گفت و گو با دکتر احمد باقری مقدم
طبق آمار جهانی و براساس نتایج مطالعه‌های انجام‌شده، تعداد کودکان چاق و دارای اضافه وزن روزبه‌روز در حال افزایش است و علت اصلی آن هم کاهش فعالیت‌های بدنی کودکان است. در اثر کاهش فعالیت، میزان استقامت و توانایی‌های استقامتی کودکان کم می‌شود و از سوی دیگر شاخص توده بدنی و ضخامت چین‌های پوستی‌شان بالا می‌رود.
امروزه کودکان مدت زمان کمتری را به فعالیت‌های فیزیکی و ورزش اختصاص می‌دهند و بیشتر به تماشای تلویزیون می‌پردازند. از آنجا که دغدغه بسیاری از والدین، سلامت فرزندشان است و با شروع فصل تابستان به‌طور معمول برای پرکردن اوقات فراغت، کودکان ثبت‌نام در کلاس‌های ورزشی و آموزشی را انتخاب می‌کنند، با دکتر احمد باقری‌مقدم، متخصص پزشکی ورزشی گفت‌وگو کرده و نظر ایشان را در این‌باره جویا شدهایم. مطالعه این مطلب کمک می‌کند تا بتوانید با توجه به سن و روحیه فرزندتان، کلاس ورزشی مناسبی برای او انتخاب کنید.
در این میان عواملی مانند شکست یا ترس از شکست در مسابقه، مواخذه و شرمندگی کودک، احساس اجبار و نظم ارتشی در ورزش و خستگی ناشی از تمرین شدید یا قوانین سخت بازی هم باعث دلزدگی کودک از شرکت در فعالیت‌های ورزشی می‌شوند که والدین باید این مسایل را مدنظر بگیرند.
کودکان مبتلا به دیابت با توجه به نوع دیابت و شدت آن باید تحت درمان پزشکی قرار بگیرند. این کودکان در صورت کنترل دیابت اجازه دارند در فعالیت‌های ورزشی شرکت کنند. به علت خطر افت قندخون (هیپوگلیسمی) یا افزایش قندخون (هیپرگلیسمی) لازم است قبل و بعد از ورزش قندخون آنها با گلوکومتر اندازه‌گیری شود و در صورتی که میزان آن زیر 100 میلی‌‌گرم در دسی‌لیتر باشد، مقداری قند مصرف کنند. اگر قندخون بالای 250 میلی‌‌گرم در دسی‌لیتر بود، فعالیت ورزشی مجاز نیست.
از دیگر آسیب‌های شایع، آسیب‌های مربوط به محل اتصال عضله به استخوان است که به صورت تورم و برجستگی استخوانی و در موارد شدید به صورت کندگی استخوان بروز می‌کند و بیشتر در ناحیه فوقانی ساق در زیر زانو یا آرنج دیده می‌شود.
آسیب غضروفی مفاصل به خصوص زانو و آرنج هم در کودکان شایع است که به صورت درد و تورم مفصل و گاه قفل‌شدن مفصل ظاهر می‌شود.
نگاه کارشناس تربیت بدنی/ محمد رضایی‌‌پور*
شرایط ایمنی ورزش برای کودکان
امروزه ورزش در سلامت افراد جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است و همه اقشار جامعه از کوچک و بزرگ، پیر و جوان به آن توجه می‌کنند. در این میان از مربیان و والدین انتظار می‌رود به ویژگی‌ها و مباحث مربوط به ورزش کودکان توجه بیشتری داشته باشند.
وقتی والدین قصد دارند برای ثبت‌نام فرزندشان در یک کلاس ورزشی اقدام کنند، لازم است در درجه اول اطلاعات کاملی در مورد مربی ورزش بدانند. سابقه مربیگری، خصوصیات اخلاقی، میزان تحصیلات، تخصصی‌بودن یا غیرتخصصی بودن تحصیلات مربی، اهمیت زیادی دارد. نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، فاصله مکانی مناسب باشگاه تا منزل است. مساله دیگر، وسایل کمک آموزشی باشگاه و سرویس‌های بهداشتی، آب‌خوری‌ها و دستگاه‌های تهویه است که باید کیفیت بالایی داشته باشند. فرهنگ افرادی که در باشگاه رفت و آمد می‌کنند نیز باید در یک حد و در یک سطح باشد.
کودکان برای لذت بردن از بازیهای ورزشی باید با قوانین و نکات ایمنی آشنا شوند و آنها را رعایت کنند. والدین و مربیان نیز باید هرچه بیشتر آنها را با این قوانین و نکات آشنا کنند.
