ناسا چيست؟
اين روزها ناسا نامي فراتر از يک اسم ساده براي يک سازمان فضايي جهاني است. ناسا به نماد و نشانه اي از پيشرف علمي بشر تبديل شده است. جمعي از بهترين نيروهاي علمي، فني، مهندسي و مديريتي جهان در سازماني به نام ناسا گرد آمده اند تا برنامه هاي پيشرفت انسان در بيرون از خانه را سامان دهند و در عين حال زندگي بهتري براي ما اين جا، روي زمين، به وجود آورند. با شنيدن نام ناسا بسياري ياد فضانورداني مي افتند که در مدار زمين يا فراسوي آن مشغول فعاليت اند يا گروه هايي از دانشمندان که ردپاي حيات را در ديگر نقاط سياره ما جست و جو مي کنند.
البته منتقدان هم هميشه حضور دارند. برخي ناسا را سازمان عظيمي مي دانند که بي سبب پول هنگفتي را مي بلعد که مي توان آن را صرف بهداشت و درمان و آموزش کرد. برخي ديگر بيان مي کنند ناسا زير پوسته فعاليت هاي مدني اش نهادي نظامي است و برخي ديگر آن را سازماني منقلب مي دانند که وظيفه اصلي اش پنهان کردن و سرپوش گذاشتن بر مدارک موجود درباره ملاقات ما با فضايي هاست! البته همه اين انتقادها فارغ از محتواي خودش نشان دهنده يک چيز بيشتر نيست و آن اين که ناسا حتي براي مخالفانش چيزي بيشتر از يک سازمان ساده علمي است. اما ناسا در حقيقت چيست؟ چگونه به وجود آمد و مأموريت و وظيفه اش چيست؟
همه چيز از جنگ جهاني دوم آغاز شد. در پايان جنگ زماني که نيروهاي متفقين آلمان را به زانو در آوردند غنيمت بزرگي وجود داشت که هم شوروي و هم آمريکا بيش از هر چيز به دنبال آن بودند. فناوري موشکي آلمان نازي به رهبري پيشوا، چنان پيشرفت کرده بود که اگر جنگ در آن ايام تمام نمي شد شايد سرنوشت امروز ما با آغاز فعاليت گسترده موشک هاي دوربرد آلمان ها تغيير مي کرد. زماني که شوروي ها پس از سقوط آلمان در ارديبهشت 1324/ مي 1945 پنه مونده را اشغال کردند متوجه شدند چيز زيادي نصيب شان نشده است آمريکايي ها پيش از آن بخش بزرگي از موشک هاي وي- 2 که در ان منطقه ساخته مي شد و مهندسان و نقشه ها را از آلمان خارج کرده بودند. در حقيقت از چند ماه پيش از آن آمريکايي ها برنامه اي به نام گيره کاغذ را آغاز کرده بودند که درصدد جذب دانشمندان آلماني بود و زماني که فون براون و همکاران موشکي او خود را داوطلبانه تسليم آمريکايي ها کردند گويي شانس به آمريکايي ها روي آورده بود.
برنامه هاي فضايي از پيش از اين تاريخ و در حد مطالعاتي آغاز شده بود اما پس از جنگ جهاني و آغاز جنگ سرد بود که ارتش آمريکا برنامه هاي متنوعي را براي ساخت موشک هاي دوربرد و قرار دادن ماهواره در مدار زمين آغاز کرد و طبيعتاً فون براون رهبري بخش بزرگي از اين برنامه را برعهده داشت.
