سیاست خارجی و تدوین برنامه برای مدیریت مطلوب آن، همواره از پیچیده‌ترین و در عین حال، حساس‌ترین فعالیت‌های نظام‌های سیاسی و اقتصادی در مسیر حرکت به سوی آینده بوده است. در سال 1390 در ارتباط با عملکرد دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر، نظرسنجی از 20 کارشناس سیاست خارجی انجام شده است که نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد نیمی از پاسخ‌دهندگان عملکرد دستگاه دیپلماسی را ضعیف ارزیابی کرده‌اند. چالش‌هایی که تحت تأثیر مستقیم ظرفیت مدیریت سیاست خارجی ایران قرار دارند عبارتند از چالش مدیریت جهانی و دفاع از منافع و حقوق ملی در قبال آن، چالش تشدید رقابت، جابه‌جایی قدرت در منطقه و جهان و تثبیت موقعیت منطقه‌ای و بین‌المللی ایران و چالش ضعف دستگاه دیپلماسی کشور.
دکتر قالیباف راهکارها و اهدافی در برنامه های خود برای سامان دادن به سیاست خارجی و دیپلماسی کشور دارد که بر اصل دفاع از کیان انقلاب اسلامی، ارزش ها و منافع سرزمینی جمهوری اسلامی ایران استوار است. دکتر قالیباف اصلاح رویکرد مدیریت دیپلماسی کشور از رومانتیسم سیاسی به اصولگرایی واقع‌بینانه را به عنوان هدفی کلان دنبال می کند. ایجاد وحدت رویه در زمینه اعمال سیاست‌های نظام از سوی دستگاه های اجرایی و نظارت وزارت امور خارجه بر آن، حضور در مجامع بین المللی و طرح ایده های هماهنگ شده بین المللی و ایجاد زمینه گسترش همکاری های بین المللی از جمله مهم ترین اقدام های اساسی دکتر قالیباف در موضوع سیاست خارجی و دیپلماسی کشور است.
سیاست خارجی
سیاست خارجی و تدوین برنامه برای مدیریت مطلوب آن، همواره از پیچیده‌ترین و در عین حال، حساس‌ترین فعالیت‌های نظام‌های سیاسی و اقتصادی در مسیر حرکت به سوی آینده بوده است. در این میان سیاست خارجی برنامه‌ی پیشرفت و عدالت در جهانی که عدم قطعیت‌ها و تحولات مستمر از مهم‌ترین ویژگی‌های آن محسوب می‌شود، در صدد تأمین حداکثری منافع و امنیت ملی کشور است. بررسی‌ها نشان داده که مناسب‌ترین نظریه در توضیح قدرت جمهوری اسلامی ایران و سیاست خارجی آن، نظریه‌ی قدرت هوش‌مند[1] است.
تصویر اجمالی وضعیت موجود
وضعیت موجود بخش سیاست خارجی کشور را می‌توان بر اساس رویکردهای متفاوت مورد ارزیابی قرار داد که یکی از این رویکردها، بررسی شرایط بر اساس مأموریت‌های در نظر گرفته برای این بخش است. سیاست خارجی در ایران در مسیر تحقق منویات چشم‌انداز بیست ساله‌ی کشور و اسناد برنامه‌های توسعه‌ی اقتصادی، مأموریت‌های مستقیم و غیر مستقیم زیر را عهده‌دار است:
الهام بخشی در جهان اسلام
تعامل سازنده و مؤثر در روابط خارجی
قدرت اول منطقه در زمینه‌های علمی و فناورانه
مشارکت مؤثر در تأمین امنیت و اقتدار ملی و استقلال کشور
مشارکت مؤثر در تحقق اهداف اقتصادی و جهت‌گیری‌های پیشرفت و توسعه‌ی جامعه
ثبات در سیاست خارجى براساس قانون اساسى و رعایت عزت، حکمت و مصلحت
لذا می‌توان عملکرد و وضع موجود سیاست خارجی کشور را بر اساس مأموریت‌های در نظر گرفته شده، این چنین تبیین نمود:
الهام بخشی در جهان اسلام:
بی‌تردید ملت‌ها و دولت‌های اسلامی، البته با انگیزه‌هایی کاملاً متفاوت، همواره سیاست خارجی ایران اسلامی و عملکرد آن را از نزدیک پیگیری کرده‌اند و برای هر دو، (به دلیل عدم وحدت ملی در اکثر این کشورها) ایران الهام‌بخش بوده است. برای دولت‌ها انگیزه‌های مهار و رقابت و برای ملت‌ها انگیزه‌ی تغییر و اعتماد به نفس، انگیزه‌های برتر محسوب می‌شود. در این راه به دلیل ویژگی‌های خاص انقلاب اسلامی، مأموریت الهام‌بخشی سیاست خارجی جمهوری اسلامی در وضع موجود آن با چند روند زیر روبه‌روست:
رقابت برخی از کشورهای اسلامی، مانند ترکیه، عربستان و مصر
مخالفت دولت‌های عربی با هر آن‌چه رنگ و بوی ایران و الگو‌برداری از آن را دارد.
