نویسنده: دکتر حسن روحانی
در آغاز بحث به این نکته اشاره می کنم که اهمیت بحث همبستگی و مشارکت، در شرایط امروز ایران اسلامی از هر زمان دیگر بیشتر است. یعنی اگر در مقاطع گذشته و در دولت های گذشته و در شرایط قبلی حاکم بر کشور، می بایست بر وحدت، وفاق، مشارکت و حضور مردم در صحنه تأکید می کردیم، در شرایط امروز جامعه، اهمیت این دو مقوله بیشتر از گذشته است.
اگر شرایط دو دولت قبلی را با دولت جدید مقایسه کنید، می بینید که هم شرایط بین المللی و هم شرایط داخلی امروز برای ما سخت تر شده است. 16 سال پیش (زمانی که جناب آقای هاشمی رفسنجانی مسئولیت اجرایی کشور را به عنوان رئیس جمهور برعهده گرفتند) آنچه در تبلیغات جهانی می شنیدیم- گرچه بعضی از لحن ها گزنده بود- عمدتاً از دولت آن زمان به عنوان یک دولت میانه رو، عملگرا و به تعبیر آنها pragmatic و moderate یاد می کردند. عملاً هم وقتی دولت در 16 سال پیش مسئولیت را برعهده گرفت، دو تصمیم مهم در همان سال های اولیه باعث شد تا در صحنه بین المللی، چهره دولت ایران به عنوان دولتی مقبول و معتدل ارزیابی شود. یکی کاهش تشنج بین ایران و عراق بود.(تبادل نامه هایی که بین صدام و جناب آقای هاشمی در آن زمان اتفاق افتاد که نتیجه آن به خروج عراق از بقیه سرزمین ایران و آزادی اسرا منتهی شد). موضوع بعدی، حمله عراق به کویت و موضع بی طرفی فعال ج.ا.ا. در آن مقطع بود که از دید جهانیان، موضعی صحیح، عاقلانه و مدبرانه بود.
از لحاظ داخلی هم چون شرایط بعد از جنگ بود، بحث سازندگی و ترمیم خسارت ها و بازگشت مهاجرین و فعال شدن مراکز صنعتی و کارخانه ها و اجرای طرح های زیربنایی، مورد استقبال همه مردم قرار گرفت. اجرای برنامه اول پنج ساله نیز در آن مقطع آغاز شد. گفتمان مسلط در آن زمان، بحث توسعه و سازندگی و بازسازی کشور بود. این گفتمان در آن شرایط، مورد حمایت قاطبه مردم بود و برای قدرت های خارجی هم تحریک کننده نبود، چون به طور طبیعی هر کشوری بعد از جنگ باید در مسیر سازندگی و بازسازی قرار گیرد.
هشت سال بعد نیز وقتی جناب آقای خاتمی اداره اجرایی کشور را برعهده گرفت، باز هم آنچه در دنیا تبلیغ شد این بود که این دولت به دنبال توسعه سیاسی و آزادی بیشتر در جامعه است. بنابراین، دولت چهره مقبولی در افکار عمومی جهان پیدا کرد. در داخل کشور هم، گرچه عده ای احساس نگرانی می کردند، اما بسیاری از مردم مخصوصاً نسل جوان و فرهیختگان جامعه احساس می کردند در فضای جدید، بهتر می توانند به دنبال توسعه همه جانبه کشور باشند.
اما در شرایط دولت جدید، با فشارهای جدیدی مواجه هستیم. از دولت جدید در همان آغازکار، تصویر دیگری در صحنه تبلیغات جهانی مطرح شد و لذا ما امروز در شرایط سخت تری از لحاظ جوّ بین المللی قرار داریم و شرایط امروز ما از هشت و شانزده سال پیش از لحاظ بین المللی سخت تر است. پس ما نیاز به مشارکت و وحدت بیشتری داریم. من تأکید می کنم که موضوع وحدت و مشارکتی که مقام معظم رهبری برای سال جاری مطرح کردند، در شرایط امروز نیاز ما به این دو مقوله بیشتر از دوران های گذشته است. اکنون که دشمنان ما چهره دولت جدید را به عنوان یک دولت نظامی و امنیتی مطرح می کنند و در داخل کشور هم عده ای، مردم را از آینده می هراسانند، این ترس و نگرانی متأسفانه در تحرک اقتصادی جامعه و امیدواری و نشاط مردم تأثیر گذاشته است. پس امروز نیاز ما به همبستگی، ایجاد وحدت نظر و حضور در صحنه و مشارکت بیشتر از گذشته است. امروز ما باید بیشتر از همیشه، مردم را به وحدت و اتحاد دعوت کنیم.