در حالي که در ماه هاي بعد از آن شوروي ها زير سکوت سنگين ناشي از سياست پرده آهنين به فعاليت هاي خود مشغول بودند، آمريکايي ها درگير رقابت هايي بودند که ميان نيروي زميني و نيروي دريايي ارتش در گرفته بود و امکان همکاري بين اين بخش ها را براي دسترسي سريع به اهداف فضايي شان نمي داد. همين درگيري ها بود که يکي از بزرگ ترين شکست هاي آمريکا را در رقابت با ابرر قدرت ديگر جهان به بار آورد و باعث شد شوروي ها نخستين ماهواره را به فضا بفرستند. در حقيقت در 29 شهريور 20/1335 سپتامبر 1956، يعني يک سال پيش از آن که اسپوتنيک در مدار زمين قرار بگيرد، موشکي از کيپ کاناورال در ايالت فلوريدا به آسمان برخاست که با طي کردن قوسي بر فراز اقيانوس اطلس به سرعت 21 هزار کيلومتر بر ساعت رسيد و فقط با افزايش 8 هزار کيلومتر بر ساعت به سرعتش مي توانست در مدار قرار بگيرد. علت اين که اين موشک ماهواره اي در مدار قرار نداد اين بود که وزارت دفاع که حدس مي زد نيروي زميني قصد دارد با اين موشک ماهواره اي را در مدار قرار دهد و بدين ترتيب توافق انجام شده درباره عدم تمرکز اين نيرو بر فضا را زير پا بگذارد از فون بروان تعهد گرفته بود که طبقه آخر موشک بايد خالي باشد. زماني که اسپوتنيک 1 در مدار قرار گرفت بيش از هر کس فون بروان ناراحت بود. زماني که به نيروي زميني دستور داده شد تا فعاليت هاي فضايي خود را متوقف کند سياستي مبني بر نافرماني سازنده در دستور کار قرار گرفت. بر مبناي اين سياست تحقيقات فضايي اين نيرو به شکل محرمانه ادامه مي يافت. بدين ترتيب وقتي پروژه ونگارد در آزمون پرتاب خود که دو هفته پيش از پرتاب اسپوتنيک 2 به مدار بود با فاجعه مواجه شد و موشک به طور کامل منفجر شد و دوسال پس از آن که گروه فون بروان از فعاليت هاي فضايي باز داشته شده بودند، دستوري به وي ابلاغ شد که در کمترين زمان ممکن موشکي را در مدار قرار دهد. او قول داد ظرف 90 روز اين کار را انجام دهد و اين جا بود که سياست نافرماني سازنده خود را نشان داد و فون براون توانست ظرفت 84 روز اکسپلورر 1 را در مدار قرار دهد. با سفر اکسپلورر 1 به مدار زمين بود که رقابت هاي فضايي آغاز شد. کماکان شوروي بود که صاحب عنوان نخستين ها مي شد و آمريکا اگرچه از نظر تعداد مأموريت ها بر شوروي پيشي مي گرفت، در کسب رکوردهايي که سخت به آن نياز داشت عقب بود. بدين ترتيب و در اين شرايط بود که ضرورت اجتماع تمام فعاليت هاي فضايي غير نظامي زير نظر يک سازمان واحد بيش از هر زماني احساس مي شد وبدين ترتيب يکي از مهم ترين نقاط عطف تاريخ فضانوردي در سال 1337/ 1958 اتفاق افتاد. در سال 1915 ميلادي کميسيوني در ايالات متحده تأسيس شده بود که وظيفه اش نظارت و هدايت مطالعات علمي مسائل پرواز با توجه به راه حل هاي عملي بود. اين کميسيون، که به کميسيون ملي مشورتي هوانوردي يا NACA معروف بود، در سال 1337/1958 از سوي «کنش ملي هوا و فضانوردي ايالات متحده» (National Aeronautics and Space Act) که بعد از پرتاب اسپوتنيک 1تأسيس شده بود، به سازمان ملي هوا و فضا نوردي آمريکا يا NASA تغييرساختار داد و دکتر تي کيت گلنن به عنوان نخستين رييس اين سازمان انتخاب شد و بدين ترتيب ناسا به دنيا آمد و تمام ميراث کميسيون را که شامل 8 هزار کارمند، 100 ميليون دلار بودجه، 3 آزمايشگاه بزرگ و 2 پايگاه آزمايشي کوچک بود از آن خود کرد.
ناسا بلافاصله مأموريت مهمي را به مديريت فني معاون ارشد اين سازمان، دکتر هيو درايدن، آغاز کرد و آن پروژه مرکوري براي اعزام انسان به فضا بود. بدين ترتيب ناسا وارد رقابت هاي فضايي شد و به سرعت به پاي ثابت و اصلي اکتشافات فضايي تبديل شد.
در طي سال هاي بعد ناسا به سرعت توسعه پيدا کرد و کارهاي بزرگي را انجام داد. ساخت ايستگاه هاي فضايي اسکاي لب و ايستگاه بين المللي فضايي، پروژه شاتل ها، اعزام انسان به ماه، توسعه اکتشافات روباتيک، توسعه بخش علوم زمين و توسعه فناوري هاي پزشکي همه و همه باعث شده است تا اين سازمان به يکي از مهم ترين سازمان هاي علمي جهان تبديل شود. بسياري از پروژه هاي اين سازمان نتايج فوري در زندگي امروز به بار آورده است و برخي ديگر هنوز تا وارد شدن به زندگي روزمره فاصله دارند. امروز ناسا شعار اصلي و مأمورت خود را در سه جمله تعريف کرده است: «بهبود زندگي در اين جا، توسعه زندگي به بيرون و يافتن حيات در فراسوي زمين».
