عبادتي به نام کار

مروري بر کسب و کار اسلامي از گذشته تا امروز
 

آنگاه که پيامبر گرامي اسلام، حضرت محمد (ص) از مکه به مدينه هجرت فرموند، پايه هاي تمدني اسلام را بنا نهادند که در کمتر از نيم قرن، جهان را در نورديد و قدرت هاي زمان خود را به زانو در آورد. يکي از مهم ترين عوامل شکوفايي اين تمدن، توجه اسلام به همه زمينه ها و شئونات زندگي افراد و از جمله آنها کار و کسب روزي حلال است.
پس از ورود اسلام به ايران، بسياري از حوزه هاي زندگي مردم از جمله کسب رزق و روزي، تحت تأثير آموزه هاي ديني تغييراتي به خود ديد و در دوره هاي مختلف تاريخ، متکامل تر شد. مي توان دوره صفويه را مهم ترين دوره شکل گيري تجارت و کسب و کار اسلامي دانست.
در تمام دوران پس از اسلام، فقه شيعي به مقتضاي شرايط زمانه الگوهاي مختص به کسب و کار و قوانين تجارت در اسلام را عرضه داشته و همين امر موجب شد تا چرخ بازار پيوندي ناگسستني به فقه بخورد. حاصل اين نقش پوياي فقه کتب بسيار فقهي در زمينه قوانين اسلام در حوزه کسب و کار است که از جمله مهم ترين آنها مي تواند به کتبي چون «المکاسب» يا «تحرير الوسيله» امام خميني (ره) اشاره کرد.
از يک سو پرداخت خمس و زکات بازاريان و از سوي ديگر نياز آنها به قوانين جديد ديني درهر برهه زماني، منجر به اتحاد حوزه و بازار شد که يکي از نتايج آن را مي توان مبارزات بازاريان و همراهي ايشان با روحانيت در انقلاب اسلامي ايران برشمرد.
با اين وجود پديد ه اي جديد رو به ظهور نهاد و آن هم مدرنيته است.تمدن مدرن شروع به باز تعريف بسياري از حوزه هاي زندگي افراد کرده که يکي از آنها همين حوزه بازار است.
به اکنون بنگريم؛ در ميانه دوران گذاري قرار داريم. براي رسيدن به تمدن عظيم اسلامي و گذر از عصر مدرن، انقلاب اسلامي ايران به رهبري امام خميني (ره) و آيت الله خامنه اي، مسير جديدي را درتاريخ گشوده و داعيه زمينه سازي تمدن اسلامي را دارد . براي اين منظور نيز پرداختن به اقتصاد و کسب اسلامي و باز تعريف آن موضوعي حائز اهميت فوق العاده است.
مقام معظم رهبري با عنايت امر سال جاري را سال جهاد اقتصادي ناميده و بارها توجه همگان را به کار و کوشش در جهت نيل به اهداف ميهن اسلامي جلب کردند. از جمله مي فرمايند: «ايران بزرگ امروز بيش از هر زمان ديگر به کار و کارآفريني نياز دارد تا همچون عقابي تيز پرواز، در فضاي پيشرفت و آباداني و افتخار اوج گيرد.»
نگاه اسلام به کار نيز نگاهي ويژه و ممتاز است. اصل تلاش براي کسب روزي و برآورده ساختن احتياجات منجر شده است تا اسلام همگان را به کسب روزي حلال دعوت کرده و تشويق کند. در نگاه اسلامي، نه تنها زمينه کسب روزي و گذاران عمر است بلکه وسيله اي براي تقرب به خدا و نوعي عبادت است. از جلمه:
کار وسيله تقرب به خدا: قرآن کار کردن را با ارزش مي داند و مي فرمايد: «ليس للانسان الا ما سعي»
کار و عبادت: امام صادق (ع) هنگامي که از حال يکي از اصحاب خود جويا شدند و پاسخ شنيدند که در خانه خود مشغول عبادت است و زندگي او را عده اي از مسلمانان تأمين مي کنند، فرمودند: «والله الذي يقوته اشد عباده منه؛ به خدا سوگند کسي که زندگي تر را تأمين مي کند، عابدتر از اوست.»
کار وسيله مشکل گشايي: پيامبر اکرم (ص) فرمود: و الله لقضاء حاجه المومن خير من صيام شهر و اعتکافه؛ به خدا قسم برآوردن حاجت مردم از روزه و اعتکاف يک ماه بهتر است.
کارراهي براي خدمت: امام صادق (ع) فرمود: «مشي المسلم في حاجه المسلم خير من سبعين طوافا بالبيت الحرام؛ حرکت مسلمان در مسير بر آوردن حاجت مسلمان ديگر از 70 طواف خانه خدا بهتر است.»همانگونه که ديده شد کار در اسلام جايگاه ويژه اي دارد. کسب و کار با توجه به اصول اسلامي و شرايط ديني امري بسيار پسنديده در دين قلمداد مي شود اما کاسب مسلمان چگونه شخصي است؟
کاسب مسلمان در نگاه ايده آل فردي است که از يک سو نگاه ديني به کار و تلاش دارد، از سوي ديگر تفاوتي ميان زندگي و کار خود نمي بيند و علاوه بر آنها همواره در کنار کار، نگاه به جامعه و اطرافيان و کمک به ايشان را وجه همت خويش قرار داده است. اين فرد داراي برنامه منظم روزانه و هفتگي و ماهنامه وحتي سالانه است، روزمرگي هاي خاص خود را دارد، پرداخت وجوهات شرعي اش منظم است و علاوه بر آن هر جا سخن از امر خير باشد ردي از وي ديده مي شود.
کاسب مسلمان به دليل نوعي مناسبات کاري، ارتباط تنگاتنگي با روحانيت و حوزه ها دارد، از اين رو هر جا حرکتي براي احياي اسلام و حقوق حقه انسان ها ديده مي شود نقش پر رنگ بازاريان نمود مي يابد که نمونه آن نيز انقلاب اسلامي ايران است. طي سال هاي منتهي به پيروزي انقلاب، بازاريان با اعتصاب هاي گسترده و حمايت هاي ويژه از روحانيون و انقلاب نقشي جدي در پيروزي انقلاب ايفا کردند. اين اتحاد روحانيون و بازاريان در حکم نيروي محرک يا به صورت عاملي مهم در نمام نهضت هاي عمده سياسي در 150 سال اخير، ادامه و تداوم داشته است. از جمله:
. تشکيل مجلس وکلاي تجار در عصر ناصر الدين شاه (1301هجري قمري)
. قيام تنباکو در دوره ناصر الدين شاه (1309هجري قمري)
. انقلاب مشروطيت (ميان سال هاي 1324تا 1329هجري قمري)
. نهضت ضد جمهوري (1302هجري شمسي)
. نهضت ملي شدن صنعت نفت (1329-1332هجري شمسي)
. قيام 15 خرداد (1342هجري شمسي)
. انقلاب اسلامي (1356-1357هجري شمسي)
منبع: ماهنامه فرهنگي همشهري آيه- شماره 4