علاقه و گرایش ملت‌هایی که تجربه‌ی ایران را در هر مقطعی مفید و مثبت ارزیابی می‌کنند.
که در این میان بررسی‌ها نشان می‌دهد عملکرد این مأموریت به‌رغم تمام ظرفیت‌های ممکن، کاملاً موفق نبوده و به شدت تحت فشار رقبایی چون ترکیه قرار دارد و در وضع موجود، تحقق بخش‌هایی از انتظار ملی در این زمینه، بیشتر مدیون ظرفیت‌های فرهنگی و جهانی انقلاب اسلامی است تا سیاست خارجی کشور
تعامل سازنده و مؤثر در روابط خارجی:
شاخص‌های تعامل با جهان در تمامی زمینه‌های سیاسی و اقتصادی، از عملکردهای قابل قبول بسیار فاصله دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهند روابط اقتصادی خارجی (در سطح جهانی، منطقه‌ای و جهان اسلام)، از ظرفیت نهادینه کردن روابط با کشورهای جهان عاجز بوده و در این راه تحریم‌های وضع شده پتانسیل تعامل کشور در آینده را نیز تعدیل نموده و بازسازی این ظرفیت را نیازمند سیاست متفاوتی نموده است.
قدرت اول منطقه در زمینه‌های علمی و فناوری:
تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند تأکیدات مقام معظم رهبری، سیاست‌های اتخاذ شده و الزامات رویارویی با تحریم‌های اقتصادی و فشارهای مرتبط با آن، ظرفیت علمی و فناوری کشور از رشد و توسعه‌ای برخوردار است که از نقاط قوت سیاست خارجی و دیپلماسی و قدرت نرم کشور محسوب می‌شود. لذا عملکرد سیاست خارجی کشور در مجموع در این زمینه مثبت و در مناسبات اقتصادی و سیاسی با کشورهای مختلف از آن بهره‌برداری لازم شده است. هرچند که تثبیت موقعیت کنونی این هدف با توجه به تحولات در حال انجام در سطح منطقه‌ی چشم‌انداز کشور، نیازمند سیاست خارجی پویاتر و مؤثرتری است.
مشارکت مؤثر در تأمین امنیت و اقتدار ملی و استقلال کشور:
در کنار نقاط ضعف مختلف سیاست خارجی جمهوری اسلامی و در مسیر مقابله با تهدیدهای مستمر فضای خارجی، امنیت ملی کشور به واسطه‌ی هماهنگی‌های آشکار و پنهان دستگاه‌های مختلف سیاسی، نظامی و امنیتی در مسیر تأمین امنیت و اقتدار کشور در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، یکی از مهم‌ترین نقاط قوت سیاست و دیپلماسی کشور بوده است. لذا می‌توان بیان کرد در خلال پنج سال گذشته (مستقل از بحث اثر بخشی و کارایی راهبردهای اتخاذ شده) با توجه به فشارهای مختلف خارجی بر مبانی امنیت و اقتدار کشور، مأموریت مزبور با موفقیت پیگیری و محقق شده است.