اما براي تأمين اين اهداف ناسا نيازمند مديريتي دقيق و دست و پنجه نرم کردن با مسايل اقتصادي و سياسي مختلف است. سازماني که براي تمرکز کردن برنامه هاي فضايي آمريکا ايجاد شده بود، اينک حدود 18 هزار نيروي متخصص و 40 هزار پيمانکار و بودجه 18 ميليارد دلار در اختيار دارد در زير نام ناسا به فعاليت مشغول است. مديريت ناسا براساس چارت به ظاهر ساده ي اداري تنظيم شده است. اين نمودار کليت بخش هاي ناسا و مديريت آن را نشان مي دهد.
سياست گذاري هاي کلي و راهبردي و نظارت بر مسايل مختلف سازمان بر عهده دفتر رياست است. دفتري که امروز يکي از فضانوردان با سابقه، يعني چارلز بولدون، مسئوليت آن را برعهده دارد و با همکاري معاونان خود آن را اداره مي کند تمامي بخش هاي ديگر پاسخگو به اين دفترند. بخش هاي اصلي مأموريت هاي ناسا که شامل تحقيقات هوانوردي، سامانه هاي کاوش، علوم و عمليات فضايي اند دفاتر اصلي طراحي مأموريت هاي ناسا را برعهده دارند. همچنين بخش ها و مراکز اصلي ناسا نيز که بازوهاي عملياتي اين سازمان به شمار مي روند در زير مجموعه مراکز ناسا پاسخگوي مديريت مرکزي در واشينگتن هستند.
- مرکز تحقيقات پروازِ دريدن (Dryden Flight Research Center): اين مرکز داخل پايگاه نيروي هوايي ادواردز در کاليفرنيا مستقر است و به افتخار پيشگام مهندسي هوايي، هيو دريدن، به اين نام خوانده مي شود. اين مرکز قلب اصلي تحقيقات ناسا براي ساخت پيشرفته ترين هواپيماهاي جهان است که از جمله آنها مي توان به هواپيماي شاتل بر 747 معروف ناسا اشاره کرد.
- مرکز تحقيقاتي گلن (Glenn Research Center): اين مرکز که در کليولند اوهايو قرار دارد در سال 1320/1942 تأسيس شد و اکنون به افتخار جان گلن به اين نام خوانده مي شود. تجهيزاتي همچون تونل يخ، تجهيزات تجربه گرانش صفر، مرکز تحقيقاتي پيشرانه هاي فضايي و تجهيزات آزمون موتور موشک در اين مجموعه قرار دارد.
- مرکز پروازهاي فضايي گادرد (Goddard Spacer Flight Center): يکي از اصيلي ترين آزمايشگاه هاي تحقيقاتي ناسا است که در سال 1959/1338 تأسيس شد. بيش از 10 هزار کارمند در اين مجموعه، که در گرين بلت ايالت مريلند قرار دارد، مشغول به کارند. در اين مرکز تحقيقات گسترده اي درباره زمين، منظومه شمسي وکيهان صورت مي گيرد و در همين حال يکي از اصلي ترين مراکزي است که طراحي و توسعه فضاپيماهاي بدون سرنشين را بر عهده دارد.برخي از طرح هاي اين مرکز جوايزي دريافت کرده اند. از جمله پروژه کوبي (COBE) که در سال 1385/2006 جايزه نوبل فيزيک را براي دانشمند اين مرکز، جان متر، به همراه آورد. طرح رصدخانه هاي فضايي بزرگ ناسا، پروژه نظارت زمين و بسياري ديگر از فضاپيماهاي روباتيک و مأموريت هاي فضايي اين گونه با مشارکت اين مرکز طراحي شده اند.
- آزمايشگاه کاوش هاي روباتيک ناسا (آزمايشگاه جت پيشرانJet Propulsion Laboratory): که به اختصار JPL ناميده مي شود در دره سن گابريل در حاشيه شهر لس آنجلس در ايالت کاليفرنيا قرار دارد. اين مرکز با هماهنگي موسسه فناوري کاليفرنيا (Caltech) اداره مي شود. اين مرکز طراحي و مديريت اکتشافات بي سرنشين ميان سياره اي و همچنين کاوش هايي را برعهده دارد که از مدار زمين براي بررسي جهان صورت مي گيرد. در عين حال مديريت شبکه ارتباطي اعماق آسمان (Deep space Netwrork) بر عهده اين آزمايشگاه است. اين مرکز همان جايي است که موفق ترين پروژه هاي کاوش منظومه شمسي، نظير مأمرويت هاي روباتيک به مقصد سياره سرخ، مأموريت هاي کاوشکر زحل و مشتري و امثال آن، در آن جا صورت گرفته است. مأموريت هايي که از سوي اين مرکز طراحي و ميدريت شده اند بيشترين توليدات علمي را براي افزايش درک ما از جهان به همراه داشته اند. حدود 5 هزار نفر کارمند تمام وقت و چند هزار نفر کارمند قراردادي و موقت در اين مرکز به فعاليت مشغول اند.