برای کاهش احتمال آسیب‌دیدن کودک، به این نکات توجه کنید:
استفاده از تجهیزات ایمنی خاص از جمله کلاه ایمنی، مچ‌بند و زانوبند. برای تهیه این وسایل می‌توانید از مربی مربوطه راهنمایی بخواهید. این تجهیزات باید نو و کاملا اندازه کودک باشند.
محوطه‌بازی کودک باید امن و دور از عوامل خطر‌آفرین باشد.
گرم‌کردن بدن قبل از شروع ورزش وسرد کردن آن پس از ورزش بسیار مهم و در کاهش کوفتگی و درد عضلانی بسیار مفید است.
کودکان کم‌سن نباید به ورزش‌هایی بپردازند که باعث اختلال در رشد استخوان‌ها، عضلات و مفاصل آنها می‌شوند یا به این اندام‌ها صدمه وارد می‌کنند. بهترین روش، پرداختن به ورزش‌های متنوع است که روی یک اندام متمرکز و طولانی نباشد. (بدنسازی با وزنه قبل از سن بلوغ توصیه نمی‌شود و پس از آن هم باید همواره تحت نظر مربی انجام گیرد).
کودک با همسالان یا کودکان هم قد و قواره خود ورزش و بازی کند.
از آنجا که بدن کودکان نسبت به بزرگسالان بسیار سریع‌تر گرم و سرد می‌شود، نباید بیش از 30 دقیقه ورزش کنند. نباید در هوای بسیار گرم (بالای 30 درجه سانتی‌گراد) به ورزش و بازی بپردازند و هنگام شنا به مدت طولانی در آب سرد باقی بمانند.
کودکان باید قبل، بعد و حین ورزش و بازی آب بنوشند. آنها معمولا نمی‌دانند که چه زمانی به نوشیدن آب نیاز دارند به همین دلیل مربی یا والدین باید مراقب این مساله باشند.
کودکان در هوای گرم به کرم‌های ضدآفتاب و کلاه لبه‌دار نیاز دارند.
کودک را به انجام کاری که نمی‌تواند انجام دهد و از انجام آن وحشت دارد، مجبور نکنید.
کودک نباید برای اینکه کاری را درست انجام نداده یا خوب بازی نکرده است مقصر دانسته شود و مورد انتقاد و تمسخر قرار بگیرد.
مراقب باشید هیچ‌کس از بین بازیکنان، مربی یا تماشاگران بر سر کودک فریاد نزند و او را متهم نکند.
آسیب‌های ورزشی در مورد کودکان باید با دقت بسیار بیشتری درمان شود تا باعث اخلال در رشد یا به نوعی معلولیت یا ناتوانی آنها نشود.
طبق آمار جهانی و براساس نتایج مطالعه‌های انجام‌شده، تعداد کودکان چاق و دارای اضافه وزن روزبه‌روز در حال افزایش است و علت اصلی آن هم کاهش فعالیت‌های بدنی کودکان است. در اثر کاهش فعالیت، میزان استقامت و توانایی‌های استقامتی کودکان کم می‌شود و از سوی دیگر شاخص توده بدنی و ضخامت چین‌های پوستی‌شان بالا می‌رود.
امروزه کودکان مدت زمان کمتری را به فعالیت‌های فیزیکی و ورزش اختصاص می‌دهند و بیشتر به تماشای تلویزیون می‌پردازند. از آنجا که دغدغه بسیاری از والدین، سلامت فرزندشان است و با شروع فصل تابستان به‌طور معمول برای پرکردن اوقات فراغت، کودکان ثبت‌نام در کلاس‌های ورزشی و آموزشی را انتخاب می‌کنند، با دکتر احمد باقری‌مقدم، متخصص پزشکی ورزشی گفت‌وگو کرده و نظر ایشان را در این‌باره جویا شدهایم. مطالعه این مطلب کمک می‌کند تا بتوانید با توجه به سن و روحیه فرزندتان، کلاس ورزشی مناسبی برای او انتخاب کنید.
