ارتباط مؤثر

ارتباط، فرآیندی است که طی آن، شنونده از نیت گوینده برداشتی می کند؛ در حالی که دو طرف این ارتباط، ذخایر ذهنی متفاوت دارند. از یک طرف همه گویندگان در بیان آنچه که در نظر دارند، به اندازه های مختلف ناتوان هستند و از طرف دیگر، شنوندگان از گفته ها یا نوشته ها با توجه به سوابق تجربی و اجتماعی خود، برداشت های متفاوتی خواهند داشت. بنابراین هر چه تفاوت در نیت گوینده و برداشت شنونده کمتر باشد،‌ ارتباط مؤثرتر خواهد بود. در نوعی از این ارتباط که ارتباط زبانی دو سویه می باشد، به طور طبیعی مهارت های اکتسابی چهارگانه یعنی: گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن دخالت دارند و تربیت فراگیران در زمینه این مهارت های چهارگانه، باید به نحوی باشد که هر چه بیشتر بتوان فاصله بین نیت گوینده و برداشت شنونده را کم تر کند (یار محمدی، 1382: 151). به بیانی دیگر می توان گفت ارتباط مؤثر ارتباطی است که از طریق آن، شیوه نفوذ بر دیگران آزمایش شود و از طریق این نوع ارتباط، توافق و تفاهم تقویت شده و عملکردهای افراد با تلاش و کوشش بی دریغ و با عشق به عمل مطلوب، همراه شود (نصیری، 1387: 64). از آن جایی که حدود 70 درصد از اوقات فراغت افراد به نحوی در تماس و ارتباط با دیگران سپری می شود، در نتیجه رضایت آنها از زندگی، درجه شادی و نشاطشان نیز به میزان توانایی افراد در برقراری ارتباط با دیگران بستگی دارد. برقراری یک ارتباط درست و سازنده، مستلزم داشتن مجموعه ای از مهارت هاست؛ اما مهم ترین آنها درک دیدگاه های طرف مقابل و تفهیم نظرهای خویش است. برای درک درست دیگران نیز به 2 مهارت اساسی نیاز وجود دارد؛ یکی توانایی گوش دادن مؤثر و دیگری هم دلی. شیوه گوش دادن مؤثر در هر نوع گفت و گو و داد و ستد، شیوه ای مطمئن و موضعی مستحکم برای کنترل اوضاع و غلبه بر مخالفت هاست؛ زیرا مهم ترین و مؤثرترین روش برای قانع ساختن یا جلب توجه و حمایت کسی، توجه دقیق و مؤثر به نقطه نظرات و احساسات و افکار اوست. حتی اگر قرار است با چیزی مخالفت شود یا دیدگاهی نقد شود، باید دانست که واقعاً قرار است با چه چیزی مخالفت شود. همچنین باید به آن دیدگاه اشراف کامل داشت (سعدی پور و رضاییان، 1387: 179 و 12). در گوش کردن، آنچه مهم است، کیفیت گوش کردن است. توجه در گوش کردن دو هدف را مدنظر دارد. اول اینکه با تمرکز، به محتوای صحبت طرف مقابل پی برده می شود و دوم اینکه احساس و هیجان او درک می شود که البته سهل انگاری در هر یک از این موارد موجب خواهد شد ارتباط مؤثر دو طرف کاهش یابد. مهارت دیگر یعنی هم دلی نیز به این معناست که فرد بتواند زندگی دیگران را حتی تا زمانی که در آن شرایط قرار ندارد، درک کند. بنابراین توانایی هم دلی به افراد کمک می کند تا بتوانند انسان های دیگر را حتی وقتی با آنها بسیار متفاوت هستند بپذیرند و به آنها احترام بگذارند. این توانایی روابط اجتماعی را بهبود می بخشد و به ایجاد رفتارهای حمایت کننده و پذیرنده نسبت به انسان های دیگر منجر می شود. همچنین هم دلی نوع خاصی از توجه داشتن به دیدگاه های دیگران است. در واقع ارتباط مفهومی است که از درون فرد برخاسته و به دیگران راه یافته و از فردی به فرد دیگر منتقل می شود. اولین جزء اصلی ارتباط تفهیم است و این تفهیم یک فرآیند دو طرفه می باشد. یعنی فرد، ضمن آنکه معانی پیامی را که می خواهد انتقال دهد باید بداند و بفهمد، باید بتواند به مخاطب خود بفهماند که چه چیزی می خواهد بگوید و منظورش چیست. به عبارت دیگر، یک جزء ارتباط «تفهیم» و جزء دیگر آن «تفاهم» است. البته ارتباط به «تسهیم» هم نیازمند است که دارای جوانب مختلفی است. مثلاً گاهی ما غذای خود را قسمت می کنیم؛ چیزهایی را که یاد گرفته ایم به دیگران یاد می دهیم؛ خبری را که شنیده ایم به دیگران می گوییم؛ شادی و عواطف یا مشکلات و سختی ها و ناراحتی های خود را با آنها در میان می گذاریم و به این طریق آنها نیز حمایت های عاطفی