مشارکت مؤثر در تحقق اهداف اقتصادی و جهت‌گیری‌های پیشرفت و توسعه‌ی جامعه:
«مشکلات ساختاری در مدیریت روابط اقتصادی خارجی»، «نبود مدیریت یکپارچه‌ی این روابط و عدم امکان بهره‌برداری از ظرفیت بازارهای منطقه‌ای» و سرانجام «عدم امکان بهره‌گیری از فرصت شرایط بحرانی جهان»، تنها به عنوان برخی از مؤلفه‌های مورد بررسی، نشان از عقب‌ماندگی‌های نسبتاً با اهمیت کشور در زمینه‌ی توسعه‌ی مناسبات اقتصادی منطقی و کارآمد خارجی دارد. لذا می‌توان بیان کرد، غیر از موارد استثنایی شاخص‌ها نشان از عدم موفقیت سیاست خارجی کشور در زمینه‌ی این مأموریت، به‌رغم تمامی حساسیت‌ها و پتانسیل‌های موجود دارد.
ثبات در سیاست خارجى براساس قانون اساسى و رعایت عزت، حکمت و مصلحت:
با توجه به طیف گسترده‌ی شاخص‌های تعریف شده درباره‌ی ارزیابی این مأموریت، شاخص‌های تحقق مأموریت مزبور را به چند دسته می‌توان تقسیم کرد:
پاره‌ای از مأموریت‌ها به‌ویژه در ارتباط با جهان اسلام، به دلیل تحولات سریع منطقه‌ی ایران اسلامی و تأثیر غیر مستقیم این تحولات در روابط با کشورهای اسلامی بیرون منطقه‌ی ایران، با سخت‌ترین شرایط تاریخی خود روبهرو است. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
تبدیل مجموعه‌ی کشورهای اسلامی و کشورهای دوست منطقه به یک قطب منطقه‌ای
تحکیم روابط با جهان اسلام و معرفی فرهنگ غنی و هنر و تمدن ایرانی
همگرایی بیشتر سیاسی کشورهای اسلامی
پاره‌ای از مأموریت‌ها به سرعت و عملاً در حال تحقق است یا به عبارت دیگر، از ثمربخشی بسیار بالا در ارزیابی مقطعی برخوردار شده است. از جمله:
مقابله با تک‌قطبی شدن جهان
بهره‌گیری از روابط برای افزایش قدرت ملی
اصلاح ساختار سازمان ملل متحد
پاره‌ای از مأموریت‌های مرتبط با نهادینه کردن و تعامل مؤثر و سازنده در روابط بین‌الملل از درجه‌ی انطباق لازم با شرایط برخوردار نیست و نیازمند بازبینی جدی است.
در پایان باید اشاره کرد با مطالعه‌ی شاخص‌های اصلی اقتصادی- اجتماعی، آشکار می‌شود مأموریت‌های سیاست خارجی، به استثنای شاخص حضور در بازارهای خارجی و تا حدودی شاخص دستاوردهای علمی و فناورانه کشور، وضع موجود (به صورت مستقل و به صورت تطبیقی با رقبای اصلی منطقه‌ای کشور) از وضع قابل قبول فاصله بسیار داشته و لذا تحقق این مأموریت‌ها در آینده، نیازمند بازبینی و بالطبع فضا و زمینه‌های متفاوت سیاست خارجی است.
در کنار بررسی وضعیت موجود سیاست خارجی کشور نگاهی گذرا به محیط منطقه‌ای سیاست خارجی ایران (روندهای منطقه‌ای اثرگذار بر منافع و امنیت ملی کشور) با هدف تبیین مناسب‌تر راهبردها و اقدام‌های اساسی در این حوزه ضروری به نظر می‌رسد که می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
13 کشور منطقه‌ی خاورمیانه وخلیج فارس که مورد توجه سند چشم‌انداز بیست ساله‌ی جمهوری اسلامی ایران قرار دارند، در سال 2010 از تولید ناخالص داخلی معادل 7/1589 میلیارد دلار بهره‌مند بوده‌اند که این رقم، بخش مهمی از ارزش نفت خام جهانی را در بردارد و در مجموع 5/2% تولید ناخالص داخلی 8/63048 میلیارد دلاری سال مزبور در جهان را به خود اختصاص داده است.
بررسی آمارهای جمعیت، به عنوان یکی از عوامل مهم قدرت ملی نشان می‌دهد، جمعیت منطقه در سال 2010، معادل 4/219 میلیون نفر بوده که 3/0 درصد جمعیت جهان است.
بی‌ثبات‌ترین منطقه‌ی جهان، عنوانی کاملاً جا افتاده در ادبیات سیاسی جهان برای خاورمیانه محسوب می‌شود. این رویکرد دارای تمامی پیامدهای سیاسی و اقتصادی خود است و فرصت و چالش مهمی به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی برای سیاست خارجی ایران به حساب می‌آید.
