دکتر فرزین حلب‌چی، متخصص پزشکی ورزشی
ضرورت تست ورزشی قلبی و عروقی در بیماران دیابتی
با گذر زمان، نقش فعالیت بدنی به عنوان یک ابزار موثر در پیشگیری و درمان دیابت نوع 2 آشکارتر می‌شود. ورزش در کنترل بهتر قند خون بیماران مبتلا موثر است اما صرف‌نظر از این اثر بسیار مهم در کاهش وزن و بهبود شرایط قلبی- عروقی بیمار دیابتی نقشی کلیدی دارد و با فواید متعدد روانی و اجتماعی برای بیمار همراه است. امروزه حتی بیماران مبتلا به عوارض دیابت هم از فعالیت‌های ورزشی منع نمیشوند ولی توصیه می‌شود که به‌طور کلی بیماران قبل از آغاز هر تغییر در شدت معمول فعالیت خود، مورد ارزیابی پزشکی قرار بگیرند تا در صورت نیاز تطابق لازم در برنامه ورزشی آنها صورت پذیرد.کنترل بیماری دیابت نوع 2 نیاز به یک کار تیمی دارد. بهتر است علاوه بر خود بیمار، پزشک خانواده، پزشک متخصص داخلی، کارشناس تغذیه، روان‌شناس و یک متخصص پزشکی ورزشی نیز در این تیم حضور داشته باشند تا فواید و خطرات ورزش را در بیمار مورد نظر ارزیابی کنند. آگاهی و آموزشهای لازم را در اختیارش بگذارد و نسخه ورزشی قابل اجرا، مطمئن و نشاطآوری تجویز کنند.
ارزیابیهای لازم قبل از ورزش
بیماران دیابتی پیش از آغاز برنامه ورزشی با شدت افزون‌تری از الگوی معمول فعالیت‌های روزانه خود باید مورد ارزیابی دقیق پزشکی قرار گیرند تا از نظر وجود شرایط منع پرداختن به انواع خاصی از ورزش، ارزیابی شوند. این ارزیابیها شامل اخذ شرح حال، معاینات بالینی و احتمالا پاره‌ای از اقدامات تشخیصی میشوند تا به دقت، بود یا نبود عوارض بیماری را مشخص کنند. هنگام اخذ شرح حال و انجام معاینات، باید علایم و نشانههای بیماریهای قلبی- عروقی، چشمی، کلیوی، سیستم عصبی و پاها مورد توجه ویژه باشند و در بسیاری از بیماران انجام تست ورزش قلبی، عروقی ضرورت دارد.محدوده مناسب قند خون
اندازه‌گیری قند خون با گلوکومتر پیش از شروع فعالیت ورزشی یک اقدام مناسب و مورد تاکید است. طبق توصیه انجمن دیابت آمریکا اگر قند خون بیش از 250 تا 300 میلی‌گرم در دسی لیتر باشد، باید از شرکت در تمرین خودداری شود و در صورتی که سطح گلوگز خون پیش از شروع جلسه تمرین کمتر از 100 میلی‌گرم در دسیلیتر باشد، در بیمارانی که از انسولین یا داروهای افزاینده ترشح انسولین مانند گلی‌بن کلامید استفاده میکنند، توصیه می‌شود که قبل از آغاز تمرین، مقداری کربوهیدرات مصرف کنند. به‌علاوه، در دسترس بودن منابع خوراکی کربوهیدرات حین ورزش نیز منطقی است.
کفش مناسب
بسیاری از فعالیت‌های هوازی نظیر پیاده‌روی و دویدن نرم، مستلزم کفش مناسب هستند. کفش نامناسب ممکن است به ایجاد فشارهای غیرطبیعی بر پا، خون‌رسانی ناکافی و التهاب ناشی از استرس مکرر منجر شود که ممکن است به ایجاد زخم‌های پوستی منتهی شود. در صورتی که زخم عفونی شود و بیمار آن را تشخیص ندهد، به راه رفتن ادامه خواهد داد و عفونت عمیق‌تر خواهد شد.علاوه بر پوشیدن کفش‌های با کفی ضخیم، بیماران دچار ضایعات حسی باید همیشه وجود اجسام خارجی در کفش یا ناهمواریهای داخل آن را بررسی کنند. راه رفتن در پیاده‌روهای داغ، استخرها یا حتی دوش آب بسیار گرم می‌تواند آسیب‌رسان باشد و سوختگی‌های شدید در پاها ایجاد کند. جورابهای تمیز و خشک باید در شروع هر برنامه ورزشی پوشیده شوند و جورابهای آغشته به عرق باید در پایان هر برنامه تعویض شوند. پاها باید به‌طور کامل پس از فعالیت خشک شوند. جورابهای آغشته به عرق می‌توانند به دلیل افزایش خطر ابتلا به عفونت قارچی پا خطرناک باشند.
بیماران به کفشهایی نیاز دارند که دارای فضای کافی حول و حوش پنجه و انگشتان‌شان باشد تا از سایش و تشکیل تاول پیشگیری شود. چرم همچنین بر پلاستیک ترجیح داده می‌شود، چرا که شکل پا را به خود می‌گیرد و تبادل هوای پا با خارج را میسر می‌سازد. کفش‌های نو باید با استفاده در مقاطع زمانی کوتاه مدت به تدریج نرم شوند و پس از این مقاطع پاها از نظر نقاط فشار مورد بررسی قرار گیرند. به‌علاوه، بیماران باید کفش‌های ورزشی‌ای را انتخاب کنند که برای نوع ورزش موردنظر فرد مناسب است. سطح ورزش نظیر آسفالت، کفپوش یا پارکت نیز باید در انتخاب کفش ورزشی مدنظر قرار گیرد.
توجه به دریافت مایعات کافی
هنگام ورزش افراد دیابتی توجه به مصرف مطلوب مایعات ضروری است. کم‌آبی بدن می‌تواند آثار سوء مختلفی در یک فرد دیابتی بر جای بگذارد. نخست آنکه مقادیر قند خون در صورت وجود کم‌آبی بدن بالا می‌رود. همچنین با توجه به اینکه افراد چاق اغلب مبتلایان دیابت نوع2 را تشکیل می‌دهند و چاقی از عوامل زمینه‌ساز کم‌آبی بدن و گرمازدگی است، ورزش در گرما مستلزم توجه خاص به دریافت مناسب مایعات است. دریافت کافی مایعات پیش از ورزش به کلیه افراد دیابتی توصیه می‌شود. این کار با مصرف حدود 2 لیوان مایع دو ساعت قبل از ورزش صورت می‌پذیرد. هنگام ورزش نیز مایعات باید در فواصل کوتاه و با دفعات زیاد مصرف شوند، در حدی که برای جبران میزان آب از دست‌رفته در تعریق کافی باشد. این بیماران باید در روزهای خیلی گرم به خصوص در زیر تابش مستقیم آفتاب از انجام تمرینات پرهیز کنند.ورزش بیماران مبتلا به عوارض دیابت
عوارض ناشی از دیابت مانعی برای انجام ورزش نیست و عموما فواید تمرینات سبک تا متوسط در این افراد بر خطرات احتمالی آنها میچربد هر چند که دقت و محدودیتهای مورد نیاز باید اعمال شوند.درگیری شبکیه چشم
ورزش و فعالیت بدنی هیچ اثر سوء شناختهشدهای بر بینایی یا پیشرفت درگیری شبکیه در بیماران ندارد. این قضیه علاوه بر تمرینات هوازی شامل تمرینات مقاومتی نیز می‌شود. با این حال در صورت درگیری شدید شبکیه، انجام تمرینات قدرتی و فعالیت‌های بدنی شدید که نیاز به حبس نفس دارند یا فشارخون ماکزیمم را به بالاتر از 170 میلی متر جیوه میرسانند، ممنوع است.منبع: هفته نامه سلامت
/ج
