نویسنده: ابوالقاسم حسینی
اصل برائت یکی از اصول فقهی است که بنابر آن تا به طور قطع معلوم نشود که خداوند کاری را حرام نموده است، انسان می تواند نسبت به آن اقدام نماید.(1) در قرآن مجید آمده است که خداوند تا پیامبری مبعوث نفرماید انسان ها را به عنوان سرکشی عذاب نمی نماید.(2)
اصل فوق در روابط بین فردی گسترش بیشتری دارد، و به عنوان مثال در قوانین اجتماعی جمهوری اسلامی، به عنوان یک اصل مطرح شده و چنین می بینیم:
اصل سی و هفتم: اصل برائت است و هیچ کس از نظر قانون مجرم شناخته نمی شود، مگر اینکه جرم او در دادگاه صالح ثابت شود.
در همین زمینه در قرآن مجید آمده است که نباید به کسی که اظهار ایمان به خدا می نماید، گفت که تو ایمان نداری.(3) دستور حمل به صحت کردن رفتار مسلمانان به کرّات توسط پیشوایان اسلام مورد تأکید قرار گرفته است، امام صادق علیه السلام می فرماید رفتار برادرت را همواره با بهترین وجه تفسیر نما.(4) این اصل آنچنان در جامعه اسلامی تثبیت شده است که بازار مسلمین به عنوان منبع اعتماد و اطمینان تلقی شده، و هر چیز که انسان از آن تهیه نماید باید به پاکی آن معتقد شود و مطمئن باشد که موازین اسلامی بطور کامل در آن پیاده شده است. بر این اساس از سوءظن و گمان بد کاملاً نهی شده است، و آن را در بعضی موارد به عنوان یک گناه مطرح کرده اند. البته اصل برائت یک اصل مطلق نیست و چنانچه در اصل احتیاط در امور فردی و اجتماعی ذکر شد، علی علیه‌السّلام می فرماید هر گاه صلاح و نیکوکاری بر زمانی مشخص و جامعه مربوط به آن استقرار یابد و شخص به فردی که رسوایی او آشکار نگشته، بدبین شود ستم نموده است، و هر گاه فساد بر زمان و جامعه مربوط به آن استقرار یابد و انسان به فردی خوش بین باشد، خود را به خطر تباهی انداخته است.
نتایج رفتاریِ اصل برائت
این اصل در تمام روابط بیین فردی مخصوصاً در روابط خانوادگی و دوستانه می تواند مانع بروز اضطراب گردد. در مواردی که این اصل مورد بی توجّهی قرار گیرد، می توان در ضمن روان درمانی از طریق توجه دادن به آن موجبات آرامش مراجعه کننده را فراهم آورد. توجه به این اصل فرد را از رفتارهای وسواس گونه بازمی دارد. زیرا او موظف است دستوراتی را انجام دهد و یا از کارهایی خودداری نماید که صریحاً در مکتب اسلام ذکر شده اند، و از انجام عمل و یا ترک کاری که دستور صریح در مورد آن ذکر نشده است باید خودداری نماید. به عنوان مثال همه چیز را باید پاک بداند تا نجاست آنها به طور قطعی و صد در صد ثابت شود.پی نوشت ها :
1- روی عن الصادق علیه السلام: کل شیء مطلق حتی یرد فیه نهی: امام صادق (ع) فرمود: همه چیز مباح و مطلق است تا زمانی که در آن نهی وارد شود. محمد رشاد، اصول فقه، ص 247، الحسین بن بابویه قمی، من لا یحضره الفقیه، ج4، ص 208.
- کل شیء لک حلال حتی تعرف انه حرام: همه چیز بر تو حلال است تا زمانی که یقین کنی که آن چیز حرام می باشد. مدرک فوق، همان صفحه.
2- مَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا: و عذاب نمی کنیم تا رسولی مبعوث نماییم. سوره اسراء (17) آیه 15.
3- و لا تقولوا لمن القی الیکم السلام لست مؤمنا: به کسی که اظهار اسلام نموده، و درخواست صلح نماید نگویید که تو مؤمن نیستی. سوره نساء (4)آیه 49.
4- ضع امر اخیک علی احسنه. کار برادرت را در بهترین وضع ممکن قرار ده.