حضور آمریکا در منطقه، در خلال بیست سال گذشته از لحاظ اقتصادی و تجاری ده برابر شده است و تحولات جاری منطقه‌ای، می‌تواند در شتاب این روند تغییر ایجاد کند که فرصتی تازه برای سیاست خارجی ایران محسوب می‌شود.
منافع آمریکا به‌ویژه در زمینه‌ی انرژی، دسترسی به بازارها و تضمین امنیت و توسعه‌ی نفوذ اسرائیل، بسیار مهم و روند رو به افزایش داردو این واقعیت چالش‌های نوینی را در مقابل سیاست خارجی ایران قرار داده است.
در خلال دو دهه‌ی گذشته، منطقه‌ی خاورمیانه بین‌المللی‌تر شده است و چنین متغیری از توان دولت‌ها در ارتباط متقابل و مبتنی بر حسن نیت به شدت می‌کاهد.
به‌رغم رقابت‌های جدی کشورها برای افزایش نفوذ در منطقه، روسیه و با فاصله‌ی زیاد آمریکا در منطقه نفوذ خود را گسترش داده‌اند. سایر نفوذها، موضوعی و مقطعی است و این نوع نفوذ، با توجه به تمامی پارامترهای دخیل در این فرآیند، قدرت رقابت با روسیه و آمریکا را ندارد.
پس از سال‌ها ثبات و سکون در ایجاد تحول از درون در نظام‌های سیاسی این منطقه و تداوم سنت‌ها و هنجارهای شناخته شده‌ی سیاسی، دینامیزم‌های تغییر از درون، نگرانی‌هایی را برای سران منطقه ایجاد کرده است که در تحولات آن تعیین‌کننده است.
بیشتر دولت‌های خاورمیانه، نیاز به تجدید ساختار و تشویق بیشتر برای مشارکت سیاسی را به خوبی تشخیص داده‌اند. با این حال، نقش مؤثر خود را در این رابطه بسیار با احتیاط و سرشار از ترس به اجرا می‌گذارند.
تحولات جدید و جاری در منطقه به خوبی ظرفیت الهام بخشی جمهوری اسلامی ایران را به شدت فزاینده نشان می‌دهد.
در مقام مقایسه با ایران، بسیاری از همسایگان در ضعف کامل ژئوپلیتیک به سر می‌برند که اکنون مهم‌ترین نقطه‌ی قوت سیاست خارجی کشور محسوب می‌شود.
برخی از کشورها به دلیل تغییر هویت خارجی در دوره‌ی انتقالی همه‌جانبه‌ای قرار گرفته‌اند (نظیر عراق) و روابط با آن‌ها نیازمند اولویت راهبردی مهمی است.
بسیاری از کشورهای همسایه‌ی ایران مانند پاکستان و افغانستان ضعیف و با مسایل روبه تشدید داخلی زیادی روبهرو هستند که می‌تواند با پیامدهای مهم منطقه‌ای برای سیاست خارجی ایران همراه باشد.
پتانسیل‌ها و مزیت‌ها
مهم‌ترین پتانسیل‌ها و مزیت‌های سیاست خارجی کشور برای مدیریت و تغییر ماهیت و روند چالش‌های اصلی کنونی و آینده‌ی آن را در شش مجموعه‌ی زیر می‌توان خلاصه کرد:
الف) تغییر و تحول عمیق در نظام مدیریت جهانی و تداوم آن، شامل:
عدم استقبال جهانی از حرکت‌های یک جانبه و یک‌جانبه‌گرایی و کاهش تعیین‌کننده‌ی پتانسیل آن
عدم کارایی و شکست کامل کاربرد زور در مناسبات بین‌المللی در آمریکا و اروپا و محدویت‌های اقتصادی تعیین‌کننده‌ی استفاده از آن
جابه‌جایی کاملاً محسوس و معنادار در حال شکل‌‌گیری قدرت در ساختار جهانی و روابط بین‌الملل جدید
ب) ایجاد هم‌زمان زمینه‌ها و فضای شکل‌‌گیری نظام جدید در مدیریت جهانی، شامل:
نهادینه شدن ایده‌ی ضرورت نهادهای چند جانبه‌ی بین‌المللی جدید و تشکیل گروه 20 در کنار گروه 7 و ...
