وسوسه گذشتگان

 

یوهانس کپلر

«برای پیدا کردن یک خواننده باید قرنی منتظر شد چنان که خدا شش هزار سال به خاطر یک نظاره گر انتظار کشید.»
این عقیده را یوهانس کپلر درباره کشفیات خود در مورد قوانین حرکت سیارات داشت. او می دانست که کتاب وی، که در سال 1618 در این باره منتشر شده بود، نمی توانست خواننده ای موافق به خود جلب کند. بیشترشان آن را خلاف دین می یافتند. کپلر با کوپرنیک هم عقیده بود که خورشید مرکز جهان است و زمین به دور آن گردش می کند. این عقیده صحیح در آن روزگار به شدت مورد انکار قرار داشت.
علاوه بر این کپلر تئوری دیگری را نیز پیش کشید. وی گفت: «سیارات در گردش به دور خورشید دایره کامل نمی زنند.» این نظریه نیز محکوم به خصومت و نقار بود زیرا قرن ها بود که دایره شکل کاملی محسوب می شد و اجرام آسمانی نیز نمی توانستند خارج از این شکل حرکت کنند.
بدین ترتیب یوهانس کپلر نوشته های خود را منتشر ساخت، اما انتظار داشت که یک قرن بعد نظریات او خواننده ای موافق جلب کند. قوانین کپلر به قدری صحیح و دقیق بودند که بیش از دویست سال است که مورد آزمایش قرار گرفته اند و کوچک ترین خلافی در آن ها مشاهده نشده است.
کپلر در سال 1571، در شهر ویل، واقع در جنوب آلمان به دنیا آمد. در چهار سالگی مبتلا به آبله شدیدی شد و در نتیجه آن دست هایش فلج و چشمانش کم نور گشت. پدر او اهل نظام و آدم ثروتمندی بود و مادرش دختر یک صاحب هتل بود. برخلاف پدر دایم الخمر و لایعقل، مادر مبتلا به بیماری روانی، و برخلاف دست های فلج و چشمان بی نور و ضعف جسمانی خود، کپلر از اولین روزهای تحصیل در مدرسه شایستگی خود را نشان داد. برای او تحصیلات دینی در نظر گرفته شده بود و می خواستند از او یک کشیش بسازند. او بورسی برای تحصیل در دانشگاه توبینگن به دست آورد و در همان جا بود که او با عقاید کوپرنیک در مورد حرکت سیارات به دور خورشید آشنا شد. جاذبه دانش و علم ریاضی چنان قوی بود که او فکر کشیش شدن را کنار گذاشت و در بیست و سه سالگی دعوت دانشگاه گراتس را برای تدریس در رشته نجوم پذیرفت.
کپلر با زن جوان و ثروتمندی ازدواج کرد و بدان وسیله توانست مشکلات آینده زندگی خود را بعد از اخراج از دانشگاه گراتس، که از لحاظ پروتستان بودنش به عمل آمده بود، رو به راه کند.
با نهایت تعجب باید گفت که این مرد دانش و علم، در باطن به طابع بینی عقیده داشت. وی حوادث روزانه زندگی خود را با حرکات و موقع سیارات و ثوابت منطبق کرده و یادداشت می نمود. او با این که ظاهراً عقیده خود را نسبت به طالع بینی انکار می کرد ولی خوب معلوم بود که به نحوی وسوسه گذشتگان در او اثر کرده است. پا به پای مطالعات دقیق و صحیح ریاضی خود، وی در مورد حرکت سیارات به طور نادرست در کوشش یافتن اشکال کامل از قبیل: مکعب، هرم سه گوشه، هشت وجهی، دوازده و بیست وجهی بود. این نوع بازگشت به عقاید فلاسفه یونان قدیم بود که بنیاد جهان را بر اساس اشکال «کامل» فرض می کردند.
کپلر گراتس را ترک کرد و در پراگ به تیکو براهه، منجم تبعیدی دانمارکی، پیوست. براهه مخالف کوپرنیک بود. او عقیده داشت قبول مرکزیت خورشید برای جهان یک نوع بی حرمتی نسبت به قوانین الهی و اصول طبیعی است. بدین ترتیب سعی می کرد نظریه مرکزیت زمین را ثابت کند. براهه مشاهدات دقیق فراوانی به عمل آورده بود و به خاطر تنظیم لیست ستارگان که در سال 1592 منتشر ساخت معروفیت یافته است. محتمل است که او بعدها متقاعد شده و پی به اشتباه در نظریه خود برده بود زیرا می بینیم که او کپلر را به عنوان دستیار و جانشین خود پذیرفت؛ در خاتمه می دانست او عقیده به مرکزیت خورشید دارد.
پس از مرگ تیکو براهه، در سال 1601، کپلر مشاهدات نجومی او را دنبال کرد و تحت نظر و راهنمایی های او بود که 228 ستاره دیگر به دقت مورد مطالعه قرار گرفت.
از تجزیه و تحلیل کشفیات براهه، کپلر به کشف قوانین حرکت سیارات موفق شد که نیوتن آن ها را با توجه به نیروی جاذبه بیان کرده، و تا امروز نیز ادامه یافته است. همین قوانین است که امروز نیز اساس گردش قمرهای مصنوعی قرار گرفته است.
کپلر نه تنها کشف کرد که سیارات در مدار بیضی شکل به دور خورشید می گردند، بلکه متوجه شد که هر سیاره ای هنگام گردش به دور محور خود تغییر سرعت می دهد. وقتی که مسیر بیضی شکل، سیاره را به نزدیکی خورشید می آورد سرعت حرکت آن زیاد می گردد. کپلر مدت گردش یک سیاره را به دور خورشید تعیین کرد. زمان گردش سیاراتی که در نزدیکی خورشید هستند کمتر از آن هایی است که در مسافت دورتر قرار دارند.
او محاسبات دقیق ریاضی بسیار به عمل آورد تا این نتیجه را در مورد تمام سیارات نشان دهد. ممکن است ما از دقت وی در مشاهدات خود وقتی متعجب شویم که پی بریم مسیر گردش زمین به دور خورشید کاملاً نزدیک به دایره است. هرگاه ما بیضی ای را در نظر بگیریم که قطر بزرگ آن 30 سانتی متر و قطر کوچک 85 /29 سانتی متر باشد به خوبی پی خواهیم برد که گردش زمین به دور خورشید تا چه اندازه به دایره نزدیک تر است. پس شگفت نیست که این همه وقت لازم بوده تا این عقیده را از میان بردارند که می گوید کامل ترین مسیرها دایره است.
کپلر در زمینه های دیگر علوم نیز پژوهش کرد. مطالعات وی در نور و بینایی منجر به پیدایش نظریاتی تازه درباره انکسار و شکست نور گردید. وی اساس تلسکوپ نجومی را ارائه داد. اطلاعات او در ریاضیات او را به سوی علم حساب جامعه و فاضله راهنمایی کرد. هم چنین او نظریات مهمی درباره نیروی جاذبه و جزر و مدهای اقیانوس ها داشت.
یوهانس کپلر به سال 1630، دوازده سال قبل از تولد آیزک نیوتن، درگذشت. به جرئت می توان گفت که نیوتن در کشفیات بزرگ خود حداقل یک پایش روی دوش این غول دانش بوده است.
منبع: کان، فیلیپ؛ (1389) دانشمندان بزرگ، ترجمه سید مهدی امین و عباسعلی رضایی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی