گفت و گو: زهرا جهانشاهي – عکاس: مجيد فلاح شجاعي
اشاره:
هنر تجلي روح و احساسات و عواطفي است که در طول تاريخ پرتو افشانده و زيبايي آفريده است و آثاري ماندني و جاودانه خلق کرده است. هنر، زبان بين الملل ما ايرانيان به بهترين و مطلوب ترين شکل ارائه گرديده است و هنر بافت فرش ايراني از ديرباز نام کشورمان را در جهان مطرح کرده است.
طراحي – چله کشي سه بعدي تابلو فرش توسط عزيز دوست نوشفيق در بيست وسومين جشنواره بين الملل خوارزمي – در بخش نوآوري رتبه سوم و در کميسيون علوم و فناوري براي توسعه پايدار در جنوب (comsts ) رتبه دوم را از آن خود کرد. شاهکاري هنري و بي نظير و منحصر به فرد: لذا گفت و گويي با اين هنرمند در دفتر مجله انجام داده ايم تا بيشتر با وي و هنرش آشنا شويم. اميدواريم مسئوولين مربوطه هم با در رفع مشکلات اين هنرمند، تلاش نموده تا توان ادامه اين کار ارزشمند را داشته باشند.
خودتان را معرفي بفرماييد.
عزيز دوست نوشفق، متولد 1334، شهر تهران هستم. سال 57 مدرسه عالي رشته حسابداري مشغول تحصيل بودم که ترک تحصيل نموده و کارگاه صنعتي راه اندازي کردم. متأهلم، دخترم فارغ التحصيل رشته فيزيک و پسرم دانشجوي رشته برق و الکترونيک است.
در مورد طراحي – چله کشي سه بعدي تابلو فرش توضيح دهيد.
طراحي و اجراي چله کشي سه بعدي و بافت تابلو فرش براي اولين بار در هنر قالي دستباف انجام شده است. اين فناوري پديده اي نو و گرانمايه در هنر اصيل سرزمين ايران است. چارچوب و چله کشي دار قالي طي ساليان متمادي، همواره سير يکنواخت و مشابهي را در هنر ارزشمند قالي دستباف طي نموده است. اين طرح ضمن رعايت اصل سنت چله کشي دار قالي، تغيير ساختاري در ابعاد هندسي خاص خود نمايان مي سازد که طي چند سال تحقيق و بررسي و در عمل براي اولين بار براي ساختار فيزيکي مختص خود از نوعي روش هندسي سود برده که در مجموع با پنج دار چله کشي که درهم ادغام شده، کارگاهي متحد را تشکيل مي دهد. براي پديد آوردن اين کارگاه متحد، رابطه هاي دارهاي جانبي (حاشيه ها) نسبت برابري زواياي مورد نظر، محاسبه رياضي انجام مي شود و بر اين مبنا، نسبت به زاويه مورد نظر، نمودار هندسي ترسيم، سپس به کمک نقاله و گونياي متحرک در جهت زاويه مدل، چله کشي انجام مي گيرد.
نتيجه تکامل يافته اين طرح (پس از گذشت چند مرحله آزمايشي) در دار قالي بافته و ارائه شده است. ساختار کارگاه متحد و چله کشي حدود 5 ماه و بافت فرش 51 ماه طول کشيد. مواد مصالح تار و پود ابريشم و خامه از ابريشم، کرک واز رنگ هاي گياهي است. نمونه هاي سه بعدي تک است و هيچ گاه نمي توان دو نمونه مشابه هم بافت.
با توجه به صحبت هاي شما، دار فرش سه بعدي متفاوت از دار قالي معمولي است ؟
بله. دار قالي معمولي چارچوب است ولي دار قالي سه بعدي عمق دار مي باشد.
چرا از رنگ گياهي و ابريشم براي بافت استفاده کرديد ؟
رنگ هاي شيميايي، آن شفافيت و جاذبه را ندارند و بعد از مدتي کدر مي شوند. اما در رنگ گياهي هر چه زمان بگذرد، قالي شفاف تر مي شود و استفاده از ابريشم نيز به ظرافت کار مي افزايد.
استفاده از نخ ابريشم سخت نيست؟
چرا. وليکن از نظر استقامت و ماندگاري، نخ ابريشم بسيار مناسب و مطلوب است. بافتن با نخ ابريشم بسيار طول مي کشد و هر رج زمان زيادي مي برد و دقت زيادي هم مي خواهد. اما به خاطر قشنگي کار و پديده ي منحصر به فرد، استفاده از نخ ابريشم که سهل است، حاضرم جانم را هم فدا کنم.
