خاستگاه و نتایج قیام 15 خرداد 1342

شناخت پدیده انقلاب اسلامی ، بی تردید درگروه فهم و درک قیام 15 خرداد است .
وبدون مطالعه آن نمی توان برریشه های انقلاب اسلامی اشراف یافت . قیام 15 خرداد 1342 که برآیند تلاش دوساله امام خمینی (ره ) بخش هایی ازروحانیت و مردم برای اصلاح مفاسد رژیم پهلوی بود باید نقطه آغازین انقلاب اسلامی دانست . طوری که حضرت امام می فرمایند :
« در15 خرداد 1342 پهلویان وهواداران و سردمداران جنایتکارشان با دست ستم شاهی خود گورخودرا کندند و سقوط و ننگ ابدی را برای خویش به جا گذاشتند .» ( صحیفه امام، ج 16،ص 290 )

خاستگاه قیام :

خاستگاه سیاسی قیام 15 خرداد به روحانیت بازمی گشت . هرچند روحانیت ازدوره مشروطیت درسطوح متفاوت درحوادث مختلفی چون مشروطه ، جنگ های جهانی ، درگیری بارضاشاه وجریان ملی شدن نفت ، ایفانقش نموده بود ، اماهیچ گاه همچون 15 خرداد ، درراس رهبری نبود . این امرنه تنها به خاطر ماهیت قیام که به دلیل شم سیاسی رهبرانقلاب ، یعنی حضرت امام خمینی (ره ) صورت می گرفت ؛ زیرا ایشان که درزمان حیات آیت الله العظمی بروجردی بیشتر به تحقیق و تدریس مشغول بودند ، پس ازدرگذشت مرجع بزرگ شیعیان به ازخودبیگانگی سیاسی جامعه خاتمه داد وبادشمن قلمداد نمودن رژیم شاه و دولت ، زمینه را برای درگیری سیاسی مردم و ماموران شاه فراهم نمود.
خطابه ها و اعلامیه های رهبرقیام که انبوه تحصیل کردگان و اقشار شهری و روستایی را مخاطب قرار داده بودند ، با لحن میهن دوستانه ، ضد استعماری ، آنان رابه رهاکردن فرهنگ وارزش های غربی ومقابله با سیاست های فرهنگی شاه دعوت می کردند ، ایشان باتاکید براسلام به عنوان پشتوانه کشورایران ، سیاست های معاوضه جویانه خاندان پهلوی باروحانیت را ناقض استقلال کشورتلقی می کردند ، بنابراین ، امام خمینی (ره ) به منظور بازگشت به سوی فرهنگ خودی مردم را به نفی ارزش های ضد دینی و ضدایرانی ترغیب می نمود.
اما با قاطعیت می توان گفت که اگر قیام 15 خرداد رخ نمی داد . اولا" آگاهی و تفکر انقلابی درمردم آن گونه رشد نمی کرد وازسویی روحانیت وبه ویژه امام خمینی ( ره ) درمرکزیت نیروهای معارض رژیم قرارنمی گرفت و همراه با تشکیل سازمان ها و گروه های اسلامی ، چهره واقعی شاه و عمال او برای مردم آشکارنمی گردید
مردم که سالیان درازی شاهد ازخودبیگانگی سیاسی و فرهنگی خود بودند ، اکنون بازگشت به فرهنگ خودی رادرمان دردهای خود تلقی می کردند . بنابراین فرهنگ جامعه ایران ، منشاء و خاستگاه فرهنگ قیام 15 خرداد می باشد که یک فرهنگ ناب واصیل ایرانی واسلامی بود. تهاجم به این فرهنگ وازبین رفتن آن برای نیروهای سیاسی – فرهنگی مردم ایران قابل تحمل نبود وجامعه روحانیت به رهبری امام خمینی ( ره ) انگیزش فرهنگی مردم درقیام مذکور را برعهده داشت .
هرچند برخی نظریه پردازان چپ کوشیدند قیام 15 خرداد راحرکتی یکسو نگرانه ازسوی مذهبیون برشمارند و انگیزه حرکت نیروهای مذهبی را دربه خاطر افتادن موقعیت مالکان و مصالح روحانیت قلمداد نمایند ؛ ولی واقعیت این بود که رهبرقیام ، یعنی حضرت امام خمینی (ره ) خود را رهبریک قشر خاص اجتماعی نمی دانست وحتی عموما" درسخنرانی هایش به وضعیت فقرا توجه خاصی داشت ، به همین خاطرخاستگاه اجتماعی قیام را باید دروجود همه اقشار جامعه جستجو نمود و نگاهی به اسامی شهدا ، مجروحین ودستگیرشدگان قیام 15 خرداد نشان می دهد که ازدانشجو تا کارگر وازروحانی تا بازاری دراین قیام شرکت داشتند .

