يادي از شهداي هويزه در عمليات نصر
نويسنده:دكتر حسين علايي
از روزي که ارتش عراق به خاک ايران حمله کرد،مسئولين کشور و قواي جمهوري اسلامي به فکر جلوگيري از پيشروي نيروهاي بعثي و بيرون راندن ارتش متجاوز از خاک ميهن بودند. در روزهاي آغازين جنگ، تصور بسياري از مردم و تصميم گيرندگان بر اين بود که ارتش ايران آن قدر توانا و قوي هست که بتواند عليه قواي بعثي تهاجم کرده و آنها را از اراضي اشغالي بيرون کند. بنابراين تمام توجه فرماندة کل قوا که رئيس‌جمهور وقت بود براي مقابله با تهاجم ارتش عراق بر ظرفيت و اقدام‌هاي ارتش معطوف بود. بر همين اساس از همان ماه اول جنگ تلاش و کوشش بني صدر بر آن بود تا نيروي زميني ارتش به مواضع ارتش عراق حمله کرده و آنها را به سرعت تار و مار نمايد. با اين نگرش بود که در 23 مهر ماه 1359 به لشکر 21 حمزه که به تازگي از ادغام دو لشکر گارد تشکيل شده بود دستور داده شد تا عملياتي را در پل نادري در غرب شهر دزفول انجام دهد. اين عمليات که بسيار عجولانه و بدون انجام شناسايي‌هاي لازم از آرايش قواي دشمن طرح ريزي شد قرين موفقيت نگرديد و اين لشکر در اثناي عمليات بخشي از تجهيزات خود از جمله تعدادي تانک و نفربر را از دست داد.
مدتي بعد در سوم آبان 1359 به يک گردان از لشکر77 و يک گردان از ژاندارمري دستور داده شد تا جادة ماهشهر به آبادان را که به تصرف ارتش عراق درآمده بود آزاد نمايد و از محاصرة کامل آبادان جلوگيري کند. اين عمليات هم ناکام ماند و 15 دستگاه تانک ارتش در جريان آن منهدم گرديد. اين عمليات هم بر اساس اصول جنگ طراحي نشده بود و در نتيجه حاصل چنداني نداشت. پس از انجام اين دو عمليات، عمليات سوم ارتش به اسم نصر يا کرخه کور در روز 15 دي ماه 1359 توسط تيمسار ولي الله فلاحي جانشين رئيس ستاد مشترک ارتش1 طرح ريزي و با بكارگيري دو تيپ از لشکر 16 زرهي قزوين2 به همراه استعدادي در حدود 2 گردان از نيروهاي سپاه خوزستان3 انجام شد.اين روز مصادف با 28 صفر سال 1401 هجري قمري و سالروز رحلت پيامبر گرامي اسلام (ص) بود. در آن زمان، ارتش با اين سؤال مواجه بود كه چرا خيال تكان خوردن ندارد و پس از گذشت بيش از 3 ماه از جنگ به مواضع دشمن حمله نمي‌كند. در اوايل دي ماه بني صدر به جبهه جنوب آمد و به جانشين رئيس ستاد مشترك و فرمانده نيروي زميني ارتش گفت: فوراً يك جايي حمله كنيد، همين روزهاست كه در شهر راهپيمايي شود كه ارتش چرا خوابيده است؟ يك هفته به شما فرصت مي‌دهم تا در يك جايي به مواضع ارتش عراق حمله كنيد. بر اين اساس، طرح عمليات نصر در منطقه هويزه در جنوب غربي شهر سوسنگرد شكل گرفت.