از چه زماني به بافت فرش روآورديد.
سال 1369 اولين نمايشگاه فرش بود. نيرويي مرا به طرف فرش کشاند. در انتهاي سالن کارهاي چند تن از هنرمندان بود که شيفته اش شدم. تمام روزهايي که نمايشگاه داير بود ؛ به نمايشگاه مي رفتم. متوجه شدم که تمامي فرش هاي بافته شده در چارچوب است و روزي خواهد رسيد که ديگر کشورها رقابت سختي با ما پيدا کنند و ديگر فردي پاي دار قالي ننشيند و روبات ها هم توانايي فرشبافي را داشته باشند. آنجا اين ايده به ذهنم جرقه زد که فرش سه بعدي مي تواند جايگزين شود و هنر اصيل ايراني ماندگار گردد. ابتدا دو سه سال مطالعه کردم و در سال 70، در هفته ميراث فرهنگي گردهمايي برگزار شد و ايده ام را در آن گردهمايي بيان کردم. تمامي اساتيد فن، طرحم را رد کردند و ناممکن دانستند و فقط استاد جمشيد اميني (شاگرد استاد کمال الملک) ترغيبم کرد که حتما دنبالش بروم. به خاطر ايده اي که به مغزم خطور کرده بود و براي پياده کردن آن به دنيا پشت کردم و بهترين گره ها را از اساتيد فن ياد گرفتم، بدون اينکه کلاس بروم و دوره ببينم.
اولين تابلو فرش را در چه سالي بافتيد؟
سال 73، بيش از ده بار چله کشي انجام دادم و سه سال مراحل آزمايشي زمان برد و بافت فرش شش ماه طول کشيد و همان سال کارگاه صنعتي را فروختم و تمام مشغله ام فرش سه بعدي شد.
خاطراتتان را در اين رابطه بگوييد.
بعد از چله کشي، براي آماده کردن فرم تابلو 51 ماه درگيرش بودم. هميشه ناهار و شام فراموشم مي شد، به طوري که شور و حال و عشق به بافتن فرش مرا از همه چيز بازداشت. و سلامتي ام را از دست دادم و مجبور به تزريق ناپيوسته پنادر شدم، ولي همچنان عطش تجلي هنر در من انگيزه ايجاد مي کرد. به خصوص تشويق دانشجويان و مردم، نيرويي مضاعف در بنده ايجاد کرد و سال 79 تابلو را به پايان رساندم و سال گذشته اين تابلو در جشنواره بين المللي مقام کسب کرد.
داشتن تحصيلات آکادميک مي تواند تاثيري در طراحي و چله کشي داشته باشد ؟
در کار بنده خير، تاثير نداشت. اما چند دانشگاه پيشنهاد همکاري دادند که به علت نداشتن بودجه و زمان زياد، از ادامه آن منصرف شدم.
تا کنون چند تابلو فرش سه بعدي بافته ايد؟
تابلو کتيبه با زيرنويس به زبان پهلوي باستان (اولين تابلو سه بعدي)، تابلو فردوسي، تابلو مذکور و تابلو نيمه کاره چليپا در حقانيت مولا علي (ع) را بافته ام.
درخشان ترين دوره در حيطه تابلو فرش چه زماني بوده است ؟
در مطالعاتي که بنده داشته ام، او آن بعد از شاه عباس صفوي بوده است و از آن زمان نقش ها تکرار شده است.
کدام رنگ قالي به شما آرامش مي دهد ؟
رنگ خود رنگ که به خاکستري معروف است. ولي در بافت تابلو قالي، نسبت به آن چيزي که نشان مي دهد، از رنگ ها استفاده مي شود، مثلا در تابلو فردوسي از رنگ تلخ – خاکستري – استفاده کرده ام تا رنجي را که فردوسي متحمل شده، نشان دهم. ولي در تابلوي اخيرم، بنا به ضرورت از رنگ شاد استفاده شده است.
به عنوان خبرنگار، از ديدن تابلويتان لذت بردم، بازديد کنندگان جشنواره و مردم چه نظري داشتند ؟
واکنش بيشتر افراد مثبت و نيروزا بود، ما تعدادي هم برخورد سخيف و زننده اي داشتند.
