زمان و يادگيري
نويسنده:دکتر مرتضي مجدفر
تا همين اواخر، پزشکان بر اين باور بودند که بدن انسان همواره در وضعيتي يکنواخت قرار دارد و تغييرات آن در طول روز بسيار اندک است، اکنون با آشکار شدن اين مسئله که تا چه اندازه بدن انسان در حرکت منظم 24ساعته خود در طول روز دچار تغيير مي شود.مباني علم جديدي را بنيان گذاشته است که کرونوبيولوژي، مطالعه تاثيرات زمان بر زندگي يا علم زمان-زيست شناسي نامگذاري شده است.براساس آموزه هاي اين علم، هر عملي که در بدن صورت مي پذيرد، متاثر از ساعت بدن که داراي حرکت منظم و خاصي است.هنگام خواب، فشار خون بدن پايين مي آيد، درجه حرارت نيم درجه سانتي گراد کاهش مي يابد و خون در دست ها و پاها جمع مي شود.هنگام فرا رسيدن صبح، بدن با تحريک ناگهاني کاتکولامين، از حالت خواب به وضعيت بيداري در مي آيد.ميزان ضربان قلب افزايش مي يابد، رگ هاي خون منقبض مي شوند، فشار خون بالا مي رود و جريان خون به ماهيچه قلب را کاهش مي دهد. اين مسئله ممکن است به کم خوني آنژين و يا به مرگ ناگهاني ناشي از آنفارکتوس قلبي منجر شود.توجه به عامل زمان اکنون به عنصر لاينفکي در برنامه هاي آموزشي کشورهاي جهان تبديل شده است. از اين رو در حال حاضر اکثر کشورها ، ساعات آغاز به کار مدرسه هاي خود را اندکي ديرتر از ساير نهادها و ارگان ها قرار داده اند، چرا که معتقدند راهي ساختن فرزندان به سوي مدرسه با عجله و انجام دادن کارها در کوتاه ترين زمان ممکن و نيز توام ساختن اين تعجيل ها با شتاب پدران و مادران براي رفتن به سرکار، فشار روحي (و جسمي)زيادي را در ساعات آغازين روز به بدن تحميل مي کند.اکنون مناسب ترين زمان ساعات کار واحدهاي آموزشي در بسياري از کشورهاي دنيا بين 10 صبح تا حدود 5 عصر تعيين شده است.درست است که وجود مدرسه هاي دو نوبته و لزوم استفاده از فضاهاي آموزشي در هر دو نوبت، وابسته بودن رفت و آمد فرزندان و والدين به يکديگر (و حتي داشتن وسيله مشترک براي آمد و شد هر دو گروه)و بسياري دلايل ديگر آموزش و پرورش کشور ما را در حالتي قرار داده است که عملا به يافته هاي علمي جهاني توجهي نشان نمي دهد، ولي بايد به تدريج شرايطي را فراهم آوريم که علاوه بر تصميم گيري هاي کلان آموزشي، حتي تصميمات کوچک آموزشي ما در مدرسه ها (مثلا قرار دادن درس خاصي در ساعت اول صبح يا زنگ آخر مدرسه در عصر)هم تابع يافته هاي علوم تربيتي و نيز دانش هاي مرتبط باشد.ذکر چند نکته در اين ارتباط که نشانگر ارتباط زمان و يادگيري است، خالي از لطف نخواهد بود:
*يک عقيده قديمي افراد را به دو دسته تقسيم مي کند:چکاوک ها يا افراد روز و بوف ها يا افراد شب، اين تفکر کهن، اکنون با نويافته هاي علم کرونوبيولوژي اثبات شده است.اندازه گيري حرکت منظم 24 ساعته زودتر از افراد شب به اوج مي رسد.چکاوک ها در ساعات صبح، مقدار بيشتري از هورمون محرک آدرنالين را توليد مي کنند که اين ميزان در طول روز کاهش مي يابد.اما جغدها روز را آهسته شروع مي کنند و در طول روز مقدار توليد آدرنالين آنها کم کم افزايش مي يابد و در عصرها به اوج مي رسد.شناخت اين که دانش آموزان چکاوک هستند يا بوف، يکي از وظايف آموزشکاران در مدرسه هاست...
