سیاره مریخ

مریخ یا بهرام چهارمین سیاره از سمت خورشید در منظومه شمسی است. این سیاره یکی از همسایه های نزدیک زمین در فضا می باشد. مانند بقیه اجرام موجود در منظومه شمسی عمر مریخ نیز در حدود4/6میلیارد سال تخمین زده می شود.
رومیان باستان به تقلید از یونانیان نام خدای جنگ خود یعنی مارس را بر روی این سیاره گذاشته اند. دلیل این نام گذاری رنگ سرخ تداعی کننده خون این سیاره است. سرخ بودن این سیاره به دلیل وجود مقادیر زیاد آهن در خاک آن می باشد.
دانشمندان این سیاره را از طریق تلسکوپهای مستقر در زمین و فضا مشاهده کرده اند. سفینه هایی نیز تلسکوپ و تجهیزاتی دیگر را با خود به این سیاره برده اند. سفینه های نخستین طوری طراحی شده بودند که با گذر از کنار مریخ به مشاهده آن بپردازند. بعدها، سفینه ایی در مداری به دور مریخ شروع به گردش نموده و یا حتی بر سطح آن فرود آمده اند اما تاکنون هیچ انسانی پای بر روی سیاره نگذاشته است.
دانشمندان شواهدی شامل کانالها، دره ها و آبگذرها بر سطح مریخ را مبنی بر اینکه زمانی در سطح مریخ آب جریان داشته است پیدا نموده اند. اگر این بیان از شواهد درست باشد این امکان وجود دارد که همچنان در لایه های زیرین این سیاره آب مایع یافت شود. ضمناً یک سفینه مقادیر زیادی از یخ را در سنگهای زیرین مریخ که بیشتر نزدیک قطب جنوب این سیاره می باشد کشف کرده است.
به علاوه، یک گروه از دانشمندان ادعا کرده اند که مدرکی پیدا نموده اند که نشان می دهد زمانی در مریخ موجودات زنده اقامت داشته اند. این مدرک شامل مواد موجود در سنگهای آسمانی پیدا شده در زمین می باشد. اما تشریح این گروه از سنگها هنوز نتوانسته است بقیه دانشمندان را نیز متقاعد کند.
سطح مریخ نشانه ها و خصوصیات برجسته ای از قبیل دره هایی بسیار عمیق تراز دره های موجود در زمین و کوه هایی بسیار مرتفع تر از اورست دارد.
بر فراز سطح این سیاره اتمسفری وجود دارد که 100 مرتبه از اتمسفر زمین دقیق تر است. با این حال این اتمسفر به اندازه ای تراکم دارد که بتواند یک سیستم آب و هوایی شامل ابرها و بادها را ایجاد نماید. طوفان هایی مهیب همراه با گرد و خاک گاهی همه سطح این سیاره سرخ را در برمی گیرند.
مریخ از زمین بسیار سرد تر است. دمای آن از 125-درجه سانتی گراد در نزدیک قطبها در فصل زمستان تا 20درجه سانتی گراد در میان روز و نزدیک استوا متغیر است. میانگین دمای مریخ حدود60- درجه سانتی گراد می باشد.
مریخ با زمین تفاوتهای زیادی دارد و این تفاوتها بیشتر از فاصله دور مریخ از خورشید و کوچک تر بودن آن نسبت به زمین ناشی می شود. میانگین فاصله مریخ از خورشید حدود 227،920،000کیلومتر می باشد این فاصله تقریباً 1/5برابر فاصله زمین تا خورشید است. میانگین شعاع مریخ3،390کیلومتر یعنی تقریباً نصف شعاع زمین می باشد.

