مترجم: کریم سنجابی
به نظر ما، مکتب تاریخی چه در بینشش از تاریخ به عنوان ابزار عالی توضیح وضع حاضر و چه در امید بستنش به آن برای کشف قوانینی ویژه که قوانین تحول ملل باشد، دچار توهم شده است.
ولی از جهت دیگر کاملاً ذیحق بوده که در کنار انگاره ی اقتصادی به معنی خاص، جای بسیار گسترده تری را برای بررسی عینی بنیادها و آمار و تفحصات تاریخ اقتصادی بخواهد. تشریح حیات اقتصادی واقعی موجود نه تنها بخودی خود جالب است، بلکه شرط مقدم لازم هر نوع کوشش نظری است. صاحبنظر نمی تواند از تحقیق دقیق امور مستغنی باشد. ساخته هایش بدون آن معلق در هوا است. این حقیقت را اقتصادشناسان حتی تندروترین آنها در روش تجرید پذیرفته اند. از جمله جونس از همان 1879 می نوشت که به عقیده ی وی:« لازم است به هر حال دانشی از تحول صور و روابط اقتصادی و یا به عبارت دیگر، جامعه شناسی اقتصادی ترتیب یابد.»(1)
در آن لحظه که پنداشته می شد دانش اقتصاد به نفس آخر رسیده است، دریافت جدید مکتب تاریخی، در غیاب نوسازی های بزرگ اصولی، ویژه اذهان ژرف بین، وسیله ی گرانبهایی برای جان دادن به آن، حرکت دادن آن و دوباره مرتبط ساختن آن با تمام زندگی معاصر محسوب می گردید.
خدمت مکتب تاریخی همین بود که معرفت ما را نسبت به گذشته های اقتصادی تجدید کند و با دقتی غالباً قابل ستایش بعض از جالب ترین و معضلترین بنیادهای اقتصادی معاصر را تشریح نماید.(2) یک چنین کارنامه ای در واقع، بنابر ماهیتش پراکنده است. مکتب تاریخی مصالح زیبایی فراهم آورد ولی آن کاخ با خطوط متوازن را که ما- شاید به اشتباه- از تصویر دانش آینده در ذهن خود داریم برپا نکرد. و نیز نتوانست رشته ی جدیدی همانند رشته اساطیری آریان کشف کند که در بیراهه پدیده های اقتصادی راهنمای ما باشد. هرگاه تردیدهای اندکی پیشتر را راجع به قابلیت تاریخ که به تنهایی بتواند چنین رشته راهنمایی ترتیب بدهد، به خاطر داشته باشیم، جایی برای شگفتی باقی نخواهد ماند. نکته قابل ذکر اینست که مکتب تاریخی خود هم ظاهراً متوجه این کیفیت بوده است.
آشلی در تلخیص نتایج حاصله از مکتب تاریخی به سادگی چنین نوشته است:« انتقادهای مکتب تاریخی تاکنون حتی در خود آلمان هم موجد دانش اقتصادی جدیدی بر مبنای تاریخی نشده است. فقط در سنوات اخیر است که می بینیم بعضی از خطوط برجسته چنین دانشی به نحو مبهم در کتاب جامع بزرگ اشمولر ترسیم گردیده است.»(3)
درست به سبب همین کیفیت است که مکتب تاریخی، نخست مساعی مدرسیان و سپس کوشش اصحاب مکتب کام اندیشی را، دریافتن راه جدیدی برای ارضاء نیاز غریزی ذهن بشر، در ساده گردانیدن حقیقت برای درک بهتر آن، به دیده ی اغماض نگریسته است.(4)
پی نوشت ها :
1. استانلی جونس Stanley Jevons مؤلف کتاب Theory of Political Economy پیشگفتار چاپ دوم(1879).
2. بویژه مجله « Jahrbuch» که تحت راهنمایی اشمولر منتشر می گردید، مشتمل بر مطالعات توصیفی دستگاه تجارتی و صنعتی معاصر است که در مقام خود واقعاً نمونه هستند.
3. آشلی، «وضع کنونی دانش اقتصاد» در مجله اقتصادی 1907، صفحه 487 Ashley,The present position of Political Economy,in Economic Journal 1907,p.487.
4. آمار هرچند مستقل از اقتصاد است، مع الوصف چنان دستیاری پیوسته ی به آن محسوب می شود که ترقی آنان تقریباً موازی یکدیگر بوده است. چنانکه می دانیم از چهل سال پیش روش های تفسیر آمار( در اینجا از روش های آمارگیری صحبت نمی کنیم) به پیشرفت های بزرگی نایل شده است. مسائل منطقی که آمارشناسی بوجود آورده با ژرف بینی دقیق مورد بررسی قرار گرفته و تطبیق ریاضیات بر آنها بسیار ثمربخش بوده است. انگاره هائی مانند انگاره ی مشارکت و انگاره ی همبستگی و انگاره ی اشتباهات بررسی و غیره از جمله مسائلی هستند که جوینده دانش های اجتماعی به سختی می تواند از آنها بی نیاز باشد.
کتاب اودنی یول G.undy Yule تحت عنوان «مدخلی بر انگاره ی آمارشناسی An introduction to the theory of Statistics (لندن 1911) و کتاب دارموا:« آمار و تطبیقهای آن Statistique et Applications (پاریس، چاپ آرمان کولن 1936) را به خواننده معرفی کنیم. این کتاب ها محتملاً از بهترین راهنمایان برای آشنا ساختن به مباحث مربوط به روش در علوم اجتماعی محسوب می شوند و مکمل لازمی برای مطالعه ی مسائل مورد بحث مقاله ی حاضر هستند.