آقای دکتر! از چه زمانی کودک آمادگی لازم را برای شروع فعالیت‌های ورزشی دارد؟
احتمال ابتلا به چاقی در کودکانی که کمتر از یک ساعت تلویزیون تماشا می‌کنند در مقایسه با کودکانی که روزانه 4 ساعت پای برنامه‌های تلویزیونی می‌نشینند، کمتر است و به احتمال کمتری در دوران بلوغ، در معرض چاقی و عوارض ناشی از آن قرار خواهند گرفت. بنابراین انجام فعالیت‌های ورزشی، یکی از گزینه‌های مناسب برای پیشگیری از چاقی کودکان است و در دوران بلوغ باعث کاهش بروز بیماری عروق کرونر و سکته مغزی، پرفشاری خون، چاقی و دیابت و پوکی استخوان و سرطان می‌شود. آمادگی کودک برای شرکت در فعالیت‌های ورزشی به تکامل سیستم عصبی، تکامل اجتماعی و سطح شعور و فهم آنها بستگی دارد. اصولا کودکان قبل از 6 سالگی توانایی لازم برای پرداختن به ورزش‌های سازمان‌یافته مانند فوتبال را ندارند. در این محدوده سنی، ورزش‌هایی مانند دویدن و شنا را توصیه می‌کنیم. به‌طور کلی ورزش‌هایی برای این رده سنی مناسب هستند که تکنیک‌های کمی داشته باشند و در عین حال لذت بالایی در کودکان ایجاد کنند.آیا باید با توجه به سن کودک فعالیت ورزشی اش را انتخاب کرد؟
بله، با اینکه کودکان از سن 6 تا 9 سالگی، توانایی لازم و پایه حرکتی را به دست می‌آورند ولی هنوز هماهنگی لازم بین دست و چشم‌ها وجود ندارد، بنابراین می‌توانند به صورت محدود و ساده در سطح ابتدایی در ورزش‌های سازمان‌یافته‌ای مانند فوتبال شرکت کنند. در سنین 10 تا 12 سال، سطح شعور و فهم افزایش می‌یابد و کودک می‌تواند در کار گروهی و یادگیری حرکات پیچیده شرکت کند. در این سن کودک می‌تواند به ورزش‌های تماسی ـ برخوردی مانند فوتبال بپردازد زیرا به علت نیروی تولیدی پایش در بازیکنان، احتمال بروز آسیب پایین است.چه عواملی باعث تشویق یا دلزدگی کودک از ثبت‌نام در کلاس‌های ورزشی می‌شود؟
برای گسترش فرهنگ ورزش در کودکان یا تشویق آنها، باید به نکاتی مانند حمایت خانواده، شادی‌بخش بودن نوع فعالیت ورزشی، انجام ورزش بعدازظهرها، موفقیت، همراهی با دوستان و هیجان توجه کرد.در این میان عواملی مانند شکست یا ترس از شکست در مسابقه، مواخذه و شرمندگی کودک، احساس اجبار و نظم ارتشی در ورزش و خستگی ناشی از تمرین شدید یا قوانین سخت بازی هم باعث دلزدگی کودک از شرکت در فعالیت‌های ورزشی می‌شوند که والدین باید این مسایل را مدنظر بگیرند.
بهترین فعالیت ورزشی در این سن، چه نوع فعالیت‌هایی است؟
انجام ورزش‌های هوازی در کودکان همان آثار مثبتی را دارد که در بزرگسالان دیده می‌شود. تمرین‌های قدرتی نیز با بهبود کیفیت عصبی و هماهنگی عصب و عضو، باعث افزایش قدرت عضلانی در کودکان می‌شوند ولی باید مواظب آسیب صفحه رشد استخوانی در کودکان باشیم.ثبت‌نام کودکان در کلاس‌های وزنه‌برداری کار درستی است؟
تمرین با وزنه‌های کوچک ایرادی ندارد ولی ورزش‌هایی مثل وزنه‌برداری و پاورلیفتینگ برای کودکان ممنوع است. گرچه بدن کودکان در مقایسه با بزرگسالان انعطاف‌پذیری بیشتری دارد، اما نباید فراموش کنیم که دارای مفاصل سست‌تر و شل‌تری هستند. ضعیف‌ترین نقاط در کودکان، محل اتصال عضلات به استخوان و صفحه رشد استخوانی است بنابراین صدمه‌هایی مانند پیچ‌خوردگی مفاصل که در بالغان شایع‌تر است، در کودکان کمتر اتفاق می‌افتد و در عوض، آسیب‌های صفحه رشد و آسیب محل اتصال عضله به استخوان شیوع بیشتری دارد.آیا کودکانی که مبتلا به بیماری دیابت یا آسم هستند، می‌توانند در کلاس‌های ورزشی ثبت‌نام کنند؟