مشخصات مریخ

مدار و گردش

مانند دیگر سیارات منظومه شمسی مدار مریخ نیز به شکل بیضی است. اما کشیدگی بیضی مدار مریخ از همه سیارات بیشتر است. فاصله مریخ تا خورشید در کمترین حالت 206،620،000کیلومتر و در بیشترین حالت 249،230،000کیلومتر می باشد. مریخ در هر 687 روز زمینی یک دور کامل به دور خورشید گردش می کند. این مدت زمان یک سال در مریخ است.
فاصله مریخ تا زمین به موقعیت هر دو سیاره در مدار خود بستگی دارد. کمترین فاصله بین این دو سیاره همسایه از یکدیگر54،500،000 کیلومتر و بیشترین فاصله آنها از هم 401،300،000کیلومتر می باشد.
مانند زمین، مریخ نیز حول محور طولی از غرب به شرق در حرکت است. روز خورشیدی مریخ24ساعت و 39دقیقه و 35ثانیه طول می کشد. این مدت زمانی است که مریخ یک دور کامل حول محور خور می چرخد.
محور طولی مریخ نسبت به صفحه مداری آن عمود نیست بلکه زاویه ای تقریباً برابر 25/19درجه دارد. انحراف این سیاره باعث می شود که در زمانهای مختلف، تابش نور خورشید به قسمتهای مشخص، متغیر باشد. در نتیجه در هر مریخ نیز مانند زمین شاهد تغییر فصل می باشیم.

جرم و چگالی

جرم مریخ معادل2 به توان 10 ×6/42 تن می باشد این عدد را می توان به صورت 642 همراه با 18صفر مقابل آن نوشت. جرم زمین حدود10برابر جرم مریخ است. چگالی مریخ3/933گرم در هر سانتی متر مکعب می باشد که این رقم تقریباً معادل 70درصد چگالی زمین است.

نیروی گرانش

از آنجایی که مریخ بسیار کوچک تر و کم جرم تر از زمین است لذا نیروی گرانش آن نیز از زمین ضعیف تر و تنها 38درصد گرانش زمین می باشد. بنابراین اگر شخصی در سطح مریخ بایستد تصور می کند که 62 درصد از وزن خود را از دست داده است. همین طور اگر سنگی در مریخ رها شود بسیار کندتر از زمین به سطح سیاره می رسد.

خصوصیات فیزیکی مریخ

دانشمندان هنوز مطالب زیادی در مورد درون مریخ نمی دانند. یک روش خوب برای شناسایی درون این سیاره کار گذاشتن تجهیزات لرزه سنج در سطح مریخ است. این تجهیزات کوچک ترین حرکات و تکانهای سطح و درون سیاره را ثبت کرده و به این شکل به دانشمندان برای تشخیص آنچه که درون مریخ است کمک می کند. محققان از این روش برای مطالعه درون زمین نیز استفاده کرده اند.
دانشمندان چهار منبع اصلی اطلاعاتی برای مطالعه درون سیاره سرخ دارند: 1)محاسبات شامل جرم، چگالی، گرانش و ویژگی های گردش مریخ،2)دانش ما از دیگر سیارات،3)آنالیز سنگهای آسمانی پیدا شده در زمین که از مریخ آمده اند،4)اطلاعات جمع آوری شده توسط ماهوارهایی که دور مریخ در گردش هستند. آنها فکر می کنند که احتمالاً مریخ نیز مانند زمین دارای سه لایه است:1)پوسته سنگی،2)جبه ای متشکل از سنگهای متراکم تر که در زیر پوسته قرار گرفته اند،3)هسته ای که بیشتر از آهن تشکیل شده است.

پوسته

دانشمندان بر این گمان هستند که میانگین ضخامت پوسته مریخ در حدود 50 کیلومتر می باشد. از آنجا که ارتفاعات بیشتر در نیمکره جنوبی قرار گرفته اند در نتیجه می توان گفت که ضخامت پوسته نیمکره شمالی کمتر است.
بیشتر پوسته احتمالاً از سنگهای آتشفشانی به نام بازالت تشکیل شده است. بازالت علاوه بر مریخ در سطح زمین و ماه نیز وجود دارد. بعضی دیگر از سنگهای سطح مریخ، به ویژه در نیمکره شمالی آندزیت(1)نام دارند. آندزیت نیز نوعی سنگ آتشفشانی است که در زمین نیز یافت شده است. مقداری سیلیکای موجود در این سنگ نسبت به بازالت بیشتر است. سیلیکا ترکیبی از سیلیکون و اکسیژن می باشد.