*حافظه کوتاه مدت و سرعت انتقال ذهني بيشتر افراد در ساعات پيش از ظهر، تا کمي پس از ظهر، در بهترين حالت است (يعني همان 10 صبح که آغاز به کار مدارس در اکثر کشورهاي جهان است تا حدود 3 ساعت بعد از آن).پس از ساعت يک ظهر به بعد، از انرژي و کارآيي آن کاسته مي شود.در برخي از جوامع از جمله بسياري از شهرهاي ايران مغازه داران هنگام بعدازظهر مغازه هاي خود را براي استراحتي کوتاه مي بندند . اما هنگام بعدازظهر طاقت بدن براي ورزش و توانايي هاي فيزيکي در بالاترين سطح خود قرار دارد.تحقيقات حاکي از آن است که در ساعات پس از ظهر تا پيش از غروب ورزشکاران در بهترين حالت تحرکي قرار دارند.از ساعت 6/30 تا 8/30 بعدازظهر حافظه بلندمدت در بهترين موقعيت است و اين 2 ساعت مناسب ترين زمان براي مطالعه است.توجه به نکته هاي ذکر شده در اين فراز مي تواند بسياري از برنامه هاي مدارس و نيز مطالعه کردن دانش آموزان در خانه را تغيير دهد.
*برخي از دانش آموزان معمولا ساعات آخر شب و صبح زود را به درس خواندن اختصاص مي دهند.اما تحقيقات حاکي از آن است که ساعات آخر شب و صبح زود در حرکت روزانه بدن خيلي افراد، زماني است که حافظه بلندمدت، قوه ادراک و يادگيري در بدترين حالت خود قرار دارند.بنابراين اصلا نبايد اين قاعده را تعميم بدهيم و بهتر است به بچه ها اجازه بدهيم بر اساس ساعت بدن خود تصميم بگيرند.
بايد خود و تمام اعضاي خانواده را عادت دهيم که صبح ها دقايقي زودتر از خواب بيدار شويم تا وقت کافي داشته باشيم و بتوانيم در همان حالت خوابيده که دراز کشيده ايم، دست ها و پاها را در امتداد بدن، آهسته بکشيم.اين کشش موجب مي شود خون هاي جمع شده در پاها و دست هايمان به حرکت درآيند.سپس مي توانيم آهسته از جا برخيزيم.اين کار را در طول روزهاي تعطيل هم بايد ادامه دهيم.
*ريتم ساعت بدن خود و فرزندانمان را نبايد تغيير دهيم.ممکن است مايل باشيم شب هاي تعطيلات تا دير وقت بيدار بمانيم و در روز تعطيل هم زياد بخوابيم.اما اين مسئله سبب مي شود که روز بعد از تعطيل با مشکلي مواجه شويم.پس بهتر است ساعات خواب و بيداري خود و اعضاي خانواده را تغيير ندهيم.
در اين ارتباط عده اي از متخصصان تعليم و تربيت، با بهره گيري از يافته هاي علم کرونوبيولوژي تغيير نوبت کاري دانش آموزان در بسياري از مدرسه هاي ايران در طي ماه (يک هفته صبح ها، يک هفته عصرها و...)را حرکتي نسنجيده و غيرعلمي به شمار مي آورند.
*به ياد داشته باشيم که به دست آوردن شناخت از عادت هاي زيست بدن، به معناي آن نيست که در همه شرايط و زمان، پيوستگي و تکرار ثابتي وجود داشته باشد و نيازي به استمرار توجه هر فرد بر بدن خود منتفي است.بر اين اساس بايد منتظر اتفاقات پيش بيني نشده بدن خود نيز باشيم.اين نکته در مورد همه افراد، به ويژه فرزندان ما که در حال رشد هستند، نيز وجود دارد.بايد ويژگي هاي رفتاري را که در اثر تکرار به صورت عادت درآمده است، از ويژگي هاي زيستي بدن مجزا کنيم.مهم ترين خصلت رفتارهاي گروه اول، آن است که در اثر تکرار و عادت هاي جديد به راحتي تغيير مي کنند.
منبع:دو هفته نامه فرهنگي ـ اجتماعي همشهري دوره جديد شماره 4
*يک عقيده قديمي افراد را به دو دسته تقسيم مي کند:چکاوک ها يا افراد روز و بوف ها يا افراد شب، اين تفکر کهن، اکنون با نويافته هاي علم کرونوبيولوژي اثبات شده است.اندازه گيري حرکت منظم 24 ساعته زودتر از افراد شب به اوج مي رسد.چکاوک ها در ساعات صبح، مقدار بيشتري از هورمون محرک آدرنالين را توليد مي کنند که اين ميزان در طول روز کاهش مي يابد.اما جغدها روز را آهسته شروع مي کنند و در طول روز مقدار توليد آدرنالين آنها کم کم افزايش مي يابد و در عصرها به اوج مي رسد.شناخت اين که دانش آموزان چکاوک هستند يا بوف، يکي از وظايف آموزشکاران در مدرسه هاست...