کودکان بیماری که به ناراحتی‌های خاص مانند دیابت یا آسم مبتلا هستند باید قبل از شروع ورزش به پزشک متخصص مراجعه کنند تا توصیه‌های لازم به آنها داده شود. اگر ورزش در کودکان آسمی باعث تشدید علایم بیماری‌شان می‌شود، قبل از شروع باید داروهای تنگی‌نفس مصرف کنند و به اندازه کافی مرحله گرم‌کردن را انجام دهند. این کودکان باید از ورزش در هوای خشک و سرد و محیط‌های آلوده پرهیز و تا حد امکان از تنفس دهانی خودداری کنند. در پایان ورزش، اقدام به سردکردن بدن به صورت حرکت‌‌های سبک و تفریحی ضروری است و از انجام ورزش‌هایی که شدت بالا دارند مانند دویدن، شنا یا دوچرخه‌سواری طولانی جلوگیری کنید.کودکان مبتلا به دیابت با توجه به نوع دیابت و شدت آن باید تحت درمان پزشکی قرار بگیرند. این کودکان در صورت کنترل دیابت اجازه دارند در فعالیت‌های ورزشی شرکت کنند. به علت خطر افت قندخون (هیپوگلیسمی) یا افزایش قندخون (هیپرگلیسمی) لازم است قبل و بعد از ورزش قندخون آنها با گلوکومتر اندازه‌گیری شود و در صورتی که میزان آن زیر 100 میلی‌‌گرم در دسی‌لیتر باشد، مقداری قند مصرف کنند. اگر قندخون بالای 250 میلی‌‌گرم در دسی‌لیتر بود، فعالیت ورزشی مجاز نیست.
بهترین زمان ورزش برای کودکان دیابتی از نظر شما چه زمانی است؟
بهترین زمان ورزش برای کودکان مبتلا به دیابت، یک تا دو ساعت پس از صرف غذاست. بچه‌هایی که انسولین تزریق می‌کنند، با دستور پزشک معالج باید مقداری از دوزاژ آن را قبل از ورزش کاهش دهند. به علت احتمال افت قند تا 24 ساعت پس از ورزش، بهتر است فعالیت‌های ورزشی در صبح انجام شود. فعالیت در عصر، احتمال افت قند هنگام خواب را بالا می‌برد. در صورت بروز عوارض بیماری بسته به نوع عارضه، باید مراقبت‌های خاصی انجام شود.از آنجا که نگرانی بسیاری از والدین آسیب‌دیدگی فرزندان‌شان در کلاس‌های ورزشی است برای پیشگیری از آنچه توصیه‌هایی می‌کنید؟
توصیه می‌شود قبل از ورزش، مربی اقدام‌های لازم برای گرم‌کردن و حرکات کششی را انجام دهد و مراقب باشد کودکان از تجهیزات حفاظتی مانند کلاه ایمنی، عینک، ساق‌بند و کفش مناسب هم حتما استفاده کنند. این موضوع اهمیت زیادی دارد زیرا آسیب صفحه رشد می‌تواند باعث کوتاهی و تغییر شکل زاویه‌دار عضو شود.در این مورد بیشتر توضیح می‌دهید؟
بیشترین شکستگی در صفحه رشد استخوانی در ناحیه مچ دست است که در کودکان چاق بیشتر اتفاق می‌افتد. آسیب ناشی از ضربه‌های مکرر در ورزش، می‌تواند به صفحه رشد آسیب بزند. مثلا باعث شکستگی مزمن انتهای تحتانی استخوان ران در شناگران قورباغه، ناحیه فوقانی استخوان بازو در رشته‌های پرتابی و ناحیه مچ دست در ژیمناستیک شود.از دیگر آسیب‌های شایع، آسیب‌های مربوط به محل اتصال عضله به استخوان است که به صورت تورم و برجستگی استخوانی و در موارد شدید به صورت کندگی استخوان بروز می‌کند و بیشتر در ناحیه فوقانی ساق در زیر زانو یا آرنج دیده می‌شود.
آسیب غضروفی مفاصل به خصوص زانو و آرنج هم در کودکان شایع است که به صورت درد و تورم مفصل و گاه قفل‌شدن مفصل ظاهر می‌شود.