خود را با ما در میان می گذارند تا ما احساس آرامش و راحتی بیشتری کنیم. آنچه که واضح می باشد این است که انسان ها همه روزه بخش زیادی از زمان را به ارتباط برقرار کردن با دیگران می گذرانند تا هرچه بیشتر بتوانند نیازهای خود را بیان و نیازهای دیگران را درک کنند. توانایی ارتباط مؤثر به انسان ها کمک می کند تا با دیگران ارتباط کلامی و حتی غیر کلامی مؤثرتری داشته باشند و با غلبه بر خجالت، نظرات خود را به دیگران ابراز کنند. اگر این مهارت کسب شده باشد، در مواقع لازم می توان با تقاضاهای نامناسب دیگران مخالفت کرد. همچنین این مهارت به افراد کمک می کند تا بتوانند به صورت کلامی و غیر کلامی، مناسب با فرهنگ جامعه و موقعیت، خود را نشان دهند. به این معنا که می توانند نظرها، عقاید،‌ خواسته ها، نیازها و هیجان های خود را ابراز و به هنگام نیاز، از دیگران درخواست کمک و راهنمایی کنند. تقاضای کمک و راهنمایی از دیگران در مواقع ضروری، از عوامل مهم یک رابطه سالم است. بهبود کیفیت روابط هم یکی از روش های بسیار مهم برای رسیدن به سلامت روان می باشد و ثابت شده است که ضعف در توانایی برقراری ارتباط مؤثر در کودکان و نوجوانان، باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه یا گوشه گیری و انزوا می شود که این افراد پرخاشگر، ناکام و منزوی، معمولاً احساس حقارت کرده و عزت نفس ضعیفی دارند. به همین علت، وجود مشکلات روانی از جمله: افسردگی و اضطراب در این کودکان و نوجوانان بیشتر دیده می شود (کاوه، 1387: 89). در خصوص توانایی ارتباط مؤثر و نقش آن مطالعات متعددی صورت گرفته است. به طور مثال، بسیاری از روان شناسان از جمله هارتاپ (Hartup-1970 & 1983) و آشِر و کُوای (Asher & Coie-1990) بر این عقیده هستند که ارتباط کودکان با هم سالان خود می تواند سهم به سزایی در رشد اجتماعی و عاطفی آنان داشته باشد. پارکر و آشِر (Parker & Asher-1987) نیز باور دارند کودکانی که از ایجاد ارتباط اجتماعی با دیگران پرهیز می کنند، یا از سوی هم سالان خود پذیرفته نمی شوند، آمادگی مبتلا شدن به انواع مشکلات رفتاری و عاطفی را دارند و عملکرد تحصیلی آنها نیز کاهش می یابد (چاری و کیانی، 1387: 185). از طرفی دیگر، ریف و کییز (Ryff & Keyes-1995) و نولِر، فینی و پیترسون (Noller, Feeney & Peterson-2001) توانایی برقراری روابط صمیمانه با دیگران را یکی از عوامل کلیدی در سلامت و بهزیستی روانی افراد بزرگسال معرفی کرده اند و آدامز و آرچر (Adams & Archer-1994) ادعا کردند که جوانان به منظور کسب آمادگی برای برقراری روابط صمیمانه با دیگران، باید این دو مرحله را پشت سر بگذارند: اول، روابط اولیه با هم سالان در دوره نوجوانی و دوم، ورود به دوران بزرگسالی که در حالت بهینه، افراد در آن توانایی برقراری روابط صمیمانه دراز مدت همراه با اعنماد متقابل را کسب می کنند. از آنجا که صمیمیت یک عنصر مهم در دوستی های دوره نوجوانی و یک ویژگی مهم در روابط میان فردی است، آگاهی از چگونگی رشد صمیمیت می تواند به دختران و پسران برای برقراری روابط سالم کمک کند. از سوی دیگر، رشد و شکل گیری هویت در کنار متغیر صمیمیت، می تواند اطلاعات گسترده تری را در زمینه رشد سازگاری هیجانی و بهزیستی روان شناختی در این دوره به دست دهد (دانشور پور و همکاران، 1386: 394). اما یکی از موانع متداول در جهت داشتن ارتباطی مؤثر، زمانی است که منظور به درستی بازگو نشود. به طور مثال، اگر مادری به دخترش بگوید: «دارم مأیوس می شوم»، دختر نخواهد فهمید که منظور مادرش چیست. بنابراین به جای این گفته بهتر است مادر صریح و روشن به دخترش بگوید که او چه کار اشتباهی انجام داده است که موجب ناامیدی مادرش شده است و چگونه می تواند آن را جبران کند؛ یا همان کار را به نحو شایسته ای انجام دهد (ساندرز، 1381: 39 و 38).
منبع :کاوه، محمد، (1391)، آسیب شناسی بیماری های اجتماعی (جلد اول)، تهران: نشر جامعه شناسان، چاپ اول 1391.