نویسنده: رامین رامین نژاد
مزار حضرت «سَلام»، «سَلوم»، «سَهولی» و «اَلقیا» که به چهار انبیا مشهور گردیده اند، در کوچه ی پیغمبریه در شهرستان قزوین واقع است. اسامی ایشان در قرآن کریم و هیچ یک از کتاب های آسمانی نیامده است. هیچ یک از این نام ها از لغات فارسی نیست و به کلمات عبری بسیار شباهت دارد. از جمله نام «سَلوم» در کتاب عُزَیر نبی (علیه السلام) با تلفظ «شَلّوم» درباره اشخاص دیگری آمده (1) و محتمل است که «اَلقیا» نیز تلفظی از نام «اِلقانا» باشد که در کتاب سَموئیل پیامبر (علیه السلام) به کار فته است.(2) متأسفانه هویت و زندگی نامه ی مدفونین در این بقعه چندان بر ما روشن نیست. در این مجموعه، مزاری منسوب به حضرت صالح بن امام حسن مجتبی (علیه السلام) وجود دارد. یگانه نوشته ای که درباره ی این بقعه به دست آمده، تذکره ای است که یکی از علمای قزوین به نام مرحوم حاج سیدمحمد تقی حسینی راجع به پیغمبریه نوشته و تلخیص آن بدین گونه است:
«بسم الله الرحمن الرحیم. تذکره ای است درباره ی انبیای بنی اسرائیل ــ سلام الله علی نبینا و علیهم. انبیای چهارگانه در بلده ی قزوین مدفون اند. و مدرسه ی پیغمبریه در آن شهر برپاست و همواره بنی اسرائیل به زیارت ایشان آمده اند. شاید که ورود عیسی ــ علی نبینا و علیه السلام ــ به این سرزمین برای ایشان بوده است یا ورود ایشان برای زیارت مقام عیسوی بوده (3) که آن مقام در مسجد جامع آن شهر است. در وسط مسجد، نزدیک منبر مُحَجَّر.(4) اسمای انبیا ــ علیهم السلام ــ در بعضی مَسفورات آن بلد این است: سلام، سلوم، سهولی، القیا. مشهد شریف ایشان از وُفورِ روح و نور و قضای حاجات و اجابت دعوات در کمال ظهور است و مرجع نزدیک و دور و کرامت های آن مشهد شریف نزد این داعی ــ محمدتقی بن امیر مؤمن الحسینی عَفِیَ اللهُ عَنهُما ــ در صغر و کبر در کمال شهود مشهود بوده است و روز به روز بر کرامت های آن افزوده است و تفاصیل آن ها به تحریر نیاید و هر متوسلی به آن کرامت ها برسد و مشاهده نماید؛ آن جا که عیان است، چه حاجت به بیان است و در شفای مرضی به توسل ایشان شفاها دیده شده است که به تحریر نیاید و تفصیل نشاید. چون شیخ المشایخ جعفر نجفی شیخ المجتهدین به زیارت انبیا مشرّف شد، نوشته ای بر سر صندوق ایشان را که به خط تورات و به اسلوب عبری بود، خواند و فرمود: این خط در احوال پیامبران است، شاید مضمون آن معلوم شود (5) و حاج عبدالوهاب از معروفین فقهای قزوین اهتمام تمام در تعمیر مشهد شریف مبارک داشت که به این نیت و همت، روزگار به سر برد و در سفر زیارت در نجف اشرف مدفون گردید».(6) مرحوم میرزا مسعود شیخ الاسلام در دوره ی قاجاریه اقدام به ساخت عمارتی با شکوه بر فراز قبور منسوب به چهار انبیا کرد، اما در اثنای جریان مشروطه ترور شد و کار ناتمام او را فرزندش میرزا حسن شیخ الاسلام به پایان رساند.