جبه

جبه مریخ نیز احتمالاً شبیه به ترکیبهای جبه زمین است. بیشتر جبه زمین متشکل از سنگی به نام پرایدوتیت(2)است. این سنگ عموماً از سیلیکون ،اکسیژن، آهن و منیزیم تشکیل شده. فراوان ترین ماده معدنی در پرایدوتیت، الیوین(3)می باشد.
منبع اصلی گرمای درون مریخ باید شبیه به زمین باشد یعنی فعل و انفعالات هسته ای اتمهایی مانند اورانیوم، پتاسیم و تریوم. درحین این فعل و انفعالات، میانگین دمای جبه مریخ می تواند حدود1500 درجه سانتی گراد باشد.

هسته

مریخ احتمالاً دارای هسته ای با ترکیبات آهن، نیکل و سولفور است. چگالی مریخ به نوعی مبین اندازه هسته آن می باشد. چگالی این سیاره از زمین بسیار کمتر است. در نتیجه، شعاع هسته آن نیز نسبت به شعاع هسته زمین کوچکتر است. شعاع هسته مریخ احتمالاً بین1500و2000کیلومتر می باشد.
برخلاف زمین که هسته آن عمدتاً مایع و مذاب است، هسته مریخ احتمالاً به صورت جامد می باشد چرا که مریخ احتمالاً به صورت جامد می باشد چرا که مریخ میدان مغناطیسی چشم گیری ندارد. همانگونه که گفته شد، حرکت یک سیاره با هسته مذاب منجر به شکل گیری میدان مغناطیسی در اطراف سیاره می گردد.
اطلاعات به دست آمده توسط سفینه پیمایشگر سراسری(4)نشان می دهند که برخی از قدیمترین سنگهای موجود در سیاره مریخ در شرایطی شکل گرفته اند که میدان مغناطیسی شدیدی در محیط وجود داشته است. بنابراین در گذشته ای دور، مریخ می توانسته است که دارای درونی داغ تر و هسته مذاب باشد.

خصوصیات سطح مریخ

سطح مریخ دارای ویژگی های متعددی است که اغلب آنها در زمین نیز وجود دارند نظیر دشتها، دره ها، آتشفشانها، آبگذرها و یخ های قطبی. البته چاله هایی نیز در مریخ وجود دارند که در اثر برخورد سنگهای آسمانی با این سیاره به وجود آمده اند. این چاله ها به ندرت بر روی زمین دیده می شوند. گردی متمایل به قرمز تقریباً همه سطح این سیاره را فرا گرفته است.

دشتها

بسیاری از نواحی مریخ به صورت دشت می باشد. بیشتر این مناطق در نیمکره شمالی قرار گرفته اند. در قسمت های شمالی نیمکره شمالی، مسطح ترین و صاف ترین مناطق منظومه شمسی قرار گرفته اند. صاف بودن این مناطق به احتمال قوی به این دلیل است که رسوبات به وجود آورنده آنها بوده اند. دلایل فراوانی وجود دارد که زمانی در سطح مریخ آب جاری بوده است. وجود آب مسبب تشکیل و جمع شدن رسوبات بوده است.

دره ها

در امتداد استوا نمادی چشم گیر در این سیاره قرار گرفته است. یک مجموعه بزرگ از دره ها به نام دره های مریخی. سفینه فضای مارینر 9 در سال1971 این پدیده را در سطح مریخ کشف نمود. دره از شرق به غرب کشیده شده و طول آن حدود4000کیلومتر یعنی به اندازه عرض استرالیا است.
دانشمندان بر این باورند که این سیستم بر اثر شکاف خوردن قسمتی از پوسته ایجاد شده است. دره های منحصر به فرد در مجموعه دره های مریخی عرضی به بزرگی100کیلومتر دارند. دره ها در قسمت مرکزی، جایی که 600کیلومتر عرض دارد به یکدیگر وصل می شوند. عمق دره ها برخی نقاط به 8 تا10کیلومتر می رسد.
کانالهای بزرگی در انتهای شرقی دره ها به چشم می خورند و همچنین در برخی نقاط، دره ها لایه های رسوبی دارند. وجود این کانال ها رسوبات حاکی از این است که زمانی قسمتهایی از این دره ها پر از آب بوده است.

