معنای مشارکت واقعی مردم در امور

یکی از دانشمندان معروف جامعه شناسی بحثی راجع به مشارکت مطرح می کند که واژه مشارکت به سه طریق مورد استفاده قرار می گیرد:(1)
الف- برخی از دولت ها از آن به عنوان برچسب تزیینی و تشریفاتی استفاده می کنند. درواقع آنچه می خواهند انجام می دهند، در کنار آن جمله ای هم اضافه می کنند که ما در این تصمیمات با مردم مشورت کرده و نظرات مردم را گرفته ایم، از مشاوران و نظرات مشورتی استفاده کرده ایم. به گونه ای جلوه می دهند که گویی این نظر، نظر همه مردم است. درواقع برای تزیین از برچسب مشارکت بهره می جویند؛ در حالی که در واقعیت، برنامه موردنظرشان را اتخاذ و اعمال می کنند و کاری هم به مردم ندارند. در حال حاضر وضع بسیاری از کشورها این چنین است. حتی بسیاری از کشورهای اطراف ما این گونه عمل می کنند. یک مجلس مشورتی دارند، اسم شورا و مشورت را دارند، اما این مشورت و شورا کاملاً تزیینی است و مردم هیچ مشارکتی ندارند و نظرات از بالا به پایین دیکته می شود.
ب-دسته دیگر از دولت ها نیز اعلام می کنند که با مردم مشورت می کنند و تلاش هم می کنند که گاهی نظرات مردم را موردتوجه قرار دهند، اما آنچه برایشان مهم است، کاهش هزینه است. اگر با چند نفر مشورت می کنند و نظرات عده ای مطرح می شود،‌برای این است که هزینه کار، ‌کاهش پیدا کند. برای کاستن از هزینه ها شعار داده می شود که مردم در پروژه ها و برنامه ها شرکت دارند.
ج-هیچ کدام از دو مفهوم قبلی، مشارکت واقعی نیست. مشارکت واقعی آن است که مردم دخیل در تصمیم سازی و تصمیم گیری باشند و درواقع واژه مشارکت برای توصیف فرآیند تفویض اختیار به مردم استفاده شود. در این فرآیند مردم قادر می شوند در امور، تحلیل های خود را ارائه دهند و امور را خود به دست گیرند و تصمیمات را خود اتخاذ کنند. این دانشمند یک قدم بالاتر می رود و می گوید در دولت پست مدرن نه تنها مردم مشارکت دارند، بلکه از لحاظ نظری این دولت و سازمان ها هستند که در تصمیم مردم شریک می شوند، نه اینکه تصمیم گیر دولت است و مردم شریک اند. بلکه دولت در برنامه ها و پروژه های مردم مشارکت می کند و در کنار مردم قرار می گیرد.(2)
از دیدگاه اسلام و نظر امام(ره)چه نوع مشارکتی مطرح است؟ مشارکت تزیینی، مشارکت برای کم کردن هزینه ها و یا یک مشارکت واقعی، که در این مشارکت در تمامی امور نظر مردم، آرای مردم، فکر مردم، رأی و برنامه مردم لحاظ می شود و مردم در همه برنامه ها و پروژه ها سهیم و شریک هستند.
اگر ما یک مشارکت واقعی و دائمی داشته باشیم، آن وقت مردم در برابر توطئه و یا حمله دشمن، بهتر مقاومت می کنند و می ایستند. مردم احساس می کنند که دولت از آنِ آنهاست. تصمیمات آن برای مردم است و در تصمیم سازی ها و حتی تصمیم گیری ها، مردم و نمایندگان مردم حضور و دخالت دارند. بنابراین بسیار اهمیت دارد که در بحث مشارکت مردم را به طور جدی در امور سهیم و از نظرات آنها بهره برداری و استفاده کنیم.

پی نوشت ها :

1. سمینار سراسری ائمه جمعه، با حضور ائمه جمعه
سراسر کشور، محل سابق مجلس شورای اسلامی، 24 آبان 1384.
2.Chambers,Robert,"Project Selection for Poverty-focused Rural Development:Simple is Optimal",World Development,Vol.6,No.2,1987,pp. 209-19.

منبع :روحانی، حسن (1388)، اندیشه های سیاسی اسلام (جلد اول: مبانی نظری) تهران: کمیل، چاپ سوم.