- مرکز فضايي ليندون جانسون (Johnson Space Center Lyndon B.) که در هيوستون تگزاس قرار دارد مرکز اصلي مديريت و هدايت پروازهاي فضايي سرنشين دار آمريکا است. اين مرکز که به مرکز پروازهاي سرنشين دار نيز معروف است در سال 1337/1985 توسط سناتور ليندون جانسون و براي تحقق برنامه فضايي رئيس جمهور کندي، که سفر به ماه را مطرح کرده بود، تأسيس شد. اين مرکز شامل تجهيزات و امکانات مربوط به هدايت مأموريت هاي فضايي سرنشين دار (آپولو، ايستگاه فضايي، شاتل هاي فضايي و..) و همچنين آزمايشگاه هاي آزمون مأموريت هاي فضايي و شبيه سازي شرايط مأموريت ها و استخرهاي تمريني فضانوردان است.
- مرکز فضايي کندي ( Kennedy Space center): يکي از بزرگ ترين ايستگاه هاي پرتاب هاي فضايي است. پرتاب هاي شاتل هاي فضايي، پرتاب انسان به سوي ماه و بسياري از مأموريت هاي سرنشين دار و بي سرنشين از مجموعه سکوهاي اين مجموعه فضايي صورت مي گيرد. اين مرکز در جزيره مريت در حاشيه اقيانوس و در ايالت فلوريدا قرار دارد. غير از سکوهاي پرتاب متنوع اين مرکز ساختمان عظيمي که سوار کردن شاتل هاي فضايي درون آن صورت مي گيرد و همچنين سکوي متحرک غول پيکري که شاتل ها و ديگر فضاپيماها را از ساختمان مونتاژ به سکو منتقل مي کنند بخشي از فناوري هاي پيش رو بودند که براي نخستين بار در اين مرکز به کار گرفته شدند.
- مرکز پروازهاي فضايي مارشال (Space Flight Center Marshall): اين مرکز که در ايالت آلاباما قرار دارد يکي از مراکز غير نظامي تحقيق، ساخت و آزمون پيشرانه هاي سفينه هاي فضايي و موشکي است. در حال حاضر تمرکز اصلي اين مرکز بر روي پيشران شاتل ها و تمرين دادن خدمه ايستگاه فضايي است.
- مرکز تحقيقات لانگلي (Langley Research Center): اين مرکز يکي از مراکز قديمي ناسا است که در سال 1917 تأسيس شده و در ايالت ويرجينيا قرار دارد. در اين مرکز تحقيقات گسترده يا بر روي فضاپيماها، امنيت پيرواز، سازه هاي مورد نياز در بدنه فضاپيماها، برنامه هاي سفر به ماه، مريخ و همچنين علوم زمين صورت مي گيرد.
- مرکز فضايي استنيس (Stennis Space Center): بزرگ ترين تجهيزات آزمون موتورهاي موشکي ناسا است. اين مرکز در سال 1340/1961 در مرز ايالت مي سي سي پي و لوييزيانا تأسيس شد و بسياري از پيشران هاي معروف ناسا در آن مورد آزمون قرار گرفته اند.
هريک از مراکز ذکر شده سازمان عظيمي را تشکيل مي دهند که بخش هاي متعددي در زير مجموعه خود دارند. تحقيقات هريک از اين بخش هاي اصلي حوزههاي بسيار وسيع تري از آنچه فهرست وار در بالا به آن اشاره شد را در بر مي گيرند و در کنار آنها مراکز ديگري چون موسسه علوم فضايي گادرد به تحقيق بر روي علوم جوّي و زمين مي پردازند. بخش هايي چون سلامت و بهداشت فضانوردان، مسائل تغييرات اقليم، علم مواد و مهندسي و الکترونيک و از همه مهم تر علوم زيستي حيات و تقريباً هرچه که فکر کنيد در مجموعه عظيمي به نام ناسا جاي گرفته است و به همين سبب شما تقريباً همه نوع تخصصي را در بين کارمندان پر شمار ناسا پيدا مي کنيد.
شاخه هاي ناسا اينک به تمام حوزه هاي دانش و فناوري وارد شده است و در حال توسعه دانش هاي مختلف در مرزهاي آن است. بدين ترتيب است که ناسا فراتر از يک سازمان ملي به نمادي از علاقه انسان به درک ناشناخته ها بدل شده است. اگرچه در پشت اين ظاهر زيبا و دوست داشتني جنگ هاي هميشگي مديريتي و مذاکرات طاقت فرساي سياسي و اقتصادي در جريان است و گاه رويکرد چنين سازمان بزرگي به تصميمي سياسي وابسته مي شود، با همه اين حرف ها ناسا هنوز و احتمالاً تا مدت هاي طولاني بازيگر اصلي اکتشافات فضايي جهان باقي خواهد ماند.