مهم‌ترین توصیه شما به والدین چیست؟
سخن آخر اینکه کودکان به علت تولید حرارتی بیشتر، تعریق کمتر، احساس تشنگی دیررس و همچنین بالا بودن نسبت سطح به توده بدن، پایین بودن برون‌ده قلبی و افزایش سریع دمای بدن در معرض خطر بیشتر عوارض گرمایی محیط هستند بنابراین برای پیشگیری از آسیب گرمایی در فصل تابستان، ضمن رعایت اصول اولیه، والدین باید توجه زیادی به مصرف مایعات کافی قبل، حین و بعد از ورزش داشته باشند.نگاه کارشناس تربیت بدنی/ محمد رضایی‌‌پور*
شرایط ایمنی ورزش برای کودکان
امروزه ورزش در سلامت افراد جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است و همه اقشار جامعه از کوچک و بزرگ، پیر و جوان به آن توجه می‌کنند. در این میان از مربیان و والدین انتظار می‌رود به ویژگی‌ها و مباحث مربوط به ورزش کودکان توجه بیشتری داشته باشند.
وقتی والدین قصد دارند برای ثبت‌نام فرزندشان در یک کلاس ورزشی اقدام کنند، لازم است در درجه اول اطلاعات کاملی در مورد مربی ورزش بدانند. سابقه مربیگری، خصوصیات اخلاقی، میزان تحصیلات، تخصصی‌بودن یا غیرتخصصی بودن تحصیلات مربی، اهمیت زیادی دارد. نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، فاصله مکانی مناسب باشگاه تا منزل است. مساله دیگر، وسایل کمک آموزشی باشگاه و سرویس‌های بهداشتی، آب‌خوری‌ها و دستگاه‌های تهویه است که باید کیفیت بالایی داشته باشند. فرهنگ افرادی که در باشگاه رفت و آمد می‌کنند نیز باید در یک حد و در یک سطح باشد.
کودکان برای لذت بردن از بازیهای ورزشی باید با قوانین و نکات ایمنی آشنا شوند و آنها را رعایت کنند. والدین و مربیان نیز باید هرچه بیشتر آنها را با این قوانین و نکات آشنا کنند.
برای کاهش احتمال آسیب‌دیدن کودک، به این نکات توجه کنید:
استفاده از تجهیزات ایمنی خاص از جمله کلاه ایمنی، مچ‌بند و زانوبند. برای تهیه این وسایل می‌توانید از مربی مربوطه راهنمایی بخواهید. این تجهیزات باید نو و کاملا اندازه کودک باشند.
محوطه‌بازی کودک باید امن و دور از عوامل خطر‌آفرین باشد.
گرم‌کردن بدن قبل از شروع ورزش وسرد کردن آن پس از ورزش بسیار مهم و در کاهش کوفتگی و درد عضلانی بسیار مفید است.
کودکان کم‌سن نباید به ورزش‌هایی بپردازند که باعث اختلال در رشد استخوان‌ها، عضلات و مفاصل آنها می‌شوند یا به این اندام‌ها صدمه وارد می‌کنند. بهترین روش، پرداختن به ورزش‌های متنوع است که روی یک اندام متمرکز و طولانی نباشد. (بدنسازی با وزنه قبل از سن بلوغ توصیه نمی‌شود و پس از آن هم باید همواره تحت نظر مربی انجام گیرد).
کودک با همسالان یا کودکان هم قد و قواره خود ورزش و بازی کند.
از آنجا که بدن کودکان نسبت به بزرگسالان بسیار سریع‌تر گرم و سرد می‌شود، نباید بیش از 30 دقیقه ورزش کنند. نباید در هوای بسیار گرم (بالای 30 درجه سانتی‌گراد) به ورزش و بازی بپردازند و هنگام شنا به مدت طولانی در آب سرد باقی بمانند.
کودکان باید قبل، بعد و حین ورزش و بازی آب بنوشند. آنها معمولا نمی‌دانند که چه زمانی به نوشیدن آب نیاز دارند به همین دلیل مربی یا والدین باید مراقب این مساله باشند.
کودکان در هوای گرم به کرم‌های ضدآفتاب و کلاه لبه‌دار نیاز دارند.
کودک را به انجام کاری که نمی‌تواند انجام دهد و از انجام آن وحشت دارد، مجبور نکنید.
کودک نباید برای اینکه کاری را درست انجام نداده یا خوب بازی نکرده است مقصر دانسته شود و مورد انتقاد و تمسخر قرار بگیرد.
مراقب باشید هیچ‌کس از بین بازیکنان، مربی یا تماشاگران بر سر کودک فریاد نزند و او را متهم نکند.
آسیب‌های ورزشی در مورد کودکان باید با دقت بسیار بیشتری درمان شود تا باعث اخلال در رشد یا به نوعی معلولیت یا ناتوانی آنها نشود.
پی‌نوشت‌ها:
* استاد دانشکده حفاظت و بهداشت کار
منبع: هفته نامه سلامت/ج