در طرح اين عمليات، تصرف پادگان حميد،ايستگاه حسينيه و در نهايت فتح خرمشهر در نظر گرفته شده بود و در صورت موفقيت قرار بود پيشروي‌ها حتي تا روستاي تنومه در خاک عراق ادامه يابد4. طبق دستور سرتيپ ظهيرنژاد فرماندة نيروي زميني، نيروهاي تک ور پس از تصرف پادگان حميد بايد تک را به سمت مرز ادامه داده و نبرد را به داخل خاک دشمن مي‌کشاندند و در ادامه، تک را تا خط مرز و بنا به دستور تا کرانة شرقي رودخانة دجله ادامه مي‌دادند. با شروع عمليات در ساعت 10 صبح، لشكر 16 به فرماندهي سرهنگ سيروس لطفي با دو تيپ از فاصلة خالي 10 کيلومتري بين دو لشکر5 و 9 ارتش عراق در شرق هويزه استفاده نمود و به مواضع ارتش عراق در روشنايي روز حمله كرد5. تيپ 2 اين لشكر، احتياط نيروي زميني در منطقة دوكوهه يعني در گلوگاه حياتي خوزستان بود و وارد عمل نشد. در طرح عمليات پيش بيني شده بود که با توجه به سابقه و تمرين عبور از رودخانة كارون توسط ارتش، لشکر 92 هم با 2 تيپ از رودخانه کارون در فارسيات مقابل پادگان حميد عبور کرده و با لشکر 16 درجفير الحاق نمايد6. با شروع عمليات، لشكر 16 با يك مانور دوراني زرهي تا حدود 30 كيلومتر به سمت منطقه جفير پيشروي نمود و يک تيپ ارتش عراق از لشكر 5 مكانيزة ارتش عراق7 را به تله انداخت و تا ساعت 4 بعد از ظهر حدود 800 نظامي دشمن را اسير كرد. به اين ترتيب مرحلة اول عمليات با موفقيت انجام شد و بني صدر طي پيامي به امام خميني(ره) اظهار اميدواري كرد كه مراحل بعدي هم با پيروزي كامل به انجام برسد. امام خميني در پاسخ به نامه رئيس‌جمهور در 15/10/1359 فرمودند:«اميدوارم خبر پيروزي نهايي را به خواست خداوند تعالي به زودي دريافت دارم8». روز اول عمليات نصر روز شادي و نشاط و خوشحالي براي همة رزمندگان اسلام بود. اما از روز دوم پاتک‌هاي سنگين ارتش عراق، با استفاده از تيپ 10 زرهي و با همكاري تيپ 43 زرهي از لشكر 9 آغاز شد. تيپ 10 زرهي مجهز به تانك‌هاي 72 -T ساخت شوروي بود كه از نظر سرعت گلوله گذاري و نواخت تير نسبت به تانك‌هاي ايراني برتري داشتند.
با پشتيباني نيروي هوايي ارتش عراق و هم به کارگيري موشک‌هاي ضد تانک ماليوتکا9، موفقيت‌هاي قواي خودي ادامه نيافت و لشكر 16 با برجاي گذاشتن حدود 130 تانک و نفربر از جمله 87 تانک چيفتن به مواضع اوليه خود در شمال رودخانه کرخه بازگشت10. در چنين شرايطي ارتش عراق موفق شد تانك‌هاي رها شدة خود را كه در اين عمليات از دست داده بود بازپس بگيرد11. به هر حال گرچه قرار بود با اجراي اين عمليات، سرزمين‌هاي جنوب اهواز، آزاد گردد ولي در پايان عمليات،قواي ايران بخشي از مواضع قبلي خود را هم از دست دادند. در اين عمليات تعدادي در حدود 350 نفر از نيروهاي سپاه و بسيج هم كه در قالب سه گردان سازماندهي شده بودند در محور جنوب هويزه به همراه لشکر 16 زرهي قزوين، شرکت کردند. هر گردان بين 100 تا 150 رزمنده در اختيار داشت. فرماندة يكي از اين گردان‌ها که در محور سوسنگرد- هويزه به همراه تيپ 1 لشکر 16 عمل مي‌کرد بر عهدة حسين علم الهدي بود12. نبود برنامه ريزي درست براي رزمندگان سپاه و هم ناهماهنگي در عقب نشيني نيروها در حالي که بيش از 1500 متر جلوتر از نيروهاي ارتش مشغول نبرد با قواي ارتش عراق بودند و هم بي تجربگي و همچنين تهاجم قواي دشمن، موجب وارد آمدن تلفات سنگين به نيروهاي خودي شد. در اين عمليات تعداد 160 نفر از رزمندگان از جمله تعدادي از دانشجويان پيرو خط امام و نيز حسين علم الهدي و حسين خوشنويسان فرماندة رزمندگان مهندسي رزمي جهاد مستقر در سوسنگرد به شهادت رسيدند و بيش از 400 نفر هم زخمي شدند13.بدين ترتيب روز دوم عمليات نصر، روز غم و اندوه و افسوس براي رزمندگان گرديد.
نيروي هوايي ارتش هم در پشتيباني از عمليات نصر 145 بمباران هوايي انجام داد و 318222 پوند مهمات هوايي مصرف کرد. علاوه بر خسارات وارد شده به لشکر 16 و تلفات زياد نيروهاي داوطلب، در جريان اين عمليات تعداد 3 فروند هواپيماي 4 -F,5-F و130 C- منهدم گرديد و 6 خلبان آنها هم به شهادت رسيدند14. در مجموع مي‌توان گفت که عمليات نصر يك عمليات آفندي زرهي موفق بود كه به علت عدم تعادل در توازن رزمي با قواي دشمن، در مواجهه با پاتك زرهي ارتش عراق، ناكام گرديد.