آتشفشانها

مریخ بزرگترین کوه های آتشفشانی موجود در منظومه شمسی را در خود جای داده است. بلندترین آنها الیمپوس(5)، ارتفاعی معادل 27کیلومتر و قطری به اندازه 600 کیلومتر دارد که با دشتهای مسطح احاطه شده است. سه آتشفشان بزرگ دیگر مریخ آرسیا(6)،آسکریوس(7) و پاونیز(8) نام دارند و در منطقه مرتفعی به نام تارسیس(9)قرار گرفته اند.
همه ی این آتشفشان ها، مانند آتشفشانهای هاوایی، دارای شیبی هستند که به تدریج زیادتر می شوند. مریخ همچنین انواع زیاد دیگری از آتشفشانها را دارا می باشد. از تپه های مخروطی کوچک تا دشتهای پوشیده شده با مواد مذاب منجمد شده. دانشمندان نمی دانند که آخرین فوران آتشفشانی چه زمانی در مریخ به وقوع پیوسته است اما فورانهای جزئی ممکن هست همچنان در این سیاره به وقوع بپیوندد.

چاله ها و حوزه های برخوردی

بسیاری از سنگهای آسمانی که در طول تاریخ سیاره مریخ، با آن برخورد کرده اند منجر به ایجاد چاله هایی در سطح این سیاره شده اند. این چاله های برخوردی به دو دلیل در زمین بسیار اندک می باشد:1)چاله هایی که قبلاً ایجاد شده اند در اثر فرسایش از بین رفته اند،2)اتمسفر متراکم زمین مانع برخورد سنگها و در نتیجه تشکیل چاله ها می گردد. چاله های موجود در سطح مریخ بسیار شبیه به چاله های موجود در ماه، عطارد و دیگر اجرام منظومه شمسی است. چاله ها عمیق و کاسه ای شکل هستند. چاله های بزرگتر می توانند دارای قله های مرکزی باشند که در اثر ارتجاع پوسته پس از برخورد به وجود می آیند.
در مریخ ،شمار چاله ها از جایی به جای دیگر به شدت متغیراست. سطح مریخ در نیمکره جنوبی بسیار قدیمی و در نتیجه دارای چاله های بسیار زیادی است. بقیه جاها به ویژه در نیمکره شمالی جوانتر و دارای تعداد کمتری چاله می باشد.
برخی از کوه های آتشفشانی نیز دارای چاله هایی می باشند و این امر نشان دهنده این است که زمان زیادی از فوران آنها نگذشته است. مواد مذاب آتشفشانها می تواند همه چاله های موجود را بپوشاند. پس زمان زیادی از آخرین فورانها نگذشته است چون در غیر این صورت تعداد چاله ها بر روی کوه های آتشفشانی بیشتر بود.
در اطراف برخی از چاله ها رسوبات غیرمعمولی به چشم می خورد. این رسوبات موادی می باشد که به هنگام برخورد سنگ آسمانی از چاله تشکیل شده به بیرون پرتاب شده اند. این شکل از رسوبات می تواند مبین این باشد که سنگ آسمانی به هنگام برخورد با آب و یا یخ در زیر زمین مواجه شده است.
مریخ تعدادی چاله بسیار بزرگ دارد. بزرگ ترین این چاله ها پلانیتیا(10)به معنای دشت یا حوزه پایین نام گرفته است. این چاله در نیمکره جنوبی قرار دارد و قطر آن 2300کیلومتر می باشد. کف این چاله 9کیلومتر پایین تر از سطح است.
کانال ها، دره ها و آب گذرهایی که در نتیجه سایش و فرسایش آب به وجود می آید در بسیاری از مناطق مریخ به چشم می خورند. از مهم ترین این شواهد می توان به کانالهای طغیان اشاره نمود. این کانالها می توانند عرض معادل 100کیلومتر و طولی به اندازه 2000کیلومتر داشته باشند. گمان می رود که این کانالها در پی سیلهایی مهیب شکل گرفته باشند. در بسیاری موارد به نظر می رسد که آب به طور ناگهانی در این مناطق از زیر زمین فوران کرده است. در نواحی دیگری از مریخ پدیده های بسیار کوچک تری به نام شبکه های دره ای وجود دارند. این شبکه ها بسیار شبیه به سیستم های رودخانه ای در روی زمین می باشند. شبکه های دره ای مریخ عرضی برابر چندین کیلومتر و طولی برابر چند صد کیلومتر دارند. این شبکه ها به نوعی پدیده هایی باستانی در مریخ به حساب می آیند. وجود آنها می تواند بیانگر این باشد که روزگاری هوا در مریخ به قدری گرم بوده که امکان وجود آب به شکل مایع وجود داشته است. آبگذرها از شبکه های دره ای نیز کوچک تر هستند. آنها اغلب در ارتفاعات قرار دارند. احتمالاً وجود آنها بر اثر تراوشات آب از زیر زمین به سطح، ظرف چند میلیون سال پیش می باشد.