سید محمدعلی گلریز در کتابش نقل کرده که «...از خُدّام پیغمبریّه که یکی از آن ها سید و چشمش نابینا [بود] و دیگری که آقای عبدالحسین حکمی که... می گفت از 35 سال پیش اتاقدار مقبره ی شیخ الاسلام است، پرسیدم: درباره ی این مقبره از پیشینیان چه شنیده اید؟ سید پاسخ داد: آنچه از مُعمّرین شنیده ایم، این نقطه رودخانه بوده و در کنار آن آسیابی قرار داشته است. دو نفر از پیغمبرها که سلام و سلوم نام داشته اند و مردم را دعوت می کرده اند، به این آسیاب پناه می آورند. [احتمالاً] آسیابان یا مردم آن ها را می کشند و کنار رودخانه دفن می کنند. سهولی و القیا که برای پیدا کردن آن ها می آیند، در همین مکان بیمار شده و بدرود زندگی می گویند. آن ها را هم پهلوی آن دو تن دفن می کنند. معروف است که آن ها در سردابی مدفون اند. برخی اشخاصی که توانسته اند به سرداب بروند و جنازه ها را ببینند، نقل کرده اند که سرهای آن ها به طرف مشرق و پاهایشان رو به مغرب (برعکس مسلمین) بوده است. حکمی که مردی دقیق تر و مطّلع تر به نظر می رسید، می گفت: آن طور که ما شنیده ایم، این پیغمبران در زمان شاهپور بوده اند. شیخ الاسلام هنگام بنای این جا دستور داد اطراف بقعه را برای شفته ریزی کندند در هفت ذرع عمق... چراغ روغنی پیدا شد؛ این بود که شیخ الاسلام دیگر نگذاشت بکنند و از [همان] جا شَفتِه ریختند...».(7)
بقعه ی چهار انبیا در دو طبقه ساخته شده که طبقه ی پایینی آن سرداب است و در طبقه ی فوقانی، ضریحی فولادی نوساز با لعاب طلا و نقره مزیَّن به آیات قرآنی و نقوش زیبا بر روی یک سنگ قبر که به صورت نمادین نصب شده، دیده می شود. داخل روضه و ایوان ورودی بقعه توسط استاد رضا گلدوز به طرز زیبایی آیینه کاری شده و بر روی یکی از آینه های ایوان در قابی گچی به خط ثلث نوشته اند: «در این مکان مقدس چهار نفر از انبیای عظیم الشأن الهی به نام های سَلام، سَلوم، سَهولی، اَلقیا ــ (علیهم السلام) ــ و مدفن امامزاده صالح بن الحسن المجتبی ــ علیهما السلام ــ می باشد. التماس دعا دارد». در ارتفاع 3 متری دیوار روضه مبارکه نیز کتیبه ای گچ بری شامل سوره جمعه بر دیوار نقش بسته و در پایان آن آمده است: «اَللهمَّ تَقَبَّل مِنْ بانِیِ هَذِهِ البُقْعَه الشَّریفةِ حضرةِ مُستطاب حاج میراز مسعود شیخ الاسلام. سنه 1323».(8) مدرسه ای در کنار بقعه وجود دارد و کتیبه ای بالای درب آن نشان می دهد که وزیر اعظم شاه عباس دوم صفوی به سال 1045 ق بنای آن جا را به اتمام رسانده است. شگفت آور آن که در این کتیبه هم نامی از پیغمبریه برده نشده و آن جا را به نام «مقام شریف» یاد کرده است.(9)
«بسم الله الرحمن الرحیم. تذکره ای است درباره ی انبیای بنی اسرائیل ــ سلام الله علی نبینا و علیهم. انبیای چهارگانه در بلده ی قزوین مدفون اند. و مدرسه ی پیغمبریه در آن شهر برپاست و همواره بنی اسرائیل به زیارت ایشان آمده اند. شاید که ورود عیسی ــ علی نبینا و علیه السلام ــ به این سرزمین برای ایشان بوده است یا ورود ایشان برای زیارت مقام عیسوی بوده (3) که آن مقام در مسجد جامع آن شهر است. در وسط مسجد، نزدیک منبر مُحَجَّر.(4) اسمای انبیا ــ علیهم السلام ــ در بعضی مَسفورات آن بلد این است: سلام، سلوم، سهولی، القیا. مشهد شریف ایشان از وُفورِ روح و نور و قضای حاجات و اجابت دعوات در کمال ظهور است و مرجع نزدیک و دور و کرامت های آن مشهد شریف نزد این داعی ــ محمدتقی بن امیر مؤمن الحسینی عَفِیَ اللهُ عَنهُما ــ در صغر و کبر در کمال شهود مشهود بوده است و روز به روز بر کرامت های آن افزوده است و تفاصیل آن ها به تحریر نیاید و هر متوسلی به آن کرامت ها برسد و مشاهده نماید؛ آن جا که عیان است، چه حاجت به بیان است و در شفای مرضی به توسل ایشان شفاها دیده شده است که به تحریر نیاید و تفصیل نشاید. چون شیخ المشایخ جعفر نجفی شیخ المجتهدین به زیارت انبیا مشرّف شد، نوشته ای بر سر صندوق ایشان را که به خط تورات و به اسلوب عبری بود، خواند و فرمود: این خط در احوال پیامبران است، شاید مضمون آن معلوم شود (5) و حاج عبدالوهاب از معروفین فقهای قزوین اهتمام تمام در تعمیر مشهد شریف مبارک داشت که به این نیت و همت، روزگار به سر برد و در سفر زیارت در نجف اشرف مدفون گردید».(6) مرحوم میرزا مسعود شیخ الاسلام در دوره ی قاجاریه اقدام به ساخت عمارتی با شکوه بر فراز قبور منسوب به چهار انبیا کرد، اما در اثنای جریان مشروطه ترور شد و کار ناتمام او را فرزندش میرزا حسن شیخ الاسلام به پایان رساند.