عقب نشيني سريع واحدهاي لشکر 16 در اين عمليات، آسيب روحي زيادي به رزمندگان وارد نمود وآنها را دچار يأس و سردرگمي کرد.در عوض عراق بهره تبليغاتي فراواني را از انجام اين عمليات برد و به تعدادي از فرماندهان عراقي نشان افتخار داده شد. اين عمليات تجربيات و درس‌هاي خوبي هم براي رزمندگان در پي داشت. از جمله اين که مشخص شد بکارگيري واحدهاي زرهي- مکانيزه بدون همراهي تعداد کافي نيروهاي پياده در منطقة مسطح دشت خوزستان، قرين موفقيت نخواهد بود.درس ديگر اين بود که در اين عمليات براي اولين بار رزمندگان ايراني موفق شدند تا در عمق مواضع نيروهاي عراقي پيش رفته و استحکامات و انواع سنگرها و عقبة آنها را ببينند. از همين هنگام بود که نيروهاي مهندسي جنگ جهاد سازندگي توانستند شيوة احداث سنگرهاي انفرادي، سنگرهاي اجتماعي و خاکريزهاي نعل اسبي و احداث مواضع تانک را از دشمن بياموزند15. با ناکام ماندن عمليات نصر، ارتش عراق به عقب راندن و تعقيب نيروهاي ايراني ادامه داد و توانست در 17/10/1359 جادة هويزه به سمت سوسنگرد را به تصرف خود درآورد. با اين اقدام، عقبة نيروهاي رزمندة مستقر در هويزه بسته شد.در چنين شرايطي باقيماندة نيروهاي سپاه در هويزه که در حدود 40 نفر بودند به سمت سوسنگرد عقب نشيني کردند. سپس ارتش عراق،شهر هويزه را به اشغال خود درآورد. اين شهر در اشغال ارتش عراق باقي ماند تا آن که در اواخر ارديبهشت ماه 1361 در جريان عمليات بيت المقدس آزاد گرديد.به هر حال دوران جنگ تحميلي سرشار از حماسه آفريني‌ها و رشادت‌ها و مظلوميت‌هاي رزمندگاني است که با اخلاص و براي قرب به درگاه الهي در جبهه‌ها حضور يافتند.
منابع و مراجع و پانوشت‌ها
1- در آن زمان عملا ايشان وظايف رئيس ستاد ارتش را انجام مي‌داد زيرا کسي به عنوان رئيس ستاد منصوب نشده بود.
2- لشکر 16 در آن زمان داراي 320 دستگاه تانک بود و يکي از يگان‌هاي قوي ارتش محسوب مي‌شد.
3. بني صدر براي اولين بار با داود کريمي فرمانده عمليات سپاه در جبهه جنوب تماس گرفته ونيروهاي سپاه را در عمليات شرکت مي‌دهد.هر گردان سپاه 200 رزمنده تک ور داشت.( کتاب ما و جنگ، ص/111 ) داود کريمي در شهريور ماه سال 1383 بر اثر عوارض ناشي ازگازهاي شيميايي در عمليات والفجر8 به شهادت رسيد.
4. اظهارات سردار غلامعلي رشيد به نقل از کتاب ما و جنگ،ص/84
5. از آنجا كه تانك‌ها محدوديت ديد دارند و هر يگان زرهي در شب، كور است بنابراين، نيروهاي ايران در روز به مواضع نيروهاي دشمن حمله كردند.
6. اظهارات سردار غلامعلي رشيد به نقل از کتاب ما و جنگ، ص 111
7. اين لشكر وظيفه دفاع از جاده اهواز خرمشهر و جلوگيري از پيشروي قواي ايران به سمت بصره را بر عهده داشت.
8. صحيفه امام، مجموعه آثار امام خميني، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1378، جلد13، ص/492
9- موشک‌هاي ضد تانک ماليوتکا ساخت شوروي بود و داراي 3 کيلومتر برد است و از روي پاية زميني يا نفربرهاي زرهي PMP1 پرتاب مي‌شود.
10. اظهارات سردار غلامعلي رشيد به نقل از کتاب ما و جنگ، ص/ 112.
