میراث عبده

پس از مرگ شیخ محمد عبده، ستادی تشکیل شد و به عرضه آثار مختلف عبده پرداخت. ریاست این ستاد را سعد زغلول پاشا، یکی از شاگردان شیخ بر عهده داشت. نام برخی از دیگر اعضای ستاد بدین شرح است: فتحی پاشا زغلول، شیخ عبد الکریم سلمان، و حسن پاشا عاصم.
در کتاب الاعمال الکاملة لامام الشیخ محمد عبده آمده که این ستاد به درستی نشر آثار امام را انجام نداده و برخی مقالات و آثار وی را حذف نموده است. قرائن و دلائلی هم برای این ادعای خود آورده است. (1) اگر چه کتاب الاعمال الکامله جامع ترین کتابی است که در زمینه زندگی عبده نوشته شده. اما در برخی موارد، اهداف و آمال عبده را دنبال نمی کند و سعی در واژگونی حقیقت پیرامون اهداف عبده دارد. به عنوان نمونه اهداف حزب وطنی را که سید جمال تأسیس کرد و محمد عبده شخصیت دوم آن محسوب می شد، به گونه ای دیگر و نادرست ترسیم کرده است. حزب وطنی مصر که مبارزات زیادی در راه نجات امت اسلامی از تسلط بیگانگان، و بازگشت به اسلام راستین انجام داد، در این کتاب این گونه معرفی شده است:
1. رابطه مستحکمی بین حکومت مصر و باب عالی (حکومت عثمانی) باید تداوم یابد. و از نظر آنان سلطان عبد الحمید، خلیفه خدا در زمین و امام مسلمین است و اختیار ارتش مصر باید در دست او باشد.
2. این حزب به خدیو مصر احترام می گذارد و سلطنت او را تأیید می کند.
3. این حزب به فضیلت فرانسه و انگلیس معتقد است و از خدمات صادقانه آنان به مصر سخن می گوید. و خیال می کند مبالغی که به این دو کشور پرداخت می شود، باعث شرف امت اسلامی است. و پیروان این حزب گمان می کنند آزادی و عدالت با کمک این دو دولت ایجاد شده است، (2) در حالی که اهداف و سیاست های حزب وطنی هرگز این چنین نبود و برای جلوگیری از نفوذ بیگانگان، اقدامات ارزشمندی انجام داد.

پی نوشت ها :

1. الاعمال الکامله لامام الشیخ محمد عبده، ج 1، ص 234.
2. همان، ج 1، ص 401 و 402.

منبع: شیخ محمد عبده