نقش بهداشت و آموزش در رشد اقتصادی(2)

نقش بهداشت و آموزش اقتصادی برخی کشورهای در حال توسعه (1990ـ2006)

الگوی تجربی تحقیق

بر اساس روش مطرح شده توسط نالس و اوون(1995)، با وارد نمودن سرمایه انسانی مشتمل بر آموزش و بهداشت در الگوی رشد سولو، می توان به بررسی رابطه بهداشت، آموزش و رشد اقتصادی پرداخت. الگوی مورد نظر در چارچوب داده های تلفیقی می باشد. فرض بر این است که، تابع تولید کاپ ـ داگلاس با بازدهی ثابت نسبت به مقیاس است.
پویایی های k، e و h به صورت زیر می باشد:
δ نرخ استهلاک است که در طول زمان برای تمام کشورها ثابت می باشد. با این وجود مقادیر تعادلی بلندمدت متغیرها را می توان اسخراج کرد.
در مدل با داده های تلفیقی s_ki، s_hi و s_ei به ازای زمان های متفاوت، متغیر است؛ یعنی در طول زمان تغییر می کنند. بنابراین، معادله (13) را می توان به صورت مدل با داده های تلفیقی دینامیکی زیر نوشت:
روابط بالا نشانگر این مطلب است که هر چه بیشتر باشد، سرعت همگرایی به تعادل بلند مدت بیشتر است. به طور مشابه می توان برای روابط 16-14 مانند رابطه 17 فرم کلی مدل با داده های تلفیقی دینامیکی نوشت.

برآورد الگو و نتایج

روش برآورد معادلات 20-18 با استفاده از مدل داده های ترکیبی پویا برای 39 کشور درحال توسعه، که دربین آنها کشورهای مسلمان نیز وجود دارند، طی دوره زمانی 2006-1990 می باشد. بدین منظور، سه رگرسیون اثر ثابت[2] برآورد شده است. وقفه مرتبه اول لگاریتم تولید ناخالص داخلی سرانه ((LG(-1)، لگاریتم نسبت سرمایه گذاری به پس انداز (LINV )، و لگاریتم مجموع نرخ رشد جمعیت، نرخ استهلاک و نرخ رشد تکنولوژی(LPOP)، که بعضا نرخ رشد نیروی کار نیز نامیده شده اند، در هر سه رگرسیون تکرار شده است. برای بررسی بهتر نقش هر یک از شاخص های سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی، ابتدا در رگرسیون اول، علاوه بر سه متغیر اصلی شاخص تعداد تخت بیمارستان به ازای هر 10000 نفر(LBED) و نسبت دانش آموز به معلم(LPUPIL) به عنوان متغیر توضیحی بکار گرفته شده است. در رگرسیون دوم، به جای تعداد تخت، تعداد پزشک به ازای هر 10000 نفر (LDOC) به عنوان شاخص بهداشت استفاده شده و در رگرسیون سوم، هر دو شاخص بهداشت و شاخص آموزش در متغیرهای توضیحی آورده شده است. نتایج برآورد به ترتیب در جداول شماره 3-1 نمایان می باشد.
نتایج حاصل از برآورد نشان می دهد که، در هر سه رگرسیون ضریب سرمایه گذاری فیزیکی(LINV) مثبت و معنی دار، اما ضریب نرخ رشد نیروی کار (LPOP) بی معنی است. بنابراین، سرمایه گذاری فیزیکی در این گروه از کشورها موجب رشد اقتصادی می شود. اما نرخ رشد نیروی کار، هیچ اثری بر رشد ندارد. این امر نشانگر بی کشش بودن عرضه کل نسبت به عرضه نیروی کار است. ضریب نسبت دانش آموز به معلم در هر سه مدل برآورد شده منفی و معنی دار است. بنابراین، با افزایش تعداد معلم نسبت به دانش آموز، رشد اقتصادی افزایش می یابد. این موضوع، بیانگر اهمیت بالای سرمایه گذاری در آموزش در کشورهای درحال توسعه می باشد. ضریب شاخص های بهداشت در هر سه رگرسیون، در سطح 10 درصد معنی دار می باشد. اما در مجموع، مقادیر پارامترهای برآورد شده برای بخش بهداشت کمتر از آموزش است. به این معنی که، اثر آموزش نسبت به بهداشت بر رشد اقتصادی در این گروه کشورها بیشتر است. نتایج به دست آمده، همسو با نتایج حاصل شده از مطالعه لی و هوانگ(2008) و بر خلاف نتایج نالس و اون(1997) و مک دونالد و رابرتز (200) می باشد.
جدول شماره (1): نتایج برآورد رگرسیون اول
جدول شماره (2): نتایج برآورد رگرسیون دوم
جدول شماره (3): نتایج برآورد رگرسیون سوم

