نقش سرمایه گذاری در تعیین درآمد ملی

سرمایه گذاری (1) از طریق عملکرد ضریب تکاثر می تواند اثر شدیدی بر درآمد ملی داشته باشد. نوسان ها در سرمایه گذاری به دلیل عملکرد ضریب تکاثر باعث نوسان های شدیدتری در درآمد ملی می گردد.
در محاورات روزانه شاید سرمایه گذاری برای بیان خرید دارایی مالی از قبیل اوراق بهادار به کار رود ولی اقتصاددانان مفهوم سرمایه گذاری را مترادف با به وجود آوردن دارایی های حقیقی جدید از قبیل کالاهای سرمایه ای شبیه تأسیسات و کارخانجات جدید می دانند. سرمایه گذاری می تواند از طریق خانوارها به صورت احداث واحدهای مسکونی، از طریق بنگاه های تولیدی به صورت انجام پژوه های صنعتی و به وسیله دولت نیز از طریق پروژه های صنعتی و به وسیله دولت نیز از طریق پروژه های زیربنایی مثل بنادر و راه ها انجام شود. در این فصل می خواهیم عوامل تعیین کننده ی سرمایه گذاری در سطح کلان را مورد بررسی قرار دهیم.

1- بازدهی نهایی سرمایه (2)

مبالغ برگشتی مورد انتظار از یک سرمایه گذاری، محرک انجام فعالیت برای بنگاه هایی خواهد بود که تمایل به سرمایه گذاری دارند. بنگا های تولیدی نرخ برگشت مورد انتظار از سرمایه گذاری را با نرخ بهره در بازار که می تواند به عنوان هزینه فرصت مناسب تلقی شود مقایسه می کنند. بنگاه فقط آن نوع سرمایه گذاری را انتخاب می کند که نرخ برگشت یا بازده آن ها بیشتر و یا حداقل مساوی نرخ بهره در بازار باشد. کینز نرخ برگشت سرمایه را به وسیله مفهوم جدید «بازدهی نهایی سرمایه» بیان می کند. طبق تعریف بازدهی نهایی سرمایه عبارت از نرخ تنزیلی است که از طیق آن ارزش فعلی درآمدهای آتی مورد انتظار از یک کالای سرمایه ای در طول مدت زمان عمرش مساوی قیمت آن باشد. حال ببینیم ارزش فعلی و نرخ تنزل به چه معنی است.
ارزش آتی یک ریال که در سال آینده دریافت خواهد شد مساوی یک ریال به علاوه نرخ بهره بازار ضرب در یک ریال است. یعنی

 (نرخ بهره + 1) ارزش فعلی= ارزش آتی
نرخ بهره 10 درصد باشد یعنی 1/0=i است، ارزش آتی یک ریال مساوی است با:
1/1 = (1/0+1)1= FV
حال فرض کنیم که بتوان این مبلغ را رد سال دوم نیز با همان نرخ بهره ی 10 درصد در بانک به ودیعه گذاشت. ارزش آتی آن مساوی است با:
21/1 = (1/0+1)1/1= FV
و برای سال سوم خواهیم داشت:
331/1 = (1/0+1)21/1= FV
و بدین ترتیب می توان ارزش آتی این مبلغ را برای سال های متمادی آینده به دست آورد. نتیجه اینکه می بینیم ارزش یک ریال به ازاء هر سال در عبارت (i + 1) ضرب شده است. پس برای سه سال خواهیم داشت.
FV = PV (1+i) (1+i) (1+i)
اگر رابطه فوق را ساده کنیم خواهیم داشت:

و برای سال خواهیم داشت:

اکنون جریان عکس آن را در نظر بگیرید. ارزش فعلی دریافت های آتی طبق رابطه زیر به دست می آید:

 
توجه کنید در این جا به i که به آن نرخ بهره می گفتیم نرخ تنزیل گویند.
به طوری که گفتیم «بازده نهایی سرمایه» (r) نرخ تنزیلی است که از طریق آن مجموع ارزش فعلی درآمدهای آتی یک سرمایه گذاری مساوی قیمت کالای سرمایه ای مربوطه آن باشد.
مثال ساده زیر را در نظر بگیرید:
ماشینی وجود دارد که عمر مفید آن 3 سال بوده و هزینه خرید آن 2000 ریال می باشد. این ماشین درانتهای هر سال 1000 ریال درآمد خواهد داشت. در این حالت نرخ بازدهی نهایی سرمایه را می توان به صورت زیر محاسبه کرد.

نرخ تنزیلی که براساس آن مجموع ارزش فعلی درآمدهای آتی یک سرمایه گذاری مساوی هزینه انجام آن سرمایه گذاری باشد، مساوی نرخ بازدهی نهایی سرمایه است. در رابطه بالا r مساوی این نرخ می باشد.

2- منحنی بازدهی نهایی سرمایه گذاری

منحنی بازدهی نهایی را می توان از طریق رابطه بین سرمایه گذاری و r (نرخ بازدهی نهایی) به دست آورد. برای به دست آوردن منحنی بازدهی نهایی در سطح اقتصاد کلان، ابتدا منحنی بازدهی نهایی یکایک بنگاه های تولیدی را به دست آورده و آن را به طور افقی با یکدیگر جمع می کنیم. شکل 12 وضعیت بازدهی نهایی سرمایه گذاری یک بنگاه را نشان می دهد.
به فرض می توان گفت سود آورترین فرصت برای این بنگاه خرید ماشین آلاتی به ارزش 10000 ریال با بازدهی نهایی معادل 10 درصد است. فرصت سود آور بعدی خرید کامیونی به ارزش 1000 ریال به بازدهی نهایی به میزان 8 درصد است. بالاخره این بنگاه می تواند15000 ریال باقیمانده اش را به توسعه ساختمان خود با نرخ بازدهی نهایی 3 درصد اختصاص دهد. این پروژه ها به ترتیبی که سودآوری هر کدام کمتر از دیگری است در شکل 12 تنظیم شده اند. خط پررنگ که ادامه پیدا خواهد کرد به نام منحنی بازدهی نهایی بنگاه خوانده می شود. گفتیم که با جمع افقی منحنی های بازدهی نهایی بنگاه ها می توان منحنی بازدهی نهایی کل سیستم اقتصادی را به دست آورد.