سید محمدعلی گلریز در کتابش نقل کرده که «...از خُدّام پیغمبریّه که یکی از آن ها سید و چشمش نابینا [بود] و دیگری که آقای عبدالحسین حکمی که... می گفت از 35 سال پیش اتاقدار مقبره ی شیخ الاسلام است، پرسیدم: درباره ی این مقبره از پیشینیان چه شنیده اید؟ سید پاسخ داد: آنچه از مُعمّرین شنیده ایم، این نقطه رودخانه بوده و در کنار آن آسیابی قرار داشته است. دو نفر از پیغمبرها که سلام و سلوم نام داشته اند و مردم را دعوت می کرده اند، به این آسیاب پناه می آورند. [احتمالاً] آسیابان یا مردم آن ها را می کشند و کنار رودخانه دفن می کنند. سهولی و القیا که برای پیدا کردن آن ها می آیند، در همین مکان بیمار شده و بدرود زندگی می گویند. آن ها را هم پهلوی آن دو تن دفن می کنند. معروف است که آن ها در سردابی مدفون اند. برخی اشخاصی که توانسته اند به سرداب بروند و جنازه ها را ببینند، نقل کرده اند که سرهای آن ها به طرف مشرق و پاهایشان رو به مغرب (برعکس مسلمین) بوده است. حکمی که مردی دقیق تر و مطّلع تر به نظر می رسید، می گفت: آن طور که ما شنیده ایم، این پیغمبران در زمان شاهپور بوده اند. شیخ الاسلام هنگام بنای این جا دستور داد اطراف بقعه را برای شفته ریزی کندند در هفت ذرع عمق... چراغ روغنی پیدا شد؛ این بود که شیخ الاسلام دیگر نگذاشت بکنند و از [همان] جا شَفتِه ریختند...».(7)
بقعه ی چهار انبیا در دو طبقه ساخته شده که طبقه ی پایینی آن سرداب است و در طبقه ی فوقانی، ضریحی فولادی نوساز با لعاب طلا و نقره مزیَّن به آیات قرآنی و نقوش زیبا بر روی یک سنگ قبر که به صورت نمادین نصب شده، دیده می شود. داخل روضه و ایوان ورودی بقعه توسط استاد رضا گلدوز به طرز زیبایی آیینه کاری شده و بر روی یکی از آینه های ایوان در قابی گچی به خط ثلث نوشته اند: «در این مکان مقدس چهار نفر از انبیای عظیم الشأن الهی به نام های سَلام، سَلوم، سَهولی، اَلقیا ــ (علیهم السلام) ــ و مدفن امامزاده صالح بن الحسن المجتبی ــ علیهما السلام ــ می باشد. التماس دعا دارد». در ارتفاع 3 متری دیوار روضه مبارکه نیز کتیبه ای گچ بری شامل سوره جمعه بر دیوار نقش بسته و در پایان آن آمده است: «اَللهمَّ تَقَبَّل مِنْ بانِیِ هَذِهِ البُقْعَه الشَّریفةِ حضرةِ مُستطاب حاج میراز مسعود شیخ الاسلام. سنه 1323».(8) مدرسه ای در کنار بقعه وجود دارد و کتیبه ای بالای درب آن نشان می دهد که وزیر اعظم شاه عباس دوم صفوی به سال 1045 ق بنای آن جا را به اتمام رسانده است. شگفت آور آن که در این کتیبه هم نامی از پیغمبریه برده نشده و آن جا را به نام «مقام شریف» یاد کرده است.(9)
پی نوشت ها :
1ــ کتاب مقدس، کتاب عزرا، 42/2؛ 2/7؛ 24/10، 42.
2ــ همان، کتاب اول سموئیل، 1/1، 4، 8، 19، 21، 23.
3ــ خبر مستندی مبنی بر سفر حضرت عیسی (علیه السلام) از سرزمین فلسطین به ایران وجود ندارد.
4ــ منبری که از سنگ تراشیده شده است.
5 ــ متأسفانه مسفوراتی که شرح حال چهار انبیا (علیهم السلام) بر آن مکتبوب بوده، اکنون مجهول المکان است و از آن اثری نیست.
6ــ ولی الله فوزی، پیامبران در ایران، 144ــ 145؛ سید محمد علی گلریز، مینودر یا باب الجنه قزوین، 634.
7ــ سید محمدعلی گلریز، مینودر یا باب الجنه قزوین، 647.
8ــ یادداشت های مؤلف در سفر زیارتی مورخه 1382/1/31.
9ــ سیدمحمّد علی گلریز، همان، 634.