منبع: ماهنامه نجوم، شماره 196
البته منتقدان هم هميشه حضور دارند. برخي ناسا را سازمان عظيمي مي دانند که بي سبب پول هنگفتي را مي بلعد که مي توان آن را صرف بهداشت و درمان و آموزش کرد. برخي ديگر بيان مي کنند ناسا زير پوسته فعاليت هاي مدني اش نهادي نظامي است و برخي ديگر آن را سازماني منقلب مي دانند که وظيفه اصلي اش پنهان کردن و سرپوش گذاشتن بر مدارک موجود درباره ملاقات ما با فضايي هاست! البته همه اين انتقادها فارغ از محتواي خودش نشان دهنده يک چيز بيشتر نيست و آن اين که ناسا حتي براي مخالفانش چيزي بيشتر از يک سازمان ساده علمي است. اما ناسا در حقيقت چيست؟ چگونه به وجود آمد و مأموريت و وظيفه اش چيست؟
همه چيز از جنگ جهاني دوم آغاز شد. در پايان جنگ زماني که نيروهاي متفقين آلمان را به زانو در آوردند غنيمت بزرگي وجود داشت که هم شوروي و هم آمريکا بيش از هر چيز به دنبال آن بودند. فناوري موشکي آلمان نازي به رهبري پيشوا، چنان پيشرفت کرده بود که اگر جنگ در آن ايام تمام نمي شد شايد سرنوشت امروز ما با آغاز فعاليت گسترده موشک هاي دوربرد آلمان ها تغيير مي کرد. زماني که شوروي ها پس از سقوط آلمان در ارديبهشت 1324/ مي 1945 پنه مونده را اشغال کردند متوجه شدند چيز زيادي نصيب شان نشده است آمريکايي ها پيش از آن بخش بزرگي از موشک هاي وي- 2 که در ان منطقه ساخته مي شد و مهندسان و نقشه ها را از آلمان خارج کرده بودند. در حقيقت از چند ماه پيش از آن آمريکايي ها برنامه اي به نام گيره کاغذ را آغاز کرده بودند که درصدد جذب دانشمندان آلماني بود و زماني که فون براون و همکاران موشکي او خود را داوطلبانه تسليم آمريکايي ها کردند گويي شانس به آمريکايي ها روي آورده بود.
برنامه هاي فضايي از پيش از اين تاريخ و در حد مطالعاتي آغاز شده بود اما پس از جنگ جهاني و آغاز جنگ سرد بود که ارتش آمريکا برنامه هاي متنوعي را براي ساخت موشک هاي دوربرد و قرار دادن ماهواره در مدار زمين آغاز کرد و طبيعتاً فون براون رهبري بخش بزرگي از اين برنامه را برعهده داشت.
در حالي که در ماه هاي بعد از آن شوروي ها زير سکوت سنگين ناشي از سياست پرده آهنين به فعاليت هاي خود مشغول بودند، آمريکايي ها درگير رقابت هايي بودند که ميان نيروي زميني و نيروي دريايي ارتش در گرفته بود و امکان همکاري بين اين بخش ها را براي دسترسي سريع به اهداف فضايي شان نمي داد. همين درگيري ها بود که يکي از بزرگ ترين شکست هاي آمريکا را در رقابت با ابرر قدرت ديگر جهان به بار آورد و باعث شد شوروي ها نخستين ماهواره را به فضا بفرستند. در حقيقت در 29 شهريور 20/1335 سپتامبر 1956، يعني يک سال پيش از آن که اسپوتنيک در مدار زمين قرار بگيرد، موشکي از کيپ کاناورال در ايالت فلوريدا به آسمان برخاست که با طي کردن قوسي بر فراز اقيانوس اطلس به سرعت 21 هزار کيلومتر بر ساعت رسيد و فقط با افزايش 8 هزار کيلومتر بر ساعت به سرعتش مي توانست در مدار قرار بگيرد. علت اين که اين موشک ماهواره اي در مدار قرار نداد اين بود که وزارت دفاع که حدس مي زد نيروي زميني قصد دارد با اين موشک ماهواره اي را در مدار قرار دهد و بدين ترتيب توافق انجام شده درباره عدم تمرکز اين نيرو بر فضا را زير پا بگذارد از فون بروان تعهد گرفته بود که طبقه آخر موشک بايد خالي باشد. زماني که اسپوتنيک 1 در مدار قرار گرفت بيش از هر کس فون بروان ناراحت بود. زماني که به نيروي زميني دستور داده شد تا فعاليت هاي فضايي خود را