رسوبات قطبی

جالب ترین پدیده در مناطق قطبی مریخ، توده های ضخیمی از لایه های رسوبی مواد می باشد. دانشمندان بر این باورند که این لایه ها با ترکیبی از یخ، آب و ذرات خاک تشکیل شده اند. این رسوبات تا ارتفاع80 درجه از هر دو قطب گسترش یافته اند.
احتمالاً وجود اتمسفر در طی مدتهای طولانی منجر به رسوب لایه هایی گردیده است. این لایه ها ممکن است مدارکی بر فعالیتها و تغییرات فصلی آب و هوا در طی گذشت زمان های بسیار طولانی باشد. یکی از احتمالات تغییر آب و هوا در مریخ تغییر زاویه محور طولی این سیاره می باشد. این تغییرات منجر به تغییر مقدار تابش نور خورشید به قسمتهای مختلف سیاره و در نتیجه تغییرات کلی آب و هوا در مریخ می گردد. مقدار رسوباتی که اتمسفر ایجاد می کند با تغییرات گذشته در آب و هوا ارتباط مستقیم دارد.
در بالای لایه های رسوبی موجود در هر دو نیمکره کلاهک یخ آب وجود دارد که در تمام سال به اشکال یخ باقی می مانند این لایه ها و کلاهک روی آنها چندین کیلومتر ضخامت دارد.
در فصل زمستان کلاهکهای فصلی که از لایه های یخ زده تشکیل می شوند نیز ظاهر می گردند. این کلاهک ها به خوبی توسط تلسکوپهای مستقر بر روی زمین قابل رؤیت می باشند. کلاهکهای فصلی شامل دی اکسید کربن منجمد یا یخ خشک که از دی اکسید کربن موجود در اتمسفر به وجود می آید، می باشد. در سردترین روزهای زمستان این لایه ها تا ارتفاع 45درجه به سمت استوا گسترش می یابند.

اتمسفر

اکسیژن موجود در اتمسفر مریخ در قیاس با زمین بسیار اندک است. این گاز تنها 0/13درصد از کل اتمسفر مریخ را تشکیل می دهد در حالی که 21درصد از جو زمین ما از اکسیژن تشکیل شده است. دی اکسیدکربن95/3درصد از اتمسفر این سیاره را شامل می شود. بقیه گازها عبارتند از نیتروژن، 2/7درصد، آرگون، 1/6درصد، مونوکسیدکربن0/07درصد و بخار آب، 0/03درصد.

فشار

در سطح مریخ، فشار جو عمدتاً حدود تنها 0/7کیلوپاسکال یعنی تقریباً 0/7درصد فشار جوی سطح زمین می باشد. با تغییر فصل در مریخ این مقدار بین20تا30درصد دستخوش تغییر می گردد.
در هر زمستان تغلیظ گاز دی اکسیدکربن در قطبها منجر به کاهش میزان این گاز در اتمسفر می گردد. در نتیجه فشار هوا به شکل قابل ملاحظه ای کم می شود. متضاد این فرایند در فصل تابستان صورت می گیرد. علاوه بر تغییرات فصلی، در طی روز نیز بنا به تغییر شرایط آب و هوا فشار اتمسفر نیز تغییر می کند. این پدیده در سیاره زمین نیز رخ می دهد.