11. وفيق السامرايي، ويراني دروازه شرقي، ترجمه، عدنان قاروني، تهران، مركز اسناد دفاع مقدس، 1388، ص/81
12- حسين علم الهدي از پاسداران اهواز بود که به دليل آموزش درس‌هايي از نهج البلاغه نفوذ زيادي در بين همرزمان خود داشت.
13 ـ براي اطلاعات بيشتر رجوع کنيد به کتاب حماسة هويزه نوشتة نصرت الله محمود زاده، تهران انتشارات موسسة فرهنگي هنري جنات فکه،چاپ يازدهم،1387
14- نمکي اراکي عليرضا،نيروي هوايي در دفاع مقدس، تهران،ايران سبز،1387، ص/165
http://www.ettelaat.com
ارسال توسط کاربر محترم سایت :hasantaleb
مدتي بعد در سوم آبان 1359 به يک گردان از لشکر77 و يک گردان از ژاندارمري دستور داده شد تا جادة ماهشهر به آبادان را که به تصرف ارتش عراق درآمده بود آزاد نمايد و از محاصرة کامل آبادان جلوگيري کند. اين عمليات هم ناکام ماند و 15 دستگاه تانک ارتش در جريان آن منهدم گرديد. اين عمليات هم بر اساس اصول جنگ طراحي نشده بود و در نتيجه حاصل چنداني نداشت. پس از انجام اين دو عمليات، عمليات سوم ارتش به اسم نصر يا کرخه کور در روز 15 دي ماه 1359 توسط تيمسار ولي الله فلاحي جانشين رئيس ستاد مشترک ارتش1 طرح ريزي و با بكارگيري دو تيپ از لشکر 16 زرهي قزوين2 به همراه استعدادي در حدود 2 گردان از نيروهاي سپاه خوزستان3 انجام شد.اين روز مصادف با 28 صفر سال 1401 هجري قمري و سالروز رحلت پيامبر گرامي اسلام (ص) بود. در آن زمان، ارتش با اين سؤال مواجه بود كه چرا خيال تكان خوردن ندارد و پس از گذشت بيش از 3 ماه از جنگ به مواضع دشمن حمله نمي‌كند. در اوايل دي ماه بني صدر به جبهه جنوب آمد و به جانشين رئيس ستاد مشترك و فرمانده نيروي زميني ارتش گفت: فوراً يك جايي حمله كنيد، همين روزهاست كه در شهر راهپيمايي شود كه ارتش چرا خوابيده است؟ يك هفته به شما فرصت مي‌دهم تا در يك جايي به مواضع ارتش عراق حمله كنيد. بر اين اساس، طرح عمليات نصر در منطقه هويزه در جنوب غربي شهر سوسنگرد شكل گرفت.
در طرح اين عمليات، تصرف پادگان حميد،ايستگاه حسينيه و در نهايت فتح خرمشهر در نظر گرفته شده بود و در صورت موفقيت قرار بود پيشروي‌ها حتي تا روستاي تنومه در خاک عراق ادامه يابد4. طبق دستور سرتيپ ظهيرنژاد فرماندة نيروي زميني، نيروهاي تک ور پس از تصرف پادگان حميد بايد تک را به سمت مرز ادامه داده و نبرد را به داخل خاک دشمن مي‌کشاندند و در ادامه، تک را تا خط مرز و بنا به دستور تا کرانة شرقي رودخانة دجله ادامه مي‌دادند. با شروع عمليات در ساعت 10 صبح، لشكر 16 به فرماندهي سرهنگ سيروس لطفي با دو تيپ از فاصلة خالي 10 کيلومتري بين دو لشکر5 و 9 ارتش عراق در شرق هويزه استفاده نمود و به مواضع ارتش عراق در روشنايي روز حمله كرد5. تيپ 2 اين لشكر، احتياط نيروي زميني در منطقة دوكوهه يعني در گلوگاه حياتي خوزستان بود و وارد عمل نشد. در طرح عمليات پيش بيني شده بود که با توجه به سابقه و تمرين عبور از رودخانة كارون توسط ارتش، لشکر 92 هم با 2 تيپ از رودخانه کارون در فارسيات مقابل پادگان حميد عبور کرده و با لشکر 16 درجفير الحاق نمايد6. با شروع عمليات، لشكر 16 با يك مانور دوراني زرهي تا حدود 30 كيلومتر به سمت منطقه جفير پيشروي نمود و يک تيپ ارتش عراق از لشكر 5 مكانيزة ارتش عراق7 را به تله انداخت و تا ساعت 4 بعد از ظهر حدود 800 نظامي دشمن را اسير كرد. به اين ترتيب مرحلة اول عمليات با موفقيت انجام شد و بني صدر طي پيامي به امام خميني(ره) اظهار اميدواري كرد كه مراحل بعدي هم با پيروزي كامل به انجام برسد. امام خميني در پاسخ به نامه رئيس‌جمهور در 15/10/1359 فرمودند:«اميدوارم خبر پيروزي نهايي را به خواست خداوند تعالي به زودي دريافت دارم8». روز اول عمليات نصر روز شادي و نشاط و خوشحالي براي همة رزمندگان اسلام بود. اما از روز دوم پاتک‌هاي سنگين ارتش عراق، با استفاده از تيپ 10 زرهي و با همكاري تيپ 43 زرهي از لشكر 9 آغاز شد. تيپ 10 زرهي مجهز به تانك‌هاي 72 -T ساخت شوروي بود كه از نظر سرعت گلوله گذاري و نواخت تير نسبت به تانك‌هاي ايراني برتري داشتند.