متوقف کند سياستي مبني بر نافرماني سازنده در دستور کار قرار گرفت. بر مبناي اين سياست تحقيقات فضايي اين نيرو به شکل محرمانه ادامه مي يافت. بدين ترتيب وقتي پروژه ونگارد در آزمون پرتاب خود که دو هفته پيش از پرتاب اسپوتنيک 2 به مدار بود با فاجعه مواجه شد و موشک به طور کامل منفجر شد و دوسال پس از آن که گروه فون بروان از فعاليت هاي فضايي باز داشته شده بودند، دستوري به وي ابلاغ شد که در کمترين زمان ممکن موشکي را در مدار قرار دهد. او قول داد ظرف 90 روز اين کار را انجام دهد و اين جا بود که سياست نافرماني سازنده خود را نشان داد و فون براون توانست ظرفت 84 روز اکسپلورر 1 را در مدار قرار دهد. با سفر اکسپلورر 1 به مدار زمين بود که رقابت هاي فضايي آغاز شد. کماکان شوروي بود که صاحب عنوان نخستين ها مي شد و آمريکا اگرچه از نظر تعداد مأموريت ها بر شوروي پيشي مي گرفت، در کسب رکوردهايي که سخت به آن نياز داشت عقب بود. بدين ترتيب و در اين شرايط بود که ضرورت اجتماع تمام فعاليت هاي فضايي غير نظامي زير نظر يک سازمان واحد بيش از هر زماني احساس مي شد وبدين ترتيب يکي از مهم ترين نقاط عطف تاريخ فضانوردي در سال 1337/ 1958 اتفاق افتاد. در سال 1915 ميلادي کميسيوني در ايالات متحده تأسيس شده بود که وظيفه اش نظارت و هدايت مطالعات علمي مسائل پرواز با توجه به راه حل هاي عملي بود. اين کميسيون، که به کميسيون ملي مشورتي هوانوردي يا NACA معروف بود، در سال 1337/1958 از سوي «کنش ملي هوا و فضانوردي ايالات متحده» (National Aeronautics and Space Act) که بعد از پرتاب اسپوتنيک 1تأسيس شده بود، به سازمان ملي هوا و فضا نوردي آمريکا يا NASA تغييرساختار داد و دکتر تي کيت گلنن به عنوان نخستين رييس اين سازمان انتخاب شد و بدين ترتيب ناسا به دنيا آمد و تمام ميراث کميسيون را که شامل 8 هزار کارمند، 100 ميليون دلار بودجه، 3 آزمايشگاه بزرگ و 2 پايگاه آزمايشي کوچک بود از آن خود کرد.
ناسا بلافاصله مأموريت مهمي را به مديريت فني معاون ارشد اين سازمان، دکتر هيو درايدن، آغاز کرد و آن پروژه مرکوري براي اعزام انسان به فضا بود. بدين ترتيب ناسا وارد رقابت هاي فضايي شد و به سرعت به پاي ثابت و اصلي اکتشافات فضايي تبديل شد.
در طي سال هاي بعد ناسا به سرعت توسعه پيدا کرد و کارهاي بزرگي را انجام داد. ساخت ايستگاه هاي فضايي اسکاي لب و ايستگاه بين المللي فضايي، پروژه شاتل ها، اعزام انسان به ماه، توسعه اکتشافات روباتيک، توسعه بخش علوم زمين و توسعه فناوري هاي پزشکي همه و همه باعث شده است تا اين سازمان به يکي از مهم ترين سازمان هاي علمي جهان تبديل شود. بسياري از پروژه هاي اين سازمان نتايج فوري در زندگي امروز به بار آورده است و برخي ديگر هنوز تا وارد شدن به زندگي روزمره فاصله دارند. امروز ناسا شعار اصلي و مأمورت خود را در سه جمله تعريف کرده است: «بهبود زندگي در اين جا، توسعه زندگي به بيرون و يافتن حيات در فراسوي زمين».
اما براي تأمين اين اهداف ناسا نيازمند مديريتي دقيق و دست و پنجه نرم کردن با مسايل اقتصادي و سياسي مختلف است. سازماني که براي تمرکز کردن برنامه هاي فضايي آمريکا ايجاد شده بود، اينک حدود 18 هزار نيروي متخصص و 40 هزار پيمانکار و بودجه 18 ميليارد دلار در اختيار دارد در زير نام ناسا به فعاليت مشغول است. مديريت ناسا براساس چارت به ظاهر ساده ي اداري تنظيم شده است. اين نمودار کليت بخش هاي ناسا و مديريت آن را نشان مي دهد.