باید همه دست به دست هم، شرایط را تغییر دهیم. مسئله، بالاتر از بحث شخص یا حتی دولت است، بحث سر این دولت یا آن دولت و این شخص و آن شخص نیست، بحث بر سر منافع ملی است، بحث بر سر نظام و کشور است. بحث فراتر از اشخاص و یا حتی قوه مجریه، قوه قضائیه و قوه مقننه است. ما مسائل مهم تری داریم. امروز از یک طرف فشار بین المللی علیه ما آغاز شده است. نشان دادن چنگ و دندان در صحنه بین المللی علیه ملت بزرگ ما آغاز شده است. در این چند ماه اخیر که دولت جدید شروع به کار کرده، دوبار بحث شورای امنیت سازمان ملل را مطرح کرده اند. یک بار به دلیل سوءاستفاده ای که غرب از تعابیر رئیس جمهور محترم داشت و موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل متحد کشاندند و متأسفانه برای اولین بار بیانیه ای علیه جمهوری اسلامی ایران به اتفاق آرا تصویب کردند. در موردی دیگر در شورای حکام آژانس در شهریور ماه امسال برای اولین بار در قطعنامه ای،موضوع شورای امنیت را مطرح کردند. در این قطعنامه آمده است که بررسی پرونده هسته ای ایران در صلاحیت شورای امنیت سازمان ملل است.(2) در یک بند دیگر قطعنامه به صراحت آورده اند که موضوع پرونده ایران، موضوع 12-C اساسنامه آژانس است(3). یعنی ایران ناقض معاهده بین المللی است و پرونده ایران باید به شورای امنیت گزارش شود. اینها همه نشان دهنده این مسئله است که شرایط بین المللی با هشت و شانزده سال پیش متفاوت است. اوضاع داخلی، وضع بورس، وضع تولید کالا، وضع سرمایه گذاری، امید به آینده در زمینه مسائل اقتصادی و نگرانی هایی را که در داخل به وجود آورده اند، همگی نشان دهنده آن است که فشار بر افکار عمومی داخلی نیز اثر گذاشته است.
به اعتقاد من آنچه مقام معظم رهبری در آغاز سال تأکید فرمودند که امسال، سال مشارکت عمومی و وحدت ملی است، در این شرایط ضرورت آن را بهتر احساس می کنیم. چون ضرورت و اهمیت این دو مقوله برای حفظ نظام، منافع ملی و قدرت ایستادگی در برابر دشمنان، بیش از هر زمان دیگر احساس می شود.
وسعت دامنه مشارکت
ابهامی که ممکن است در افکار عمومی ما وجود داشته باشد، این است که فکر کنیم وقتی بحث مشارکت عمومی مطرح است، یعنی موضوع انتخابات، یعنی حضور مردم در زمان انتخابات و پای صندوق آرا چشمگیر باشد، ولی تا انتخابات بعدی، دیگر در این زمینه مسئولیتی نباشد. البته مسئله انتخابات، موضوع مهمی است. حضور مردم پای صندوق آرا بسیار اهمیت دارد و جای هیچ تردیدی نیست. حضور گسترده مردم در انتخابات موجب اقتدار نظام اسلامی است. صف های طولانی در کنار صندوق آرا دشمنان ما را مأیوس و دوستان ما را در سراسر جهان امیدوار می کند، اما مشارکت فقط به انتخابات محدود نمی شود. مشارکت، فرآیندی است که طی آن افراد جامعه در تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها و در تعیین خط مشی ها حضوری مستمر دارند. علمای سیاست، میزان و عمق بالای مشارکت را نشانه توسعه یافتگی سیاسی و فرهنگی می دانند. از این رو «مشارکت، خواه برای افراد(شهروندان) و خواه برای سیستم ها امری مطلوب به شمار می رود. این امر خود یک هدف ذاتاً مطلوب و نیز وسیله ای جهت رسیدن به سایر اهداف است. مشارکت باعث پاسداری از آزادی، ترویج عدالت و تشویق ثبات است.»(4) مشارکت به این معناست که مردم در تمام مقاطع احساس کنند، کشور، نظام و دولت تعلق به آنها دارد.در موضوع مشارکت، بحثی در جامعه شناختی مطرح است که عامل اصلی مشارکت این است که مردم احساس مالکیت کنند. جامعه شناسان تعبیر احساس مالکیت می کنند،من تعبیر احساس تعلق می کنم. مردم احساس کنند که دولت و مجلس و کل حکومت تعلق به آنها دارد و مسئولین در خدمت آنها هستند. اگر مردم احساس تعلق به خود را نکنند و دولت را از آن خودشان ندانند، مشارکت آنها، مشارکت مستمر نخواهد بود. در ادامه بحث به این نکته اشاره خواهم کرد که یکی از معیارهای مشارکت مطلوب، مشارکت مستمر است و بدترین مشارکت، مشارکت مقطعی است و به تعبیر بعضی از محققین، مشارکت طوفانی است که در یک مقطع زمانی به صورت طوفان، مردم در صحنه ای حضور یابند و بعد تمام شود. ما باید در پی مشارکت مستمر باشیم.(5)
پی نوشت ها :
1. سمینار سراسری ائمه جمعه، با حضور ائمه جمعه
سراسر کشور، محل سابق مجلس شورای اسلامی، 24 آبان 1384.
2. قطعنامه شهریور 1384(سپتامبر 2005)شورای حکام آژانس درباره پرونده هسته ای ایران بند دو، قسمت اجرایی قطعنامه.
3. همان، بند یک، قسمت اجرایی قطعنامه.
4.John Nelson,"The Political Participation",in:Myron Weiner and Samuel Huntington,eds.,Understanding Political Development,Boston:Little Brown and Company,1987,p.68
5.Misra.R.P.,Rural Development Capitalist and Socialist Paths,Vol.1,1985,pp.21-45