با پشتيباني نيروي هوايي ارتش عراق و هم به کارگيري موشک‌هاي ضد تانک ماليوتکا9، موفقيت‌هاي قواي خودي ادامه نيافت و لشكر 16 با برجاي گذاشتن حدود 130 تانک و نفربر از جمله 87 تانک چيفتن به مواضع اوليه خود در شمال رودخانه کرخه بازگشت10. در چنين شرايطي ارتش عراق موفق شد تانك‌هاي رها شدة خود را كه در اين عمليات از دست داده بود بازپس بگيرد11. به هر حال گرچه قرار بود با اجراي اين عمليات، سرزمين‌هاي جنوب اهواز، آزاد گردد ولي در پايان عمليات،قواي ايران بخشي از مواضع قبلي خود را هم از دست دادند. در اين عمليات تعدادي در حدود 350 نفر از نيروهاي سپاه و بسيج هم كه در قالب سه گردان سازماندهي شده بودند در محور جنوب هويزه به همراه لشکر 16 زرهي قزوين، شرکت کردند. هر گردان بين 100 تا 150 رزمنده در اختيار داشت. فرماندة يكي از اين گردان‌ها که در محور سوسنگرد- هويزه به همراه تيپ 1 لشکر 16 عمل مي‌کرد بر عهدة حسين علم الهدي بود12. نبود برنامه ريزي درست براي رزمندگان سپاه و هم ناهماهنگي در عقب نشيني نيروها در حالي که بيش از 1500 متر جلوتر از نيروهاي ارتش مشغول نبرد با قواي ارتش عراق بودند و هم بي تجربگي و همچنين تهاجم قواي دشمن، موجب وارد آمدن تلفات سنگين به نيروهاي خودي شد. در اين عمليات تعداد 160 نفر از رزمندگان از جمله تعدادي از دانشجويان پيرو خط امام و نيز حسين علم الهدي و حسين خوشنويسان فرماندة رزمندگان مهندسي رزمي جهاد مستقر در سوسنگرد به شهادت رسيدند و بيش از 400 نفر هم زخمي شدند13.بدين ترتيب روز دوم عمليات نصر، روز غم و اندوه و افسوس براي رزمندگان گرديد.
نيروي هوايي ارتش هم در پشتيباني از عمليات نصر 145 بمباران هوايي انجام داد و 318222 پوند مهمات هوايي مصرف کرد. علاوه بر خسارات وارد شده به لشکر 16 و تلفات زياد نيروهاي داوطلب، در جريان اين عمليات تعداد 3 فروند هواپيماي 4 -F,5-F و130 C- منهدم گرديد و 6 خلبان آنها هم به شهادت رسيدند14. در مجموع مي‌توان گفت که عمليات نصر يك عمليات آفندي زرهي موفق بود كه به علت عدم تعادل در توازن رزمي با قواي دشمن، در مواجهه با پاتك زرهي ارتش عراق، ناكام گرديد.