دما

سردترین قسمتهای مریخ در ارتفاعات 65تا125کیلومتری آن می باشند. در این ارتفاعات دمای هوا130-درجه سانتی گراد است. با کم شدن ارتفاع نسبت به سطح، دما افزایش یافته و در طی روز به 30-تا 40-درجه سانتی گراد می رسد.
دمای اتمسفر مریخ در زمانهایی که با مقدار زیادی گرد و خاک آمیخته شده است، می تواند گرم تر از مواقع عادی باشد. گرد و خاک نور خورشید را جذب کرده و بیشتر آن را به گازهای موجود در اتمسفر منتقل می نماید.

ابرها

در جو مریخ، ابرهایی ساخته شده از ذرات یخ زده دی اکسید کربن در ارتفاعات بالا شکل می گیرند. به علاوه تشکیل ابر و مه با ذرات یخ آب بسیار رایج است. بیشترین زمانی که مه در هوا وجود دارد اوایل صبح می باشد. در آن زمان هوا در سردترین حالت خود است در نتیجه بخار آب غلیظ می گردد.

باد

اتمسفر مریخ، مانند زمین، یک چرخه ی عمومی و الگوی بادی که همه سیاره را در می نوردد، دارد. دانشمندان با مشاهده حرکات باد و تغییرات آن به مطالعه الگوی وزش آن پرداخته اند.
چرخه عمومی وزش باد در مریخ با دلیلی مشابه فرایند تشکیل باد در سیاره زمین شکل می گیرد. خورشید ارتفاعات پایین تر از اتمسفر را بیش از ارتفاعات بالای آن گرم می کند. هوای گرم به بالا می رود، و هوای سرد به پایین آمده و جای هوای گرم را می گیرد. این روند ادامه پیدا کرده و منجر به تشکیل باد می شود.
در مریخ، تلغیظ و تبخیر گاز دی اکسید کربن در قطبها تأثیر زیادی در چرخه کلی دارد. با شروع زمستان، در اکسید کربن موجود در جو در دو قطب متمرکز و غلیظ می شود. در نتیجه دی اکسید کربن بیشتری به سمت قطبها برای پر شدن جای خالی این گاز جریان می یابد. وقتی بهار از راه می رسد، دی اکسیدکربن یخ زده بخار می شود و در نتیجه این گاز به سمتی دور از قطبها جریان پیدا می کند.
بادهایی که در سطح مریخ می وزند عمدتاً آرام می باشند و سرعتی در حدود 10کیلومتر در ساعت دارند. دانشمندان تندبادهایی با سرعت 90کیلومتر در ساعت را نیز مشاهده کرده اند. با این حال نیروی این تندبادها بسیار کمتر از تندبادهای مشابه از لحاظ سرعت در زمین می باشد. چرا که چگالی و تراکم اتمسفر مریخ از اتمسفر زمین بسیار کمتراست.

طوفان خاک

یکی از بارزترین جلوه های آب و هوایی در مریخ وزش بادهای همراه با گرد و خاک است. گردبادهای کوچک می توانند برای مدت کوتاهی خاک را از سطح سیاره بالا ببرند. این بادهای کوچک شبیه به گردبادهای زمینی هستند.
طوفانهای شدید خاک زمانی آغاز می شوند که باد گرد و خاک را با خود به بالای جو ببرد. در این هنگام هوای پیرامون ذرات خاک به دلیل جذب نور خورشید گرم می شود. هنگامی که هوای گرم به بالا می رود، باد شدیدتر می شود و گرد و خاک بیشتری را نیز با خود به بالا می برد. در نتیجه طوفان شدید و شدیدتر می شود.
در مقیاسهای شدیدتر، طوفان خاک می تواند منطقه ای بیش از 320کیلومتر و یا حتی تا چندین هزار کیلومتر را در برگیرد. طوفانهای بزرگتر می توانند همه سطح سیاره را فرا بگیرند. چنین طوفان هایی غیر معمول هستند اما می توانند تا ماهها ادامه داشته باشند. شدیدترین طوفانها قادرند همه سطح سیاره را غیر قابل رؤیت نمایند. چنین طوفانهایی یکبار در سال 1971و بار دیگر در سال2001 وزیدند.
طوفانهای شن بیشتر در زمانهایی که فاصله مریخ از خورشید کم است رخ می دهند. دلیل این امر نیز این است که در آن زمانها خورشید بیشتر اتمسفر را گرم می نماید.