سياست گذاري هاي کلي و راهبردي و نظارت بر مسايل مختلف سازمان بر عهده دفتر رياست است. دفتري که امروز يکي از فضانوردان با سابقه، يعني چارلز بولدون، مسئوليت آن را برعهده دارد و با همکاري معاونان خود آن را اداره مي کند تمامي بخش هاي ديگر پاسخگو به اين دفترند. بخش هاي اصلي مأموريت هاي ناسا که شامل تحقيقات هوانوردي، سامانه هاي کاوش، علوم و عمليات فضايي اند دفاتر اصلي طراحي مأموريت هاي ناسا را برعهده دارند. همچنين بخش ها و مراکز اصلي ناسا نيز که بازوهاي عملياتي اين سازمان به شمار مي روند در زير مجموعه مراکز ناسا پاسخگوي مديريت مرکزي در واشينگتن هستند.
مراکز اصلي ناسا
- مرکز تحقيقات پروازِ دريدن (Dryden Flight Research Center): اين مرکز داخل پايگاه نيروي هوايي ادواردز در کاليفرنيا مستقر است و به افتخار پيشگام مهندسي هوايي، هيو دريدن، به اين نام خوانده مي شود. اين مرکز قلب اصلي تحقيقات ناسا براي ساخت پيشرفته ترين هواپيماهاي جهان است که از جمله آنها مي توان به هواپيماي شاتل بر 747 معروف ناسا اشاره کرد.
- مرکز تحقيقاتي گلن (Glenn Research Center): اين مرکز که در کليولند اوهايو قرار دارد در سال 1320/1942 تأسيس شد و اکنون به افتخار جان گلن به اين نام خوانده مي شود. تجهيزاتي همچون تونل يخ، تجهيزات تجربه گرانش صفر، مرکز تحقيقاتي پيشرانه هاي فضايي و تجهيزات آزمون موتور موشک در اين مجموعه قرار دارد.
- مرکز پروازهاي فضايي گادرد (Goddard Spacer Flight Center): يکي از اصيلي ترين آزمايشگاه هاي تحقيقاتي ناسا است که در سال 1959/1338 تأسيس شد. بيش از 10 هزار کارمند در اين مجموعه، که در گرين بلت ايالت مريلند قرار دارد، مشغول به کارند. در اين مرکز تحقيقات گسترده اي درباره زمين، منظومه شمسي وکيهان صورت مي گيرد و در همين حال يکي از اصلي ترين مراکزي است که طراحي و توسعه فضاپيماهاي بدون سرنشين را بر عهده دارد.برخي از طرح هاي اين مرکز جوايزي دريافت کرده اند. از جمله پروژه کوبي (COBE) که در سال 1385/2006 جايزه نوبل فيزيک را براي دانشمند اين مرکز، جان متر، به همراه آورد. طرح رصدخانه هاي فضايي بزرگ ناسا، پروژه نظارت زمين و بسياري ديگر از فضاپيماهاي روباتيک و مأموريت هاي فضايي اين گونه با مشارکت اين مرکز طراحي شده اند.
- آزمايشگاه کاوش هاي روباتيک ناسا (آزمايشگاه جت پيشرانJet Propulsion Laboratory): که به اختصار JPL ناميده مي شود در دره سن گابريل در حاشيه شهر لس آنجلس در ايالت کاليفرنيا قرار دارد. اين مرکز با هماهنگي موسسه فناوري کاليفرنيا (Caltech) اداره مي شود. اين مرکز طراحي و مديريت اکتشافات بي سرنشين ميان سياره اي و همچنين کاوش هايي را برعهده دارد که از مدار زمين براي بررسي جهان صورت مي گيرد. در عين حال مديريت شبکه ارتباطي اعماق آسمان (Deep space Netwrork) بر عهده اين آزمايشگاه است. اين مرکز همان جايي است که موفق ترين پروژه هاي کاوش منظومه شمسي، نظير مأمرويت هاي روباتيک به مقصد سياره سرخ، مأموريت هاي کاوشکر زحل و مشتري و امثال آن، در آن جا صورت گرفته است. مأموريت هايي که از سوي اين مرکز طراحي و ميدريت شده اند بيشترين توليدات علمي را براي افزايش درک ما از جهان به همراه داشته اند. حدود 5 هزار نفر کارمند تمام وقت و چند هزار نفر کارمند قراردادي و موقت در اين مرکز به فعاليت مشغول اند.