عقب نشيني سريع واحدهاي لشکر 16 در اين عمليات، آسيب روحي زيادي به رزمندگان وارد نمود وآنها را دچار يأس و سردرگمي کرد.در عوض عراق بهره تبليغاتي فراواني را از انجام اين عمليات برد و به تعدادي از فرماندهان عراقي نشان افتخار داده شد. اين عمليات تجربيات و درس‌هاي خوبي هم براي رزمندگان در پي داشت. از جمله اين که مشخص شد بکارگيري واحدهاي زرهي- مکانيزه بدون همراهي تعداد کافي نيروهاي پياده در منطقة مسطح دشت خوزستان، قرين موفقيت نخواهد بود.درس ديگر اين بود که در اين عمليات براي اولين بار رزمندگان ايراني موفق شدند تا در عمق مواضع نيروهاي عراقي پيش رفته و استحکامات و انواع سنگرها و عقبة آنها را ببينند. از همين هنگام بود که نيروهاي مهندسي جنگ جهاد سازندگي توانستند شيوة احداث سنگرهاي انفرادي، سنگرهاي اجتماعي و خاکريزهاي نعل اسبي و احداث مواضع تانک را از دشمن بياموزند15. با ناکام ماندن عمليات نصر، ارتش عراق به عقب راندن و تعقيب نيروهاي ايراني ادامه داد و توانست در 17/10/1359 جادة هويزه به سمت سوسنگرد را به تصرف خود درآورد. با اين اقدام، عقبة نيروهاي رزمندة مستقر در هويزه بسته شد.در چنين شرايطي باقيماندة نيروهاي سپاه در هويزه که در حدود 40 نفر بودند به سمت سوسنگرد عقب نشيني کردند. سپس ارتش عراق،شهر هويزه را به اشغال خود درآورد. اين شهر در اشغال ارتش عراق باقي ماند تا آن که در اواخر ارديبهشت ماه 1361 در جريان عمليات بيت المقدس آزاد گرديد.به هر حال دوران جنگ تحميلي سرشار از حماسه آفريني‌ها و رشادت‌ها و مظلوميت‌هاي رزمندگاني است که با اخلاص و براي قرب به درگاه الهي در جبهه‌ها حضور يافتند.
منابع و مراجع و پانوشت‌ها
1- در آن زمان عملا ايشان وظايف رئيس ستاد ارتش را انجام مي‌داد زيرا کسي به عنوان رئيس ستاد منصوب نشده بود.
2- لشکر 16 در آن زمان داراي 320 دستگاه تانک بود و يکي از يگان‌هاي قوي ارتش محسوب مي‌شد.
3. بني صدر براي اولين بار با داود کريمي فرمانده عمليات سپاه در جبهه جنوب تماس گرفته ونيروهاي سپاه را در عمليات شرکت مي‌دهد.هر گردان سپاه 200 رزمنده تک ور داشت.( کتاب ما و جنگ، ص/111 ) داود کريمي در شهريور ماه سال 1383 بر اثر عوارض ناشي ازگازهاي شيميايي در عمليات والفجر8 به شهادت رسيد.
4. اظهارات سردار غلامعلي رشيد به نقل از کتاب ما و جنگ،ص/84
5. از آنجا كه تانك‌ها محدوديت ديد دارند و هر يگان زرهي در شب، كور است بنابراين، نيروهاي ايران در روز به مواضع نيروهاي دشمن حمله كردند.
6. اظهارات سردار غلامعلي رشيد به نقل از کتاب ما و جنگ، ص 111
7. اين لشكر وظيفه دفاع از جاده اهواز خرمشهر و جلوگيري از پيشروي قواي ايران به سمت بصره را بر عهده داشت.
8. صحيفه امام، مجموعه آثار امام خميني، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1378، جلد13، ص/492
9- موشک‌هاي ضد تانک ماليوتکا ساخت شوروي بود و داراي 3 کيلومتر برد است و از روي پاية زميني يا نفربرهاي زرهي PMP1 پرتاب مي‌شود.
10. اظهارات سردار غلامعلي رشيد به نقل از کتاب ما و جنگ، ص/ 112.
11. وفيق السامرايي، ويراني دروازه شرقي، ترجمه، عدنان قاروني، تهران، مركز اسناد دفاع مقدس، 1388، ص/81
12- حسين علم الهدي از پاسداران اهواز بود که به دليل آموزش درس‌هايي از نهج البلاغه نفوذ زيادي در بين همرزمان خود داشت.
13 ـ براي اطلاعات بيشتر رجوع کنيد به کتاب حماسة هويزه نوشتة نصرت الله محمود زاده، تهران انتشارات موسسة فرهنگي هنري جنات فکه،چاپ يازدهم،1387
14- نمکي اراکي عليرضا،نيروي هوايي در دفاع مقدس، تهران،ايران سبز،1387، ص/165
http://www.ettelaat.com
ارسال توسط کاربر محترم سایت :hasantaleb
/ج