قمرها

مریخ دو قمر کوچک به نام های فوبوس(11)و دیموس(12)دارد. ستاره شناس آمریکایی آزوف هال (13)در سال1877این دو قمر را کشف نمود و نام های پسران آرس(14)،خدای جنگ یونانیان را بر آنها نهاد. هر دوی این قمرها دارای شکلی غیرمتعارف و غیر هندسی می باشند. بزرگ ترین قطر فوبوس 27کیلومتر و بزرگترین قطر دیموس15کیلومتر است.
هر دو قمر دارای چاله های فراوانی هستند که در اثر برخورد به سنگهای آسمانی با آنها تشکیل شده اند. سطح قمر فوبوس دارای شیارهای پیچیده ای است. این شیارها احتمالاً ترکهای هستند که پس از برخورد بزرگترین سنگ آسمانی با این امر به وجود آمده اند.
دانشمندان هنوز نمی دانند که این دو قمر در کجا تشکیل شده اند. دو احتمال وجود دارد، یا هر دوی آنها همزمان با تشکیل خود سیاره به وجود آمده اند و یا این دو قمر در حقیقت سنگهای آسمانی سرگردانی بوده اند که در میدان گرانش مریخ گیر افتاده اند. رنگ فوبوس و دیموس خاکستری تیره و تقریباً همرنگ بقیه سنگهای آسمانی می باشند.

تکامل مریخ

دانشمندان دانشی کلی در مورد تکامل این سیاره است4/6میلیارد سال پیش تاکنون دارند. این دانش با مطالعه چاله ها و دیگر پدیده ها و مشخصات سطح این سیاره به دست آمده است. پدیده هایی که در دوران مختلف تکامل به وجود آمده اند همچنان در سطح این سیاره موجود هستند. محققین یک سناریوی تکامل برای این سیاره تهیه نموده اند که در برگیرنده ی ابعاد، شکل و مکان پدیده های روی داده در سطح آن می باشد.
دانشمندان نسبت به دوره های زمانی مناطق موجود در سطح را با توجه به چاله های برخوردی مشاهده شده، دسته بندی کرده اند. هرچه در یک منطقه تعداد چاله بیشتر باشد، عمر آن منطقه نیر بیشتر است.
با این حال دانشمندان هر روز نمی توانند تشخیص دهند که هر یک از دوره های تکامل دقیقاً چه زمانی رخ داده اند. برای این کار آنها به دانستن سن سنگهای موجود در سطح مریخ که در دوره های مختلف تشکیل شده اند نیاز دارند. آنها باید این سنگها را در آزمایشگاههای پیشرفته آنالیز نمایند ولی متأسفانه تاکنون هیچ سنگی از مریخ توسط سفینه ها به زمین آورده نشده است.
دانشمندان طول عمر مریخ را به سه دوره زمانی تقسیم کرده اند:1)نواکیان(15)،2)هسپرین(16)،3)آمازونین.(17) هر دوره با نام منطقه ای که در همان دوره تشکیل شده، نام گرفته است.
دوره نواکیان بر اساس منطقه نواکیس (18)که منطقه ای مرتفع در نیمکره جنوبی است نام گرفته. در طول دوره نواکیان، تعداد بیشمار اجرام سنگی در ابعاد مختلف با مریخ برخورد کرده اند. برخورد این اجرام چاله هایی در ابعاد گوناگون در منطقه ایجاد کرده است. در این دوره همچنین چندین آتشفشان عظیم فعال بوده اند.
به علاوه در این دوره فرسایش سطح توسط آب منجر به شکل گیری شبکه های دره ای در مریخ شده است. وجود این شبکه ها بیانگر این است که دمای مریخ در دوره نواکیان بسیار گرم تر از دمای کنونی سیاره بوده است.