نتیجه گیری

سرمایه انسانی از دیرباز به عنوان عامل اثرگذار بر عملکرد اقتصادی و اجتماعی مطرح بوده است. بر اساس آموزه های اسلامی، سرمایه گذاری در نیروی انسانی، نقشی اساسی در رشد و پیشرفت جوامع بشری ایفا می کند، در ادبیات اقتصادی، متفکرانی چون آدام اسمیت و آلفرد مارشال نیز سرمایه انسانی را عامل افزایش ثروت ملت ها قلمداد کرده اند. اما توجه جدی به اهمیت و نقش سرمایه انسانی از دهه 1960 شروع شد. در این راستا، شولتز و دنیسون سرمایه انسانی را در کنار سایر عوامل تولید قرار داده و آن را در در رشد اقتصاد مؤثر شمردند. از دهه مذکور مطالعات فراوانی در این زمینه انجام شد، به طوری که در نظریه های رشد اقتصادی نیز اهمیت و نقش این عامل برجسته و نمودار شد.
رویکرد مدل های رشد نسبت به سرمایه انسانی تقریباً متفاوت می باشد. بعضی از مدل های رشد، سرمایه انسانی را مانند سایر عوامل تولید درنظر می گیرند و بعضی دیگر، سرمایه انسانی را عامل مؤثر بر بهره وری می دانند. به هر حال، در همه نظریه های رشد این اتفاق نظر وجود دارد که رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها توسط سرمایه و منابع انسانی کشورها مشخص می شود. این مهم را می توان در رشد اقتصادی کشورهای پیشرفته و درحال پیشرفت، در دهه های اخیر مشاهده نمود. از این رو، نقش سرمایه انسانی در فرایند برنامه ریزی، تصمیم گیری و سیاستگذاری اقتصادی کشورها برجسته تر می شود. با این وجود، بررسی نقش سرمایه انسانی در عملکرد اقتصاد خالی از فایده نمی باشد.
در این تحقیق، سرمایه انسانی به آموزش و بهداشت تفکیک شده است. نتایج حاصل از برآوردها نشان می دهد که، آموزش و بهداشت می توانند نقش مهمی در رشد اقتصادی کشورهای مورد مطالعه بازی کند. اما نکته مهم قابل اشاره این است که، نقش آموزش در این کشورها نسبت به بهداشت در رشد اقتصاد برجسته تر است که ناشی از سهم بیشتر مخارج آموزشی نسبت به مخارج بهداشتی در این کشورها می باشد. با این وجود، برای بهبود بیشتر رشد اقتصادی و افزایش استانداردهای زندگی، باید کشورها سعی در ارتقای شاخص های توسعه انسانی داشته باشند.
با توجه به تأکید بسیار اسلام بر آموزش و بهداشت، مطالعات تحقیقی بعدی می تواند به بررسی کارکرد سرمایه گذاری در سرمایه انسانی در چارچوب اقتصاد اسلامی بپردازد. در این بررسی می توان به صورت خاص به تحقیق در مورد اثرگذاری آموزش های دینی بر فرایند توسعه پرداخت.
جدول شماره (4) : اسامی کشور های در حال توسعه