3- منحنی تقاضا برای سرمایه گذاری

دیدیم سرمایه گذاری تا جایی ادامه پیدا خواهد کرد که بازدهی نهایی سرمایه گذاری مساوی نرخ بهره شود. بدین ترتیب می توان گفت که سرمایه گذار به نرخ بهره نیز وابسته است. ما می توانیم با جانشین کردن نرخ بهره به جای نرخ بازدهی نهایی، منحنی تقاضا برای سرمایه گذاری را به دست آوریم.
شکل 13 منحنی تقاضا برای سرمایه گذاری خواهد بود. اگر نرخ بهره به باشد میزان سرمایه گذاری خواهد بود. اگر نرخ بهره به افزایش یابد، میزان سرمایه گذاری به کاهش می یابد و اگر نرخ بهره کاهش پیدا کند( ) میزان سرمایه گذاری افزایش خواهد یافت. بدین ترتیب ملاحظه می شود که میزان سرمایه گذاری با نرخ بهره رابطه ای معکوس خواهد داشت. چگونگی تعیین نرخ بهره در فصل بعد مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

4- اصل شتاب

بنگاه تولیدی وقتی اقدام به سرمایه گذاری جدید خواهد کرد که تقاضا برای کالایی که تولید می کند افزایش یافته باشد. اصل شتاب می گوید که اگر تقاضا برای کالاها افزایش یابد تقاضا برای کالاهای سرمایه ای و سرمایه گذاری که یک تقاضای مشتق می باشد بیشتر افزایش خواهد یافت. معمولاً اصل شتاب را در رابطه با سطح تولیدات به صورت رابطه زیر نشان می دهند.

[(مقدار تولید در زمان 1- t)-مقدار تولید در زمان t]f=سرمایه گذاری در زمان t یعنی تغییرات سرمایه گذاری تابع تغییرات میزان تولیدات است.
اگر رابطه فوق را به صورت

بنویسیم ضریب
به نام ضریب شتاب خوانده می شود. این رابطه به ما می گوید که چنانچه سطح تولیدات تغییر کند، سرمایه گذاری با ضریبی که به نام ضریب شتاب خوانده می شود تغییر خواهد کرد. ضریب شتاب مساوی نسبت سرمایه به بازده است.
چنانچه کل سیستم اقتصادی را در نظر بگیریم می توانیم اصل شتاب را به صورت رابطه ای بین درآمد ملی و سرمایه گذاری در آوریم. پس می توان نوشت:
یعنی تغییر در در آمد ملی که منجر به تغییر تقاضا برای کالاهای مصرفی می گردد، موجبی برای تغییر در میزان سرمایه گذاری خواهد بود.
اصل شتاب و ضریب تکاثر سرمایه گذاری می توانند مجموعاً بر درآمد ملی اثر گذاشته و موجب افزایش تکاثری آن شوند.

خلاصه

کینز در تحلیل خود مفهوم بازده نهایی سرمایه را مطرح نمود. بازدهی نهایی سرمایه عبارت از نرخ تنزیلی است که ارزش فعلی مجموع درآمدهای آتی یک کالای سرمایه ای را مساوی قیمت آن می سازد. براساس نظریه کینزین ها، سرمایه گذار تا آنجا به سرمایه گذاری ادامه می دهد که بازدهی نهایی سرمایه مساوی نرخ بهره باشد. می توان نتیجه گرفت که بین میزان سرمایه گذاری و نرخ بهره رابطه ای معکوس وجود دارد.
اصل شتاب چگونگی انجام سرمایه گذاری ها را در رابطه با تولیدات مشخص می کند. سرمایه گذاری براساس این اصل در هر زمان به وسیله تغییرات در مقدار تولید در همان زمان تعیین می گردد. اصل شتاب دلیلی بر وجود تقاضای مشتق می باشد. تقاضا برای سرمایه گذاری از تقاضا برای کالاهای مصرفی مشتق می شود.

پی نوشت ها :

1- سرمایه گذاری که یکی از عوامل تحقق توسعه اقتصادی عنوان می شود به صورت های مختلف تقسیم بندی شده است: سرمایه گذاریهای مولد اقتصادی (سرمایه گذاری در واحدهای تولیدی بخش های مختلف)، سرمایه گذاری ثابت اقتصادی (سرمایه گذاری در ساختار اقتصادی از قبیل راهها، بنادر و غیره) سرمایه گذاری اجتماعی (سرمایه گذاری در بهداشت، آموزش و امور تفریحی). یکی از بهترین منابع سرمایه گذاری، پس انداز است.
2- Marginal Efficiency of Capital
3- Future Value
4- Present Value

منبع مقاله :
محتشم دولتشاهی طهماسب (1390) مبانی علم اقتصاد: اقصاد خرد، اقتصاد کلان تهران: چاپ سی و یکم، ویراست ششم (1390