اين هنر را براي پولدار شدن انتخاب کرديد ؟
اصلا، نيرويي در من متبلور شد و خدا هم کمکم کرد، حتي سلامتي ام را در اين راه گذاشتم تا به هدفم برسم. اگر دنبال پول رفته بودم صاحب همه چيز بودم. کارگاه صنعتي ام را به خاطر علاقه به فرشبافي فروختم. زندگي ام را گذاشتم و خانواده ام را هفده سال از همه امکانات محروم کردم کار هفده سال شبانه روزي عشق به کار باعث خلق چنين تابلويي شد. خلق تابلو چيزي جز شور و ايمان و عشق به خداوند و عرق ملي نيست و از عمري که بر اين تابلو فرش گذاشته ام و کاري که انجام داده ام ؛ پشيمان نيستم. اما در حال حاضر بسيار بدهکارم و با تمام محروميت زندگي مي کنم. در جايي که شوفاژ خانه بوده و رتيل و عقرب و مار وجود دارد ؛ زندگي مي کنم تنها خواسته ام داشتن کارگاهي است که آن را توسعه داده و به ديگران آموزش دهم. فارغ التحصيلان زيادي از بنده درخواست يادگيري و آموزش کرده اند، وقتي خودم سرگردانم، چطور مي توانم دانشجو داشته باشم و آموزش دهم. طرح هاي زيادي در ذهن دارم که متاسفانه.... مسئووليت تاريخي هنرمند اين است که همه نبوع خود را در اوج فداکاري به منصه ظهور برساند. بايد تابلو فرش سه بعدي نه تنها در کشورمان بلکه در نمايشگاه هاي برون مرزي شناخته شود و به نمايش گذاشته شود.
ارزش مادي تابلو فرش چقدر است ؟
در ديدار با رئيس جمهور، ايشان دستور وام و بررسي و خريد تابلو فرش را دادند. بنده هيچ وامي نمي خواهم. مسوولين موزه فرش، تابلو فرش را ديدند و بررسي کردند و چندين جلسه گذاشتند و قيمت آن را 540 ميليون تومان گذاشتند و بنده به آنها گفتم به هنر نمي شود قيمت گذاشت ؛ وليکن آن را قيمت کمتر قيمت گذاري کنيد تا براي خريد اقدام شود که مبلغ 250 ميليون تومان قيمت گذاري شد. متاسفانه معاونين رئيس جمهوري کارشکني کرده و فعلا بلاتکليفم و هيچ اقدامي براي خريد تابلو فرش انجام نشده است.
شما در صحبتهايتان بيان کرديد مدرک حسابداري داريد و کار صنعتي انجام مي داديد چطور زندگي تان به سمت و سوي بافندگي فرش رفت ؟
بنده از زمان بچگي به درس خواندن شور و اشتياقي نداشتم اما خواندن کتاب هاي تاريخي و جغرافيا را خيلي دوست داشتم. همچنين هنر هميشه مرا به سوي خود مي کشيد و سال 1369 در نمايشگاه فرش اولين جرقه زده شد و به خاطر علاقه زياد به اين هنر، کارگاه صنعتي را تعطيل کردم تا زمان بيشتري براي بافتن فرش داشته باشم.
از افتخاراتتان بگوييد.
در تاريخ 1385/10/5 بعد از به ثبت رساندن طرحم به عنوان اختراع ؛ ديپلم افتخار از جامعه مخترعين و مبتکرين دريافت کردم. تقديرنامه جشنواره نيز حقانيت کارم را 100درصد ثابت کرد که کارم شاهکار و بي بديل بوده است. اما چون مدرک دانشگاهي نداشتم، تبعيض زيادي قائل شدند و تسهيلات بسيار اندک شامل حالم شد.
چه صحبتي براي علاقه مندان به اين هنر داريد ؟
از قديم الايام گفته اند، افراد دلشان به مدرک دانشگاهي و کتاب هاي مدرسه و دانشگاه خوش نباشد. بايد در راهي که قدم مي گذارند، بدانند چه راهي است، چکار بايد بکنند، چرا بايد اين راه را بروند و.....
متاسفانه اکثريت مردم سير روزمره دارند. در حالي که بايد دقت، مطالعه و تلاش مدام داشت. علاقه مندان بايد زندگي اساتيد را بررسي کنند و ببينند آنها چه رنج هايي را متحمل شده اند و به خواسته هاي مادي پشت کرده اند تا به جايي رسيده اند. علاقه مندان به هنر و پژوهشگران بايد به دنبال هدف هاي والا و مقدس باشند تا به خواسته هاي مادي و معنوي شان برسند.
منبع: مجله اطلاعات علمي شماره 368 