حضور مؤثر قدرت‌های نوظهور اقتصادی (BRICS)
قدرت‌یابی کشورهای بزرگ آسیایی و ارتقای نقش بین‌المللی آن‌ها
ج) پیچیده‌تر شدن چالش‌های آمریکا در روابط بین‌الملل با مصادیق:
تعمیق بحران اقتصادی در آمریکا و اروپا و شروع فرآیند تعدیل اعتبار خارجی آمریکا
خروج سریع اقتصادهای آسیایی و نوظهور از بحران اقتصادی، مستقل از شرایط اقتصادی غرب
کاهش قدرت نرم آمریکا در محیط امنیت ملی ایران، به‌رغم حضور نظامی گسترده‌تر
د) بازگشت دین به عرصه‌ی روابط بین‌الملل به عنوان یک نیروی محرکه‌ی مهم، با مظاهر:
پذیرش نقش‌آفرینی قابل پیش‌بینی تفکر دینی به عنوان یکی از نیروهای محرکه‌ی تحولات روابط بین‌الملل
بیداری اسلامی در منطقه و جهان اسلام و مزیت‌های آن در آینده
شفاف شدن نقش و جایگاه اسلام در منطقه و جهان و هویت فرهنگ شیعی در آن
ه) دارایی‌های طبیعی، فرهنگی، جغرافیایی و سرزمینی ایران اسلامی، شامل:
موقعیت ممتاز ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی کشور و امکان بهره‌برداری از آن
موقعیت به شدت رو به بهبود نفت و گاز در بازارهای جهانی و افق کاملاً روشن آن در آینده
اختلافات محدود سرزمینی با همسایگان و توانایی مدیریت آن
و) موفقیت‌ها و دستاوردهای بیش از سه دهه‌ی انقلاب اسلامی با ویژگی‌های:
موقعیت علمی و فناورانه و روند رو به بهبود رشد آن در ایران نسبت به رقبای منطقه‌ای با توجه به جهت‌گیری‌های آن‌ها در این زمینه
مدیریت مطلوب حجم بدهی‌های خارجی و ظرفیت‌های بالای تأمین مالی خارجی کشور با توجه به ذخایر ارزی مناسب در فضای سیاستی متفاوت
منابع انسانی توانا در منطقه و روند رو به بهبود آن
دارایی‌های سیاسی و تجربی بیش از سه دهه‌ی انقلاب اسلامی و پیش بودن از تحولات منطقه‌ای
قدرت دفاعی برتر در منطقه و بازدارندگی قابل توجه آن در قدرت هوش‌مند کشور
چالش‌ها
چالش‌های احصایی از مطالعات انجام گرفته، به دو دسته‌ی کلی زیر قابل تقسیم است:
الف) چالش‌های خارج از کنترل مدیریت مستقیم سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از جمله:
تداوم نفوذ و حضور آمریکا در آسیا با توجه به قدرت‌یابی چین و روند جاری رفتار و تغییر رفتار کشورهای آسیایی در قبال ایران در آینده
احتمال توسعه‌ی حوزه‌ی نفوذ عملیاتی ناتو به طور کلی و به سوی مرزهای ایران
سیاست خارجی جاری روسیه و عمل‌گراتر، اقتصادی‌تر و بین‌المللی‌تر شدن آن
بی‌ثباتی‌های فزاینده و بحران‌های محیط امنیت ملی ایران
تشدید آثار شوک‌های خارجی و پیامدهای آن بر اقتصاد و اجتماع کشور
چالش‌های رو به توسعه‌ی دسترسی به منابع غیر انرژی در منطقه و فرآیند رشدهای جمعیتی سریع و شهرنشینی در منطقه‌ی ایران
فقر، بی‌سوادی گسترده و زیر بناهای ضعیف و تولید سرانه‌ی پایین بیشتر کشورهای منطقه و همسایه‌ی ایران و پیامدهای آن
ب) چالش‌هایی که تحت‌تأثیر مستقیم ظرفیت مدیریت سیاست خارجی ایران قرار دارند:
چالش‌های مزبور به چهار مجموعه‌ی اصلی زیر قابل تقسیم است:
چالش مدیریت جهانی و دفاع از منافع و حقوق ملی در قبال آن با مصادیق زیر:
تشدید مواضع حقوق بشری علیه ایران و فشارهای بین‌المللی تازه
بازماندن پرونده‌ی هسته‌ای و تداوم محدودیت‌های مرتبط با آن
نهادینه شدن مکانیزم تحریم‌های اقتصادی
چالش تشدید رقابت، جابه‌جایی قدرت در منطقه و جهان و تثبیت موقعیت منطقه‌ای و بین‌المللی ایران:
نقش آفرینی و رویارویی جدی عربستان با سیاست‌های منطقه‌ای و جهان اسلامی ایران
تحرک همه جانبه‌ی ترکیه در منطقه و جهان اسلام و بهبود چشم گیر و نفوذ قدرت نرم این کشور
افزایش کم و کیف چالش‌های مربوط به تثبیت موقعیت کشور به عنوان قدرت اول منطقه.
