ابن هيثم؛ پايه گذار علوم جديد

او در بصره متولد شد و در اين شهر به وزارت رسيد. اما چون علم را بيشتر از ثروت دوست داشت تظاهر به جنون کرد تا او را از وزارت عزلش کردند. خليفه فاطمي، حاکم مصر پس از اين که فهميد او طرحي براي تنظيم آب نيل دارد. براي رهايي از خسارت هاي هر ساله رود نيل او را تشويق کرد تا به مصر سفر کند و خود به پيشوازش آمد. اما او با ديدن اهرام و آثار باستاني مصر که براساس طرح هاي دقيق مهندسي ساخته شده بود، با خود گفت که اگر اجراي چنين طرحي ممکن بود مصريان آن را تا آن زمان مي ساختند. بنابراين پيش خليفه رفت و به شکست طرح خود اعتراف کرد. سپس از بيم خليفه تظاهر به جنون کرد. خليفه اموالش را مصادره کرد و او را در خانه اش زنداني نمود. اما پس از مرگ خليفه دست از تظاهر به جنون برداشت و آزاد شد و در نزديکي الازهر قاهره اقامت نمود و بقيه عمرش را با تدريس و تأليف کتاب گذراند.

جعبه تاريک
 

سال ها قبل از که اين عکاسي اختراع شود، اساس کار دوربين عکاسي وجود داشت. ابن هيثم در قرن 5 هجري (11ميلادي) وسيله اي با نام جعبه تاريک را براي مطالعه خورشيد گرفتگي ساخت. اين وسيله در دوران جنگ هاي صليبي به اروپا راه يافت و مورد توجه نقاشان به خصوص نقاشان ايتاليايي قرار گرفت و از آن براي طراحي دقيق منظره ها استفاده مي کردند. جعبه تاريک، اتاقکي بود که فقط بر روي يکي از سطوح آن روزنه ريزي وجود داشت. عبور نور از اين روزنه باعث مي شد که تصويري نسبتاً واضح اما وارونه در سطح مقابل آن تشکيل شود.

ماهيت نور
 

ابن هيثم اولين دانشمندي بود که گفت: «ما مي بينيم چون نور از اشيا و اجسام به چشم ما مي تابد» او هم چنين آزمايش هايي را براي تجزيه نور به رنگ هاي تشکيل دهنده اش انجام داد و سايه ها، رنگين کمان و خسوف را براي اولين بار بررسي کرد. او از طريق مشاهده و اندازه گيري، اطلاعات تازه اي به دست آورد و به وسيله آن دانش هاي دانشمندان قبلي را اصلاح کرد و بر پايه آن فرضيات و نظريه هاي جديدي ارائه داد. امروزه به اين شيوه جمع آوري اطلاعات، روش علمي مي گويند که گفته مي شود در اوايل قرن 17 توسط فرانسيس بيکن و رنه دکارت بنيان گذاري شده اما با ديدن و مطالعه آثار ابن هيثم هم چون کشف ذره بين، محاسبه سرعت نور و صوت که با واحد آن زمان که ذرع بوده صورت گرفته، در واقع او عملاً روش علمي را در مطالعات و پژوهش هاي خود به کار گرفته است.
در غرب ابن هيثم را بيشتر با نام آونتان يا آوناتهان و بيشتر به آلهازن يا الحسن مي شناسند. تحول سريع دانش نورشناسي در اروپا به خاطر آشنايي آنان با زبان عربي و به خصوص آثار ابن هيثم بوده است. ابن هيثم کتابي به نام «مقاله في هيئته العالم» دارد که آبرهام هيرايوس به دستور آلفونسوي دهم، شاه کاستيل (وفات 1284 ميلادي به اسپانيايي ترجمه کرد و اين ترجمه توسط مترجمي ناشناس با عنوان«کتاب جهان و آسمان» به لاتين ترجمه شد. در اين کتاب ابن هيثم ثابت مي کند که همه کره ها سر جاي خود و به گرد مرکز خود مي چرخند و اگر ماه مانند آينه نور خورشيد را فقط بتاباند و از خودش نوري نداشته باشد بايد سطحي از ماه که نور خورشيد را به زمين باز مي تاباند کوچک تر از سطحي باشد که ما مشاهده مي کنيم.
منبع: نشريه انتظار نوجوان شماره 70.