منابع آماری

برای جمع آوری داده ها از نرم افزار و سایت های زیر استفاده شده است.
http://stats.uis.unesco.org/unesco/tableViewer/document.aspx?ReportId=136&IF_Language=eng&Br_Topic=0
world Development Indicarors(WDI,2008)
http://www.who.int/research/en/

پی نوشت ها :

* ( استادیار دانشگاه شیراز. دریافت: 10/10/88 ـ پذیرش: 88/12/1 dr.marzban@gmail.com)
1. لازم به ذکر می باشد که در مطالعه تجربی منکیو و دیگران (1992) مجموع نرخ استهلاک و نرخ رشد تکنولوژی برابر با 5 درصد فرض شده است از این رو، در این تحقیق مبنا را بر 5 درصد گرفته شده است.
2. Fixed Effect Regression.

منابع:
ـ Aka، Bedia F. and Dumont، Jean-Christophe، «Health، Education and Economic Growth: Testing for Long-Run Relationships and Causal Links in the United States، Applied Econometrics and International Development، 2008، Vol. 8، p. 101-108.
ـ Bhargava، A، Nutrition، Health، and Economic Development: Some Policy Priorities، Commission on Macroeconomics and Health، WHO Working Paper Series، 2001، No: 14.
ـ Bloom، D. E، Education and Public Health: Mutual Challenges Worldwide، Comparative Education Review، 2005، Vol. 49، p.437–451.
ـ Bloom، D. E.، Canning، D.، and Graham، B، Longevity and Life-Cycle Savings، Scandinavian. Journal of Economics، 2003، Vol. 105، pp.319–338.
ـ Bloom، D. E.، Canning، D.، and Jamison، D، Health، Wealth and Welfare. Finance and Development، 2004، Vol. 41، p.10–15.
ـ Currie J.، Madrian، B.C، Health، Health Insurance and the Labor Market، In: Ashenfelter O، Card D، eds. Handbook of Labor Economics، Vol. 3. Netherlands، Elsevier Science BV، 1999، p.3309–3415.
ـ -Jack، W، Lewis، Maureen، Health Investments and Economic Growth: Macroeconomic Evidence and Microeconomic Foundations، Policy Research Working Paper.، 2009، No: 4877.
ـ Knowles، S.، and Owen، D، Health Capital and Cross-Country Variation in Income Per Capita in the Mankiw–Romer–Weil model، Economics Letters، 1995، Vol.48، p.99-106.
ـ Knowles، S and Owen، D، Education and Health in an Effective Labour Empirical Growth Model، Economic Record، 1997، Vol. 73، pp. 14-28.
ـ LI، Hongyi and HUANG، Liang، Health، education، and economic growth in China: Empirical findings and implications”، China Economic Review.، Vol. 20. pp. 374-387.
ـ Mankiw، N. G، et al.، “A Contribution to the Empirics of Economic Growth، Quarterly Journal of Economics، Vol. 107. pp. 407-437.
ـ McDonald، Scott، and Jannifer، Roberts، Growth and Multiple Forms of Human Capital in an Augmented Solow Model: A Panel Data Investigation، Economics Letters، 2002، Vol. 74، pp. 271-276.
ـ Michaelowa، Katharina، Returns to Education in Low Income Countries: Evidence for Africa”. Retrieved February، 19، 2004 from: http://www.hwwa.de/Projects/Res_Programmes/RP/Development_Processes/Vfs_...
ـ Owoeye، Taiwo. And Dare، Adenuga، 2005، Human Capital and Economic Development: An Empirical Analysis of a Developing Economy (1970-2000)”. Working Paper، No: 7267.
ـ Schultz، T.W، Investment in Human Capital، American Economic Review، Vol. 51، p.1-17.
ـ Strauss، J.، & Thomas، D، Health، Nutrition، and Economic Development، Journal of Economic Literature، Vol.36، p.766–817.
ـ Suhrcke M et al، The Contribution of Health to the Economy in the European Union. Brussels، European Commission، 2005.
ـ Weil، David N، Accounting for the Effect of Health on Economic Growth، NBER Working Paper.، No:11455.
منبع: معرفت اقتصادی شماره 1