجودات:
9)خوش بيني و حسن ظن:
10) خيرخواهي:
پي نوشت ها :
1 ـ مربي دانشگاه پيام نور کرمان
2 ـ مربي دانشگاه پيام نور کرمان (دانشجوي دوره دکتري فلسفه دين دانشگاه پيام نور)
3 ـ يکي از مفاهيمي که بسياري از اوقات مترادف با اخلاق کار استفاده مي شود. وجدان کاري است که مولفه هاي آن شامل ؛ کار براي رضا خدا انجام دادن، از ته دل در خدمت ارباب رجوع بودن، انجام به موقع کارها و دقت در انجام آن ها، کارها را به درستي و با صداقت انجام دادن، داشتن حداکثر بهره وري در کار با حداقل هزينه، آگاهي از شغل و شرح وظايف خود، رعايت حقوق مراجعين و تقدم و تأخر ارائه خدمات بر اساس ملاک معين، منصفانه و عادلانه رفتار کردن با مراجعين، احساس مسئوليت در برابر خوشنامي سازمان، تسلط بر اعمال و رفتار خود در ارائه خدمات، رعايت استاندارد هاي کار، ارائه نظرات اصلاحي براي بهسازي کار، مراقبت از وسايل کار و استفاده بهينه از آن، استفاده از روش هاي مناسب براي انجام مطلوب کار، توسعه آگاهي خود از دستاوردهاي علمي و فني جديد و خودارزياب، خود کنترل و خود رهبر بودن (کلهر، همان: 142)، است.
4 ـ البته در اين زمينه اختلاف نظر و تنوع در طرح شاخص ها وجود دارد. همان طور که برخي آن را شامل ؛ وظيفه شناسي، تعهد و تخصص، انتقاد پذيري، وجدان کاري، وقت شناسي، مسئوليت پذيري، تکليف گرايي، خود کنترلي، ارزش گذاري براي کار و کارگر و خودباوري و اعتماد به نفس (مقيمي، 214: 1384) مي دانند.
5 ـ پس حال رعيت نيکو نمي شود، مگر به خوش رفتاري حکم فرمايان.
6 ـ با مردم گشاده رو و هم مجلس و درستکار باش.
7 ـ سختي و درشتي را با اندکي و نرمي و همواري بياميز، و مدارا و مهرباني کن هنگامي که مدارا شايسته تر باشد، و به سختي و درشتي بپرداز زماني که از تو جز سخت گيري پيش نمي رود.
8 ـ اگر خداوند به کسي از بندگانش خودپسندي و سربلندي را رخصت مي داد، به پيغمبران و دوستان خود اجازه مي داد، ولي آنها را از خود خواهي منع کرده و تواضع و فروتني شان را پسنديده است.
9 ـ ابزار مديريت سعه صدر است
10 ـ و اگر بين خود و دشمنت پيمان بستي و او را از جانب خويش امان و آسودگي دادي به پيمانت وفادار باش، وفا نکردن به وعده سبب خشم خدا و مردم مي گردد.
11 ـ پس با بخشش و گذشت خود آنها را عفو کن آن طور که دوست داري خدا با بخشش و گذشتن تو را بيامرزد... و هرگز از بخشش و گذشت پشيمان و به کيفر دادن شاد مباش.
12 ـ حق به دست نمي آيد، الا به تلاش و کوشش.
13 ـ و به او امر نموده و دستور مي دهيم که ايشان را (مردم) نرنجاند... زيرا اينان در دين برادر و شريک تو هستند و براي آماده کردن و پيدايش حقوق ياوران تو هستند.
14 ـ و بدان که چيزي سبب خوش بيني حاکم نسبت به رعيت بهتر از نيکويي و بخشش او به ايشان و کم کردن هزينه هاي آنها نيست.
15 ـ و به داشتن او، شما را بر خود برگزيدم، به جهت خيرخواهيش براي شما.