15 خرداد
نتایج قیام

درخلال اصلاحات شاه و اوج گیری مخالفت روحانیت باآن ، شرق و غرب اختلافات خودرا کنارگذاشته وهردو بااین نهضت مذهبی به مخالفت پرداختند . این امر و متعاقب آن تبلیغات غربی ها باعث شد که جهانیان ازشناخت چهره واقعی اسلام محروم بمانند .
ازطرفی سرکوب قیام و حکومت نظامی باعث سرخوردگی نیروهای انقلابی درنخستین سال های پس ازسال 1343 گردید . رهبران قیام ، تبعید یا زندانی شدند و پیرو آن فعالیت های سیاسی و اجتماعی محدود گردید و تندروها درحکومت شاه قدرت گرفتند ودرنتیجه زمینه برای شدت عمل درزندان ها فراهم آمد ودرمقابل جنبش مسلحانه نیز رشد کرد که این امر را نیزمی توان ازنتایج 15 خرداد محسوب نمود.
اما با قاطعیت می توان گفت که اگر قیام 15 خرداد رخ نمی داد . اولا" آگاهی و تفکر انقلابی درمردم آن گونه رشد نمی کرد وازسویی روحانیت وبه ویژه امام خمینی ( ره ) درمرکزیت نیروهای معارض رژیم قرارنمی گرفت و همراه با تشکیل سازمان ها و گروه های اسلامی ، چهره واقعی شاه و عمال او برای مردم آشکارنمی گردید .
خاستگاه اجتماعی قیام را باید دروجود همه اقشار جامعه جستجو نمود و نگاهی به اسامی شهدا ، مجروحین ودستگیرشدگان قیام 15 خرداد نشان می دهد که ازدانشجو تا کارگر وازروحانی تا بازاری دراین قیام شرکت داشتند
دریک جمع بندی ، می توان گفت ، هرچند پس ازقیام 15 خرداد فرهنگ نوین مبارزه حول محور روحانیت وبالاخص امام خمینی ( ره ) پا گرفت ، اما بیشترین پیامدهای مثبت این قیام ، نتایج سیاسی آن محسوب می شوند . این نتایج عبارتند از:
1- الگو قرارگرفتن مذهب برای مبارزه ورویکرد بیشتر نیروهای مبارزه به مذهب .
2- افزایش رشد سیاسی روحانیت وحوزه های علمیه و ورود به صفحه های سیاست کشور.
3- رشدو آگاهی توده های مردم و تکامل مبارزات سیاسی آنها .
4- افشای چهره ریاکارانه شاه و ماهیت رژیم وی برای توده های مردم .
5- تثبیت مرجعیت ورهبری امام خمینی (ره ) باتایید مراجع ، علما ، حمایت و پشتیبانی مردم .
6- احساس ضرورت تشکل برای ادامه مبارزه .

خاتمه

بالاخره دریک کلام ، می توان گفت که قیام 15 خرداد 1342 ، علاوه برافزایش آگاهی سیاسی مردم و تعیین و تثبیت رهبری آن ، گروه های سیاسی غیرمذهبی وملی را به تدریج به حاشیه راند .
منبع مقاله :
www.akairan.com