*حافظه کوتاه مدت و سرعت انتقال ذهني بيشتر افراد در ساعات پيش از ظهر، تا کمي پس از ظهر، در بهترين حالت است (يعني همان 10 صبح که آغاز به کار مدارس در اکثر کشورهاي جهان است تا حدود 3 ساعت بعد از آن).پس از ساعت يک ظهر به بعد، از انرژي و کارآيي آن کاسته مي شود.در برخي از جوامع از جمله بسياري از شهرهاي ايران مغازه داران هنگام بعدازظهر مغازه هاي خود را براي استراحتي کوتاه مي بندند . اما هنگام بعدازظهر طاقت بدن براي ورزش و توانايي هاي فيزيکي در بالاترين سطح خود قرار دارد.تحقيقات حاکي از آن است که در ساعات پس از ظهر تا پيش از غروب ورزشکاران در بهترين حالت تحرکي قرار دارند.از ساعت 6/30 تا 8/30 بعدازظهر حافظه بلندمدت در بهترين موقعيت است و اين 2 ساعت مناسب ترين زمان براي مطالعه است.توجه به نکته هاي ذکر شده در اين فراز مي تواند بسياري از برنامه هاي مدارس و نيز مطالعه کردن دانش آموزان در خانه را تغيير دهد.
*برخي از دانش آموزان معمولا ساعات آخر شب و صبح زود را به درس خواندن اختصاص مي دهند.اما تحقيقات حاکي از آن است که ساعات آخر شب و صبح زود در حرکت روزانه بدن خيلي افراد، زماني است که حافظه بلندمدت، قوه ادراک و يادگيري در بدترين حالت خود قرار دارند.بنابراين اصلا نبايد اين قاعده را تعميم بدهيم و بهتر است به بچه ها اجازه بدهيم بر اساس ساعت بدن خود تصميم بگيرند.
بايد خود و تمام اعضاي خانواده را عادت دهيم که صبح ها دقايقي زودتر از خواب بيدار شويم تا وقت کافي داشته باشيم و بتوانيم در همان حالت خوابيده که دراز کشيده ايم، دست ها و پاها را در امتداد بدن، آهسته بکشيم.اين کشش موجب مي شود خون هاي جمع شده در پاها و دست هايمان به حرکت درآيند.سپس مي توانيم آهسته از جا برخيزيم.اين کار را در طول روزهاي تعطيل هم بايد ادامه دهيم.
*ريتم ساعت بدن خود و فرزندانمان را نبايد تغيير دهيم.ممکن است مايل باشيم شب هاي تعطيلات تا دير وقت بيدار بمانيم و در روز تعطيل هم زياد بخوابيم.اما اين مسئله سبب مي شود که روز بعد از تعطيل با مشکلي مواجه شويم.پس بهتر است ساعات خواب و بيداري خود و اعضاي خانواده را تغيير ندهيم.
در اين ارتباط عده اي از متخصصان تعليم و تربيت، با بهره گيري از يافته هاي علم کرونوبيولوژي تغيير نوبت کاري دانش آموزان در بسياري از مدرسه هاي ايران در طي ماه (يک هفته صبح ها، يک هفته عصرها و...)را حرکتي نسنجيده و غيرعلمي به شمار مي آورند.
*به ياد داشته باشيم که به دست آوردن شناخت از عادت هاي زيست بدن، به معناي آن نيست که در همه شرايط و زمان، پيوستگي و تکرار ثابتي وجود داشته باشد و نيازي به استمرار توجه هر فرد بر بدن خود منتفي است.بر اين اساس بايد منتظر اتفاقات پيش بيني نشده بدن خود نيز باشيم.اين نکته در مورد همه افراد، به ويژه فرزندان ما که در حال رشد هستند، نيز وجود دارد.بايد ويژگي هاي رفتاري را که در اثر تکرار به صورت عادت درآمده است، از ويژگي هاي زيستي بدن مجزا کنيم.مهم ترين خصلت رفتارهاي گروه اول، آن است که در اثر تکرار و عادت هاي جديد به راحتي تغيير مي کنند.
منبع:دو هفته نامه فرهنگي ـ اجتماعي همشهري دوره جديد شماره 4
