نویسنده:دکتر امیرهوشنگ باقری*
سه عامل شخص مستعد، محیط مناسب و ماده اعتیادآور در ابتلا به بیماری اعتیاد مؤثر هستند و در صورت عدم وجود هریک از عوامل فوق، احتمال ابتلای شخص به اعتیاد بسیار کاهش می‌یابد. شخص مستعد، فردی است که زمینه بیولوژیک (زیست‌شناختی) یا روان‌شناختی یا هر دو زمینه لازم برای اعتیاد را داشته باشد.
عامل ژنتیک، مهم‌ترین جزء از عوامل بیولوژیک (زیست‌شناختی) است. نقش این عامل در ابتلا به اعتیاد را بین 40 تا 60 درصد تخمین می‌زنند. در وابستگی به الکل، این نقش بارزتر و در اعتیاد به مواد مخدر و محرک کمی کمتر است. احتمال ابتلا به اعتیاد در دوقلوهای تک‌تخمکی حداقل 50 درصد است و با ابتلای یک قل به اعتیاد، قل دوم به احتمال بالای 50 درصد به نوعی از اعتیاد و نه لزوما همان نوع اعتیاد قل اول مبتلا خواهد شد.
کودکان افراد الکلی، هشت برابر شانس ابتلا به اعتیاد بیشتری نسبت به فرزندان افراد غیرالکلی دارند. ممکن است فرزند فردی که در 30 سالگی مصرف تریاک را شروع کرده است، از 16 سالگی شروع به مصرف مواد سنگین‌تر مانند کراک و شیشه کند. وجود صفت نوطلبی بالا به علت کمبود گیرنده‌های دوپامینی در مسیر لذت مغز، شانس ابتلای فرد به نوعی از اعتیاد را افزایش می‌دهد. به علت کمبود این گیرنده در مسیر لذت مغز، این افراد مجبورند با مصرف مواد لذت‌بخش بیشتر، این کمبود را جبران کنند.
به علت به‌وجود آمدن پدیده تحمل (تولرانس) شخص مجبور به مصرف بیشتر و بیشتر ماده و درنهایت به آن وابسته می‌شود. درصورت وجود صفت خطرگریزی پایین که مربوط به گیرنده‌های سروتونین و گاباست، احتمال ابتلای فرد به اعتیاد باز هم بیشتر خواهد شد.
بیشتر بیماری‌های دیگر از جمله قلب و عروق، ریه، دیابت و... نیز در اثر تعامل استعداد ژنتیکی فرد و سبک زندگی فرد (تغذیه، فعالیت بدنی، مصرف سیگار و...) به وجود می‌آیند.
لازم به ذکر است که ژن‌ها تعیین‌کننده نهایی نیستند و عوامل محیطی و در دسترس بودن ماده اعتیادآور و عوامل روان‌شناختی به‌خصوص مهارت‌های سازگاری و کنار آمدن با استرس، در به وجود آمدن یا پیشگیری از اعتیاد حدود 40 تا 60 درصد نقش دارند.
عامل ژنتیک، مهم‌ترین جزء از عوامل بیولوژیک (زیست‌شناختی) است. نقش این عامل در ابتلا به اعتیاد را بین 40 تا 60 درصد تخمین می‌زنند. در وابستگی به الکل، این نقش بارزتر و در اعتیاد به مواد مخدر و محرک کمی کمتر است. احتمال ابتلا به اعتیاد در دوقلوهای تک‌تخمکی حداقل 50 درصد است و با ابتلای یک قل به اعتیاد، قل دوم به احتمال بالای 50 درصد به نوعی از اعتیاد و نه لزوما همان نوع اعتیاد قل اول مبتلا خواهد شد.
کودکان افراد الکلی، هشت برابر شانس ابتلا به اعتیاد بیشتری نسبت به فرزندان افراد غیرالکلی دارند. ممکن است فرزند فردی که در 30 سالگی مصرف تریاک را شروع کرده است، از 16 سالگی شروع به مصرف مواد سنگین‌تر مانند کراک و شیشه کند. وجود صفت نوطلبی بالا به علت کمبود گیرنده‌های دوپامینی در مسیر لذت مغز، شانس ابتلای فرد به نوعی از اعتیاد را افزایش می‌دهد. به علت کمبود این گیرنده در مسیر لذت مغز، این افراد مجبورند با مصرف مواد لذت‌بخش بیشتر، این کمبود را جبران کنند.
بیشتر بیماری‌های دیگر از جمله قلب و عروق، ریه، دیابت و... نیز در اثر تعامل استعداد ژنتیکی فرد و سبک زندگی فرد (تغذیه، فعالیت بدنی، مصرف سیگار و...) به وجود می‌آیند.
لازم به ذکر است که ژن‌ها تعیین‌کننده نهایی نیستند و عوامل محیطی و در دسترس بودن ماده اعتیادآور و عوامل روان‌شناختی به‌خصوص مهارت‌های سازگاری و کنار آمدن با استرس، در به وجود آمدن یا پیشگیری از اعتیاد حدود 40 تا 60 درصد نقش دارند.
پی‌نوشت‌ها:
* متخصص اعصاب و روان
منبع مقاله: هفته نامه سلامت/ج