نبود سازوکارهای امنیت جمعی با حضور ایران در منطقه و تضعیف احتمال شکل‌‌گیری آن
چالش عدم انطباق مناسب رویکرد و راهبردهای سیاست خارجی با شرایط داخلی و بین‌المللی با مصادیق زیر:
کاهش نسبی قدرت نرم کشور و عدم کفایت مطلق آن در رقابت‌های منطقه‌ای، به‌ویژه با ترکیه
عدم انطباق ظرفیت‌های قدرت ملی کشور با انتظارات بین‌المللی و منطقه‌ای از آن
ضعف محسوس توانایی‌های اقتصاد ملی با توجه به انتظارات بین‌المللی از آن
همکاری‌های توسعه‌ای محدود و ناکارآمدی نظام کمک‌های توسعه‌ای جمهوری اسلامی ایران
تمایل کشورهای آسیای میانه و قفقاز به همکاری‌های باز منطقه‌ای و ادغام اقتصادی در جهان و پیوستن به ناتو
چالش ضعف دستگاه دیپلماسی کشور با مصادیق زیر:
عدم تجهیز دستگاه دیپلماسی کشور در تأمین حداقل انتظارات ملی پس از تصویب سند چشم‌انداز
دیپلماسی تعریف نشده و ضعیف و ناکارآمد در ارتباط با جهان غرب
کم توجهی به ضعف فزاینده‌ی سازمان کنفرانس اسلامی و مشارکت مؤثر آن در مدیریت چالش‌های جهان اسلامی و افزایش نفوذ برخی از کشورهای اسلامی در کارکردهای آن
عدم برنامه‌ریزی و ارزیابی تحقق اهداف چشم‌انداز ملی و واگذاری عرصه‌ی الهام بخشی به رقبای منطقه‌ای و جهان اسلامی
دیپلماسی اقتصادی ضعیف برای تعامل با اقتصاد جهانی و شرکت‌های معتبر خارجی در همکاری‌های توسعه‌ای
اهداف کلان
اعمال بصیرت در روابط خارجی و اعتلای شأن و اقتدار کشور با توجه به اصول عزت، حکمت و مصلحت
تحقق مأموریت‌های قوانین و اسناد بالادستی کشور از جمله سند چشم‌انداز بیست ساله
اصلاح نظام مدیریت بین‌المللی و شکل‌‌گیری نظمی مبتنی بر منافع ملی و ارزش‌های انقلاب اسلامی
مدیریت کارآمد شوک‌های خارجی و کاهش هزینه‌ی چالش‌های اساسی
سازمان‌دهی و مدیریت یکپارچه‌ی مزیت‌ها و پتانسیل‌های جمهوری اسلامی ایران در دیپلماسی خارجی و اثربخشی وکارایی بیشتر در رویارویی با چالش‌های آن
راهبردها
تبیین و تشریح سیاست خارجی ایران در سطح داخلی، منطقه‌ای، جهان اسلام و عرصه‌ی بین‌المللی از طریق تدوین و انتشار جهانی سند راهبردی برنامه‌ی سیاست خارجی ایران با توجه به مبانی رویکرد و راهبرد کلان نوین آن و به عنوان بخشی از دیپلماسی عمومی جدید کشور
تدوین اطلس جامع روابط راهبردی خارجی کشور و ایجاد تعهد و ظرفیت کامل عملیاتی کردن برنامه‌ی عمل آن
گسرش و اعتلای گفتمان عدالت‌خواهانه در روابط بین‌الملل و مناسبات خارجی
اعتلای آرمان وحدت اسلامی در دیپلماسی بین‌المللی ایران
تدوین راه‌کارهای ادغام ملاحظات اسلامی و ادیان الهی در مبانی روابط بین‌الملل
به رسمیت شناختن کامل نقش و کارکردهای سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و ارائه‌ی شفاف استراتژی بهره‌برداری از فرصت‌های آن‌ها
استفاده از ظرفیت‌ها و مزیت‌های ایران اسلامی برای همکاری‌های متقابل اقتصادی در جهان اسلام و گسترش دیپلماسی عمومی و اقتصادی ایران