دوره هسپرین

بمبارانهای شدید دوره نواکیان تدریجاً به پایان رسید و دوره هسپرین آغاز شد. این دوره بنا به منطقه هسپریاپلانیوم (19)این چنین نامگذاری شده است. دشتی مرتفع در عرضهای پایین جغرافیایی نیمکره جنوبی.
در طی دوره هسپرین فعالیتهای آتشفشانی ادامه داشته اند و مواد مذاب بیشتر چاله ی به وجود آمده در دوره نواکیان را پوشاندند. اغلب بزرگ ترین کانالهای موجود در سیاره مربوط به دوره هسپرین می باشند.
دوره آمازنین همراه با تشکیل چاله های کوچک است و تا به امروز ادامه یافته است. این دوره بر اساس منطقه آمازونیس پلانیتیا(20) که دشت کم ارتفاعی در عرضهای جغرافیایی پایین نیمکره شمالی است نامگذاری شده.
فعالیتهای آتشفشانی در این دوره نیز ادامه داشته اند و برخی از بزرگ ترین آتشفشانها مربوط به این دوره هستند. جوان ترین ویژگیهای زمین شناسی موجود در مریخ، شامل رسوبات یخ در قطبها نیز به این دوره تعلق دارند.

امکان وجود حیات

احتمالاً روزگاری در مریخ حیات وجود داشته است. حتی ممکن است موجودات زنده هنوز در این سیاره دوام آورده و وجود داشته باشند. مریخ تقریباً به طور قطعی سه عامل اصلی را که دانشمندان برای وجود حیات ضروری می دانند دارا می باشد:1)عناصر شیمیایی مانند کربن، هیدروژن، اکسیژن و نیتروژن،2)منبع انرژی،3)آب مایع.
عناصر شیمیایی در طول تاریخ این سیاره همیشه در آن وجود داشته اند. نور خورشید نیز منبع انرژی به حساب می آید. علاوه بر نور خورشید گرمای درون سیاره نیز نوعی منبع انرژی ثانوی است. در زمین، گرمای درونی سیاره ما، زندگی گونه های زیستی اعماق دریا و شکاف پوسته ها را تضمین می کند.
آب مایع به شکلی واضح مسبب به وجود آمدن پدیده های سطح مریخ از جمله کانالهای بزرگ، دره های کوچک و آبگذرهای جوان آن است. به علاوه مقادیر زیادی یخ آب در نزدیک قطب جنوب و احتمالاً قطب شمال آن وجود دارد. بنابراین آشکار است که زمانی آب مایع در این سیاره جاری بوده است. احتمالاً امروزه در زیر لایه های رویی این سیاره آب مایع هنوز یافت می شود.
در سال 1996، گروهی به سرپرستی دیویدمک کی (21)، زمین شناس مرکز فضایی جانسون ناسا در هوستون، اعلام نمودند که مدرکی از وجود جانوران میکروسکوپی در مریخ پیدا کرده اند. آنها این مدرک را در درون یک قطعه سنگ آسمانی که خود را به زمین رسانده بود کشف کردند. این قطعه سنگ به احتمال زیاد در اثر برخورد سنگی بزرگ تر با مریخ از سطح این سیاره کنده شده و پس از میلیونها سال سفر در فضا سرانجام وارد جو زمین شده است.
شیء میله ای شکل در مرکز تصویر از نظر گروهی از دانشمندان فسیل یک موجود مریخی است. طول این موجود 200میلیارد یوم متر است و در سنگی پیدا شده که از مریخ به زمین آمده است.
این مدرک شامل ملکولهای بنیانی پیچیده، ذراتی از نوعی ماده معدنی به نام مگنتیت (22)که درون برخی از انواع باکتری تشکیل می شود و سازه های بسیار ریزی که فسیلهای میکروسکوبی هستند می باشد. استنتاج دانشمندان بحث برانگیز است اما در هر صورت تاکنون برای اثبات وجود حیات در مریخ هیچ توافق علمی جامه ای پیدا نشده است.

پی نوشت ها :

1-Andesite
2-Peridotite
3-Olivine
4-Global Surveyor
5-Olympus
6-Arsia
7-Ascraeus
8-Pavonis
9-Tharsis
10-Planitia
11-Phobos
12-Deimos
13-Asaph Hall
14-Ares
15-Noachian
16-Hesperian
17-Amazonian
18-Noachis
19-Hesperia Planum
20-Amazonis Planitia
21-David S. McKay
22-Magnetite

منبع: - ، (1387)، شناخت فضا و منظومه شمسی ،الهام سجادی فر، تهران، [بی نا]، چاپ دوم1389.