همسایه ها با نگاه احمد محمود

«احمدمحمود» که نام اصلی اش «احمد اعطا» است در چهارم دی ماه 1310 شمسی در شهر اهواز چشم به جهان هستی گشود و در دوازده مهرماه 1381 در تهران بارِ سفر آخرت را بست. هشتمین سال درگذشت محمود، باعث ذکر خیری از او شد:
دوران جوانی محمود مصادف با سال های پرشور و التهاب 30- 1320 خورشیدی بود. درگیری های سیاسی، زندان و تبعید، مجال به پایان رساندن تحصیلات را به او نداد. اما از سرگذراندن ماجراهای این دوران، تجربه ی ارزشمندی برای نگارش رُمان های واقع گرایانه (رئالیسم) او شد.
اولین داستان هایش را در مجله ی «امید ایران» به چاپ رساند. تأثیر صادق هدایت و صادق چوبک، و بدبینی رایج در دوره ی کودتای 28 مرداد 1332 بر سه مجموعه ی «مُول، 1338:» ، «دریا هنوز آرام است، 1339» و «بیهودگی، 1341» آشکار است.
در مجموعه ی «زایری زیرباران، 1347» از منظری تازه، به توصیف فضای طبیعی و اجتماعیِ جنوب ایران و رنج مردمِ اعماق اجتماع پرداخت.
پس از مجموعه داستان «غریبه ها» که در سال 1350 به دست چاپ سپرد، برخی از بهترین داستان های کوتاهش را در مجموعه «پسرک بومی، 1350» گرد آورد. در این داستان احمد اعطا با استفاده از امکان ادبیِ نهفته در نحوه ی روایتِ کودکان، جنوبی سبز و آیینی را تصویر کرد که با کشفِ نفت و ورودِ خارجی ها به جنوب و صنعت مونتاژ رو به دگرگونی و پیشرفت می نهاد.
نویسنده در داستان های دو کتاب «دیدار، 1369» و «قصه ی آشنا، 1369» جنوبِ آسیب دیده بر اثر جنگ را توصیف کرد و به کشمکش های درونیِ انسان های سرگشته ای پرداخت که می کوشند با حفظ غرورِ زخم خورده ی خود، تسلیم مقتضیات زمانه نشوند.
گزیده ای از داستان های احمد محمود با نام «از مسافر تا تب خال، 1371» منتشر شد. ولی اهمیت محمود در تاریخ ادبیات معاصر، عمدتاً به دلیل رُمان های اوست. در اولین رُمانش «همسایه ها» که در سال 1353 منشتر شد، مراحل رُشد و آگاهی جسمی و روحیِ نوجوانی به نام «خالد» را بر گستره ی سال های ملی شدن صنعت نفت ایران و فعالیت های حزبی در دهه ی 1320 باز آفرینی می کند. ماجرای «داستان یک شهر، 1360» در سال های پس از کودتا در بندر دورافتاده ی لنگه رخ می دهد و بیانگر شکست سیاسی و روحی یک نسل می شود.
رُمان «زمینِ سوخته، 1361» از نخستین گزارش های ادبی درباره ی جنگ ایران و عراق است. این رُمان از چگونگی حملات مزدوران بعثی به ایران، پرده بر می دارد.
در رُمان سه جلدی «مدار صفر درجه، 1373»
درگیر شدن اعضای یک خانواده در ماجراهای سیاسی و رخدادهای سال های منتهی به انقلاب اسلامی سال 1357 تصویر می شود. به دو، سه سطر از فصل پنجم، جلد دوم رمان «مدار صفر درجه» توجه کنید و از نثر داستانی احمد محمود لذت برید:
«...واق سگ آمد. سرها همه برگشت. دیدند که سگ از جدول خیابان پریده است و نبی بی حال دنبالش است و مردم دست می زنند و مشتریان قهوه خانه ریخته اند بیرون. نبی با دسته ی جارو کوفت به نشیمنگاهِ سگ. پاپتی دوید وسط خیابان...»
بعد از رمان معروف مدار صفر درجه،احمد محمود داستان «آدم زنده، 1376» را از ممدوح بن عاطل ابونزال در باره ی وضعیت مردم عراق، ترجمه می کند.
در کتاب «درخت انجیر معابد» که در سال 1379 انتشار یافت با تمثیلی کردن ماجرایی واقعی، به توصیف سرگشتگی جامعه ای می پردازد که با وجود کسب جلوه های نوگرایی، در اصل متحول نشده است. این رُمان برنده ی جایزه ادبی بنیاد گلشیری شد.
محمود در همین سال [1379] جایزه ی ادبی مهرگان را به پاس یک عمر تلاش در راه آفرینش ادبی، از آنِ خود کرد.
گفتنی است: گفت و گوی مفصل نویسنده معاصر خانم «لیلی گلستان» با شادروان احمد محمود، درباره ی زندگی و احوال و آثارش در کتابی با عنوان «حکایت حال» در سال های آخر عمر محمود (سال 1374) منتشر شده است. توجه خوانندگان گرامی را به کتاب ذکر شده معطوف می دارم.
در پایان یادآوری این نکته ضروری می نماید: « محمد علافی» و همکارانش داستان بلند بازگشت احمد محمود را به آلمانی ترجمه کرده اند.