محوریت کاررسانه‌ای همه جانبه و تخصصی برای تغییر تصویر خارجی کشورو فرهنگ‌سازی آن در سطح منطقه‌ای، جهان اسلام و بین‌المللی در چهارچوب سیاست جدید
تضمین ورود و شناخت کامل و دقیق افکار عمومی جهان، جهان اسلام و منطقه نسبت به ایران اسلامی در سیاست خارجی کشور و واکنشی به هنگام نسبت به آن (مدیریت با چشم باز فضای سیاست خارجی)
هماهنگی کامل موقعیت‌ها و مواضع اظهاراقتدار نظامی و سیاسی کشور
اجرای دیپلماسی اقتصادی مؤثر با استفاده از تمامی پتانسیل‌ها و مزیت‌های کشور
استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی، حقوقی، رسانه‌ای و بین‌المللی کشور به منظور مقابله با فضای فشار برای تحقق هدف تبیین شده
تقویت روابط اقتصادی با قدرت‌های نوظهور و بهره‌برداری از فرصت‌های آن
تداوم روابط با گروه غیر متعهدها و تقویت مواضع این گروه به نفع ایران
تداوم مذاکرات دوجانبه و چندجانبه با کشورهای عضو شورای امنیت
استفاده از فرصت‌های خارجی گفتمان جدید کشور برای بازکردن درهای مذاکرات با کشورهای اروپایی و آسیایی
تقویت مواضع ایران به عنوان یکی از بازیگران مهم عرصه‌ی خلع سلاح و سلاح‌های کشتار جمعی در عرصه‌ی روابط بین‌الملل
تقویت موضع همکاری‌ها همگام با پیشرفت‌های حاصله از نظر فنی در زمینه‌ی استفاده‌ی صلح‌آمیز از انرژی اتمی
اقدام‌های اساسی
بازنگری و تجدید ساختار قانونی روابط میان مراکز تصمیم‌گیری در عرصه‌ی روابط خارجی و ایجاد چهارچوب حقوقی هماهنگ‌سازی کارآمدتر آن
یکپارچه‌سازی برنامه‌ها و فعالیت‌های امور بین‌الملل دستگاه‌های اجرایی کشور و هماهنگی کامل آن با وزارت امورخارجه
تأسیس شورای عالی دیپلماسی عمومی در کشور به ریاست رئیس جمهور
برنامه‌ریزی، اعلام آمادگی عملی و اعلام برنامه‌ی همکاری‌های نظامی با کشورهای اسلامی و منطقه برای تعدیل فضای نگرانی‌های ایجاد شده‌ی موجود
تدوین اصول و مبانی برنامه‌ی تنظیم روابط خارجی ایران و انتشار آن به منظور ایجاد ابزارهای بازدارنده در روابط خارجی
طرح ایده‌های بین‌المللی و منطقه‌ای با الهام از راهبرد «عدالت‌خواهی در روابط بین‌المللی»
تدوین برنامه‌ی روابط اقتصادی خارجی وتصویب آن از سوی مجلس شورای اسلامی
ارائه‌ی ایده‌ها و قطعنامه‌های تثبیت و تقویت ارزش‌های دینی و اسلامی به مجمع عمومی سازمان ملل
تبیین رویکرد جدید سیاست خارجی کشور و جایگاه ایرانیان خارج کشور در مسیر توسعه‌ی ملی و جلب مشارکت آنان
تدوین اطلس تعارضات و تنش‌های مهم سیاسی و منطقه‌ای در جهان و تدوین نقشه‌ی راه همکاری‌های ایران برای مشارکت در مدیریت آن‌ها
آموزش و تقویت دانش و مهارت‌های مذاکراتی برای میانجی‌گری و مدیریت تعارضات در دستگاه دیپلماسی کشور و توسعه‌ی ابزارهاو تکنیک‌ها در این زمینه
بررسی محتوای برنامه‌ی استراتژیک قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی و تعریف راهبرد رقابت، همکاری یا مخالفت آن‌ها با توجه به ارزش‌ها و منافع ملی ایران