- مرکز فضايي ليندون جانسون (Johnson Space Center Lyndon B.) که در هيوستون تگزاس قرار دارد مرکز اصلي مديريت و هدايت پروازهاي فضايي سرنشين دار آمريکا است. اين مرکز که به مرکز پروازهاي سرنشين دار نيز معروف است در سال 1337/1985 توسط سناتور ليندون جانسون و براي تحقق برنامه فضايي رئيس جمهور کندي، که سفر به ماه را مطرح کرده بود، تأسيس شد. اين مرکز شامل تجهيزات و امکانات مربوط به هدايت مأموريت هاي فضايي سرنشين دار (آپولو، ايستگاه فضايي، شاتل هاي فضايي و..) و همچنين آزمايشگاه هاي آزمون مأموريت هاي فضايي و شبيه سازي شرايط مأموريت ها و استخرهاي تمريني فضانوردان است.
- مرکز فضايي کندي ( Kennedy Space center): يکي از بزرگ ترين ايستگاه هاي پرتاب هاي فضايي است. پرتاب هاي شاتل هاي فضايي، پرتاب انسان به سوي ماه و بسياري از مأموريت هاي سرنشين دار و بي سرنشين از مجموعه سکوهاي اين مجموعه فضايي صورت مي گيرد. اين مرکز در جزيره مريت در حاشيه اقيانوس و در ايالت فلوريدا قرار دارد. غير از سکوهاي پرتاب متنوع اين مرکز ساختمان عظيمي که سوار کردن شاتل هاي فضايي درون آن صورت مي گيرد و همچنين سکوي متحرک غول پيکري که شاتل ها و ديگر فضاپيماها را از ساختمان مونتاژ به سکو منتقل مي کنند بخشي از فناوري هاي پيش رو بودند که براي نخستين بار در اين مرکز به کار گرفته شدند.
- مرکز پروازهاي فضايي مارشال (Space Flight Center Marshall): اين مرکز که در ايالت آلاباما قرار دارد يکي از مراکز غير نظامي تحقيق، ساخت و آزمون پيشرانه هاي سفينه هاي فضايي و موشکي است. در حال حاضر تمرکز اصلي اين مرکز بر روي پيشران شاتل ها و تمرين دادن خدمه ايستگاه فضايي است.
- مرکز تحقيقات لانگلي (Langley Research Center): اين مرکز يکي از مراکز قديمي ناسا است که در سال 1917 تأسيس شده و در ايالت ويرجينيا قرار دارد. در اين مرکز تحقيقات گسترده يا بر روي فضاپيماها، امنيت پيرواز، سازه هاي مورد نياز در بدنه فضاپيماها، برنامه هاي سفر به ماه، مريخ و همچنين علوم زمين صورت مي گيرد.
- مرکز فضايي استنيس (Stennis Space Center): بزرگ ترين تجهيزات آزمون موتورهاي موشکي ناسا است. اين مرکز در سال 1340/1961 در مرز ايالت مي سي سي پي و لوييزيانا تأسيس شد و بسياري از پيشران هاي معروف ناسا در آن مورد آزمون قرار گرفته اند.
هريک از مراکز ذکر شده سازمان عظيمي را تشکيل مي دهند که بخش هاي متعددي در زير مجموعه خود دارند. تحقيقات هريک از اين بخش هاي اصلي حوزههاي بسيار وسيع تري از آنچه فهرست وار در بالا به آن اشاره شد را در بر مي گيرند و در کنار آنها مراکز ديگري چون موسسه علوم فضايي گادرد به تحقيق بر روي علوم جوّي و زمين مي پردازند. بخش هايي چون سلامت و بهداشت فضانوردان، مسائل تغييرات اقليم، علم مواد و مهندسي و الکترونيک و از همه مهم تر علوم زيستي حيات و تقريباً هرچه که فکر کنيد در مجموعه عظيمي به نام ناسا جاي گرفته است و به همين سبب شما تقريباً همه نوع تخصصي را در بين کارمندان پر شمار ناسا پيدا مي کنيد.
شاخه هاي ناسا اينک به تمام حوزه هاي دانش و فناوري وارد شده است و در حال توسعه دانش هاي مختلف در مرزهاي آن است. بدين ترتيب است که ناسا فراتر از يک سازمان ملي به نمادي از علاقه انسان به درک ناشناخته ها بدل شده است. اگرچه در پشت اين ظاهر زيبا و دوست داشتني جنگ هاي هميشگي مديريتي و مذاکرات طاقت فرساي سياسي و اقتصادي در جريان است و گاه رويکرد چنين سازمان بزرگي به تصميمي سياسي وابسته مي شود، با همه اين حرف ها ناسا هنوز و احتمالاً تا مدت هاي طولاني بازيگر اصلي اکتشافات فضايي جهان باقي خواهد ماند.
منبع: ماهنامه نجوم، شماره 196
