واژه ي کمربند و بندي ميان فارسي و انگليسي؟

البته اين واژه نخست در دوره ي باستان، توسط گزنوفون، مزدوري يوناني که گماشته ارتش ايران بوده و بعدها به نوشتن تاريخ روي آورد، به صورتparadeisosبه يوناني رفته و سپس به واسطه ي زبان لاتين به ديگر زبان هاي اروپايي به ويژه انگليسي رسيده است. خود «پئيري» اوستايي هم معني و هم ريشه ي «پيرا، پيرامون» در فارسي است و با peri يوناني هم معني و هم ريشه است «مثلا perimeter انگليسي از ريشه ي يوناني گرفته شده و معني اش «پيرامون و محيط» است.)
«دئه زه» نيز از ريشه ي dheighهند و اروپايي باستان به معني ورز دادن، شکل دادن است. مثل «dough» در انگليسي: خمير.) پس معني اصلي «پئيري دئه زه»،يعني «پرچيني که درون آن را شکل داده اند» و البته منظور از شکل دادن، گل آرايي و باغ سازي است؛ کاري که در دين زرتشت به آن توصيه ي فراوان شده است. اين واژه در فارسي نو به صورت «پرديس» و«پاليز» درآمده است که هر دو همين معني را مي دهند و البته گزنوفون هم به صورت «بوستان هايي وسيع که اشراف پارسي در آن ها خوش گذراني مي کردند » توصيف کرده است. اگر بخواهيم يک مثال کوچک هم درباره ي هم ريشگي دروغين بزنيم، بد نيست به عدد «شش» فارسي و «شيشا» عبري اشاره کنيم که هردو هم معني شبيه اند، اما شش فارسي، ريشه ي هند واروپايي دارد (مثلا باsix انگليسي هم ريشه است) و شيشا/شيش عبري، ريشه ي سامي دارد. «مثلاً با ست عربي هم ريشه است». بگذريم. اکنون بد نيست بپردازيم به واژگان درخواستي اين شماره که دوست عزيزي پيشنهاد داده اند.
اين واژگان که همگي به بند مربوط مي شوند «کمربند» «بندbind»,«bond»,«band» «cummerbund» و «bund» هستند. اکنون به سادگي مي توانيم مشخص کنيم که ماجراي اين واژگان چيست. «بند» فارسي bind»,«bond»,«band» و «bund» انگليسي، همگي هم معني و از ريشه ي «bhendh» هند و اروپايي آغازين هستند، پس وام واژه نيستند، بلکه در هردو زبان واژه هايي اصيل هستند که به نياکان مشترک هند واروپايي برمي گردند. مثلاً واژگان انگليسي«band» و... همگي با «binten» آلماني و «bindan» گرماني باستان ريشه ي مشترک دارند و البته «بند» فارسي نيز با «بند» اوستايي و «bandhati»سنسکريت ريشه ي مشترک دارند. اما از همين ريشه «بند» در فارسي، در ترکيب با واژه ي «کمر»، واژه «کمربند» ساخته شده و سپس اين واژه به انگليسي راه يافته و شده «cummerbund»؛ بنابراين «cummerbund» يک وام واژه ي ايراني در زبان انگليسي است.
در پايان بد نيست به يک نکته ي قشنگ هم اشاره کنيم: واژه ي «روبان» که از زبان فرانسه به فارسي آمده است (ruban در فرانسه باستان و ribbon در انگليسي)، خود از ريشه ي «bandan» گرماني گرفته شده است؛ يعني وام واژه اي است که با چند واسطه پي در پي به ريشه ي اصلي هند و اروپايي باز مي گردد!
منبع: نشريه همشهري دانستنيها شماره 34