تقویت روابط ایران با گروه 77 و غیرمتعهدها برای گسترش گفتمان عدالت‌خواهانه‌ی ایران اسلامی در شرایط متحول بین‌المللی
توسعه‌ی همه جانبه‌ی روابط اقتصادی با فرصت‌ها و قدرت‌های نوظهور اقتصادی در جهان و پیوند سه جانبه و چند جانبه با منافع مشروع آن‌ها
استفاده از مکانیزم سازمان کنفرانس اسلامی برای حضور در بازار کشورهای هدف
حمایت از نقش آفرینی بیشتر سازمان کنفرانس اسلامی در مقوله‌ی امنیت جهانی
تدوین مبانی دیپلماسی تجاری جهان اسلام و تخصیص امکانات لازم برای عملیاتی شدن آن
ایجاد فضای فشار جمعی و نوعی ائتلاف سیاسی، در چهارچوب اسلامی و بین‌المللی علیه رفتارهای غیر قابل قبول کشورهای هدف
تنش‌زدایی، اعتمادسازی و همگرایی کامل در منطقه در چهارچوب رقابت و همکاری با کشورهای همسایه
استفاده از فرصت بیداری اسلامی در منطقه و کاهش تعیین‌کننده‌ی شکاف میان مذاهب اسلامی و اعتلای شفاف اتحاد اسلامی
حمایت از تحولات منطقه‌ای و کشوری و اعلام موضع در قبال روندهای منفی در چهارچوب مواضع نهادهای جمعی بین‌المللی، منطقه‌ای و اسلامی
ارائه‌ی الگوی حکمرانی خوب اسلامی و تجربه‌ی ایران اسلامی در آن
آماده کردن مجموعه‌های آموزشی از تجارب اقتصادی، فناورانه و مدیریتی به صورت کاربردی به منظور در اختیار گذشتن تجارب ایران اسلامی
پیگیری سیاست تنش‌زدایی و اعتمادسازی و استفاده از روابط دو جانبه با کشورهای منتخب و هدف برای تهدیدزدایی در روابط بین‌الملل
حمایت همه جانبه از فعالیت بخش خصوصی در منطقه و ایجاد فضا و زمینه‌های کاربردی و اثربخشی دیپلماسی اقتصادی از این طریق
تقویت دیپلماسی تجاری جمهوری اسلامی ایران با حضور تعیین‌کننده‌تر بخش خصوصی و غیردولتی
تقویت کادر تخصصی نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران برای تثبیت و تقویت بنیان‌های روابط خارجی کشور
اعزام مأمورینی به نهادهای بین‌الملل از سوی کشور که پتانسیل ادامه‌ی مأموریت خود در چهارچوب بین‌المللی برای نهاد مزبور را دارا باشند.
توسعه‌ی همکاری‌های بین دولتی، خصوصی و منطقه‌ای در صنعت گردش‌گری
توسعه‌ی زیربناهای نرم و سخت صنعت گردش‌گری با هدف نمایش کامل جذابیت‌های کشور
مطالعه‌ی چالش‌ها و فرصت‌های مشترک قدرت‌های نوظهور و بهره‌برداری از آن‌ها برای برقراری رابطه
تدوین و اجرای استراتژی جامع اقتصادی جهانی ایران که با واقعیت‌های امروز جهان انطباق و سازگاری لازم را داشته باشد و منافع ملی ایران را در روند تحولات دوران انتقالی کنونی بهتر تضمین کند.
ادغام فرصت‌های مالی، اقتصادی، اعتباری صندوق توسعه‌ی ملی در دیپلماسی خارجی کشور
استفاده‌ی مؤثر از ابزار صندوق توسعه‌ی ملی برای ترغیب روند منطقی توسعه‌ی روابط با این فرصت‌ها و قدرت‌ها و مدیریت مؤثر فرآیند آن
همکاری نزدیک‌تر با آژانس انرژی اتمی و تدوین نقشه‌ی راه همکاری‌های متقابل
